GENEALOGIE VAN DE HEREN VAN NAALDWIJK

Transcriptie

1 1 GENEALOGIE VAN DE HEREN VAN NAALDWIJK (Arnold van der Heijden, HAW) Inleiding. Deze genealogie van de Heren van Naaldwijk kwam tot stand door de inbreng van enkele vrijwilligers van het Historisch Archief Westland. De bedoeling was dit geslacht zo uitgebreid mogelijk te beschrijven met wetenswaardigheden van de individuen en enkele historische gebeurtenissen, die de leden nationaal en internationaal hebben meegemaakt. Immers vele Heren van Naaldwijk [ridders in de middeleeuwen (3)] hebben hun stempel gedrukt op deze streek, maar toch ook elders in het land. Er is naar gestreefd om zo veel mogelijk bronnen en referenties [aangegeven met nummering tussen haakjes ( )] te vermelden, zodat ook later nog bepaalde feiten kunnen worden nagetrokken en gegevens met elkaar kunnen worden vergeleken. Genealogie. De genealogie richt zich op het verzamelen van gegevens met betrekking tot geboorte, huwelijk en overlijden. Met name data van deze gebeurtenissen en de namen van de personen om wie het gaat. Het zal duidelijk zijn dat er in die tijd [we hebben het over een periode van het begin van de 11 e tot het midden van de 17e eeuw] weinig documentatie was met exacte genealogische gegevens. Dit betekent dat er altijd vele gissingen en veronderstellingen zijn. Er is getracht door meerdere referenties te raadplegen om toch een zo goed mogelijke inschatting te maken van bepaalde gegevens. Er zijn natuurlijk wel oorkonden, getuigenissen en charters, waarin bepaalde zaken werden geregeld. De interpretaties van deze geschriften verschillen heden ten dage wel eens. Het is opvallend dat ook namen en jaartallen per auteur sterk kunnen verschillen. Vele jaartallen in deze genealogie worden voorafgegaan door circa/omstreeks, waarbij de marges er voor of er na wel 10 jaar kunnen bedragen. Soms wordt het jaartal voorafgegaan door v.; hetgeen betekent vermeld. De personen in die tijd hadden namen, die soms op verschillende wijzen werden geschreven, b.v. Aelbrecht werd ook wel Albert, Floris ook wel Florentius, Hendrik soms Heynric, etc. Plaatsnamen werden vaak afwijkend weergegeven van wat we nu gewend zijn, zoals blijkt uit de volgende opsomming voor de naam Naaldwijk: Tabel 1. Overzicht van de namen, die in de middeleeuwen werden gebruikt voor Naaldwijk (49) Aelstwijck Aelstwijk Aeltwiic Aeltwijc Nadelwich Nadlwiic Nadlwijc Naeldewic Naeldewiic Naeldewijc Naeldtwijck Naelduwich Naeldwic Naeldwiic Naeldwik Naeldwijc Naeldwyc Naeldwijch Naeltwijc Naeltwijck Naeltwyck Naelwijc Naelwyc Naildwiic Naildwijc Naldeuic Naldeuie Naldewic Naldewich Naldhwik Nalduic Naldwic Naldwich Naldwick Naldwiec Naltwic Naltwich Naltwik Naltwijc Naltwyck Nalwict Eigenlijk hadden de mensen alleen een voornaam met zoals voor de Heren van Naaldwijk een titel. In principe heette een persoon bijvoorbeeld Hendrik, Heer van Naaldwijk, burggraaf van Zeeland, etc., maar er is besloten om in deze genealogie de personen aan te duiden met [met het voorbeeld in gedachten] Hendrik van Naaldwijk.

2 2 Literatuur. In loop van de tijd zijn er vele publicaties, boeken en overzichtsartikelen verschenen,waarin het geslacht Van Voorne, Van Heenvliet, en Van Naaldwijk worden behandeld, zoals van de auteurs Janse (3), Kort (5, 7, 45, 59), Dek (18), Ros-de Korte (19), Levelt (31), Hoek (35, 41), Lenselink en Monna (39), Obreen (40) en t Hart (42, 46). Zij citeren dan ook weer uit oudere artikelen en/of oorkonden (49). Soms worden echter niet alle gegevens en/of bronnen vermeld, zoals uit onderzoek via andere auteurs en internet blijkt. Ook bestrijden diverse auteurs elkaar, zoals bij het artikel van H. Obreen (40), dat algemeen beschouwd wordt als een belangrijke bron van het geslacht van Voorne. Maar C. Hoek (41) zet diverse kanttekeningen bij de conclusies, die Obreen trekt. Ook bij de behandeling van de oorkonden (b.v. 49f en 49g) worden verschillende standpunten weergegeven. De auteur vindt referentie 74 een redelijk goede bron [site: Royal and Noble Houses of Europe] voor genealogische gegevens [met bronvermelding van binnenlandse en buitenlandse onderzoeksresultaten] van de geslachten, die hier in dit overzicht zijn behandeld. De laatste wijzigingen zijn recent en dateren van 2011 en Helaas ontbreken de laatste generaties bij het geslacht van Naaldwijk en zijn de ouders van Willem I van Naaldwijk [zie IX.5] niet juist weergegeven [Boudewijn van Naaldwijk [VIII.5] i.p.v. Hendrik I van Naaldwijk [VIII.4] (3, pag. 274)]. Heren van Naaldwijk. Wanneer men zoekt naar de stamvader van de Heren van Naaldwijk dan komt men uit bij graaf Unarch van Nadelwich [ook wordt van Naeldwijc vermeld; geb. omstreeks 1110 (2), vermeld in een grafelijke oorkonde van 1156 (2) als getuige van de Graaf van Holland]. Deze Unarch was één van de getuigen bij de overdracht van een aantal kerken in het graafschap Holland door de abdij van Echternach [Luxemburg] aan graaf Dirk VI, gravin Sofia en hun zoon Floris in ruil te geven voor 120 gemeten [gemet = ruim 0,4 ha] land op Schouwen. Tot die kerken behoorden de door Willebrord gestichte moederkerk van Fleretingha [Vlaanderen] en de daaronder behorende bijkerken van Skie [Overschie] en Harega [het vroegere Kethel]. Unarch had minstens 2 dochters, waarvan de namen niet bekend zijn [aangeduid met NN]. Eén van de dochters [de oudste geboren omstreeks 1140 (2); ze werd wel genoemd als de erfdochter van Naaldwijk ] trouwde in 1169 in Oostvoorne (2) met Dirk I van Voorne. De andere dochter van Unarch [geb. omstreeks 1150 (2)] trouwde (2, 12) met Floris I de Worth [ook Würth of van Woert (4)]. Via de kinderen van Dirk I van Voorne komen de goederen onder Naaldwijk en ook de titel Heer van Naaldwijk terecht bij de tak Van Voorne. Voor de stamvader van het geslacht Van Naaldwijk komen we dus automatisch uit bij de stamvader van het geslacht Van Voorne. In dit overzicht zullen we in het algemeen nader ingaan op de geslachten Van Voorne, Van Naaldwijk, Van Maerlant en Van Heenvliet. Ook komen de politieke gebeurtenissen uit die tijd [o.a. de Hoekse en Kabeljauwse twisten] aan bod met grote gevolgen voor het geslacht Van Naaldwijk. Tenslotte behandelen we de genealogie van deze tak en geven de belangrijkste zaken per individu afzonderlijk weer. Als er interessante oorkonden of andere documenten bekend zijn, dan nemen we die op bij het betreffende hoofdstuk of bij de betreffende persoon. Met het overlijden van Hendrik IV van Naaldwijk [XIV.2] op eindigt de mannelijke lijn van het geslacht Van Naaldwijk. Zijn dochter Wilhelmina en haar echtgenoot Jan III van Montfoort [zie XIV.2.1; ] zijn de erfgenamen. In 1523 (3, 35, 36) liet Robert I, graaf van der Marck en Arenberg [geb. circa 1467, 1536] en getrouwd met Machteld van Montfoort [geb. circa 1475, 1550; dochter van Jan III van Montfoort en Wilhelmina van Naaldwijk, zie XIV.2.1], orde op zaken stellen op de vele goederen, die men

