Datum 19 december 2017 Betreft Reactie en Kamervragen CPB Policy Brief Langer doorwerken: keuzes voor nu en later

Transcriptie

1 > Retouradres Postbus LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus LV Den Haag Parnassusplein 5 T Betreft Reactie en Kamervragen CPB Policy Brief Langer doorwerken: keuzes voor nu en later Tijdens de regeling van werkzaamheden van 12 december jl. heeft de heer van Rooijen (50PLUS) gevraagd om een brief naar aanleiding van de CPB Policy Brief: Langer doorwerken, keuze voor nu en later. Met deze brief ga ik in op dit verzoek. Bijgevoegd vindt u ook de beantwoording van de vragen van het lid De Jong (PVV) 1. Kijk vooruit, school je op tijd bij of om en spaar voor later. We weten het wel maar doen het te weinig. Het CPB laat goed zien, Weten is nog geen doen zoals ook duidelijk uiteengezet in het gelijknamige WRR rapport van eerder dit jaar. Te veel mensen stellen belangrijke keuzen uit. Het is belangrijk dat mensen op tijd investeren in hun eigen inzetbaarheid. Het kabinet deelt de conclusie dat een dergelijke cultuurverandering noodzakelijk is. Arbeidsmarkt ouderen Het afgelopen decennium is de arbeidsmarktpositie van ouderen in termen van arbeidsparticipatie sterk verbeterd. Tien jaar geleden was de meerderheid van de 55-plussers inactief op de arbeidsmarkt. Nu is dat minder dan een derde. Het aantal 55-plussers met een baan is snel gestegen, in 2003 werkten er plussers en in 2016 is dit opgelopen tot 1,16 miljoen. Deze groei heeft zich doorgezet ondanks de economische crisis (CBS, 2017). De groei in arbeidsparticipatie van ouderen is grotendeels te danken aan beleid, zoals het CPB ook aangeeft, te weten de afbouw van vroegpensioenregelingen door de wet VPL in 2006 en de verhoging van de AOW-leeftijd. Dit heeft ervoor gezorgd dat het geen automatisme meer is om rond 60 jaar te stoppen met werken. Lag de feitelijke pensioenleeftijd in 2006 nog op 61 jaar, tien jaar later was dat 64 jaar en 5 maanden. In 2019 is naar verwachting de helft van alle volwassenen 50-plusser. We kunnen als samenleving oudere werknemers dus niet missen op de arbeidsmarkt en gelukkig werken we met zijn allen meer en langer door. Tegelijkertijd moet er aandacht blijven voor de groepen die moeite hebben met langer doorwerken. Dit betekent niet terug naar de tijd waarin iedereen op 60 jaar stopte met werken, maar gericht kijken waar - aanvullend op ons sterke sociale zekerheidsstelsel - mensen kunnen worden ondersteunt in lijn met hun behoeften. Hier ligt een grote rol voor werkgevers en werknemers, juist omdat het maatwerk betreft. 1 Kamerstuk 2017Z17581 Pagina 1 van 6

