INSTITUUT VOOR MILIEUONDERZOEK. Asbestvoorlichting en Herkenning

Transcriptie

1 INSTITUUT VOOR MILIEUONDERZOEK Asbestvoorlichting en Herkenning AQUATEST Zwartven AN Hapert Tel: Fax: Web-site: EN-304 NEN-ISO-9001:2000 AO-47 SC-540

2 Inhoudsopgave 1. ASBEST 2. WETGEVING 3. ASBESTHERKENNING EN TOEPASSINGEN 4. ARBEIDSHYGIËNE Bijlage: Voorbeeld voorschriften Minerale vezels Oefening asbestherkenning

3 HOOFDSTUK 1. ASBEST 1.1. INLEIDING De doelstelling van dit hoofdstuk is de kennis over het materiaal asbest te vergroten, zodat de cursist zich bewust wordt van o.a. de eigenschappen en de gezondheidsaspecten van het product asbest. Er komen diverse onderwerpen aan de orde. Hierbij kan men o.a. denken aan: Wat is asbest Soorten asbest Eigenschappen van asbest Toepassingen van asbest Gezondheidsrisico s van asbest Asbest was in eerste instantie commercieel gezien een groot succesverhaal. Echter, ontstaan er al rond 1900 verdenkingen tegen asbest. Asbest zou mogelijkerwijs risico s m.b.t. gezondheid kunnen inhouden. In de jaren '70 begint de overheid in Nederland een actief beleid te voeren tegen de blootstelling aan asbest voor werknemers van bedrijven waar asbest wordt bewerkt. Pas in 1993 stelt de overheid voor het eerst een algemeen verbod in voor het bewerken, verwerken en het in voorraad houden van asbesthoudende materialen ASBEST De definitie van asbest luidt: Asbest is een verzamelnaam voor een groep natuurlijk voorkomende mineralen (bijvoorbeeld Magnesium, Silicium, IJzer) die zijn gekristalliseerd tot een vezelachtige structuur. De duurzaamheid en de vezelachtige structuur zijn het gemeenschappelijke kenmerk van die mineralen Asbest is een mineraal dat over de hele wereld wordt aangetroffen. De delfstof wordt in open mijngroeven gewonnen. De belangrijkste mijnbouw vindt/vond plaats in de USA, Canada, Zuid Afrika, China, Brazilië, Australië, Indiä, Cyprus en enkele voormalige Sovjet republieken. Figuur 1.1 Open mijngroef in Quebec Asbest

4 Soorten asbest De verschillende soorten asbest onderscheiden zich van elkaar in kleur, chemische samenstelling, morfologie (vorm en opbouw van de vezels) en duurzaamheid. Kleurverschillen zijn alleen bij het ruwe asbest te zien. Tijdens de bewerking verdwijnen de kleuren. De asbestsoorten zijn te verdelen in twee typen. Te weten serpetijnen en de amfibolen. Figuur 1.2 Ruwe asbest De amfibolen De amfibole vezel is een naaldvormige vezel (vergelijk met een staaldraad) bestaande uit naast elkaar in de lengte richting gerangschikte vezels. De vezel is vrij gemakkelijk splijtbaar in de lengterichting. Het gevolg is dat vezels ontstaan met een zelfde lengterichting, maar een kleinere diameter. De serpetijnen De serpetijnen, dit type heeft slechts een vertegenwoordiger. Dat is chrysotiel ofwel witte asbest. De serpetijnen vezel is een gekrulde vezel (vergelijk met een touw). Bij splijting zal deze vezel eerder dwars splijten dan in de lengterichting. Het resultaat zijn kortere vezels met een zelfde diameter als de oorspronkelijke. soorten asbest Serpetijnen Hiertoe behoort Chrysotiel, ook wel witte asbest genoemd. Amfibolen Hiertoe behoren onder meer: - Crocidoliet (blauw asbest) - Amosiet (bruin asbest) - Actinoliet (groene asbest) - Anthophylliet (gele asbest) - Tremoliet (grijze asbest) Chrysotiel is verreweg het meest verwerkt: in zo'n 90% van de producten waarin asbest verwerkt is komen we chrysotiel tegen. kristal Chemische samenstelling en structuur Asbest heeft een eenduidige vezelstructuur die onder de microscoop goed is te herkennen. De vezels bestaan, zijn opgebouwd uit langwerpige kristallen. Met name deze langwerpige kristallen zijn bepalend voor de eigenschappen van asbest. Juist omdat elk soort asbest zijn eigen kristalstructuur heeft maakt dat er onderling verschillende eigenschappen zijn voor de diverse soorten asbest. Asbest