3 3 van hem in leen hield. Hij bezat hier in het huidige Delfland, namelijk als erfgenaam van de Heren van Naaldwijk een aantal hofsteden [lenen]. Om alles opnieuw in kaart te brengen [mogelijk naar aanleiding van het overlijden van Jan III van Montfoort [XIV.2.1] in 1522] hebben de daarvoor aangewezen klerken deze lenen opgeschreven in een groot perkamenten register, welke 437 folio s telde. Dit register [in 2 delen gebonden] bevindt zich in het Archief van de Nassause Domeinen (36, 37) [inventaris Hingman nrs en 6525]. De gegevens voor deze registratie hebben de klerken gehaald uit de destijds aanwezige leenkamers van Hontsol [Honselersdijk], van Polanen [Monster], van der Made [Loosduinen] en van Wateringe [Wateringen]. De hoge heerlijkheid Naaldwijk kwam in 1418 in bezit van Hendrik III van Naaldwijk en bleef bij dit geslacht tot de laatste telg in mannelijke lijn Hendrik IV van Naaldwijk in 1496 overleed. Maar hoe verging het de hoge heerlijkheid van Naaldwijk verder na 1496? De volgorde van Vrouwe/Heer van Naaldwijk zag er als volgt uit (55):. Wilhelmina van Naaldwijk; na de dood van haar moeder: Machteld van Montfoort; na de dood van haar moeder: Margaretha van der Marck van Arenberg; na de dood van haar moeder: Karel van Arenberg; diverse keren confiscatie door de Staten van Holland in de periode Frederik Hendrik, prins van Oranje; [koopakte op 29 mei 1612 ingeschreven; gedagtekend 16 april 1612]. Willem II, prins van Oranje; Willem III Hendrik, prins van Oranje; Frederik I van Hohenzollern; Frederik Willem I van Hohenzollern; Frederik II van Hohenzollern; Willem V, prins van Oranje; daarna achtereenvolgens de regerende leden van de Oranjes De grootte van de heerlijkheid Naaldwijk was 2275 morgen en omvatte 265 huizen (55). De waarde van de heerlijkheid komen we te weten uit de verkoop in 1612 aan Frederik Hendrik, namelijk gulden. Juridisch en bestuurlijk viel de heerlijkheid onder het baljuwschap of drostambt van Delfland. De hoge justitie werd uitgeoefend door een baljuw en zeven welgeboren mannen. Noot: 1 morgen is de oppervlakte grond, die men in de loop van een morgen kon ploegen; het bestond uit 600 vierkante roeden [of zes hond] grond of ± 0,85 hectare. Naast de hoge heerlijkheid had men ook de lage heerlijkheid of ambachtsheerlijkheid. Hierbij een chronologische opsomming van de ambachtheren van de lage heerlijkheid Naaldwijk en enige informatie over nabij gelegen ambachten. Ambachtsheerlijkheid of lage heerlijkheid Naaldwijk J.G. Frederiks beschrijft het ambacht van Naaldwijk vanaf 1330 en gaat verder in op de interacties tussen de geslachten Van Der Woert, Van Naaldwijk, Van Voorne en Van Polanen (92) De plaats Naaldwijk wordt genoemd in een akte, waarmee Graaf Dirk VII een stuk land schenkt aan de kapel van de St. Mariekerk te Utrecht. Dit land was gelegen te Poeldijk bij Naaldwijk Otto, elect [nog niet gewijde bisschop] van Utrecht, vergunt aan de abdij Mariënweerd op haar goed te Naaldwijk een kapel te stichten. Dit klooster Mariënweerd was

4 4 gelegen in de Betuwe. Het had in de 13 e eeuw aanzienlijke inkomsten uit landerijen en tienden in het Westland [o.a. land in Heimond en nabij De Lier] Graaf Willem I vergunt de abt van Mariënweerd om op zijn land te Naaldwijk 2 hoevenaars (pachters) te plaatsen. In Heimond bezat de abdij een huis en op korte afstand daarvan gelegen een kapel Graaf Willem III regelt de dienst van de kapel in Heimond Willem van der Woert, ambachtsheer van Naaldwijk, verklaart dat de abt van Mariënweerd in Naaldwijk land heeft gekocht Graaf Willem IV vertkoopt het ambacht Naaldwijk, door de dood van Willem van der Woert verstorven aan zijn vader en vervolgens aan hem, aan Diedereik van Brederode voor de duur van diens leven Graaf Willem IV verkoopt het ambacht Naaldwijk, tot dan in het bezit van Diederik van Brederode, aan diens schoonzoon Jan van Polanen Hertog Albrecht beleent Jan van Polanen, Heer van der Lecke en Breda, bij de dood van zijn vader, Jan van Polanen, met het ambacht van Naaldwijk Johanna, Joncvrouwe van der Lecke en Breda, na haar vader Jan van Polanen beleend met het ambacht, huwt met Engelbrecht, Graaf van Nassau Hertog Philips van Bourgondië beleent de zoon van Johanna, Jan, Graaf van Nassau, met het ambacht Naaldwijk Na diens dood: Engelbrecht, Graaf van Nassau Hendrik, Graaf van Nassau Zijn neef René van Charlons, Prins van Oranje, Graaf van Nassau Willem van Oranje, na de dood van zijn neef René van Charlons Zijn zoon Prins Maurits van Oranje, Graaf van Nassau Door schenking wordt de ambachtsheer: de halfbroer van Prins Maurits, Frederik Hendrik, Graaf van Nassau. Andere ambachten in de omgeving van Naaldwijk Honderdland Vanaf de bedijking kort voor 1252 is het Honderdland altijd een zelfstandig ambacht geweest. In 1252 wordt door de graaf dit gebied in leen gegeven. Honderdland krijgt dan een ambachtsheer. Naaldwijk Zeker is dat Naaldwijk rond 1284 een ambachtsheer had. De Oude en Nieuwe Broekpolder, die tot de parochie werden gerekend, waren gelegen in het ambacht Wateringen. Opstal In 1378 komt dit ambacht voor onder de naam vrije heerlijkheid van Willem van Naaldwijk. Centraal in dit gebied lag de woning van de Heren van Naaldwijk. De naam Opstal voor dit ambachtje komt in elk geval al voor in geschreven bronnen uit het begin van de 17 e eeuw. Honselersdijk Dit was een klein zelfstandig ambacht rond het huis Honselersdijk. In een specificatie van het leengoed van de Heren van Naaldwijk uit 1543 wordt vermeld, dat de Heer van Naaldwijk de hoge heerlijkheid Honselersdijk met toebehoren in leen houdt van de hofstede van Voorne. Bij de verkoop van de goederen in 1612 is er sprake van de heerlijkheid van Honselersdijk met de hoge, middelbare en lage jurisdictie.

5 5 N.B. De ambachtsheren van o.a. Honderdland en Naaldwijk waren verbonden door een leenband aan de grafelijkheid. Dit staat niet vast voor de Heren van Opstal en Honselersdijk. Oranjepolder Ook dit gebied wordt vermeld als een aparte heerlijkheid blijkens de verkoopakte, die is opgemaakt in 1751 bij de verkoop van o.a. de heerlijkheden in het Westland door de koning van Pruissen aan Princes Anne als regentes van Prins Willem V. HET GESLACHT VAN VOORNE Het grondgebied (1, 40) waar over de Heren van Voorne hun bewind voerden, bestond uit het eiland Voorne, ten westen de Bornisse, verder de duinstreek van het eiland Goeree en uit Dreischor en Bommenede, beiden nu aan Schouwen vast door inpoldering. Zie Figuur 1 en informatie van de Geschiedkundige Atlas van Nederland (48) en de referenties 1, 5 en 41 om een duidelijk beeld te krijgen. Een achttal aktes (73) geeft inzicht over beleningen, rechten en verkopen tussen de graven van Holland en enige Heren van Voorne [jaartallen 1284, 129[3], 1303, 1310, 1317, 1328, 1337]. Het geslacht Van Voorne omvat een periode van ruim 300 jaar en er waren in totaal 9 generaties bij betrokken. C. Hoek geeft in zijn overzicht over de Heren van Voorne (41) aan dat [alhoewel te bewijzen valt er niets] de Van Voornes een jongere tak van het latere Hollandse gravenhuis zou zijn. Hij heeft verschillende punten, die dit aannemelijk maken. Eén van de eerste Heren van Voorne zou een bastaardkind zijn van Dirk of Floris van Holland (1, 11, 41). In deze genealogie nemen we [net als andere auteurs (1, 11)] aan dat het begin lag bij Hugo I Van Voorne [I, geb. circa 1035; 1108] en het einde kwam met het overlijden van Machteld Van Voorne [VIII.2.2; begin 1372] als dochter van Gerard Van Voorne [VIII.2; 1337; achtste generatie]. Men neemt aan dat de laatste erfgename stierf in 1372 (38, pag. 22) en dat de aan Van Voorne leenroerige landerijen in 1372 toevielen aan het grafelijk leengoed (38, pag. 33). Albrecht II Van Voorne [IX.4], zoon van Gerard Van Voorne overleed eerder, namelijk in 1331 in Engeland bij een toernooi. In principe gaat de stamboom van de familie Van Voorne gewoon door, namelijk via de tak Van Naaldwijk [zie verderop]. Noot: Kees Nieuwenhuijsen merkt op (77) dat de naam Hugo tot het jaar 1100 vrijwel alleen in Vlaanderen voorkwam. De eerste Hollandse Hugo s kwamen voor in 1105 en 1108 en pas later in de 12 e eeuw zien we meer Hugo s in Holland. Volgens hem lijkt het er op of de naam op het eind van de 11 e eeuw vanuit Vlaanderen naar het noorden is overgewaaid, dat zou er misschien op kunnen wijzen dat de Heren van Voorne voorouders in Vlaanderen hadden. Ook het burggraafschap van Zeeland kwam toen in 1372 toe aan de graaf. Lenselink en Monna (39) geven aan hoe het verder gaat met de heerlijkheid Voorne. De heerlijkheid, los gekoppeld van het burggraafschap, werd in 1394 aan Jan, de elect van Luik, in leen gegeven. Na zijn dood in 1425, kwam Voorne aan zijn weduwe Elisabeth van Görlitz, die de heerschappij tot 1433 behield. In dat laatste jaar werd Jacoba van Beieren ermee beleend en via haar kreeg Frank van Borsele de heerlijkheid. Na diens overlijden, in 1470, is Voorne aan Karel de Stoute gekomen. In 1477 werd diens weduwe, Elisabeth van York, Vrouwe van Voorne. Sinds haar dood in 1503 bleef Voorne voor goed aan de grafelijkheid. Het geslacht Van Voorne nam een zeer bijzondere machtspositie in (40) en stond in hoog aanzien in de adellijke wereld. Dit blijkt uit de plaats van vermelding in oorkondes en getuigenlijsten. Ook de huwelijken laten een duidelijk patroon zien, zowel in de dertiende als in de veertiende eeuw. De telgen uit het geslacht waren onder andere burggraaf van Zeeland. Het stamslot van de familie heeft gelegen in Poortvliet [gebouwd door Hugo I en/of Hugo II?], maar werd verwoest tijdens de Loonse oorlog ( ), een strijd, die ontstond om de opvolging van graaf Dirk VII van Holland. In de hierna weergegeven kaart is duidelijk te

