KINDEREN VAN OUDERS MET ALCOHOL- OF DRUGSPROBLEMEN BEREIKEN EN HELPEN
|
|
- Agnes Janssens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 KINDEREN VAN OUDERS MET ALCOHOL- OF DRUGSPROBLEMEN BEREIKEN EN HELPEN Verslag van de studievoormiddag op 4 oktober 2013 INLEIDING De begeleiding van mensen die verslaafd zijn aan drugs of alcohol is de afgelopen decennia enorm geprofessionaliseerd. Helaas blijven de kinderen van ouders die problematisch drinken of gebruiken nog altijd in de kou staan. De impact van deze verslaving op kinderen is bijzonder groot, maar ze blijft voor de buitenwereld onzichtbaar. De verslaafde ouder durft of wil het probleem niet erkennen, het kind zwijgt, om de ouder te sparen. De schrijnende situatie van deze kinderen kwam de Koning Boudewijnstichting ter ore via haar Luisternetwerk, dat sluipende sociale onrechtvaardigheid opspoort. Ruim een jaar geleden kreeg ze een getuigenis van een psycholoog van het Réseau-Dépendance Bruxelles-Est, een organisatie die kinderen van alcoholverslaafde ouders begeleidt (zie hieronder). Wat thuis gebeurt, blijft onopgemerkt, zei hij. Er wordt pas tussenbeide gekomen als de situatie uit de hand is gelopen. Het thema van kinderen van ouders met een verslaving zit in het hart van de werking van de KBS: de zorg voor de allerzwaksten in de samenleving. Bovendien houdt het zijdelings verband met ons werkdomein kinderarmoede, met bijzondere aandacht voor jonge kinderen, en met dat van gezondheid. Daarom organiseerde de KBS op 4 oktober een studievoormiddag in De Factorij in Schaarbeek. Hoe beleven kinderen een thuis met een verslaafde ouder? Wat kunnen wij doen om hen weerbaarder te maken? Hoe ondersteun je ouders om de impact van de verslaving op deze kinderen zo klein mogelijk te houden? Over deze vragen wilden wij hulpverleners uit de verslavingszorg, maatschappelijk werkers en professionals die met kinderen werken laten reflecteren en ideeën uitwisselen. Wij wilden goede praktijken bekijken en de aanwezigen informeren en sensibiliseren. Via artikels in Humo en Télé Moustique hebben wij ook het brede publiek, en zo de omgeving van de ouders, gesensibiliseerd rond de noodzaak om naar deze kinderen te luisteren en hen te helpen. Een weerslag van deze studiedag vindt u in deze publicatie.
2 Wij hebben gemerkt hoe vaak de kwestie van de kinderen terugkomt in de gesprekken met volwassen patiënten. Maar slechts weinig kinderen die wij doorverwezen naar onze collega s durfden te praten. Zij bewaren dat geheim, uit loyauteit voor hun ouders Zij zijn vaak heel boos, op de ouder die drinkt, op de alcohol, op de medisch-sociale wereld. Je moet kinderen de kans geven om te praten over hun pijn, en die erkennen. De rollen keren om in gezinnen waar alcohol aanwezig is. Er groeien incestueuze (zonder seks) relaties. Er is veel schaamte. Kinderen durven geen vriendjes vragen. Een meisje van 8 zei ons: Aan het lawaai dat mama maakt kan ik horen in welke toestand ze is. Onze patiënten komen uit alle sociale milieus, wij vangen zowel zonen van artsen als jongeren uit achterstandswijken op. Met kinderen van alcoholverslaafde ouders zijn er vaak weinig problemen op school. Wat thuis gebeurt, blijft onopgemerkt. Diensten zoals SAJ of SPJ worden overstelpt. Als er problemen rond alcohol in een gezin gesignaleerd worden, dan komen zij pas tussenbeide als de situatie helemaal uit de hand is gelopen en het geweld een dagelijkse realiteit is geworden. Psycholoog Réseau-Dépendance Bruxelles-Est in een getuigenis voor het Luisternetwerk van de KBS 1 KINDEREN EN VERSLAAFDE OUDERS: DE CIJFERS Hoeveel kinderen leven met een ouder die verslaafd is aan drank of drugs? De vraag naar de omvang van het probleem is de eerste die gesteld wordt. Het antwoord is niet zo gemakkelijk te geven, zei Wouter Vanderplasschen, docent orthopedagogiek aan de Universiteit Gent. België heeft over het algemeen weinig goede cijfergegevens, en daarbij komt hier de aard van het probleem. Zowel de ouder als het kind verbergt de verslaving van de ouder, uit schaamte, zei Vanderplasschen. Welke cijfers zijn er wel? Er zijn gegevens die verzameld zijn tijdens intakegesprekken bij de hulpverlening. In de ambulante hulpverlening heeft een op de twee hulpzoekenden kinderen; in de residentiële opvang is dat een derde tot de helft. In alcoholbegeleidingscentra loopt dat op tot procent. Het gaat echter niet altijd om minderjarige kinderen. Omdat het lang kan duren vooraleer drugs- en zeker alcoholverslaafden hulp zoeken, zijn de kinderen vaak al (jong)volwassen. Volgens Vanderplasschen wordt geschat dat een op de tien mensen met een drugs- of alcoholverslaving samenwoont met kinderen. Een gelijkaardig cijfer is te vinden in de Nationale Gezondheidsenquête, een grootschalige bevraging van gezinnen over gezondheid. 12 procent van de kinderen in deze enquête woont samen met een vader of moeder die alcoholmisbruik rapporteert. De cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie liggen in dezelfde lijn. Zeker 1 op de 10 kinderen woont samen met een ouder met een alcohol- of drugsverslaving. 2 WAT DOET LEVEN MET EEN VERSLAAFDE OUDER MET EEN KIND? Kinderen van ouders met een alcohol- of drugsprobleem zitten gevangen in geheimhouding en schaamte, zei Blandine Faoro Kreit van Réseau Dépendance Bruxelles-Est, dat organisaties verenigt in 2/9