5 Chrysotiel Figuur 1.3 geeft chrysotiel weer. Figuur 1.3 Chrysotiel Crocidoliet en amosiet Figuur 1.4 en 1.5 geven respectievelijk Amosiet en Crocidoliet weer. Figuur 1.4 Amosiet Figuur 1.5 Crocidoliet Asbest

6 Met betrekking tot de daadwerkelijke verwijdering is het van belang onderscheid te maken tussen hecht- en niet hechtgebonden vezel (asbest). hechtgebonden Bij de verschillende materialen waarin asbest is maakt men onderscheidt in hechtgebonden en niet-hechtgebonden materialen. Definitie van hechtgebonden asbest: Asbesthoudend materiaal waarin asbestvezels zodanig goed gebonden zijn dat ze onder normale omstandigheden niet of nauwelijks vrijkomen. Uit hechtgebonden materiaal komen asbestvezels alleen maar vrij bij bewerkingen (boren, zagen, breken) of door geforceerde slijtage (schuren). niet-hechtgebonden Zoals de naam al zegt zal de asbestvezel bij niet-hechtgebonden materiaal veel makkelijker vrij komen dan bij hechtgebonden materiaal. Definitie van niet-hechtgebonden: Asbesthoudend materiaal waarin de asbestvezels zodanig slecht gebonden zijn dat de asbestvezels ook onder normale omstandigheden kunnen vrijkomen. Niet-hechtgebonden materiaal is merendeels bros van aard. Hier is door slijtage en verwering een veel groter risico op het voortdurend vrijkomen van asbestvezels. eigenschappen Eigenschappen van asbest Gezien de bijzondere structuur van asbest heeft asbest een aantal eigenschappen die het altijd bijzonder aantrekkelijk hebben gemaakt om het op grote schaal te gebruiken. De eigenschappen van asbest zijn: Hittebestendigheid Grote slijtvastheid Grote treksterkte Bestand tegen zuren en logen (chemisch inert, ongevoelig) Bestand tegen micro-organismen Groot isolerend vermogen: hitte, geluid, elektriciteit Grote duurzaamheid Bestand tegen grote temperatuurschommelingen Goed te verwerken met andere materialen Goedkoop Asbest

7 toepassingen Voorbeelden van toepassingen Deze eigenschappen en de lage kostprijs van winning hebben ervoor gezorgd dat asbest in een ongekend groot aantal producten is toegepast. Wereldwijd zijn meer dan verschillende producten bekend. asbestcement; brandwerende platen in woningen en kantoren; mortel, kit, gips; remmen; pakkingmaterialen, centrifugaalpompen, flenzen, zuigers en roerwerken; koppelingsplaten; afdichtingskoorden van gas- en waterleidingen; ovenwanden; asbestmatrassen; isolatiemantel rond pijpleidingen; hittewerende matten, doeken en kleding. Spuitasbest Spuitasbest is een mengsel van cement (of een ander bindmiddel) en asbest. in natte toestand wordt het mengsel op de betreffende plaats gespoten. Toepassingen: Brandwerende laag voor verschillende staalconstructies, met name pijlers en constructiebalken van bedrijfshallen en openbare gebouwen; Als brandwerende- en isolatielaag (thermisch en akoestisch) op wanden en plafonds. Voorbeelden: zwembaden sporthal theater, ziekenhuizen als wel parkeergarages. Spuitasbest bestaat voor zo n 85% uit asbest (meestal Crocidoliet). Het is een bros materiaal met een losse structuur, waar gemakkelijk asbestvezel kunnen vrijkomen. Sinds 1993 is het toepassen van spuitasbest verboden. Asbestcement Verreweg het meeste asbest is altijd verwerkt tot asbestcementproducten. De verhouding cementasbest is bijna tegengesteld aan dat van spuitasbest. In asbestcement zit zo'n 10 tot 30% asbest. Asbestcement is in allerlei vormen te vervaardigen. Bovendien kan het materiaal goed afgewerkt worden: kleuren, coaten, leren en harsen. De toepassingen zijn dan ook vele. Enkele voorbeelden: golfplaten (dakbedekking) leien (dakbedekking) systeemwanden, gevelplaten tussenvloeren, vensterbanken tafelbladen, traptreden enkel- en dubbelwandige buissystemen (gas, riolering en drinkwater) Asbest