6 6 zien hoe Zeeland in die jaren er uitzag. Ook wordt duidelijk waar Zeeland beoosten Schelde en bewesten Schelde lag. H. Obreen geeft een overzicht van de gebieden, die tot de heerschappij van Voorne werden gevormd (40, Hoofdstuk III, pag ). Fig. 1 Overzichtskaart van Voorne en Zeeland in de 13e eeuw. De Van Voorne's hebben zich in de loop der tijden een enorm bezit verworven. Hun voornaamste huis was het Hof van Voorne [gemeente Oostvoorne], waar nu nog de resten te vinden zijn van een burcht, gelegen op een motte [kunstmatig aangelegde heuvel] met daar omheen een grote hof. Tot ongeveer in het midden van de vijftiende eeuw is het slot bewoond

7 7 geweest; 2 eeuwen later was er niets meer dan een ruïne van over. De burcht zelf is in de voorbije jaren tot meer dan een manshoog weer opgebouwd waardoor het toch mogelijk was om enigszins een indruk te krijgen van de toestand van weleer [te vinden achter het raadhuis van Oostvoorne]. Vanuit het hoofdhuis in Voorne zijn verschillende andere huizen gesticht, zoals: Valckestein, Ravestein, Bleydestein, Leeuwestein, Wielestein en nog andere. Als we de werken van de Van Voorne's bekijken dan is er in de loop der jaren heel wat gepresteerd (5): - de kerken, waarvan de heren de begeving hadden, zijn o.a. Oostvoorne, Ouddorp, Rugge, Rockanje, Zwartewaal, Acquoy, de katharijne kerk te Den Briel - 2 steden zijn naar voren gekomen: Den Briel en Goedereede - in de literatuur zijn vooral de werken van Jacob van Maerlant [o.a. Merlijn] aan Albrecht van Voorne bekend - er was weinig geldontwaarding in al die jaren HET GESLACHT VAN NAALDWIJK Als we starten bij Unarch van Nadelwick [ ; IV.1] dan loopt het geslacht van Naaldwijk gedurende 17 generaties door tot het overlijden van Adriaan van Naaldwijk [XX.1] op 5-jarige leeftijd in 1666, dus ruim 500 jaar. De voorouders van de Heren van Naaldwijk zijn de Heren van Voorne, waarvan de genealogie loopt vanaf Hugo I van Voorne [I]. De titel Heren van Naaldwijk loopt vanaf Bartholomeus van Voorne [van Maerlant] van Naaldwijk [V.2] tot en met Wilhelmina van Naaldwijk [XIV.2.1], dochter van Hendrik IV van Naaldwijk [XIV.2]; deze Hendrik IV was de laatste mannelijke telg in het geslacht. Mogelijke woonplaatsen van de eerste van Naaldwijks zijn onder andere t Opstal onder Naaldwijk, de hof van Honselersdijk, de Breestraat in Leiden en de Torenburg aan het plein in Naaldwijk (64). De Heren van Naaldwijk bemachtigde de eretitel Erfmaarschalk van Holland (1, 65). Door zijn huwelijk was Hugo I van Naaldwijk [VI.3] de eerste, die de titel kreeg en deze functie bleef in het geslacht tot de laatste telg [Adriaan van Naaldwijk XX.1]. De titel bestond niet alleen uit een dienende rol als veldheer voor de graaf van Holland, maar ook een functie als adviseur en raadsheer (1). Schilderijen. Er bestaan in totaal 6 schilderijen [gebedsportretten i.v.m. gevouwen handen] van 5 Heren van Naaldwijk [Hendrik II, Willem II, Hendrik III, Willem III en Hendrik IV] en 1 Vrouwe van Naaldwijk [Wilhelmina van Naaldwijk] (81). Er was ook een portret van Willem I van Naaldwijk in olieverf, maar bij de plunderingen van de kerk en het Huis Honselersdijk in 1572 kwam het schilderij op de brandstapel terecht en is verloren gegaan. Kamerheer Van Hooff wist de andere schilderijen te redden. De personen kunnen worden geïdentificeerd door de inscripties onderaan het schilderij, alsmede met de vermelding van de echtgenoten. De schilderijen staan afgebeeld bij de individuele personen en zijn te vinden op het volgende zoekformulier: ( bij Name Naaldwijk in vullen en bij MeMo Memorial Object ID 571 intypen (94). De schilderijen zijn voorzien van het familiewapen van de familie Van Naaldwijk. Alleen bij het portret van Wilhelmina van Naaldwijk is er een combinatie van familewapens [Van Naaldwijk en Montfoort] gebruikt, hetgeen zeer gebruikelijk is. Opvallend is dat de portretten paarsgewijs [afwisselend links en rechts kijkend] zijn weergegeven (81), waarbij de zonen hun vaders aankijken; behalve bij Wilhelmina die juist wegkijkt van haar vader. Het is

8 8 mogelijk dat er iets hing of stond tussen de paren (81). Er is onvoldoende bewijs dat de potretten zijn geschilderd door de Meester van Alkmaar [alias Cornelis Buys; reeds overleden vóór 1500], zoals wel wordt beweerd (81). Het eikenhout van het schilderij van Hendrik IV [82,0 x 56,5 cm] is in Hamburg dendrologisch onderzocht [correspondentie tussen Rijksmuseum en Dhr. P. Smit van het Historisch Archief Westland]. Onder voorwaarde van de splinthout statistiek voor Oost Europa levert een vroegste bewaardatum van genoemde bomen op vanaf 1491, meer waarschijnlijk een datum tussen 1495 en Bij een formaat van 15 splinthout jaarringen en een minimale bewaartijd van het hout van 2 jaar zal het vermoedelijke ontstaan van het schilderij vanaf 1499 zijn. Familiewapen en gemeentewapen. Het familiewapen van de Van Naaldwijks laat een rode klimmende leeuw zien, staande op de achterpoten en met de voorpoten klauwend (24). Het wapen is te vinden op de vijf schilderijen van leden van het geslacht [zie bij Schilderijen], op een balk tussen het koor en schip in de kerk aan het Wilhelminaplein van Naaldwijk; in het tympaan van de voorgevel en op de gebrandschilderde ramen op de begane grond van het voormalige raadhuis op de hoek Herenstraat/Wilhelminaplein van Naaldwijk en ook op lakzegels (24). De leeuw heeft in de laatgotische uitvoering vier nagels en de staart naar buiten gebogen, terwijl in de gotische stijl de leeuw slechts met drie nagels, zonder tong en met de staart naar binnen gebogen wordt afgebeeld. Het gemeentewapen van Naaldwijk is ontleend aan dat van de Heren van Naaldwijk. Op 24 juli 1816 is het gemeentewapen door de Hoge Raad van Adel vastgesteld met de volgende omschrijving: van zilver, beladen met een klimmende leeuw van keel (=rood), getongd en geklaauwd van lazuur (=blaauw) Alhoewel de omschrijving in 1955 is gewijzigd [geklaauwd moest worden vervangen door genageld] heeft dat niet geleid tot een hernieuwde vaststelling bij koninklijk besluit. In 1997 heeft het gemeentebestuur verzocht het gewijzigde wapen vast te stellen (24). Ook werd het verzoek gedaan om boven het gemeentewapen een kroon te mogen plaatsen, dit ter gelegenheid van 800 jaar Naaldwijk in 1998 (24). Familiewapen Gemeentewapen Het burggraafschap van Zeeland. Volgens Lenselink en Monna (39) moet het burggraafschap van Zeeland begonnen zijn vanaf 1204 (zie ook 96). In de 12 e tot de 14 e eeuw is Zeeland voortdurend het onderwerp van