3 de verslavingszorg en kinderen van verslaafde ouders begeleidt. Zij zwijgen omdat zij hun ouders niet willen afvallen. Maar zij lijden onder het feit dat de ouder niet meer dezelfde is. De overige gezinsleden schikken zich om het hoofd boven water te houden en zichzelf te beschermen tegen de angst en de onrust die de verslaving van de ouder zaait. Ook de andere ouder voelt zich vaak overspoeld door wat er gebeurt, zei Faoro Kreit nog. Het hele gezin wordt mee afhankelijk, vulde Vanderplasschen aan. Alles wordt georganiseerd rond de verslaafde. De overige gezinsleden gaan er bijvoorbeeld alles aan doen opdat de verslaafde ouder niet agressief wordt of dat er voldoende drank in huis is. Dat verstoort de relaties tussen de gezinsleden. Ik ben opgevoed door een alleenstaande moeder met een alcoholprobleem. Het is heel belangrijk om kinderen te bereiken nog voor de ouders het probleem toegeven. Hoeveel ouders zijn er niet die hun verslaving nooit toegeven? Maar het is juist dan, als je als kind samenleeft met een ouder die een alcoholprobleem niet toegeeft, dat je de meeste steun nodig hebt. Je voelt je alleen, je kunt niets doen. Als je op het punt komt dat je moeder of vader het toegeeft, is het al te laat. Dan is er al zoveel schade berokkend die moeilijk in te halen is, want het verandert je. Je wilt als kind het gevoel hebben dat je begrepen wordt. Je moet op dat moment hulp krijgen. Anoniem, vanuit de zaal tijdens het panelgesprek. Het onderzoek naar de impact op kinderen is nog altijd fragmentair. Uit Nederlands onderzoek blijkt volgens Vanderplasschen dat een derde van de kinderen van drugsverslaafde ouders vrij ernstige emotionele en sociale ontwikkelingsproblemen heeft, een derde heeft tijdelijk vrij ernstige problemen maar herstelt, een derde ondervindt later weinig problemen. Het antwoord op de vraag welke de impact is, hangt ook van zoveel factoren af, waarschuwde Brigitte Vanthournout, kinderpsychiater bij SOS Enfants, de dienst in het Brusselse Sint-Pietersziekenhuis voor misbruikte, mishandelde en verwaarloosde kinderen. Welke factoren spelen een rol? - Leeftijd van het kind. De gevolgen van een leven met een verslaafde ouder zijn heel anders voor een baby, die voor alles op zijn ouders is aangewezen, dan voor een kind van acht of voor een tiener. Vooral kleine kinderen lopen snel gevaar met een ouder die niet voor hen kan zorgen, zei Vanthournout. Bij baby s en peuters die opgroeien met een verslaafde ouder worden hechtingsstoornissen vastgesteld, die hun emotionele, relationele en zelfs cognitieve functioneren later bemoeilijken. - Niveau van consumptie. Als de ouder bijvoorbeeld drinkt, hoeveel is dat dan? Alcohol kan agressief maken, waardoor het kind bang wordt, maar drank kan ook slaperig maken, waardoor de ouder niet meer voor de basisbehoeften kan zorgen. Is de ouder gewelddadig? Functioneert hij of zij nog? Kan de ouder nog voor eten zorgen? Een baby verversen of een bad geven? - Sociaal functioneren. Bij alcoholmisbruik, zo stelt Vanthournout vast, slagen gezinnen er over het algemeen in om een zeker sociaal evenwicht en een zekere stabiliteit te bewaren. Bij ouders met een drugsverslaving is er vaker sprake van sociale desintegratie en isolement. Dat heeft indirect ook gevolgen voor het kind. - Omgeving van het kind. Is er nog een ouder die het kind kan ondersteunen? Zijn er anderen in de omgeving, zoals grootouders of begeleiders in een crèche, die een positieve rol kunnen spelen? - Persoonlijkheid van het kind. Hoe een kind omgaat met de problemen thuis, hangt ook af van zijn persoonlijkheid en zijn veerkracht. 3/9
4 Als deze kinderen volwassen zijn, kan hun verleden als een boemerang in hun gezicht terugkeren. Kinderen van verslaafden belanden als volwassene vaak bij de hulpverlener, stelde Faoro Kreit, vaak met een heel ander probleem, waarbij zij het verband met hun jeugd ook niet zien. Zij hebben jarenlang een verdedigingsmechanisme gebruikt om stand te houden. Voor de buitenwereld lijkt het alsof zij zich goed uit de slag hebben getrokken. Maar zij hebben zeer veel mentale energie gebruikt om te vechten tegen dat trauma en dat allemaal binnen te houden. En op een dag is het op. Parentificatie: als de rollen van ouder en kind vervagen De verslaving van een ouder is als een splinterbom, ze slaat een gezin uit elkaar. Ook de rollen van de gezinsleden worden door elkaar geschud, zei Blandine Faoro Kreit van Réseau Dépendance Bruxelles- Est. Een groot gevaar is parentificatie: het kind neemt de rol over van de ouder die verslaafd is, of van beide ouders als ook de andere ouder het kind niet meer beschermt. Het kind wordt dus de ouder van de ouder. Het gaat flessen sterke drank leeggieten, de sleutel van de wagen verstoppen, de ouder uit het café plukken. Het kruipt bij mama in bed zodat papa, als hij dronken thuiskomt, niet bij haar komt en haar molesteert. Het wordt de vertrouweling van de nietgebruikende ouder. Het liegt tegen de politie voor de ouders, maakt excuses tegenover de buren. Het kind wordt zo in een ongezonde rol geduwd, die niet goed is voor zijn ontwikkeling, benadrukten verschillende sprekers. Het levert later vaak volwassenen op die altijd greep willen hebben op een situatie. Zij gaan in hun volwassen leven vaak zware engagementen aan, professioneel of privé, tot hun leven in hun gezicht ontploft. Brigitte Vanthournout van SOS Enfants wees er op dat, hoe nefast parentificatie ook is voor de ontwikkeling van een kind, het er wel op duidt dat het zich kan aanpassen aan zijn omgeving en anticiperen. Het moet zijn energie gebruiken voor andere dingen dan opgroeien en dat heeft gevolgen, maar het is ook een vorm van intelligentie, een vaardigheid waarmee volgens haar rekening moet worden gehouden. 