8 Figuur 1.6 is een weergave van een asbestcement golfplaat. Deze golfplaten werden en zijn nog veel toegepast in o.a. varkensstallen van boerderijen. Figuur 1.6 Een asbest golfplaat Tevens zijn veel toepassingen van asbesthoudende materialen terug te vinden in luchtafvoerkanalen en luchtbehandelingskanalen. In figuur 1.7 is een weergave van een luchtbehandelingskanaal. Met name luchtbehandelingskanalen zijn een groot gevaar voor de uitbreiding van de emissie in gebouwen. Met name als de kanalen erg oud zijn. Het asbesthoudende materiaal wordt bros en breekt af. Hierdoor is de kans groot dat door de luchtstroom een verspreiding van het asbest door het gehele gebouw. Figuur 1.7 Een luchtkanaal Asbest

9 MMMF Asbestvervangende materialen De ontwikkelingen betreffende de gezondheidsrisico's heeft van asbest een duur product gemaakt. Onderhoud en verwijdering zijn duur, nieuwe toepassingen zijn niet meer toegestaan sinds de herziening van de wetgeving. Alternatieven voor het gebruik van asbest zijn gevonden in de toepassing van verschillende andere, door de mens gemaakte vezels, de M.M.M.F. = Man Made Mineral Fibers. Voorbeelden zijn glas- en steenwol, keramische- en slakkenwol. Deze vezels hebben verschillende eigenschappen welke de toepassing bepalen. Achtereenvolgens worden deze vezels besproken. Glas- en steenwol Glas- en steenwol worden vanwege hun overeenkomst gezamenlijk weergegeven. Toepassingsmogelijkheden zijn er vele. Denk o.a. aan toepassingen als; substraat (onderlaag) in de tuinbouw; warmte- en geluidsisolatie; brandwerende isolatie; plafondplaten; dekens; stukken voor pijpisolatie. Keramische- en slakkenwol Keramische wol Uit proefdiergegevens blijkt dat de kankerverwekkende eigenschappen van keramische vezels groter zijn dan die van glas- en steenwolvezels. Gegevens over het voorkomen van kanker ten gevolge van blootstelling aan keramische vezels bij de beroepsbevolking zijn niet bekend. Slakkenwol Uit epidemiologische studies is gebleken dat beroepsmatige blootstelling aan slakkenwol een verhoogd risico op longkanker kan betekenen. Voor slakkenwol geldt daarom dezelfde grenswaarde als voor keramische wol. Bij het werken met keramische- en/of slakkenwol zijn dezelfde arbeidshygiënische maatregelen van toepassing als bij het werken met asbest. Slakkenwol kan radioactief zijn, de radioactiviteit kan variëren van zeer licht tot een hoog gehalte. Voor concentraties hoger dan de MAC-waarde maakt men gebruik van persluchtmaskers of onafhankelijke luchtmaskers tijdens de sanering. Asbest