2 De CPB Policy Brief Langer doorwerken, keuze voor nu en later Het CPB stelt dat het beleid om langer doorwerken te stimuleren generiek is, maar dat gevolgen van deze maatregelen verschillen tussen groepen. Hierbij legt het CPB vooral de nadruk op het verschil tussen hoog en laagopgeleiden en tussen gezonde en ongezonde mensen. Gemiddeld hebben laagopgeleiden en mensen met een laag inkomen een slechtere gezondheid en een lagere (gezonde) levensverwachting dan hoogopgeleiden en mensen met hoge inkomens. De oorzaak hiervan ligt volgens het CPB onder andere in een slechtere gezondheid vroeg in het leven, een ongezondere leefstijl (zoals roken, overgewicht en minder gezonde voeding) en het vaker verrichten van fysiek zwaar werk. Daarnaast doen laagopgeleiden minder aan scholing en ontwikkeling tijdens hun werkzame leven in vergelijking met hoogopgeleiden. Ook geeft het CPB aan dat lage inkomens minder genoegen beleven aan hun werk. Het CPB legt in haar Policy Brief veel nadruk op het feit dat vooruitkijken de beste uitkomsten biedt. Dat betekent dat mensen vooraf beter rekening kunnen houden met wat zij in de toekomst willen realiseren, en hier in hun vroege loopbaan ook beslissingen over nemen. Vooruitkijken, scholen en sparen met oog op de toekomst is voor iedereen belangrijk; voor werknemers, maar ook voor zelfstandigen die eigen verantwoordelijkheid dragen voor de risico s van ouderdom, werkloosheid en arbeidsongeschiktheid. Tegelijkertijd toont het CPB aan de hand van kennis uit de gedragswetenschappen aan en in lijn met het eerder dit jaar verschenen WRR rapport: Weten is nog geen doen. Voor veel werkenden ligt de pensionering te ver in de toekomst. Mensen laten vaak kosten of baten in het nu disproportioneel zwaarder wegen dan kosten of baten in de toekomst. Het is belangrijk om te erkennen dat het lastig is om zo ver van te voren dit soort keuzen te maken. Daarnaast is het heel moeilijk in te schatten wat het juiste niveau van sparen is voor de toekomst en hoe de gezondheid van een individu zich gaat ontwikkelen. Het CPB geeft verder aan dat er verschillende redenen zijn waarom er nog onvoldoende vooruit gekeken wordt. Zo draagt de maatschappij (een gedeelte) van de kosten, is er onzekerheid of werkgevers zelf kunnen profiteren van investeringen in werknemers en zijn werkgevers en werknemers nog onvoldoende gewend aan deze nieuwe fase in het werkende bestaan. Beleidsopties In de Policy Brief geeft het CPB aan dat Nederland een robuust socialezekerheidsstelsel heeft waarmee mensen goed worden beschermd tegen het voorspelbare gegeven van ouderdom en voor een groot deel collectief worden verzekerd tegen het risico van arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Het kabinet onderstreept dit volledig. Voor mensen die werkloos raken, arbeidsongeschikt worden of onvoldoende hebben kunnen sparen voor pensioen gedurende de levensloop hebben wij een goed stelsel van sociale zekerheid en dat willen we ook graag behouden. Ten aanzien van de institutionele aanpassingen voor de lange termijn heeft dit kabinet een duidelijke lijn. Door de stijgende levensverwachting en de vergrijzing is het noodzakelijk de AOW-leeftijd te verhogen om die ook in de toekomst beschikbaar en betaalbaar te houden. Voor jong en voor oud. Tegelijkertijd is er altijd ruimte voor maatwerk. Hierbij deel ik de observatie van het CPB dat wij ook moeten wennen aan de nieuwe situatie. In een korte tijd zijn we in Nederland met zijn allen langer blijven werken en dat gaat in de meeste gevallen erg goed, maar kan in specifieke gevallen betekenen dat het lastig is in de huidige baan langer door te werken. Deze nieuwe situatie dwingt werkgevers en werknemers om goed na te denken over vragen als: hoe zorg ik ervoor dat mijn medewerkers duurzaam inzetbaar blijven?, en als werknemer hoe blijf ik in mezelf investeren? Best practices zoals die van het brandweer en Pagina 2 van 6

3 ambulancepersoneel zijn hierbij inspirerend. Het kabinet moedigt werkgevers en werknemers aan om goede voorbeelden en best practices met elkaar te delen. Meer aandacht en informatie over de bestaande mogelijkheden rond deeltijdpensionering bijvoorbeeld door pensioenfondsen en bewustzijn bevorderen over de noodzaak van investeren in scholing, met hulp van de werkgever, zodat werknemers beter in staat zijn zich voor te bereiden zijn hierbij belangrijk. Er is al veel gedaan, maar er moet meer gebeuren. Er zijn mooie voorbeelden van bedrijven waar al jarenlang met veel succes geïnvesteerd wordt in de duurzame inzetbaarheid van hun werknemers, door het aanbieden van zogenoemde APK s voor werknemers bijvoorbeeld. Het is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers dat werknemers goed en gezond aan het werk kunnen blijven. Door samen oplossingen op dit niveau te zoeken, kan ook recht gedaan worden aan de verschillen. Zoals de analyse van het CPB ook suggereert, ligt de oplossing niet in generieke maatregelen, maar juist in een gerichte aanpak die rekening houdt met specifieke omstandigheden. Zoals uitgesproken in het regeerakkoord verwacht het kabinet van sociale partners dat zij hier goede afspraken over maken. Hier ligt een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Tot slot Het kabinet herkent het beeld dat veel werkenden weinig aan bijscholing doen tijdens hun loopbaan, in het bijzonder laagopgeleiden en oudere werknemers. Het is van belang dat werkgevers en werkenden vaker, sneller en beter investeren in scholing en duurzame inzetbaarheid. Het kabinet wil hierover afspraken maken met sociale partners en onderwijsinstellingen. De overheid zorgt voor de noodzakelijke randvoorwaarden, zoals de omvorming van de fiscale scholingsaftrek naar individuele leerrechten. Ook heeft het kabinet net de subsidieregeling voor midlife-loopbaanadvies open gesteld. Voor oudere werknemers die ondanks inspanningen van werkgevers en werknemers toch werkloos of arbeidsongeschikt worden, wordt de Wet Inkomensvoorziening voor oudere werklozen (IOW) verlengd met vier jaar, zodat deze werknemers na het aflopen van de WW- of WGA-uitkering niet hun eigen vermogen of dat van hun partner hoeven op te eten voordat zij in aanmerking komen voor inkomensondersteuning. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, W. Koolmees Pagina 3 van 6