3 KINDEREN VAN VERSLAAFDE OUDERS HELPEN: SUGGESTIES EN AANBEVELINGEN De deelnemers bespraken ideeën, suggesties en goede praktijken voor hoe je het kind kunt helpen, hoe je de ouder kunt ondersteunen en hoe je de (ruime) omgeving een positieve rol kunt laten spelen. Een efficiënte oplossing voor het kind is uiteraard een combinatie van deze factoren. Hoe het kind helpen? Informeren Het is belangrijk dat kinderen inzicht hebben in het probleem van de ouder. Kinderen denken vaak dat de verslaving hun schuld is, dat zij hun ouders zo ver gedreven hebben, zei Gilles Geeraerts van de VAD-Druglijn. Zij moeten de boodschap krijgen dat het niet hun schuld is, dat verslaving een ziekte is die moet behandeld worden. Dat was ook de bedoeling van de sensibilisatiecampagne die de VAD- Druglijn in het voorjaar van 2013 opzette voor kinderen van alcohol- en drugsverslaafde ouders die nog niet in behandeling zijn. Aandachtstrekker was het filmpje, Femke (8 jaar) speelt voor mama, dat op de sociale-mediasite Facebook kon worden aangeklikt en dat ondertussen keer 4/9
5 bekeken is. De campagne loodste jongeren via het filmpje naar de website van de Druglijn, waar zij meer informatie konden vinden over alcohol- en drugsverslaving. Praten Praat erover was de tweede belangrijke boodschap van de campagne van de VAD-Druglijn. Deze kinderen hebben een luisterend oor nodig, maar zij zijn erg loyaal tegenover hun ouders. Velen willen niet vertellen over hoe zij thuis leven, ook al uit angst om geplaatst te worden. Als ouders hulp hebben gezocht voor hun probleem, is het belangrijk om hen te overtuigen om toestemming te geven aan hun kind om te praten over wat het voelt. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de Kliniek Sint-Jozef in Pittem, waar mensen met een verslaving residentieel worden behandeld. Wij motiveren ouders om hun kind bij de begeleiding te betrekken en te laten deelnemen aan groepssessies, zei psychologe Tine Casteleyn van Sint-Jozef. Deze kinderen moeten weten dat zij niet de enigen zijn in deze situatie. De begeleiders spreken met het kind af dat niets wordt doorverteld aan de ouders. Zij kiezen zelf wat zij hun willen zeggen. Wij willen de communicatie bevorderen, maar niet overnemen. Vaak hebben ouders echter (nog) geen hulp gezocht en staat het kind alleen. Het heeft dan nood aan een vertrouwenspersoon die een veilige sfeer biedt opdat het kan praten. Leerkrachten, zo stelt Casteleyn in de praktijk vast, spelen voor veel kinderen deze rol (zie verder). Claire Perednia, psychologe-psychotherapeute bij de Broeders Alexianen in Tienen, benadrukte het belang van de niet-verslaafde ouder om de kinderen te bereiken. Afstand helpen nemen Het kind moet gestimuleerd worden om zich onafhankelijk van het gezin op te stellen en een eigen leven te leiden, zei Wouter Vanderplasschen. Dat is een manier om los te geraken uit de problemen van de ouders en uit de rol waarin een kind gedwongen wordt. Beveiligen Een baby wordt gevonden in een kinderwagen op straat, s nachts, op tien meter van een café. De moeder zit binnen, stomdronken. Ze weet niet waar haar kind is. De volgende dag houdt ze vol dat er geen probleem is: het was de eerste keer, ik was moe, ze hebben iets in mijn drankje gedaan. Met dit schrijnende voorbeeld wilde Brigitte Vanthournout duidelijk maken dat het al een hele klus is om mensen die gebruiken te doen erkennen dat zij een probleem hebben, laat staan dat hun alcoholof drugsgebruik de relatie met hun kind verstoort en het kind in gevaar brengt. De eerste zorg, zo benadrukten verschillende sprekers, is de veiligheid van het kind. Dit betekent echter niet dat een kind altijd meteen geplaatst moet worden als blijkt dat een of beide ouders verslaafd zijn. Er zijn andere opties, zoals bijstand thuis door een mobiel team, tijdelijke opvang in een pleeggezin, verblijf in een internaat voor oudere kinderen. De oplossing hangt onder andere af van de mate waarin de ouder zich bewust is van zijn schadelijke gedrag en de impact ervan op het kind, van de leeftijd van het kind, van de ernst van het gebruik, van de aanwezigheid van een gezond familiaal netwerk dat kan versterkt worden. Vanthournout: Je moet als hulpverlener zoeken naar de gepaste afstand tussen de ouder en het kind om vanuit die positie een veilige relatie te ontwikkelen. Hoe de ouder ondersteunen? Als hij ontkent dat er een probleem is. Ouders met een drugs- of alcoholverslaving zoeken vaak geen hulp omdat ze niet erkennen dat er een probleem is. Maar er is nog een reden waarom sommige 5/9
6 ouders niet de stap doen naar de hulpverlening, stipte Christophe Quennery, opvoeder van de cel Hulp aan verslaafde ouders en hun kinderen van het Centre Alfa in Luik aan. Ouders zijn bang om hun kind te verliezen. Kinderen worden niet meer systematisch geplaatst, maar de angst is nog altijd diepgeworteld. Verslaafde ouders worden nog altijd gestigmatiseerd. Wij moeten proberen om het stigma dat rust op deze situatie weg te nemen, om zo de tongen los te maken, zei Quennery. Ouders moeten de boodschap krijgen dat hulpverleners samen met hen naar een oplossing zullen zoeken en dat zij er geen belang bij hebben om hun situatie te verbergen. Het is volgens hem ook belangrijk om het systeem van de verslaving te begrijpen. Want er is een problematiek die heeft aangezet tot drinken of drugs gebruiken en die je moet aanpakken als je tot de kern wilt doordringen. Als ouders niet praten, mis je informatie die je nodig hebt om het gezin te helpen. Als de ouder het probleem erkent. Het is belangrijk om zo vroeg mogelijk te beginnen met de begeleiding van ouders met een verslaving en hen te helpen om de relatie met het kind te herstellen