9 9 onenigheid tussen de graven van Holland en Vlaanderen. In het algemeen beschouwde men het burggraafschap als een nevenfunctie. In de eerste plaats was hij Heer van Voorne en in de tweede plaats pas burggraaf van Zeeland. De heerlijkheid Voorne was verreweg het belangrijkste. Als we een aantal kenmerken van de burgraaf moeten samenvatten dan komen we tot de volgende opsomming: Negatief: de burgraaf had geen grafelijke burcht, hij had geen militaire bevoegdheden, ook geen rechtspraakfunctie; zijn status ontleende hij aan zijn eigen bezit Positief: hij was een executief ambtenaar, met een groot ambtsgebied, hij had middelen om de rust in het land te waarborgen. Een overzicht van de burggraven van Zeeland: 1. Hugo V van Voorne; IV.1.1; circa Dirk II van Voorne; V.1 [broer van Hugo V]; Hendrik van Voorne; VI.2; Albrecht van Voorne; VII.2; Gerard van Voorne; VIII.2; tussen en Machteld van Voorne VIII en Dirk IV van Valkenburg VIII HET GESLACHT VAN HEENVLIET Over het geslacht en de heerlijkheid van Heenvliet zijn diverse overzichten en beschrijvingen gepubliceerd (18, 19, 29, 42, 44-46, 59). Aangenomen wordt dat rond 1230 Hugo I van Voorne [VI.1] de eerste heer van Heenvliet werd door belening van Heenvliet door Dirk II van Voorne [V.1]. Het geslacht loopt dan door tot het overlijden van Jan van Heenvliet [XII.2] omstreeks 1500, dus 7 generaties over een periode van ruim 250 jaar. De genealogie gaat daarna verder via het geslacht van Cruiningen en van Naaldwijk. De heerlijkheid Heenvliet [andere spellingen: Heynvliet {Heyn = grens, afscheiding}, Heemvliet, Henvliet] werd begrensd in het Noorden door Zwartewaal en de Maas, in het Oosten door de rivier de Bernisse, in het Zuiden door de heerlijkheid Abbenbroek en in het Westen door het land van Nieuwen Hoorn en Oud-Hellevoet (46). G. t Hart (46) beschrijft uitvoerig de geschiedenis van het gebied met gewapende conflicten tussen Holland, Zeeland en Vlaanderen. G. Ros de Korte (19) heeft in haar studie 7 hoofdstukken gewijd aan het geslacht van Heenvliet, zoals een historisch overzicht, de literatuur, de Heren van Heenvliet in de periodes en , en de Heren van Heenvliet van Cattendijk in de periodes en Enkele gegevens uit de laatste 2 studies zijn hier in dit overzicht geciteerd. De familie bezat in en rond Heenvliet in de loop van de jaren een aantal huizen van internationale allure (44). Er zijn opgravingen verricht in 1967 om duidelijkheid te verkrijgen over de bouwfasen en de inrichtingen. Het betreft hier Het Huis te Heenvliet met grote torens [kasteel Ravestein (72); een donjon met gracht], kasteel Bleydestein en de huizen Blickstein, Wielestein en Leeuwesteyn (44). In de loop van de jaren is de grootte van de heerlijkheid Heenvliet onderhevig geweest aan schommelingen ten gevolge van bedijking en aanvallen van het water. Hier volgen enige getallen (46) in de periode : gemeten 108 roeden gemeten 183 roeden gemeten

10 gemeten Noot: 1 gemet = o.4 ha = 4.000m2; 1 roede = 1 are = 100 m2 HET GESLACHT VAN MAERLANT De titel van de Heer van Maerlant komen we maar drie keer tegen, namelijk bij Bartholomeus van Voorne van Maerlant van Naaldwijk [V.2], bij Albrecht van Maerlant [V.2.2] en bij Bartholomeus van Maerlant [V.2.3]. Dus in totaal niet meer dan een periode van 50 jaar over 2 generaties. Maerlant was in feite het havengebied van Brielle. De naamsbekendheid van Maerlant is vooral te danken aan Jacob van Maerlant [geb. Brugse Vrije circa 1225 of circa 1300, (1)], beroemd dichter, schrijver en vertaler. In 1260 komt hij vanuit Brugge naar Maerlant en verblijft hier 10 jaar als koster van Maerlant. Hij stond onder protectie van een aantal edelen, zodat hij in alle rust kon schrijven in de volkstaal. Hoekse en Kabeljauwse twisten (1, 78, 96). De Hoekse [Houck] en Kabeljauwse [Cabeljau] twisten [ ; (1)] hebben een belangrijke invloed gehad op het geslacht Van Naaldwijk. Na het kinderloos overlijden van graaf Willem IV van Holland in 1345 bij de slag tegen de Friezen bij Warns ontstond er een conflict over de opvolging. Uiteindelijk kwamen Holland, Zeeland en Henegouwen toe aan zijn zus Margaretha, die getrouwd was met Lodewijk van Beieren. Zij regeerde namens haar minderjarige zoon Willem V. Toen in 1349 Willem V tot graaf werd verheven door zijn moeder, kwamen de meeste Hollandse steden in opstand, verenigd in de groep, die later als De Kabeljauwen werden genoemd. De tegenstanders waren De Hoeken. Toen de partijen tegenover elkaar kwamen te staan, ontsloeg Willem V [toen 11 jaar!] zijn Hoekse raadgevers en verving ze door Kabeljauwen. De Hoeken gingen naar Margaretha en de oorlog tussen moeder en zoon werd in 1351 een feit. Willem won uiteindelijk in 1354, maar werd in 1358 als krankzinnige opgesloten. Zijn broer Albrecht werd 30 jaar lang een soort regent. De strijd veranderde van karakter, want steden wisselden voortdurend van kamp. Later werd het rustiger, maar de strijd laaiden weer op toen Jacoba van Beieren de enige erfgename werd voor de graafschappen. De Hoeken verdedigden het oude gezag van het Beierse Huis, terwijl de Kabeljauwen als voorstanders van Holland zich eerder als onderdeel van Bourgondië beschouwden. Uiteindelijk hebben de Kabeljauwen het gewonnen. De Heren van Naaldwijk [ook sommige aangetrouwde families] kozen de zijde van de Hoeken, die de strijd uiteindelijk verloren van de Kabeljauwen. Men kan de volgende periodes onderscheiden: Kabeljauwse opstand; periode van 1350 [slag bij Naarden] tot 1359 [beleg van Delft] Jacoba s veldtocht; periode van 1417 [beleg van Gorinchem] tot 1428 [zoen van Delft] Twisten in de Sticht; periode van 1456 [beleg van Deventer] tot 1483 [beleg van Utrecht] Jonker Fransenoorlog; periode van 1488 [inname van Rotterdam] tot 1490 [slag bij Brouwershaven]. In deze periode braken ook de Arkelse oorlogen (1) uit, waaraan vele Heren uit deze genealogie hebben deelgenomen [ ]. Het conflict tussen de Heren van Arkel en de graven van Holland begon toen Jan V van Arkel niet meer deel wilde nemen aan de acties tegen de Friezen en opstandelingen in het noorden van Holland. De zoen van Delft [vredesverdrag bestaande uit 27 artikelen] werd gesloten op 3 juli 1428 in Delft tussen Filips de Goede en Jacoba van Beieren. De zoen verwijst naar het gebruik in de middeleeuwen waarop men een conflict beëindigde: en plein public zoenen de strijdende partijen elkaar (66).

11 11 Toen de twisten uitbraken was Willem II van Naaldwijk [XI.3] nog minderjarig en hij bekende pas in 1391 kleur door de zijde van de Kabeljauwen te kiezen. Dit was echter in de familie een eenmalige keus, want later kiezen alle leden van de familie van Naaldwijk [en de aangetrouwde families] de Hoekse zijde. Enige leden uit de genealogie, die in het bijzonder betrokken waren bij de strijd en bij andere gevechtshandelingen: 1. Jan II van Heenvliet [IX.3] gaf Margaretha van Beieren toestemming gebruik te maken van Bernisse [waterweg de Bornes (96)] om een Engelse invasievloot te laten landen in de strijd tegen haar zoon Willem V van Holland; slag bij Zwartewaal, 3-5 juli Anders zou de Engelse vloot eerst vanaf de Noordzee de hele Maasmond tegen de stroom in moeten opvaren (96) 2. Machteld van Voorne [VIII.2.2] steunde echter Willem V bij de slag bij Zwartewaal (20). 3. Hugo IV van Heenvliet [X.2] huurde schepen en manschappen voor de strijd tegen de Friezen [1395, 1409], was ook actief in de Arkelse oorlogen [1405, 1407]. 4. Jan van Heenvliet [X.4]; Hoeks edelman, actief bij Arkelse oorlogen, Friese waddenkust [1409], de Vecht en in Utrecht. 5. Jan van Heenvliet [XI.1]; beleg van Hagestein en Everstein; Woudrichem in 1407; juni 1398 tegen Friezen. 6. Hendrik III van Naaldwijk [XII.3] deed vooral mee in de Arkelse oorlogen (1). 7. Willem III van Naaldwijk [XIII.2]; verdediging van Monnikendam tegen Kabeljauwen 8. Adriaan van Naaldwijk [zie onder Noot bij XIV.1.4] sneuvelde bij de verrassende inname van Hoorn in Hendrik IV van Naaldwijk [XIV.2] nam deel met een legertje van 6 ruiters en 14 man voetvolk in 1476 (3). 10. Jan III van Montfoort [XIV.2.1; getrouwd met Wilhelmina van Naaldwijk]; betrokken bij het beleg van Montfoort in Jan van Naaldwijk [XV.1]; vele krijgshaftige verrichtingen (1, 32, 56); o.a. de bestorming van Schoonhoven in 1488 en de verovering van Rotterdam, mislukte aanslagen op Schiedam, Leiden en Gouda, slag op de Lek in 1489, scheepstrijd bij Brouwershaven [1490], plundering van Wijk op Zee, veroveringen van Texel en Wieringen, vergeefse veroveringen van Hoorn en Enkhuizen, kaas- en broodvolkconflict in Ambachten en heerlijkheden Het graafschap Holland bestond in de middeleeuwen uit steden en dorpen. De laatste werden ambachten genoemd. Ambacht was ook de gewone benaming in de middeleeuwen van een beroepscoöperatie. De graaf van Holland kon zijn gebied niet alleen besturen en daarom gaf hij een deel van zijn bevoegdheden in leen uit aan de adel, die dat op zijn beurt soms weer in achterleen uitgaven. De adellijke heren kregen op die manier rechten in de ambachten. Zo'n geheel aan rechten werd een "heerlijkheid"genoemd en de heren kregen de titel van ambachtsheer. Wanneer ook het uitspreken van de doodstraf tot de rechten behoorde, was er sprake van een hoge heerlijkheid en droeg de edelman de titel Heer. Noot: Onbetwiste adel bestond pas als vier generaties op adellijke wijze hadden geleefd. Functies en titels in de middeleeuwen.