10 1.3. GEZONDHEIDSRISICO'S In deze paragraaf wordt nader ingegaan op de diverse vezels en de gezondheidsrisico's van de asbestvezels. Blootstelling aan asbestvezels kan verschillende longziekten veroorzaken. Wanneer iemand met asbest in aanraking komt, merkt hij dat meestal niet. Hij wordt niet acuut ziek of misselijk, hij krijgt geen uitslag of jeuk. Het kan 10 jaar duren maar ook 60 jaar voordat iemand klachten krijgt ten gevolge van blootstelling aan asbestvezels. Omdat de gevolgen van blootstelling aan asbestvezels pas na lange tijd duidelijk worden kan het moeilijk zijn de zin in te zien van het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen. Juist daarom is het belangrijk te weten hoe vezels ons lichaam binnendringen en wat zij daar teweeg brengen. wijze van opname De wijze van opname Voordat vezels een reactie in ons lichaam kunnen veroorzaken moeten zij daar eerst in binnen dringen. Dit kan via 3 manieren: 1. de luchtwegen 2. het spijsverteringskanaal 3. de (defecte) huid risico Het gevaar: de asbestvezel Onderzoek naar de gezondheidsrisico's van asbest leidt al snel tot de conclusie dat het inademen van asbestvezels de belangrijkste oorzaak tot de problemen vormt. Asbestvezels zijn erg klein en licht en zweven, net als veel andere stofdeeltjes, in de lucht. Bij het inademen kunnen er dus asbestvezels in de longen komen. bronnen De hoeveelheid asbestvezels in de lucht verschillen nogal. Dit is natuurlijk afhankelijk van mogelijke bronnen, waar de vezels vandaan kunnen komen. Een drietal veelvoorkomende bronnen zijn: Als gevolg van slijtage van remvoeringen en frictieplaten. Hierdoor zal in binnensteden en in tunnels een hogere concentratie asbestvezels aanwezig zijn. Als gevolg van het loslaten van bindmiddelen in asbesthoudend materiaal, na verloop van tijd (15 tot 20 jaar). Hierdoor zal in gebouwen, waar met niet-hechtgebonden asbestmateriaal is gewerkt (bijvoorbeeld spuitasbest) de concentratie vezels oplopen in de tijd. Bij het bewerken, verwerken en slopen van asbesthoudend materiaal. Als dit ondeskundig gebeurt zal hierbij grote concentratie vezels in de lucht kunnen komen. longziekten Verschillende longziekten worden direct met het inhaleren van asbestvezels in verband gebracht. Dit zijn: Asbestose Mesothelioom Asbestgerelateerde longkanker Pleurale plaques Overige aandoeningen Hierna wordt enige informatie gegeven over deze longziekten. Asbest

11 Asbestose Asbestose is een vorm van longfibrose (verbindweefseling) die tot verlaging van de longcapaciteit leidt en daarmee tot een overbelasting van het hart, wat tenslotte tot de dood kan leiden. De eerste verschijnselen van asbestose verschijnen doorgaans 10 tot 30 jaar nadat men vrijwel dagelijkse in aanraking is gekomen. Bij het ontstaan van asbestose neemt de kans evenredig toe met de concentratie en duur van de blootstelling aan asbest. Mesothelioom Een mesothelioom is een kwaadaardig langzaam groeiend borstvlies-, longvlies- of buikvliestumor. Daar mesothelioom een zeldzaam voorkomend vrij specifiek ziektebeeld is, is het voorkomen veel gemakkelijker in relatie te brengen met asbest. Het blijkt dat ca. 80 % van de gevallen met blootstelling aan asbest in verband kunnen worden gebracht. Asbestgerelateerde longkanker Beschikbare gegevens over alle soorten asbest duiden op een verhoging van het risico op longkanker na asbestblootstelling. Dit risico wordt groter naarmate de cumulatieve (opstapelende) blootstelling aan asbest toeneemt. Het bestaan van een blootstellingsniveau waaronder geen longkanker zou optreden is niet aangetoond. De combinatie van blootstelling aan asbest en roken geeft een veel grotere kans op longkanker dan asbest of roken alleen. Er bestaat meestal een vrij lange latente periode (klachtenvrije periode) (langer dan 10 jaren) tussen het begin van de blootstelling en het zich uiten van de ziekte. De incubatietijd van longkanker is zo'n 10 tot 20 jaar. Pleurale Plaques Dit is een benaming voor verdikkingen in het borstvlies. Hierdoor vermindert de flexibiliteit van de longen en wordt de ademhaling op den duur wat bemoeilijkt. Deze ziekte wordt niet altijd ontdekt bij patiënten, omdat de symptomen niet altijd merkbaar zijn. Asbest wordt beschouwd als één van de mogelijke veroorzakers van deze longziekte, maar niet als enige. Overige aandoeningen (Asbestwratten) Asbestwratten zijn goedaardige wratachtige aangroeiingen. Wanneer de vezel uit de huid verwijderd wordt zal de wratvorming stoppen. Asbest