of te behouden. Dit moet al tijdens de zwangerschap, zei Anne Robert van Parentalité-Addiction Espace Alizés, een vzw die werkt binnen de muren van het Sint-Pietersziekenhuis in Brussel. Ouders met een verslaving hebben vaak een chaotisch verleden. Er is sprake van hechtingsstoornissen, waardoor zij moeite hebben om een band te ontwikkelen met hun kind, en door hun gebruik zijn zij als ouder niet zo beschikbaar. Zij voelen zich ook schuldig. Wij wijzen hen niet met de vinger, wij doen een beroep op hun vaardigheden en maken hen bewust van het feit dat zij die hebben, want het ontbreekt hen vaak aan zelfvertrouwen. Wat denken zij dat hun kind nodig heeft en hoe gaan zij dat invullen, in functie van hun situatie? Het is ook belangrijk om te tonen hoe zij ouder moeten zijn, want vaak hebben zij geen (goede) voorbeelden gezien. Ook in de residentiële behandelingscentra is er volgens verschillende sprekers veel oog voor de relatie tussen ouder en kind, die het herstelproces kan bevorderen. Soms kan de ouder samen met het kind worden opgenomen. Dat is bijvoorbeeld zo bij Kangourou-Parentalité, het project van de vzw Trempoline in Châtelet (zie inzet). Kangourou: het kind een zo normaal mogelijk leven bieden Trempoline is een therapeutisch centrum voor verslavingszorg in Châtelet, bij Charleroi. Al dertien jaar is er de dienst Kangourou-Parentalité voor drugs- of alcoholverslaafde ouders die er in behandeling zijn, met hun kind. Wij willen moeders en vaders ondersteunen in hun rol van ouder, zei directeur Christophe Thoreau. Wij willen de band tussen deze moeder of vader en hun kind herstellen of behouden. De kinderen leven in het Kangourou-gebouw samen met hun ouder. Overdag gaat het kind naar school of naar de crèche, terwijl de ouder zijn of haar therapie volgt bij Trempoline. Om half vijf gaan de ouders met hun kind naar het Kangourou-gebouw. Zij brengen samen de avond en de nacht door. Ook de weekends delen zij. Wij geven het kind een leven dat zoveel mogelijk lijkt op dat van hun leeftijdsgenoten buiten de muren van het centrum. Het kind zelf is er niet in therapie. Als de begeleiders merken dat het een specifiek probleem heeft, dan verwijzen ze door naar externe hulpverleners. Voor het kind moet Kangourou een thuis zijn. In een pedagogische groep bespreken de moeders en vaders opvoedingsthema s met externe experts. De begeleiders van Trempoline helpen de ouder ook om zijn of haar dag en die van het kind te leren structureren, zodat het kind opnieuw kind kan zijn. 6/9
7 Mijn leven is eigenlijk pas begonnen toen ik 29 was. Ik werd voor een aantal maanden naar Trempoline gestuurd. Er was een dossier bij SAJ (de jeugdbescherming, red.). Ik keek tegen een gevangenisstraf aan. Ik had toen een zoontje van 16 maanden. Ik waste en verzorgde hem. Maar ik koesterde hem niet, er was geen affectieve band. En ik bracht hem in gevaar. Wat als ik een overdosis had? Hij zou sterven als niemand hem op tijd zou vinden. Ik leefde in mijn eigen kleine wereldje van dealers en drugs scoren. Ik was drugs beginnen te gebruiken toen ik zestien was, om aan het geweld van mijn ouders, die zelf alcoholverslaafd waren, te ontsnappen. Bij Trempoline heb ik na dertien jaar geleerd om clean te blijven en heb ik geleerd hoe ik een goede moeder moest zijn. Geleerd dat ik een goede moeder kon zijn en dat ik mezelf niet mocht onderschatten. Mijn zoon heeft mij nodig, heb ik daar beseft. Hij heeft een leerstoornis. Is dat door wat ik gebruikt heb? Ik weet het niet. Ik heb moeten leren leven met dat schuldgevoel. Ik heb bij Trempoline beseft dat ik een normaal leven wil leiden. Het is vaak lastig. Ik heb schulden. Ik ben 42 en het lijkt alsof ik nog van nul moet beginnen. Maar ik ben niet meer hervallen. Ik zoek geen excuses. Het leven is niet altijd gemakkelijk. On assume. Patrizia, ex-drugsverslaafde, moeder van drie kinderen Hoe de (ruime) omgeving ondersteunen? Praten met het kind Aandacht: dat heeft het kind in de eerste plaats nodig, zei Brigitte Vanthournout. Leerkrachten op school, begeleiders van huiswerkklassen, monitoren op de speelpleinen: toon bezorgdheid. Zo open je deuren voor het kind om met jou te praten. Deze kinderen vertonen vaak geen probleemgedrag op school. Het is dus niet altijd eenvoudig om problemen te detecteren, benadrukte Christophe Quennery. Als scholen aandacht hebben voor het relationele en emotionele welzijn van kinderen, dan komt er ruimte om te praten. Leerkrachten kunnen in de klas bijvoorbeeld het thema van drank of drugs aankaarten zonder het kind of zijn ouders direct te viseren. De VAD-Druglijn heeft bijvoorbeeld een trainingsmap voor leerkrachten rond drugs en alcohol, Lol zonder alcohol. Leerkrachten kunnen in de klas na deze discussie een doos zitten waarin kinderen vragen kunnen steken, dat creëert een opening om erover te praten, meende Gilles Geeraerts. Naargelang de inhoud van de briefjes kan de zorgleerkracht of hulp van buitenaf worden ingeschakeld. Wat moet je met die informatie doen zodra het kind je in vertrouwen heeft genomen, vroegen verschillende sprekers uit de zaal, onder wie medewerkers van huiswerkbegeleiding en speelpleinen, zich af. Tine Casteleyn van Kliniek Sint-Jozef: Als het kind niet in gevaar is, moet je daar niet altijd meteen iets mee doen. Soms volstaat het om gewoon een luisterend oor te zijn. Of om iets leuks te doen met het kind. Sommige kinderen zijn blij wanneer je ingrijpt en de ouder of een derde aanspreekt over de problemen thuis, andere kinderen willen er op school net niet over praten en willen niet dat de leerkracht de ouder erover aanspreekt, benadrukten verschillende sprekers. Deze kinderen willen dat de school die ene plek is waar ze even een gewoon kind kunnen zijn. Als je iets wil ondernemen, bespreek je dat met het kind, discreet en zonder te stigmatiseren. 7/9