12 12 In de middeleeuwen was de ridder iemand, die behoorde tot de stand van de bereden militairen. Men werd in de ridderstand verheven via de ridderslag, een slag in de hals met het plat van de zwaard. In Nederland behoorde de ridder tot de laagste stand van de adel (3). De schildknaap was een edelknaap in dienst van een ridder. Zie onder VIII.2 hoe Gerard van Voorne optrad als schildknaap van Floris V. De drager van de titel burggraaf (39, 71) duidde in de vroege middeleeuwen op een militaire bestuursfunctie en was in feite vergelijkbaar met een bevelhebber van een garnizoen. De adellijke titel burggraaf was lager dan graaf, maar hoger dan baron. Later werd de functie langzamerhand tot een erfelijke functie met minder betekenis. In deze studie komen we vele burggraven tegen, met name voor Zeeland en wel vanaf Hendrik van Voorne [VI.2] (39). Baljuw was de benaming voor de ambtenaar, die de vorst vertegenwoordigde in de steden en in landelijke gebieden (1, 101). De meeste baljuws [soms ook drost genoemd] behoorden tot de kleine landadel. Op alle gebieden waren zij vertegenwoordigers van de graaf en de verdedigers van zijn rechten. De baljuw was ook een financieel ambtenaar: de inkomsten, die hij boekte voedden in aanzienlijke mate de grafelijke schatkist. Sedert 1247 komen er in Zeeland baljuws voor (39). In de genealogie is per persoon aangegeven of ze baljuw waren en in welke periode (zie ook 101). Meer algemene informatie over het baljuwschap in het algemeen is te vinden in het boek van Van den Arend (101). De Naaldwijkse baljuws werden benoemd door de Van Naeldwijcks en hun afstammelingen, die de hoge heerlijkheid bezaten. Schout was een lokaal ambtenaar belast met bestuurlijke en gerechtelijke taken en het handhaven van de openbare orde. Vergelijkbaar met de functie van de huidige burgemeester.

13 13 GENEALOGIE Generatie I I. Hugo I van Voorne; geboren omstreeks 1035 (11) [of circa 1045 (43)] en overleden in 1108 tussen 26 juni en 11 augustus. Er is natuurlijk weinig documentatie bekend van deze stamvader, Heer van Voorne en leenman van de graaf van Holland (14). De vader en moeder zijn onbekend. In 1108 treedt tweemaal een Hugo van Voorne op als getuige in oorkonden van bisschop Burchard van Utrecht (7, 49). De wetenschappers (5, 6) zijn het er niet over eens of het hier vader en zoon, dan wel twee neven betreft. Hugo I van Voorne trouwde omstreeks 1080 met Badeloge NN [geb. circa 1050 of circa 1040 (11)]. Opvallend is een consequent verschil van 10 jaar tussen opgegeven geboorte data van de verschillende auteurs/wetenschappers. Uit dit huwelijk: 1. Hugo II van Voorne; geboren circa 1085 [of 1065 (43)] [volgt II.1] Generatie II II.1 Hugo II van Voorne; geboren als zoon van Hugo I van Voorne en Badeloge NN [zie I.1] circa 1085 [ook 1065 (43) wordt vermeld] en overleden omstreeks Hij was Heer van Voorne, leenman van de graaf van Holland (11) en hij staat vermeld in 2 oorkonden (49, zie ook onder I). Hij trouwde met een onbekende vrouw NN omstreeks 1110; die omstreeks1157 overleed. Uit dit huwelijk: 1. Hugo III van Voorne; geboren in Calloo [België] circa 1108; ook 1090 (43) [volgt III.1] Generatie III III.1 Hugo III van Voorne; geboren in Calloo [België (1); ook Utrecht wordt gemeld (74)] circa 1108 [ook gemeld wordt circa 1100 (12, 74) en 1090 (43)] als zoon van Hugo II van Voorne en een onbekende partner NN [zie II.1]. Hij was Heer van Voorne en leenman van de graaf van Holland en/of van de bisschop Burchard van Utrecht. Hugo III [bloedverwant van de graven van Holland; zie referenties geciteerd bij (11)] trouwde omstreeks 1130 (12) met Hadewich Florijsdochter van Holland, een buitenechtelijke dochter van graaf Floris II de Vette van Holland. Hadewich werd geboren circa 1110 [ook mogelijk na 1115 (12)] en is overleden na 1157 (11) [het zou ook Adewij de Voren of de Vorensis (12) uit abdij Ter Doest geweest kunnen zijn; haar moeder zou zijn: Gertrude de Lorraine {von Oberlotharingen}, geb. 1081; 23 mei 1144]. Hugo III overleed vermoedelijk kort voor het jaar 1157 (11, 12). Uit dit huwelijk zijn tenminste 3 zonen geboren: 1. Hugo IV van Voorne, geb. Oostvoorne circa 1138 (9, 74); vermeld (12). Hij trouwde met een onbekende vrouw [NN] en uit deze relatie werd een dochter geboren [NN van Voorne], die later trouwde met Jan Persijn [hij noemde zich later Jan van Putten (68)], [geb. 1170; ]. In 1174 overleed Floris I van Voorne [III.1.2] en Hugo van Voorne verdeelde toen zijn bezit met Dirk I van Voorne [III.1.3]. Dirk kreeg de heerlijkheid Voorne, terwijl Hugo zelf het deel langs de Striene met de parochie Putten (12) in leen van Dirk overnam; dus de eerste heer van Putten (68). Hugo overleed in april 1189 tijdens de derde kruistocht (12). Toen erfde zijn dochter de heerlijkheid Putten, de gebieden rond Poortugaal en de Geervlietse tol (68).

14 14 2. Floris I van Voorne, geb. Oostvoorne circa 1143 (9, 74) [ook andere jaartallen worden genoemd; zoals 1137 (4)); vermeld (12, 18)]. In het algemeen wordt aangenomen dat hij in 1162 trouwde met Aleid van Herlaer (12). Hij liet samen met zijn broer Dirk de burcht van Voorne bouwen [zie hiervoor onder het hoofdstuk Het geslacht van Voorne]. In 1167 bij het verdrag te Brugge van graaf Dirk VI van Holland met Vlaanderen en in 1173 te Ieperen, trad hij op als vazal van de graaf en als getuige. In 1156 werd Floris als belender genoemd van goederen door graaf Dirk VI van Holland aan de Luxemburgse abdij Echternach geschonken. Floris was Heer van Voorne en overleed in 1174 [na 3 oktober, zie IV.1]. Het is onbekend of er nakomelingen waren. 3. Dirk I van Voorne, geb. Oostvoorne circa 1145 [volgt IV.1] Generatie IV IV.1 Dirk I van Voorne (4); geboren Oostvoorne omstreeks 1145 (9, 74) [ook de jaren 1130 (2) en 1135 worden genoemd (5)], overleden in 1190 [ook vóór (2)]; vermeld (18) en (2). Hij trouwde omstreeks 1160 [ook 1169 (2)] met Jkvr. NN van Naaldwijk [oudste dochter van Unarch van Nadelwick]; geb. omstreeks 1140 (2); titel jonkvrouwe, erfdochter van Naaldwijk (2). Noot: Referentie 74 meldt deze relatie niet. Dirk I is een zoon van Hugo III van Voorne en Hadewich Florijsdochter van Holland [zie III.1] en is vernoemd naar de graaf Dirk IV van Holland, een halfbroer van zijn moeder en hij voerde als wapen een gouden aanziende leeuw op rood (1). Dirk liet samen met zijn broer Floris I de burcht van Voorne bouwen [achter het stadhuis te Oostvoorne]. Op 3 oktober 1174 (12) wordt Dirk I van Voorne vermeld als getuige van graaf Floris III (18) met zijn broer Floris I van Voorne, die hij in 1174 als Heer van Voorne opvolgt. Dirk I van Voorne is ridder, Heer van Voorne [van 1174 tot 1189], Heer van Zierikzee (18) en burggraaf van Zeeland [geërfd van zijn broer Hugo IV]. Uit dit huwelijk 5 kinderen: 1. Hugo V van Voorne;[in documenten soms Huge van Vorne]; geb.oostvoorne circa 1170 (74) [ook circa 1160 (2)], circa 1216 (74); v (49 e). Hugo was burggraaf van Zeeland, Heer van Voorne en ridder in Hij was niet getrouwd, dus geen nakomelingen bij deze tak van Voorne. Hugo werd in diverse documenten genoemd (4), een opsomming hiervan als volgt: - in een stuk voor 1190 als getuige van graaf Floris III van Holland [overleden 1190], vermeld als Hugo domicellus de Forren - is tot de dood van graaf Dirk VII [overleden ] steeds een van zijn getuigen - hij krijgt in 1200 van het kapittel van Oud-Munster te Utrecht de goederen te Poortvliet op Tholen in erfpacht (49 b) - als vazal van graaf Willem I van Holland in 1213 naar Nijmegen vergezeld, toen Willem door keizer Otto IV met het graafschap Holland werd beleend (40) - in 1203 vermeld bij een schenking aan de abdij Ter Doest, waarvan hij advocatus was - tijdens de Loonse oorlog van 1203 tot 1206 (1) koos Hugo de zijde van Ada van Holland en Lodewijk II van Loon tegen Willem van Friesland bij de troonsopvolging van graaf Dirk VII van Holland - in oktober 1206 is er een vredesverdrag tussen Loon en graaf Willem I van Holland en worden de rechten van de Heer van Voorne erkend (40) - eind 1204 werd in de Loonse oorlog (96) zijn kasteel te Scarpenes [Scherpenisse] verbrand door Willem van Holland (96), waarna Hugo alles [huis te Poortvliet, aanpalend goed,