12 HOOFSTUK 2. WETGEVING INZAKE ASBEST 2.1. INLEIDING Plinius Reeds honderd jaar voor Christus, wees de romein Plinius erop dat asbest de gezondheid van de werkers in de asbestmijnen schaadt. Sinds vorige eeuw echter, werd asbest op grote schaal toegepast. Het gebruik van asbest groeide sneller dan het besef dat aan het gebruik gezondheidsrisico's waren verbonden. Er zijn de afgelopen decennia met betrekking tot de veranderingen opgetreden. wet- en regelgeving vrij veel 2.2. HUIDIGE WET- EN REGELGEVING M.B.T. ASBEST Deze paragraaf beschrijft de actuele Arbo-wet- en regelgeving die van toepassing is op het werken met asbest. Samenvattend, op 1 maart 2006 is het oude Asbestverwijderingsbesluit (1993) ingetrokken en vervangen door het Asbestverwijderingsbesluit zwarte lijst algemeen verbod Asbest Doordat de overheid sinds 1970 de gevaren van asbest voor de volksgezondheid steeds meer erkend wordt de regelgeving omtrent asbest steeds strenger. In 1985 worden de asbestsoorten crocidoliet, chrysotiel en amosiet op de zwarte lijst geplaatst ten behoeve van het milieubeleid. Dit betekent dat emissies van deze stoffen in het milieu zo veel mogelijk moeten worden voorkomen. Pas met de wijziging van het Asbestbesluit Arbeidsomstandighedenwet van 1993 wordt een algemeen verbod afgekondigd op het bewerken of verwerken van asbest en het in voorraad hebben van asbest of asbesthoudende materialen vanaf 1 januari In 1997 vervalt het Asbestbesluit Arbeidsomstandighedenwet en wordt de regelgeving die hierin is opgenomen vrijwel ongewijzigd overgenomen in het Arbobesluit. De huidige wetgeving - het nieuwe Asbestverwijderingsbesluit 2005 is vanaf 1 maart 2006 van toepassing - als volgt samen te vatten: Het nieuwe Asbestverwijderingsbesluit 2005 (Avb) is sinds 1 maart 2006 definitief van kracht. Wet- en regelgeving zijn daarin aangescherpt ten opzichte van het vorige besluit. Eén van de directe gevolgen is dat asbestverwijderaars uiterlijk vanaf 1 januari 2008 moeten kunnen aantonen over voldoende vakbekwaamheid te beschikken. Dat houdt in dat alle operationele medewerkers in de asbestverwijderingsbranche dan over het persoonscertificaat Deskundig Asbestverwijderaar (DAV) moeten beschikken. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Wetgeving

13 Voorafgaand aan de sanering van een object/bouwwerk dient een asbestinventarisatierapport aanwezig te zijn. Dit rapport dient te worden opgesteld door een gecertificeerd onderzoeksbureau welk is gecertificeerd volgens de BRL 5052 of volgens de richtlijn SC 540. Op basis van dit rapport wordt immers bepaald: waar de asbesthoudende materialen zich precies bevinden; welke methode van sanering het best bruikbaar is; welke arbeidshygiënische maatregelen bij dit project moeten worden toegepast. aanduiding van de Risicoklasse indeling (1 t/m 3); Een asbestinventarisatie is niet noodzakelijk indien er sprake is van de verwijdering bestaat uit het geheel of gedeeltelijk verwijderen van: - asbestcementhoudende buizen die deel uitmaken van het ondergrondse openbare gas-, water- en rioleringsnetwerk; - asbesthoudende rem- en frictiematerialen; - asbesthoudende geklemde vloerplaten onder verwarmingstoestellen; - asbesthoudende beglazingskit dat is verwerkt in de constructie van kassen; - asbesthoudende pakkingen uit verbrandingsmotoren; - asbesthoudende pakkingen dan wel delen ervan uit procesinstallaties; - asbesthoudende verwarmingstoestellen (mits deze in zijn geheel worden verwijderd); - asbest of asbesthoudende producten uit wegen bedoeld in het Besluit Asbestwegen; In alle overige gevallen is er een asbestinventarisatie noodzakelijk. Deze asbestinventarisatie omvat een beschrijving van de inschatting van de blootstelling aan asbestvezels en deelt de werkzaamheden in een risicoklasse in. Personen jonger dan 18 jaar mogen geen asbest verwijderingswerkzaamheden (sanering) verrichten. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Wetgeving