4 2017Z17581 Vragen van het lid De Jong (PVV) aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over het bericht CPB waarschuwt voor armoedeval door hogere pensioenleeftijd (ingezonden 11 december 2017) 1 Bent u bekend met het bericht CPB waarschuwt voor armoedeval door hogere pensioenleeftijd? 1) Ik ben bekend met het artikel. 2 Hoeveel mensen zijn er inmiddels geconfronteerd met een armoedeval door de asociale AOW-leeftijdsverhoging? Hoeveel mensen worden hier naar verwachting in de toekomst mee geconfronteerd? Nederland heeft een robuust socialezekerheidsstelsel waarmee mensen goed worden beschermd tegen het voorspelbare gegeven van ouderdom en worden verzekerd tegen het risico van arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Iedereen die werkt en inkomen heeft, betaalt mee aan de AOW-regeling. Door de vergrijzing stijgt het aantal mensen dat AOW krijgt. Bovendien leeft men langer. Hierdoor stijgen de kosten, terwijl het aantal werkenden dat aan de AOW meebetaalt, daalt. Om de AOW op peil te houden en betaalbaar te houden, wordt sinds 2013 de AOW-leeftijd in stappen omhoog gebracht. Op dit moment is de AOW-leeftijd 65 jaar en 9 maanden en dit loopt geleidelijk op naar 67 jaar en 3 maanden in Uiteindelijk zal iedereen die recht heeft op AOW hiermee te maken krijgen. Bij het verhogen van de AOW-leeftijd is rekening gehouden met de belangen van werkenden die nu de AOW betalen, de belangen van ouderen die nu al met pensioen zijn, de belangen van mensen die vlak voor de AOW-leeftijd zitten en de belangen van toekomstige generaties. Voor jongeren moet de AOW betaalbaar blijven en ook voor de toekomst gewaarborgd. Voor ouderen die nu al met pensioen zijn, moet de AOW op peil blijven en voor mensen die nu vlak voor de AOW-leeftijd zitten, is gekozen voor een geleidelijke verhoging. Door de koppeling van de AOW-leeftijd aan de resterende levensverwachting kunnen alle toekomstige generaties blijven rekenen op een goede AOW. Op deze manier is een solide en solidaire AOW voor alle generaties gewaarborgd. Het niet verhogen van de AOW-leeftijd zou impliceren dat ofwel jongeren meer zouden moeten gaan bijdragen of ouderen minder AOW-pensioen zouden kunnen gaan ontvangen. 3 Hoeveel mensen zijn er sinds 2013 arbeidsongeschikt geraakt, dan wel in de WW of bijstand terechtgekomen vlak voordat deze mensen met AOW en pensioen zijn gegaan? Hieronder vindt u een overzicht van de instroom in de WW en WIA van mensen van 60 jaar en ouder. Pagina 4 van 6