8 Ik vang kinderen op in een huiswerkschool in Watermaal-Bosvoorde. Er is nu een kind dat net aan de basisschool begonnen is, met een vader die een notoire alcoholverslaafde is. Ik heb daar met dat kind nog niet over gesproken. Waarom niet? Wij vangen het kind elke dag op, zodat het zijn huiswerk kan maken. Er is een band gegroeid. Ik ben bang om de toestand met de vader aan te kaarten omdat ik vrees dat dit onze band zal verstoren, terwijl die band noodzakelijk is. Ik voel me onmachtig. Kan ik zomaar frontaal de confrontatie aangaan als het kind zelfs niets aanbrengt? Wat kan ik doen om dit probleem aan te kaarten en het kind te ondersteunen? En open ik dan een doos van Pandora? Welke behoefte gaat opgewekt worden door deze dialoog? Ik kan toch geen therapeut zijn? Priscilla De Radiguès, vzw Jeunes et Sociéte vanuit de zaal Opleiding en vorming Kinderen zenden signalen uit. Iedereen die met kinderen werkt, moet gesensibiliseerd worden rond verslaving en de impact daarvan op kinderen. Zo is er volgens Wouter Vanderplasschen zeker een rol weggelegd voor Kind en Gezin en het Office de la Naissance et de l Enfance (ONE). Hun deskundigheid op het vlak van ouders met een verslavingsprobleem moet worden bevorderd, zodat zij signalen herkennen en weten hoe zij gepast moeten reageren. Door deskundigheid te bevorderen kunnen ook paniekreacties, zoals een te snelle plaatsing, vermeden worden. Een dergelijke vorming zou volgens sprekers overigens veralgemeend moeten worden. De vraag vanuit de zaal, van mensen die met kinderen werken, naar een dergelijke vorming bleek ook bijzonder groot en prangend. Welke signalen zijn er? Waar vinden we informatie? Hoe praten we met het kind? Welke netwerken kunnen we aanspreken? Op het vlak van vorming zijn er enkele initiatieven die we hier kort vermelden, zoals het nieuwe opleidingscertificaat van de Universiteit van Louvain-la-Neuve voor een heel verscheiden publiek van magistraten, opvoeders, leerkrachten enzovoort. Het Centre Alfa heeft opleidingen rond verslaving voor alle beroepsgroepen, met een gerichte analyse van de behoeften zodat het vormingsaanbod op maat kan worden gemaakt. Op IDA-web (Informatie over Drugs en Alcohol, staat ook een overzicht van structuren die vormingen geven. Hoe bereik je deze kinderen, hoe help je hen? Ik heb zelf vastgesteld dat de diensten voor jeugdbescherming en de mobiele teams die thuis komen om het gezin te ondersteunen, weinig weten van het alcoholprobleem en wat er in een gezin gebeurt. In de eerste plaats moet het netwerk geïnformeerd worden. Roger, Al Anon/Alateen, vanuit de zaal Netwerken Alcohol- en drugsverslaving en de impact op kinderen zijn complexe problemen, die niemand alleen kan en hoeft aan te pakken. Verschillende sprekers wezen op het belang van netwerken. Het is belangrijk om toegang te hebben tot professionele netwerken die als klankbord dienen, om te weten waar je op moet letten, wat je met informatie doet, wanneer je hoe moet ingrijpen, zei Anne Robert. Ook de professionals uit de verslavingszorg en de kinderbescherming kunnen leren van elkaar. De verslavingszorg kijkt vooral naar de mogelijk positieve rol die de ouderschapsband kan spelen in het herstelproces van de verslaafde, de kinder- en jeugdzorg stelt het belang van het kind centraal. 8/9
9 Diensten moeten samenwerken en ervaringen uitwisselen om de situatie realistisch te kunnen inschatten en de band tussen ouder en kind proberen te herstellen. Er zijn veel signalen die genegeerd worden of niet worden opgepikt. Leerkrachten hebben vaak het gevoel dat ze alleen staan met dit probleem. Je moet netwerken creëren. Aan verschillende deuren gaan kloppen. Als je signalen opvangt, van de huiswerkschool, van het speelplein, van de leerkracht, laat die informatie dan niet verloren gaan. Zoek in je professionele netwerk naar mensen die kunnen helpen. Gebruik die om een effectief antwoord te formuleren. En laat onder geen beding los. Eric Janssens, SPF Justice, parket van Nijvel, vanuit de zaal 9/9
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieMeld. seksueel misbruik. aan de commissie-samson
Meld seksueel misbruik aan de commissie-samson Help ons Mijn naam is Rieke Samson en ik wil je vragen om ons te helpen bij het onderzoek naar seksueel misbruik van kinderen en jongeren. Zelf ben ik voorzitter
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieamersfoort Hoe bereik ik CJG Amersfoort?
amersfoort Folder voor ouders van 0-8 jarigen Bezoekadres Heiligenbergerweg 36, 3816 AK Amersfoort T 033 47 94 000, E info@cjgamersfoort.nl I www.cjgamersfoort.nl carta U kunt binnenlopen bij CJG Amersfoort.
Nadere informatieDOSSIER >>> Wat is een. goede papa? DOSSIER
DOSSIER >>> Wat is een DOSSIER goede papa? 42 PSYCHOLOGIES MAGAZINE april 2014 Beter in je vel op het werk Nu de strenge maar afwezige vader definitief heeft afgedaan is het voor papa s zoeken naar een
Nadere informatieEen stille date met alcohol
Een stille date met alcohol Verslaafd Je bent 19 jaar en je drinkt anderhalve fles wijn op een avond. Het verhaal van een meisje dat hulp zoekt. EEN NEGENTIENJARIGE ALCOHOLIST Er liggen zes opgerookte
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieEmoties, wat is het signaal?
Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel
Nadere informatieMishandeling en seksueel. Geweld is niet oké. Het kan stoppen.