14 2.3. HANDHAVING Handhaving in het kader van de Arbowet De handhaving in het kader van de Arbowet is in handen van de Arbeidsinspectie. De Arbeidsinspectie is onderdeel van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Naast de handhaving van de Arbowet is de Arbeidsinspectie ook belast met toezicht op de naleving van een aantal andere arbeidswetten. Taken en bevoegdheden Binnen het werk van de Arbeidsinspectie kan men twee soorten activiteiten onderscheiden: Activiteiten in reactie op signalen van buitenaf. Voorbeelden hiervan zijn ongeval- en beroepsziekteonderzoek, klachtenbehandeling, werkonderbreking en verzoeken om wetstoepassing. Activiteiten op eigen initiatief. Voorbeelden hiervan zijn algemene inspectieprogramma's en inspectieprojecten gericht op specifieke bedrijfstakken. Teken en bevoegdheden Om hun toezichthoudende taak goed te kunnen uitoefenen, hebben de inspecteurs van de Arbeidsinspectie een aantal wettelijke bevoegdheden. De belangrijkste zijn: 1. Een vrije toegang tot alle fabrieken, kantoren, e.d. (met uitzondering van woningen). Ter plaatse zijn zij bevoegd om: - alle gewenste onderzoeken in te stellen - personen te verhoren - dossiers in te zien en/of mee te nemen - voorwerpen in beslag te nemen voor verder onderzoek of als bewijsmateriaal - metingen uit te voeren, dan wel proeven te verrichten - (situatie-)tekeningen en foto's te maken - monstername te verrichten. 2. Een opsporingsbevoegdheid. Dat wil zeggen dat zij bevoegd zijn om van een overtreding een proces-verbaal op te maken en de zaak over te dragen aan het Openbaar Ministerie. Overtreding van wet- en regelgeving Tijdens een inspectie is het mogelijk dat de Arbeidsinspectie een overtreding van de wet constateert. Zijn optreden is dan in eerste instantie afhankelijk van de ernst van de overtreding en de risico's die de werknemers daarbij lopen. standaardwerkwijze We kennen de zogenaamde standaardwerkwijze in het geval de overtreding niet ernstig is. Als de risico's echter groot zijn voor de betrokken werknemers kan de Arbeidsinspectie het werk stilleggen. Beide werkwijzen zullen kort worden toegelicht. Standaardwerkwijze De standaardwerkwijze wordt gevolgd als er geen sprake is van een ernstige overtreding. Wanneer de arbeidsinspecteur een overtreding constateert, zal hij proberen met de werkgever afspraken te maken over de opheffing van deze tekortkoming. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Wetgeving

15 afspraak waarschuwing aanwijzing eis tot naleving Deze afspraak kan geen betrekking hebben op de vraag of iets wel of niet veranderd moet worden; dat ligt vast in de wet. Wel kunnen afspraken gemaakt worden over de termijn waarbinnen en de wijze waarop een tekortkoming wordt opgeheven. Deze afspraak wordt bevestigd in een afsprakenbrief. Als de werkgever niet wil meewerken aan het maken van een afspraak, of als bij controle blijkt dat een afspraak niet is nagekomen, volgt de tweede stap. In de meeste gevallen is dat het geven van een waarschuwing. De Arbeidsinspectie geeft een waarschuwing als geen discussie mogelijk is over de wijze waarop de tekortkoming moet worden opgeheven. Is hierover wel discussie mogelijk, dan wordt een aanwijzing gegeven of een eis tot naleving gesteld. De aanwijzing of eis tot naleving wordt altijd namens de regiodirecteur gegeven en is een formele bevoegdheid van de Arbeidsinspectie. Hierbij wordt in feite aan de werkgever opgedragen hoe hij de tekortkoming moet opheffen. Als de werkgever het niet eens is met hetgeen hij voorgeschreven krijgt, kan hij tegen de aanwijzing of eis in beroep gaan. proces-verbaal Wanneer ook aan de waarschuwing, de aanwijzing of eis geen gehoor wordt gegeven, maakt de inspecteur een proces-verbaal op. Daarmee wordt de zaak in handen gelegd van de officier van justitie. Stilleggen van het werk Overtredingen waarbij direct gevaar bestaat voor de werknemers of derden, moeten zo snel mogelijk opgeheven worden. Meestal betekent dit dat het werk enige tijd wordt stilgelegd om passende maatregelen te nemen. De arbeidsinspecteur zal met de werkgever een afspraak maken over directe opheffing van de ernstige overtreding. De inspecteur zal tevens een proces-verbaal opmaken. Dit proces-verbaal wordt ook opgemaakt, als de werkgever tegen de afspraken in de ernstige overtreding laat voortduren. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Wetgeving