15 15 gepachte tienden] in achterleen zou houden van de markgraaf Philips van Namen, broer van de graaf van Vlaanderen (49 c) - in 1199 doen Hugo en zijn broers Dirk II en Bartholomeus afstand van hun rechten in de visserij van Gescenmunde [Giesenmonde] voor hun zonden en die van hun ouders ten behoeve van het godshuis Sint Mariënweerd (49 a) - Hugo verklaart leenman te zijn geworden van koning Johan van Engeland (49 d) - in 1204 treed er op Schouwen een opstand uit, die leidde tot de aftocht van Hugo (96) - mogelijk werd met Hugo in 1204 het Zeeuws burggravenambt ingesteld (96) 2.Dirk II van Voorne; geb.oostvoorne circa 1172 [ook circa 1160 (2)] [volgt V.1] 3. Bartholomeus van Voorne, geb. Oostvoorne circa 1174 [ook circa 1170 (2)] [volgt V.2] 4. NN van Voorne; geb. circa Deze dochter trouwde omstreeks 1190 met Daniël I van der Merwede [geb. 1165, 1226]; titel: ridder, Heer te Merwede. Hij moet het Danielsambacht in Brielle bezeten hebben als leen van Voorne [(2) het Heer Danielsambacht was in de stad Brielle het zuidelijke deel van de huidige Nobelstraat]. Uit dit huwelijk 3 kinderen: Daniël II, Godschalc en Margaretha. 5. Adelheid van Voorne; geb 1176, Zij trouwde omstreeks 1190 met Floris I van der Woerd [geb. 1165, 1230]. Uit dit huwelijk 3 kinderen: Floris II, Herbaren en Willem I. De familie Van Der Woerd stond evenals het geslacht Van Voorne in hoog aanzien (1,4) en had ook bezittingen in het Westland. Noot: In bron (74) worden niet de gegevens van nrs. 4 en 5 weergegeven, terwijl Dek (18) alleen een zoon vermeldt die trouwde met de dochter van Costijn van Haemstede; verdere gegevens via deze lijn gaan over in het geslacht van Renesse.De accolades in deze genealogie van Dek (18) staan verkeerd [afstamming vanaf Floris i.p.v. Dirk].Volgens bron (2) zou NN van Voorne de naam Adelheid hebben gehad en is Floris I de Worth getrouwd geweest met NN Unarchdr. Generatie V V.1 Dirk II van Voorne; geb. Oostvoorne omstreeks 1172 [ook 1170 en 1165 (2)], (2). Hij werd ook als Theodericus (2, 4) of Diederik vermeld en hij was de zoon van Dirk I van Voorne en NN [zie IV.1]. Bij deze tak werden er grote verschillen gevonden bij diverse bronnen t.a.v.: *het aantal kinderen varieert van 2 t/m 6 *de opgaven van de geboorte data verschillen soms meer dan 20 jaar tussen de diverse auteurs * ook de volgorde van de geboortes van de kinderen varieert sterk In dit overzicht zijn de gegevens van een bepaalde bron (74) aangehouden. Dirk II was ridder, Heer van Voorne [vanaf 1216 (18)] en burggraaf van Zeeland [1217 (2, 39)]. Op wordt Dirk II van Voorne vermeld als getuige met zijn broer Floris I van Voorne, die hij als Heer van Voorne opvolgde. Er is echter ook een vermelding dat tussen 1213 en 1216 Dirk zijn broer Hugo opvolgt als Heer van Voorne (10). Hij schonk in 1220 zekere goederen aan de abdij Ter Doest, omdat de monniken van de abdij hem geholpen hadden zijn grondgebied, dat geheel ondergelopen was, opnieuw te bedijken. In 1223 verleende hij samen met Floris IV graaf van Holland keuren aan Westkappel en Domburg (10, 40). Op 20 november 1229 schonken Dirk en zijn vrouw circa elf gemet [1 gemet = 0,4 ha] in somerland aan de abdij Ter Doest. Dirk II van Voorne trouwde omstreeks 1187 [ook in 1197 (2) en rond 1205 worden vermeld; er wordt uitvoerig stil gestaan bij de berekening van deze datum (14)] met Alveradis [Alverade, Aleijda] van Kuyc [Cuijck, Cuyck] [geb. Cuijck circa 1170 {ook 1165 (2)}, 1230; na 1226 (2, 74)], dochter van Hendrik II van Cuyck van Malsen en Sophia van Rhenen. Uit dit huwelijk de volgende kinderen: Noot: Wel werden ook twee opgaven gevonden van de kinderen van Dirk II van Voorne, namelijk Floris van Voorne en Cille van Voorne (2, 5, 11), waarvan in totaal geen gegevens beschikbaar zijn. Cille wordt wel genoemd in één van de regesten [16 augustus 1263; pag. 10, nr.

16 16 10; (5) met de volgende tekst Aelbertus, dominus de Vorne, castellanus Zelandie, draagt het leengoed van Symon f. Symonic de Vlaerdinc met diens medewerking over op zijn zuster Cille met de verplichting tot instandhouding van het stenen huis daarop ]. Sommige auteurs vermeldden alleen de geboortes van Hendrik van Voorne en Hugo van Voorne als de kinderen van Dirk II van Voorne, maar anderen meldden ook de kinderen Dirk van Voorne en Albrecht van Voorne. De laatste werd nog wel eens verwisseld met de zoon van Hendrik van Voorne [zie verderop], die ook Albrecht heette. Er wordt aangegeven dat Hendrik de oudste zoon zou zijn, maar omdat de voornaam niet eerder was opgedoken is het waarschijnlijk dat hij niet de oudste zoon zou zijn geweest (14). 1. Albrecht van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1199 (2, 74), ook 1210 (14); circa 1262 (2); ridder (18). Hij trouwde omstreeks 1250 met Margarethe [Margurite] van Horn [de Hornes] [geb. Horn, Limburg circa 1225 [ook 1230 (14)], circa 1304 (74)], dochter van Willem van Horn en Heilwig van Altena (15). Het is niet bekend of er nakomelingen waren. 2. Dirk III van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1201 (2) [ook na 1197 (14)]; circa 1275 (2), voor 1281 (74). Hij trouwde met Clementia van Bierbeek [Bierbeke] (14, 74). Uit dit huwelijk: Dirk die Visscher (17). Deze tak [met gegoed te Schouwen, Vekhoek en met in het midden van de dertiende eeuw aangekochte domeinen rond Rotterdam] werd niet verder uitgezocht; er verschijnt een artikel over deze tak in Ons Voorgeslacht. 3. Hugo I van Voorne van Heenvliet; geb Oostvoorne circa 1203 (2) [volgt VI.1] 4. Hendrik van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1205 [volgt VI.2] V.2 Bartholomeus van Voorne [van Maerlant] van Naaldwijk; geboren omstreeks 1174 (74) [ook circa 1170 (2)] in Oostvoorne, 1220 [vermeld (2, 18)]. Sommige bronnen (18, 74) geven geen verdere gegevens van Bartholomeus. Hij was de zoon van Dirk I van Voorne en NN [zie IV.1] en had de titel Heer van Voorne en maar ook Heer van Maerlant; later komt daar ook de titel Heer van Naaldwijk bij. Hier begint dus het geslacht Van Naaldwijk en men kan Bartholomeus als de eerste Heer van Naaldwijk [stamvader (40)] beschouwen. Bartholomeus verkrijgt bij het overlijden van zijn broer Hugo goederen te Naaldwijk, op Voorne en op Goedereede. Hij heeft in 1220 land in bezit gelegen in Middelland op Voorne en hij bewoonde ook het kasteel Ravesteyn nabij Zwartewaal (2). Het lijkt merkwaardig dat de titel Heer van Voorne gaat naar Bartholomeus, in plaats van b.v. de oudere broers Hugo of Dirk II. Een reden zou kunnen zijn dat Unarch van Naaldwijk toch een zoon met die naam heeft gehad, die vroeg is gestorven. In 1199 deed Bartholomeus samen met zijn broers Hugo en Dirk afstand van de vissersrechten van Gescenmunde (1) ten behoeve van hun zonden [vermeld in 1203]. Hij trouwde omstreeks 1195 (4) met een onbekende dame NN. Ook bij dit huwelijk worden door diverse bronnen verschillende kinderen opgegeven met geboortedata, die ook weer sterk kunnen variëren. Uit dit huwelijk: 1. Hugo I van Naaldwijk; geb. circa 1190 [volgt VI.3] 2. Albrecht van Maerlant; geb. circa 1192 [ook 1190 (2)]. Verdere gegevens van Albrecht van Maerlant ontbreken. 3. Bartholomeus van Maerlant; geb. circa 1195 [ook 1190 (2)]. Bartholomeus is overleden omstreeks 1230, ongeveer 40 jaar oud (2); getuige (18). Kind van Bartholomeus uit een onbekende relatie NN: Hadewig Bartholomeusdr van Maerlant; zij trouwde met IJsbrandt van der Made, ridder; uit deze relatie Bartholomeus IJsbrandtz van der Made, patroon en stichter van de oude kerk te Delft in 1268 (2). Hadewig overleed omstreeks 1250 (2). Noot. In een aantal publicaties komt het voor dat Dirc van Brederode wordt opgevoerd als kind van Barthlomeus. Dit is echter hoogst waarschijnlijk onjuist: deze Dirc van Brederode was in feite Dirk van Teijlingen en zoon van Willem van Teijlingen (1). Dirc werd wel de eerste Heer van Brederode genoemd en kreeg uit het huwelijk met Alveradis van Heusden een zoon Willem, die later trouwde met Hillegonda van Voorne [zie VI.2.3].. Soms zijn er geen verdere gegevens van Bartholomeus dan alleen zijn geboorte. (74)