Mishandeling en seksueel misbruik Geweld is niet oké. Het kan stoppen. Alles over mishandeling en seksueel misbruik Hulplijn 1712 www.1712.be tel. 1712 Voor geweld, misbruik en kindermishandeling. Elke
Nadere informatieKinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP. Gezondheidsconferentie 2016
Kinderen van ouders met een afhankelijkheidsprobleem KOAP Gezondheidsconferentie 2016 Probleem KOAP? Aandacht voor KOAP Herkenning geven Opgroeien in een gezin met stress en negatieve interacties Jonge
Nadere informatieInformatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieOpGroeieN. OpGroeieN. DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien
OpGroeieN OpGroeieN DaT doen We in Best SaMen! DaT doen We in Best SaMen! Beste Betsy geeft antwoord op al je vragen over opvoeden en opgroeien Beste Betsy is het Centrum voor Jeugd en Gezin in Best. Niet
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieMet sorry maak je dit niet ongedaan
Met sorry maak je dit niet ongedaan Ervaringen en adviezen van als kind mishandelde vrouwen Fiet van Beek Met sorry maak je dit niet ongedaan werd geschreven in opdracht van Stichting Alexander en financieel
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatie2 Verhalen... Inleiding. Het Verhaal Van Roos (14) in Het blijven toch je ouders. Het Verhaal van Tamara (23) in Het blijven toch je ouders.
2 Verhalen... Anderhalf jaar terug werd het gedrag van mijn moeder nog erger. Als ik na een weekend bij mijn vader thuiskwam waren er dingen kapot. Ik wist gelijk dat er ruzie was geweest door de alcohol.
Nadere informatieIedereen heeft een eigen verhaal
informatie voor ouders Iedereen heeft een eigen verhaal > Goed om te weten als uw kind tijdelijk bij JJC verblijft Uw zoon of dochter gaat tijdelijk naar JJC in Den Haag. Wij gaan uw kind intensief begeleiden
Nadere informatieU schrijft ook dat wij Belgen bang zijn voor elkaar. Hoezo?
Wablieft praat met Paul Verhaeghe De maatschappij maakt mensen ziek Materieel hebben we het nog nooit zo goed gehad. De meesten van ons hebben een inkomen, een dak boven ons hoofd Toch voelen veel mensen
Nadere informatieStichting Mama Alice
Straatkinderen Je bent thuis een extra zorg want je schoolgeld kan niet betaald worden. Er is geen geld voor eten. s Avonds word je de straat opgestuurd en je mag pas thuis komen als je geld verdiend hebt
Nadere informatieWat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan
Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen
Nadere informatievooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik OUDERS & OPVOEDERS Als er binnen uw gezin sprake is van seksueel misbruik, heeft dat grote invloed. Er is veel verdriet, boosheid, wantrouwen en schuldgevoel.
Nadere informatieIk wil dood suïcidaliteit
Ik wil dood suïcidaliteit bij jongeren Mark De Bock Anneleen Franssens Annelies Kog Klinisch psychologen en orthopedagogen, psychotherapeuten UKJA Waar of niet waar? De meeste zelfmoorden gebeuren impulsief
Nadere informatieInhoud. Inleiding 7. Deel 1
Inhoud Inleiding 7 Deel 1 1 Niet-functionerende ouders 15 2 Het ongewenste kind 21 3 Dominante ouders 27 4 Parentificatie 35 5 Symbiotische ouders 41 6 Emotionele mishandeling 49 7 Lichamelijke mishandeling
Nadere informatie3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast
Mijn broer heeft ADHD Mijn broer heeft ADHD Ouders hebben twee of meer kinderen Waarvan één (soms ook meerdere) stoorzender(s) Hoe houden we dit gezin in evenwicht? Waar moeten we op letten? Het zal je
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieTijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling
8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen
Nadere informatieDirecte Hulp bij Huiselijk. U staat er niet alleen voor!
Directe Hulp bij Huiselijk Geweld U staat er niet alleen voor! U krijgt hulp Wat nu? U bent in contact geweest met de politie of u heeft zelf om hulp gevraagd. Daarom krijgt u nu Directe Hulp bij Huiselijk
Nadere informatieKijk maar naar enkele reacties van leerlingen en ouders.
Inleiding 7 Steeds vaker komen we op school leerlingen tegen van wie de ouders gescheiden zijn. Eén op de drie huwelijken wordt ontbonden en veelal zijn daarbij kinderen betrokken. Uit onderzoek blijkt
Nadere informatieik? Houd je spreekbeurt over GGNet
ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?
Nadere informatieCaroline Penninga-de Lange Je kind in balans
Je kind in balans Caroline Penninga-de Lange Je kind in balans Op weg naar emotionele stabiliteit UITGEVERIJ BOEKENCENTRUM ZOETERMEER Van Caroline Penninga-de Lange verschenen eerder bij Uitgeverij Boekencentrum:
Nadere informatieDE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen
DE TIPI Onderzoek naar de leefsituatie en huidige kwaliteit van leven van ouders en kinderen die het Tipi-programma hebben doorlopen Jachna Beck Evelien Van Rompaye Promotor: Prof. Dr. Wouter Vanderplasschen
Nadere informatieMishandeling en seksueel. Laat het niet zomaar gebeuren
Mishandeling en seksueel geweld Laat het niet zomaar gebeuren Alles over mishandeling en seksueel geweld Meldpunt Geweld, Misbruik en Kindermishandeling tel. 1712 elke werkdag van 9 tot 17 uur Dit nummer
Nadere informatieIs iemand in jouw omgeving verslaafd?
Is iemand in jouw omgeving verslaafd? Verslaafd aan Jou ondersteunt en informeert de omgeving van verslaafden. Vaak gaat alle aandacht uit naar de verslaafde en daardoor wordt soms niet gezien dat familie
Nadere informatieTITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.
TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende
Nadere informatieHelp, mijn man heeft een dwangstoornis
Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische
Nadere informatieProgramma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf
Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf
Nadere informatieSignaleren: kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld. huiselijkgeweldwb.nl. 0900 126 26 26 5 cent per minuut
Signaleren: kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26 Signaleren: kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld Kinderen die getuige zijn van geweld tussen hun
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Bij huiselijk geweld tussen (ex) partners worden KINDEREN vaak over het hoofd gezien. Toch hebben zij meer in de gaten dan u denkt. Dit kan
Nadere informatieJIJ EN HET ONDERSTEUNINGS CENTRUM JEUGDZORG
JIJ EN HET ONDERSTEUNINGS CENTRUM JEUGDZORG 2 JIJ EN HET ONDERSTEUNINGSCENTRUM JEUGDZORG / 3 INLEI DING In deze brochure vind je informatie over het Ondersteuningscentrum jeugdzorg. We leggen uit wat het
Nadere informatieEN HET ONDERSTEUNINGS CENTRUM JEUGdZORG
EN HET ONDERSTEUNINGS CENTRUM JEUGdZORG 2 Inleiding In deze brochure vind je informatie over het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg. We leggen uit wat het Ondersteuningscentrum Jeugdzorg is, wie er werken
Nadere informatieWat doet NIM Maatschappelijk Werk?