16 HOOFSTUK 3. Asbestherkenning en toepassingen INLEIDING Er zijn meer dan producten bekend waar asbest in verwerkt zit. De volgende materialen zijn de meest voorkomende toepassingen waar asbest in is gebruikt. ASBESTHERKENNING Asbesthoudende producten zijn vaak te herkennen aan: - De vezelachtige structuur, goed te zien op breukvlakken en bij niet hechtgebonden asbesthoudende producten. - De honingraatstructuur aan 1 zijde van het materiaal (voornamelijk bij asbestcement) - De klank van het materiaal als men er op tikt met bijv. een schroevendraaier (voornamelijk bij asbestcement). Als asbestvervangende brandwerende beplating wordt er veel plaatmateriaal gebruikt met daarin vezels verwerkt welke glinsteren. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

17 TOEPASSINGEN 1. Golfplaten Golfplaten als dakbedekking. Het asbest bevindt zich door het hele materiaal als bindmiddel voor het cement. Platen zijn meestal gecoat ter bescherming tegen weersinvloeden. Asbest: meestal chrysotiel; percentage ca % Hechtgebonden Golfplaten onder CV-installaties Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

18 2. Asbesthoudend plaatmateriaal In alle soorten, afmetingen en uitvoeringen denkbaar. Over het algemeen als bindmiddel voor het cement door het gehele materiaal ter verkrijging van diverse eigenschappen. Percentage van het asbest afhankelijk van de toepassing. Asbest: chrysotiel; percentage 2-30% Hechtgebonden Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

19 3. Asbesthoudend plaatmateriaal (niet hechtgebonden) In alle soorten, afmetingen en uitvoeringen denkbaar. Percentage van het asbest afhankelijk van de toepassing. Asbest: chrysotiel en amosiet; percentage 10-60% Niet hechtgebonden 4. Asbesthoudende riolering/rookgaskanaal. Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

20 Leidingen. Het asbest bevindt zich door het hele materiaal als bindmiddel voor het cement. Asbest: meestal chrysotiel; percentage ca % Hechtgebonden Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

21 5. Zeil Het asbest bevindt zich in de onderlaag van het zeil. In de doorsnede van de vloerbedekking is dat goed zichtbaar in de kleurverschillen tussen de lagen. Asbest: meestal chrysotiel; percentage ca % Niet hechtgebonden 6. Colovinyltegels In de jaren '70 veelvuldig toegepast als vloerbedekking in keukens, toiletten e.d. Het asbest bevindt zich door het gehele materiaal, meestal in geringe concentraties. Belangrijk kenmerk van het materiaal was de slijtvastheid. asbest: chrysotiel of amosiet; percentage 0,1-2% Hechtgebonden Ook de onderliggende teerlaag is vaak asbesthoudend! Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

22 7. Spuitasbest Vaak toegepast ter brandwering op constructiedelen (ca. 85% crocidoliet, niet hechtgebonden) en ter isolatie bij leidingwerk (ca % amosiet, niet hechtgebonden). 8. Pakkingmateriaal Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

23 9. Kachelkoord en afdichtingsdoek Afdichtingsmateriaal ter isolatie en rookgasafdichting. Bevat meestal 60-85% Chrysotiel. Niet hechtgebonden. 10. Frictiemateriaal Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

24 11. Plantenbakken asbest: chrysotiel; percentage 10-30% Hechtgebonden 12. Kit asbest: chrysotiel; percentage 0,1-2% Hechtgebonden Asbestherkenning en voorlichting / versie1 Asbestherkenning en toepassingen