5 Instroom WW jaar Instroom WIA jaar De WW-instroom daalt sinds 2016 weer. Dit is het directe gevolg van het aantrekken van de economie. In 2017 zal de instroom nog verder dalen 2. De instroom in de WIA is zowel voor mensen met een vast dienstverband als voor de overige groepen verzekerden de afgelopen jaren gestegen. Dit komt onder andere doordat de arbeidsparticipatie van ouderen de afgelopen jaren flink is toegenomen; meer mensen zijn dus verzekerd tegen het risico op arbeidsongeschiktheid. Daarnaast is de gemiddelde leeftijd van de groep werknemers van 60 jaar en ouder gestegen. Doordat een grotere groep blijft werken, stijgt ook het aantal oudere werknemers dat de WIA instroomt. Oudere werknemers die werkloos of gedeeltelijk arbeidsgeschikt worden op of na hun 60e na afloop van de WW en/of WIA-uitkering (onder voorwaarden) kunnen aanspraak maken op de Wet Inkomensvoorziening voor oudere werklozen (IOW). De IOW biedt een inkomen op minimumniveau (70% WML) zonder vermogens- of partnerinkomenstoets. De IOW loopt door tot de pensioengerechtigde leeftijd. De IOW is in het regeerakkoord verlengd met vier jaar. Het aantal mensen van 55 jaar en ouder tot AOW-leeftijd dat is ingestroomd in de bijstand is als volgt: Instroom Bijstand jaar AOWleeftijd Bron: CBS Statline 4 Voelt u zich verantwoordelijk voor het feit dat de huidige groep 50- en 60- plussers geen goede voorbereidingstijd heeft voor een hogere AOW-leeftijd? Met het oog op pensionering, is het voor iedereen belangrijk om rekening te houden met wat men in de toekomst wil realiseren. Sparen en investeren in onderwijs, scholing en gezondheid zijn daarbij een belangrijke eigen verantwoordelijkheid. Ook werkgevers hebben hier belang bij en zijn verantwoordelijk om te investeren in goede arbeidsomstandigheden en een adequaat personeelsbeleid. De overheid zorgt voor de noodzakelijke randvoorwaarden. Feit is dat mensen die verder gevorderd zijn in hun werkzame leven, minder tijd dan jongeren hebben om zich in te stellen op langer doorwerken. Om hieraan tegemoet te komen, is een aantal maatregelen getroffen. Zo wordt de verhoging geleidelijk ingevoerd en wordt een verhoging van de AOW-leeftijd minimaal vijf jaar van tevoren aangekondigd. Verder kunnen mensen met een VUT- of 2 UWV Kennisverslag : Volumeontwikkelingen Pagina 5 van 6

6 vergelijkbare uitkering die als gevolg van de AOW-leeftijdsverhoging geconfronteerd worden met een inkomensverlies, in aanmerking komen voor een overbruggingsuitkering AOW indien voldaan wordt aan de toetredingsvoorwaarden. Voor ouderen die werkloos of arbeidsongeschikt worden, wordt de IOW verlengd met vier jaar, zodat deze werknemers na het aflopen van de WW- of WGA-uitkering niet hun eigen vermogen of dat van hun partner hoeven op te eten voordat zij in aanmerking komen voor inkomensondersteuning. 5 Bent u bereid de AOW-leeftijd te verlagen naar 65 jaar, zodat mensen na een leven lang hard werken weer uitzicht krijgen op een fatsoenlijke oude dag? Zo nee, waarom heeft u zo n hekel aan hardwerkende Nederlanders die kennelijk op hun knieën naar de eindstreep moeten kruipen? Nee. Dit kabinet is voor een solide en solidaire AOW voor huidige én toekomstige generaties. Dankzij de AOW leven in Nederland weinig ouderen in armoede. Omdat we gemiddeld langer leven, zullen we ook langer kunnen en moeten werken om de betaalbaarheid van het stelsel te waarborgen. Een verlaging van de AOW-leeftijd betekent hogere AOW-uitgaven die opgebracht moet worden door (toekomstige) werkenden. Een verlaging van de AOW- en pensioenrichtleeftijd naar 65 jaar, verslechtert de houdbaarheid van de overheidsfinanciën met 1,8% bbp (circa 13 miljard per jaar). Bovendien wordt door een verlaging de structurele werkgelegenheid met circa 2,2% verlaagt. Daarnaast hebben wij in Nederland een sociale zekerheidsstelsel dat mensen ondersteund als zij werkloos en arbeidsongeschikt raken of over onvoldoende inkomen beschikken. Het aantal ouderen dat actief is op de arbeidsmarkt, is toegenomen. Het overgrote deel van de werknemers werkt ook door tot de pensioengerechtigde leeftijd. Dit laat onverlet dat het belangrijk is dat werknemers en werkgevers samen blijven investeren in langer gezond actief zijn op de werkvloer. 1) Pagina 6 van 6