Wat doet NIM Maatschappelijk Werk? Hulp, informatie en advies voor iedereen die het nodig heeft Bij NIM Maatschappelijk Werk kan iedereen die het nodig heeft (in Nijmegen en de regio) aankloppen voor gratis
Nadere informatieWord vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid
Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid INFORMATIE VOOR VRIJWILLIGERS INHOUDSTAFEL Vrijwilligers, een onmisbare schakel 3 1. Wat is palliatieve zorg? 4 2.
Nadere informatieSoms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,
Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieOnze leerkrachten weten wat er thuis speelt
Onze leerkrachten weten wat er thuis speelt Op St. Paulus, een basisschool in een achterstandswijk in Heerlen, hebben de meeste kinderen veel aan hun hoofd. Met een traumasensitieve benadering creëren
Nadere informatieIntact. goede redenen om een zelfhulpgroep te bezoeken
10 goede redenen om een zelfhulpgroep te bezoeken Intact Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem en hun naasten, ongeacht welke verslaving. De eerste stap
Nadere informatieWat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen?
Wat is kindermishandeling? Hoe kan kindermishandeling stoppen? Wie kan je hierbij helpen? In deze folder vind je een antwoord, en lees je ook bij wie je terecht kan als je over mishandeling of verwaarlozing
Nadere informatieHulp en informatie om huiselijk geweld te stoppen. Help jezelf. Help de ander. 0900 1 26 26 26 5 cent per minuut. www.huiselijkgeweldhollandsmidden.
Hulp en informatie om huiselijk geweld te stoppen Help jezelf. Help de ander. 0900 1 26 26 26 5 cent per minuut www.huiselijkgeweldhollandsmidden.nl Huiselijk geweld stopt nooit vanzelf Misschien wil je
Nadere informatieZorg op maat voor het jonge kind en zijn ouders
Zorg op maat voor het jonge kind en zijn ouders Wie zijn wij? Iedere ouder maakt zich wel eens zorgen om zijn kind. Eet mijn kind goed? Speelt hij genoeg met andere kinderen? Zijn die woedeaanvallen normaal?
Nadere informatiegoede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep
10 goede redenen voor het bezoeken van een zelfhulpgroep InTact Zelfhulp Zelfhulp is er voor jou. Deze informatie is voor alle mensen met een verslavingsprobleem, ongeacht welke verslaving en voor naasten
Nadere informatieVeiligheid en bescherming bij geweld in relaties
Veiligheid en bescherming bij geweld in relaties Arosa biedt veiligheid en bescherming bij geweld in relaties. Vrouwen, mannen en hun kinderen kunnen bij Arosa terecht voor opvang en begeleiding. Arosa
Nadere informatieLeer uw kind De Ondergoedregel.
1. Leer uw kind De Ondergoedregel. Ongeveer één op de vijf kinderen is slachtoffer van seksueel geweld, waaronder seksueel misbruik. U kunt helpen voorkomen dat het uw kind overkomt. Leer uw kind De Ondergoedregel.
Nadere informatievooruitkomen OUDERS & OPVOEDERS
> vooruitkomen + OUDERS & OPVOEDERS ! Via Bureau Jeugdzorg of uw huisarts bent u bij Rubicon jeugdzorg terecht gekomen. Soms zijn er problemen in het gezin die u niet zelf kunt oplossen. Uw kind is bijvoorbeeld
Nadere informatieNiet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.
Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieEerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders
Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming
Nadere informatie0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1
Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht
Nadere informatieVerstandelijke beperking en middelengebruik. Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking
Verstandelijke beperking en middelengebruik Een folder voor mantelzorgers en begeleiders van mensen met een verstandelijke beperking Johan woont al enkele jaren zelfstandig. Als begeleider ga jij twee
Nadere informatieIk wil die mensen niet lastigvallen Behoeften, drempels en deuren voor jongeren als slachtoffer van geweld
Ik wil die mensen niet lastigvallen Behoeften, drempels en deuren voor jongeren als slachtoffer van geweld Symposium Slachtofferhulp Grenzen in het geding Den Haag, 20 februari 2015 Bruno Vanobbergen Kinderrechtencommissaris
Nadere informatieANALYSIS van interviews met dak- en thuisloze jongeren NEDERLAND. Samenvatting van belangrijkste uitkomsten
ANALYSIS van interviews met dak- en thuisloze jongeren NEDERLAND 1. 17 interviews 2. Leeftijd van 16 tot 25 3. 59% was jongen en 41% meisje Samenvatting van belangrijkste uitkomsten 4. 41% noemen als etniciteit
Nadere informatieKinderen op bezoek op de intensive care
Kinderen op bezoek op de intensive care Handreiking voor ouders mca.nl Inhoudsopgave Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 1 Hoe bereid
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieCursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland
Cursusoverzicht Context 2014 Zaanstreek Waterland Kinderen 5-12 jaar KOPP/KVO Doe-praatgroep (8-12 jaar). Een vader of moeder met problemen Als je vader of moeder een psychisch of verslavingsprobleem heeft
Nadere informatieScheiding en kinderen
Scheiding en kinderen Dat ik van mijn vader hou, Doet moeder soms verdriet En dat ik van mijn moeder hou Dat weet mijn vader niet. Zo draag ik mijn geheimen mee En loop van hier naar daar. Nog altijd hou
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatieALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN. Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29
ALCOHOL EN OPVOEDING UW KIND OP HET VOORTGEZET ONDERWIJS DE GEZONDE SCHOOL EN GENOTMIDDELEN Folder Alcohol en opvoeding.indd 1 27-07-2011 13:42:29 ALCOHOL EN OPVOEDING Als kinderen naar het voortgezet
Nadere informatieKoningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande
Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie
Nadere informatie[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster
[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9
Nadere informatieDe kracht van ADHD. Arno de Poorter Psycholoog en mens met ADHD
De kracht van ADHD Arno de Poorter Psycholoog en mens met ADHD Vraag Wie heeft er ADHD in de zaal? Voorstellen Arno de Poorter ADHD Jaren hulpverlening 2007 afgestudeerd Psycholoog 2008 begonnen met Hulp
Nadere informatieuitgave december 2011 beroepsgeheim
uitgave december 2011... met thet beroepsgeheim ... met het beroepsgeheim Sommige problemen, ziektes, kan je niet in je eentje oplossen. Om deze problemen aan te pakken, heb je hulp nodig van mensen die
Nadere informatieIedereen heeft een verhaal
informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals
Nadere informatieAfstand ter adoptie. Astrid Werdmuller
Afstand ter adoptie Astrid Werdmuller 1 Disclosure belangen Astrid Werdmuller en Annette van Hulst (Potentiële) belangenverstrengeling: geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven:
Nadere informatieMet het hele gezin gezond het nieuwe jaar in
Met het hele gezin gezond het nieuwe jaar in LINDA AMMERLAAN KINDERVOEDINGSCOACH Inleiding Wie ben ik? Als moeder van 2 kinderen weet ik hoe lastig het is om in deze tijd je kinderen gezond te laten opgroeien.