17 17 Generatie VI VI.1 Hugo I van Voorne van Heenvliet; geb. Oostvoorne circa 1203 (74) [ook 1210], vóór [ook tussen 1267 en 1271 (46), of 1271 (18)]; zoon van Dirk II van Voorne en Alveradis van Kuyc [zie V.1]. Hij was de stamvader en eerste Heer van Heenvliet want op 20 november 1229 beleent Dirk Heer van Voorne zijn zoon Hugo Heenvliet en kent hem een renteleen van 30 mark per jaar toe uit de bede van Walcheren. Veel informatie over de genealogie van het geslacht Van Heenvliet en andere wetenswaardigheden zijn te vinden in de volgende referenties (18, 19, 29, 42, 44-46). In 1229 machtigde hij mede de akte voor zoutwinning in Oosthoek. Hugo, broer van Heer van Voorne deed in 1253 afstand van zijn rechten in de heerlijkheid Voorne. Hij kreeg op 31 december 1253 van zijn broer Hendrik, Heer van Voorne, bevestiging van zijn belening met de hoge heerlijkheid Heenvliet, met inbegrip van ambacht en hoge en lage ban, zoals hun vader, Dirk, Heer van Voorne, hem die gegeven had. Hugo van Voorne schonk op 17 maart 1258 land aan de hospitaalbroeders van St. Jan. Hugo beloofde in 1271 samen met zijn broer Dirk van Voorne en zijn neven Albert, Heer van Voorne en diens broer Floris, geen wraak te zullen nemen voor de dood van Hendrik van Cuijk, Heer van Herpen, en de gevangenschap van diens zoon Albert van Herpen. Als gemeenschappelijke noemer van deze vier Van Voornes viel Dirk van Voorne en Alveradis aan te wijzen en de verwantschap tot de Heren van Herpen moest via haar tot stand zijn gebracht (13). Hij trouwde met Justine van Heeze [Haze] Reyersdochter [geb. Oostvoorne circa 1220 (74), vóór (19, 74)], dochter van Reinier van Heeze of Herebertus, Heer van Heeze en NN van Heusden. Uit dit huwelijk: 1. Elisabeth [Elizabeth (67)] van Voorne; geb. Oostvoorne omstreeks 1250 (74). Zij trouwde met Hugo Gouwer van Koudekerke, ridder (74). Deze Hugo was leenman van de Vlaamse graaf, maar ook zeerover in de Zeeuwse wateren (19). Uit dit huwelijk Justine, die later trouwde met Dirk, burggraaf van Leiden, afkomstig uit de tak Kuyc (3) en later met Jan Aelman, bastaardbroer van Graaf Willem IV. Noot: Maurijn I van der Does zou de echtgenoot van Elizabeth zijn (67). 2. Dirk van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1254; 1288 of 1289 (74) of voor (18); ridder, Heer van Heenvliet en opvolger van zijn vader in Hij trouwde in 1277 met Elisabeth van Colleghem, Heer Colins Buchs dochter [een lijftocht van 100 Leuvense ponden per jaar, verzeker op 44 gemet tienden te Heenvliet en 8 pond 6 schellingen uit het schot van Heenvliet (19)]. Er is een melding dat Dirk overleed vóór 1287; in 1288 of 1289 (74); het huwelijk bleef kinderloos (46). Zijn weduwe hertrouwde met Wouter van Wineghem (19) [Winnehem (42, 46)] en zij deed op 8 november 1291 afstand van alle eisen, die ze had in Voorne en Holland ten bate van de jongere broer Hugo (19). 3. Hugo II Vornekine van Heenvliet; geb. Heenvliet circa 1257 [volgt VII.1] Noot. In veel publicaties wordt alleen Hugo Vornekine als kind vermeld, maar in andere uitvoerige studies (16, 17, 74) werd de genealogie verder uitgezocht. VI.2 Hendrik van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1205 (2) [ook uiterlijk 1211 wordt vermeld (een uitvoerige discussie over deze datum zie (14)], 13 maart Hendrik was de oudste (14, blijkt uit oorkonde van 1220) zoon van Dirk II van Voorne en Alveradis van Kuyc [V.1]. Hij was Heer van Voorne en burggraaf van Zeeland (2), vermeld tussen 1229 en 1259 (18). Hendrik kocht tussen 1247 en 1256 van graaf Willem II, de dijkzate van de uit het einde

18 18 van het derde kwart van de twaalfde eeuw daterende inlaagdijk ten noorden en oosten van het latere Rotterdam (2, 14). Op deze dijkzate, die sedert de aanleg omstreeks 1240 van de dam in de Rotte ter plaatse van de Hoogstraat te Rotterdam, tot droge dijk was geworden, liggen een aantal door de Heren van Voorne en Polanen uitgegeven lenen. Een ruiterzegel van hem d.d berust in het archief van de Duitse Orde te Utrecht. In 1235 blijkt dat Hendrik de leenheer is van Nicolaas van Putten, Heer van Putten en Strijen (14). Hendrik behoorde tot de naaste medespelers van Willem II, graaf van Holland en Zeeland, die in 1247 tot Roomskoning van het Duitse Rijk was gekozen. Op 28 januari 1256, in een strafexpeditie tegen de Westfriezen bij Hooghoud, werd Willem II door de Westfriezen gedood, nadat hij met zijn paard en al door het ijs was gezakt en door zijn volgelingen in de steek werd gelaten. Deze gebeurtenis werd destijds en nog eeuwen later als een catastrofe ervaren en dit zal niet in het minst gelden voor Hendrik van Voorne, die deelde in de glans van de positie van Willem II en deze op zijn reizen als Roomskoning vaak vergezelde. Hij trouwde in 1231 (14, 18) met Catharina van Peteghem Cysoing [geb. Petegem, Oost Vlaanderen, circa 1210 (2, 74), circa 1260], dochter van Jan III van Cysoing en Maria van Bourghelles. Uit dit huwelijk: 1. Ermgard van Voorne; geb.voorne circa 1230; 25 februari Zij zou getrouwd zijn geweest [volgens oudere bronnen] met Jan II van Arkel [ 27 maart 1297 bij de slag van Vronen]. Andere bronnen zeggen dat Jan II trouwde met Bertroud van Sterckenborch of Margaretha van Altena. 2.Cibilie van Voorne; geb. circa 1231; de afstamming staat ter discussie; zij trouwde met Wolfaert van Borselen (40), Heer van Borselen. 3. Hillegonda [ook Hildegonde (67, 74)] van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1232 [ook 1230 (2)]. Hillegonda is overleden op donderdag 5 april 1302 (18, 74) in Renesse en zij is begraven in de Brederodekapel van de Engelmunduskerk te Velsen. Hillegonda trouwde tweemaal; 1 e keer voor de kerk in 1248 te Oostvoorne met Costijn II van Renesse (18), Heer van Geervliet, Moermont, Haamstede en Renesse, geb. Renesse circa 1220, [kinderen uit dit huwelijk: Jan, Hendrik, Costijn, Dirk, Wouter en Ida van Renesse (74)] en 2 e keer voor de kerk [na 1255] te Renesse met Willem van Brederode (18, 67, 74), Heer van Brederode, geb. Slot Brederode circa 1226, (18). Uit het laatste huwelijk 3 kinderen: Dirk II, Aleid en Floris [Rikaird (74)] van Brederode. 4. Floris van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1234 [ook 1233 (2)]. Op 1 mei 1261 trad Floris op met zijn broer Albrecht [Albert] en op 17 augustus 1271 zegelde hij samen met hem. 5.Margaretha van Voorne; geb. Voorne circa 1235 [ook 1230 (2)]. Margaretha is overleden omstreeks Zij trouwde omstreeks 1250 met Hubert II van Bosinchem [ook Hubert de Schenk van Bosinchem en Hubert van Beusinchem; Huibert Heer van Culemborch (40)], uit dit huwelijk 3 kinderen: Hubert, Dirk Splinter en Zweder van Beusichem. 6. Dirk van Voorne; geb. circa 1237 in Oostvoorne (2). Vermeld in 1290; verdere gegevens ontbreken. 7. Albrecht [Albert] van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1241 [ook 1235 (2)]. [volgt VII.2] Noot: Bron 74 geeft alleen de kinderen Hillegonda, Floris, Dirk en Albert aan, terwijl bron 2 aangeeft Hillegonda, Margaretha, Floris, Albrecht en Dirk. VI.3 Hugo I van Naaldwijk; geb. circa 1190 [ook 1195 (2, 76)], 1262 [op de feestdag van Sint Katharina: 25 november; ook 1271 (42, 59) en na 1261 (2); vermeld ]; de zoon van Bartholomeus van Voorne [van Maerlant] van Naaldwijk en onbekende dame NN [zie V.2]. Hugo werd in de ridderstand en tot maarschalk verheven [ ]; mareschal de Northollande [ook erfmairscalck van Hollandt ] (3), erfmaarschalk van Noordholland [ongeveer het tegenwoordige Zuid-Holland]. Hij had in 1220 bezit in Middelland op Voorne, werd vermeld in 1220 bij transport te Dirksland en als getuige in 1223, 1225, 1226, 1229 en