Nadere informatieWaar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie
Waar jongeren met NF1 tegenaan lopen Voorlopige bevindingen SPOT-NF1: een impressie De collegezaal zat 31 januari vol met zo n 55 geïnteresseerden die benieuwd zijn naar de voorlopige resultaten van SPOT-NF1.
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat
Nadere informatieWAAROM DIT BOEKJE? RESPECT
WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over pesten op het werk. Iemand kan bijvoorbeeld gepest worden door een collega. Of door de baas. PESTEN OF PLAGEN? Pesten is wat anders dan plagen. Iedereen maakt wel
Nadere informatieMijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd
Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen
Nadere informatieIntroductiefolder voor jongeren, ouders en verwijzers
ONDERZOEK Introductiefolder voor jongeren, ouders en verwijzers Voor wie is onderzoek? Onderzoek is bedoeld voor jou en andere kinderen of jongeren in de leeftijd van 6 tot 23 jaar. Soms ben jij zelf degene
Nadere informatiellochtone meiden en vrouwen in-zicht
2010 PROJECTEN Nieuwsbrief INHOUD Allochtone meiden & vrouwen in-zicht (Vervolg project) Kinderen aan zet (Onderzoek naar de gevolgen voor kinderen van het hebben van een moeder die seksueel misbruikt
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieVroeg Interventiedienst Drugs
VRIND Vroeg Interventiedienst Drugs Als aan ouders gevraagd wordt wat hun grootste bekommernissen zijn voor hun kinderen in de toekomst, dan scoort 'drugs' zeer hoog. Ouders maken zich zorgen over drugs.
Nadere informatieBen je slachtoffer? Folder voor jongeren
Ben je slachtoffer? Folder voor jongeren Mijn leven veranderde zo n drie jaar geleden. Juist de dag voor mijn mama s verjaardag kreeg ze van mijn vader een kogel door het hoofd. Wonder boven wonder overleefde
Nadere informatieJawel, je staat model!
Jawel, je staat model! Jawel, je staat model! Als ouder, grootouder, heb je een voorbeeldfunctie voor de jongere generaties. Zeker voor hun puberteit is het gezin voor kinderen een belangrijk referentiekader.
Nadere informatieSchoolmaatschappelijk werk Blijf er niet mee rondlopen
Schoolmaatschappelijk werk Blijf er niet mee rondlopen FL 015-mei 2010 Blijf er niet mee rondlopen Bart (7) wordt regelmatig zomaar erg boos in de klas. Frida (9) trekt zich terug in haar eigen wereldje.
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieMet wie kan jij dan praten? Een brochure voor kinderen van 7 tot 11 jaar
Als je moeder naar een psychiatrisch ziekenhuis moet... of je vader naar een psychiater... Met wie kan jij dan praten? Een brochure voor kinderen van 7 tot 11 jaar Deze brochure werd - met toestemming
Nadere informatie24 uurshulp. Met Cardea kun je verder!
24 uurshulp Met Cardea kun je verder! Met Cardea kun je verder! 24 UURSHULP De meeste kinderen en jongeren wonen thuis bij hun ouders totdat ze op zichzelf gaan wonen. Toch kunnen er omstandigheden zijn,
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieElk kind heeft het recht om...
Elk kind heeft het recht om... Rechten is hetgeen je mag doen en mag hebben. Je hoeft er niet eerst iets anders voor te doen. Rechten heb je gewoon. Ook jij hebt rechten. Iedereen heeft ze. Kinderrechten
Nadere informatieWanneer zijn zorgen om mijn kinderen relevant?
Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen p/a Dimence Postbus 398 7600 AJ Almelo www.kenbis.nl Opgroeien en de bipolaire stoornis Als ouder met een bipolaire stoornis kun je je zorgen maken over je kinderen;
Nadere informatiestemmen van ouders Of zoals een moeder het formuleerde: Hoe meer uitleg, hoe meer je iets verstaat. Hoe meer je begrijpt, hoe beter je kan meewerken.
stemmen van ouders Luisteren is meer dan woorden uitspreken of woorden horen. Luisteren is begrijpen en is ook nagaan of de zaken duidelijk zijn. Stap voor stap overlopen tot de hulpverlener weet dat de
Nadere informatieAlcohol, Roken en opvoeding
Alcohol, Roken en opvoeding Uw kind in klas 1 van het voortgezet onderwijs Als kinderen naar het voortgezet onderwijs gaan, verandert er veel in hun leven. Ze krijgen andere interesses en hun vriendengroep
Nadere informatieAlvast bedankt voor het invullen!
Deze vragenlijst gaat over jongeren die steun of hulp geven aan een familielid. Wij zijn erg benieuwd hoeveel jongeren er binnen onze school steun of hulp geven en hoe zij dit ervaren. De vragenlijst is
Nadere informatiePsychische. problemen. bij ouders. Wat doe je met ouders die in de knoop zitten?
Psychische problemen bij ouders Wat doe je met ouders die in de knoop zitten? Alles over psychische problemen bij je ouders IKMAAKDEKLIK.be Een onlineplatform voor kinderen van ouders met psychische problemen.
Nadere informatieWANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT
WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en
Nadere informatieDe Budget Ster: omgaan met je schulden
De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE
Nadere informatie