19 (2, 10, 76). Verder bezat Hugo goederen te Naaldwijk en Zwartewaal. Hij trouwde omstreeks 1220 met NN Erfdochter van Velsen [geboren circa 1200 (2)]; daardoor verwierf hij ook de heerlijkheid Velsen en het bos Schoonhoven bij Velsen. Door het huwelijk kwam ook de titel erfmaarschalk in de familie. Met Hugo gaat de familienaam Van Voorne vanaf 1220 definitief over in Van Naaldwijk. Geen vernoeming naar Zwartewaal, waar hij ook een landgoed had. Uit het huwelijk met NN van Velsen [Noot: mogelijk ook nog een zoon Willem]: 1. Hugo II van Naaldwijk; geb.zwartewaal circa 1220 [volgt VII.3] Noot: In sommige publicaties worden nakomelingen van Hugo II [zie VII.3.1 t/m VII.3.5] samen met Hugo II vermeld als nakomelingen van Hugo I (10); in oudere bronnen worden geen opgaven van Hugo II gevonden (18). Generatie VII VII.1 Hugo II Vornekine van Heenvliet; geb. Heenvliet circa 1257; vóór (19), als zoon van Hugo van Voorne van Heenvliet en Justine van Heeze [zie VI.1]. Hij volgde zijn broer Dirk van Voorne op [VI.1.1] en was in 1277 getuige toen zijn schoonzuster door zijn broer heer Dirk gelijftocht werd (19). Hugo Vornekine werd zeer waarschijnlijk voor 1287 Heer van Heenvliet (19). Weduwe Elisabeth van Colleghem van Dirk van Voorne [VI.1.1] stond al haar rechten, die zij had in Voorne en Holland af aan Hugo Vornekine in 1291 (19). Hugo regeerde over Heenvliet van 1291 tot omstreeks 1307 (42, 46). Hij trouwde met Geile van Kampen [geb. Kortgene circa 1264, 1305] en uit dit huwelijk: 1. Hugo van Heenvliet; geb. Heenvliet circa Jan [Johan] I van Heenvliet; geb. Heenvliet circa 1289 [volgt VIII.1] VII.2 Albrecht [ook Albert] van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1241 [ook circa 1235 (14)], ; begraven Loosduinen januari 1288 (40); zoon van Hendrik van Voorne en Catharina van Peteghem Cysoing [zie VI.2]. Albrecht was een Zuidhollandse edelman, Heer van Voorne, burggraaf van Zeeland en volgde tussen en (40) zijn vader op, die in 1259 overleed. Hij werd beschouwd als maecenas [beschermer van kunst en wetenschap]. Zo haalde hij [inhuren] een jonge veelbelovende West-Vlaamse auteur naar Voorne [rond 1260]. Deze auteur noemde zich Jacob en na zijn aanstelling Jacob van Maerlant, d.w.z. bewaarder van de boekenkist in de kerk van Maerlant. Maerlant was eerst de haven van Oostvoorne, maar ging later op in het huidige Brielle. Voor Albrecht vertaalde Jacob van Maerlant onder andere Franse versromans [ Alexanders Geesten ] (63). Rond 1270 ging Jacob terug naar Vlaanderen en schreef er nog een natuurencyclopedie [ Der naturen bloeme ] en een boek over de wereldgeschiedenis [ Spieghel historiael ]. Vanaf 1261 kwam Albrecht, door het zelfstandig uitvaardigen van oorkonden, in de bronnen voor. Albrecht was in 1268 mede aanwezig bij een bezoek van graaf Floris V aan Brugge. Een ruiterzegel van Heer Albrecht van Voorne [ ] berust in het stadsarchief van Keulen. In 1277 is er op Voorne een inzamelingsactie voor een nieuwe kruistocht. Albrecht verwierf voor de inwoners van Brielle tolvrijheid, richtte vuurbakens op ter beveiliging van de scheepvaart, verleende aan de kooplieden van Hamburg voorrechten en breidde zijn bezit onder meer uit met Dirksland en delen van Riederwaard (40). Hij ontving van zijn schoonvader Gerard van Luxemburg 100 pond parisis per jaar, wat voortkwam uit de 200 pond jaargeld, die Gerard van Luxemburg ontving uit de tol te Damme van de graaf van Vlaanderen (40). Albrecht van Voorne trouwde twee keer:

20 20 [1] in 1268 met gravin Aleidis [Aleyda] van Loon [dochter van Arnold III van Loon en Johanna Chiny, eerder getrouwd geweest met Diederik II van Valkenburg (40, 51); 1268], geboren te Looz, België na 1242 (52), 1275 (51); [Noot: soms wordt van Looz gebruikt i.p.v. van Loon] [2] op 16 december 1280 met Catharina van Durbuy [ook Catharina van Luxemburg], geboren Luxemburg 1255, 26 september 1328 (1, 20, 74; ook echter (40)); dochter van Gerard van Luxemburg en Mathilde [Machteld] van Kleef (3). Catharina huwde in 1297 (40) met Wolfert van Borselen [ ; Heer van Veere, Zandenburg en Borselen; ook baljuw van Zeeland], hierdoor werd zij een van de prominente vrouwen van dit gebied. Er waren ook speculaties dat zij de minnares zou zijn geweest van de Hollandse graaf Floris V (1, 20, 62). De charmante en geestige edelvrouw Catharina stond bekend als een buitengewone schoonheid en is beschreven door kroniekschrijver Willem Procuratoer (20, 62). Catharina werd ook nog tweemaal weduwe; na de dood van Albrecht van Voorne [in 1287]; schonk Floris V [ ] haar toen de heerlijkheid Teylingen en later werd de machtige Wolfert van Borselen bij een lynchpartij in Delft [Catharina was er getuige van en kon zich ternauwernood in veiligheid brengen] om het leven gebracht. Opgemerkt moet worden dat de machtspositie van Wolfert nog versterkt werd door een huwelijk tussen Gerard van Voorne [zie VIII.2] met Wolferts dochter Hedwig [ook Heilwich] van Borselen. Uit het eerste huwelijk [in (74) worden huwelijk 1 en 2 verwisseld]: 1. Mabelia van Voorne; geb. Oostvoorne vanaf 1273 (1); (1, 74) [ook 1318 (18)]. Mabelia werd begraven in Gorinchem. Zij trouwde in 1293 (1) met Jan III van Arkel; [ (1)]. Jan heeft Mabelia in 1305 (1) verstoten. Zij kreeg van haar stiefmoeder voor haar erfenis al het goed dat haar vader had in Poeldijk en werd getocht aan tienden gelegen rond Leerdam. Uit dit huwelijk o.a. Jan IV van Arkel en Mabelia van Arkel. Uit het tweede huwelijk (12): 2. Gerard van Voorne; geb. Oostvoorne 1281 [volgt VIII.2] 3. Hendrik van Voorne; geb. Oostvoorne circa 1281 [volgt VIII.3] 4. Zweder van Voorne; geb. Heenvliet circa 1282; kanunnik, deken en scholaster ten Dom te Utrecht, vermeld tot Albrecht van Voorne; geb. circa 1284; ridder, later een minnebroeder; 1318 [ook Albrecht niet vermeld (18)] Noot 1:Er is ook een vermelding van een dochter Elisabeth [Lijsbeth] van Voorne, geb. circa 1290 Noot 2: Uit een andere relatie van Albrecht van Voorne [VII.2]: 6. Nicolaes van Voorschoten; bastaard, die in 1300 van zijn broer Gerard van Voorne de waard in Acquoy in leen kreeg (18) VII.3 Hugo II van Naaldwijk; geb. Zwartewaal circa 1220 (2) [ook 1215 (1); circa 1263 (76). Zoon van Hugo I van Naaldwijk en NN Erfdochter van Velsen [zie VI.3]. Hij kwam het eerst voor in 1248, toen Voornse lenen ook op een dochter mochten vererven. In 1253 en 1255 verkocht hij de heerlijkheid Zwartewaal en ook de heerlijkheid Velsen uit de erfenis van zijn moeder (1, 2). Op staat hij vermeld als ridder en kocht in 1261 voor 800 pond het goed Holtsole [Huntsele, Honselersdijk], het terrein waar nu de Nederlof staat (2). Het behoorde tot het verdwenen kasteel van Frederik Hendrik. Ook verwierf hij goederen onder Monster, De Lier, Maasland en bij de kapel van Wateringen in 1257 (2, 76). De koop werd in 1261 beklonken met de thans oudst bekende akte uit het archief van de Heren van Naaldwijk (24).