25 HOOFDSTUK 4. Arbeidshygiëne 4.1. INLEIDING Het werken met asbest brengt, indien men hierbij geen persoonlijke beschermingsmiddelen draagt, grote risico s met zich mee. De werkgever is vanuit de wetgeving verplicht om beschermende maatregelen te treffen. Deze maatregelen moeten vervolgens doeltreffend zijn. De arbeidshygiënische maatregelen of de arbeidshygiënische strategie omvat al die maatregelen om te voorkomen dat werknemers tijdens hun werkzaamheden besmet worden met asbestvezels. Uiteraard is het van wezenlijk belang dat niet alleen de werknemers (arbeidshygiënische strategie) maar ook de omringende omgeving (milieuhygiënische strategie) tijdens de sanering niet besmet raakt. Het doel van deze maatregelen is eenduidig: Het voorkomen dat de mens en de omgeving van het object wat gesaneerd wordt, besmet raakt met asbestvezels. Dit hoofdstuk beschrijft achtereenvolgens de arbeidshygiënische strategie die bij een asbestsanering noodzakelijk is ARBEIDSHYGIËNE TIJDENS DE SANERING Het doel van de arbeidshygiënische maatregelen is dus om te voorkomen dat werknemers tijdens de saneringswerkzaamheden besmet raken met asbest. Er zijn twee typen maatregelen die in de praktijk van belang zijn. Het betreft hier: Voorkomen dat er veel asbestvezels zweven in de directe werkomgeving van de medewerkers, zoals: maak het te verwijderen materiaal vochtig, dan stuift het niet bij het verwijderen; maak bij het verwijderen zo veel mogelijk gebruik van handkracht of handgereedschap; laat asbesthoudend materiaal zo veel mogelijk heel bij het verwijderen; verwijder het materiaal in zo groot mogelijke stukken; pak het materiaal direct in nadat het verwijderd is; Tijdens de sanering is het volgende van belang: verpak het asbesthoudend materiaal direct na verwijdering in niet-luchtdoorlatend verpakkingsmateriaal (veelal 0,2 mm PE-folie) Let bij het verpakken op: - Scherpe randen, metalen delen, spijkers en dergelijke. Hierdoor kan de afvalzak gemakkelijk openscheuren; Verwijder deze scherpe delen en pak ze apart in of tape ze af; - Het gewicht per zak. Zorg dat de zakken nog gemakkelijk te tillen zijn (richtlijn maximaal 15 kilo); - Zuig de afvalzakken schoon en vacuüm; - Tape de afvalzakken luchtdicht; - Plaats de afvalzakken bij de ingang (binnenzijde) van het containment of indien aanwezig - bij de ingang van de aparte afvalsluis. Arbeidshygiëne

26 4.3 PERSOONLIJKE BESCHERMINGSMAATREGELEN De persoonlijke beschermingsmaatregelen zijn te onderscheiden naar: Algemene hygiënische maatregelen Persoonlijke beschermingsmiddelen Algemene hygiënische maatregelen Compartimentering Om aan de arbeidshygiënische en de milieuhygiënische aspecten te kunnen voldoen dient men de werkruimte voldoende af te schermen. Hierbij voorkomt men dat de omgeving en de omringende medewerkers worden besmet met asbestvezels. Bij asbestverwijderingswerkzaamheden gebeurt dit o.a. met behulp van een containment (figuur 4.1). Personen die niet vanwege hun werkzaamheden in de besmette ruimte hoeven te zijn, mogen daar zeer zeker geen toegang hebben. Figuur 4.1 Binnenzijde containment compartimentering Ontsmettingsmogelijkheid Om de besmette ruimte veilig te kunnen verlaten moet er gelegenheid zijn om zich effectief te kunnen reinigen van het asbeststof. Afhankelijk van de concrete situatie moeten er bepaalde procedures gevolgd worden. Arbeidshygiëne

27 4.3.2 Persoonlijke beschermingsmiddelen Figuur 4.2 Volledige persoonlijke beschermingsmiddelen is een must 4.4 BESCHERMENDE KLEDING Om het lichaam een totale bescherming te geven tegen het doordringen van asbeststof tot op de huid en in het haar dient men beschermende kleding te gebruiken. De kleding en de accessoires dienen daartoe éénmalig gebruikt te worden of eenvoudig en volkomen reinigbaar te zijn. Onder lichaamsbescherming wordt verstaan: werkkleding: - wasbare of wegwerp-asbestoveralls; zonodig wegwerp-veiligheidswerkhandschoenen; Arbeidshygiëne

28 Er zijn een aantal eisen die aan de asbestoveralls moeten worden gesteld. Het betreft hier bijvoorbeeld: De asbestoveralls moeten niet-statisch zijn; Voldoende sterk en slijtvast zijn; Ze moeten een goede bewegingsvrijheid toelaten; Ze moeten nagenoeg geen stof of vezels doorlaten; Ook moeten ze gemakkelijk ontsmet kunnen worden (behoudens wegwerpoveralls). Reiniging Wasbare overalls moeten, bij kortdurende opdrachten aan het einde van het werk, maar anders tenminste eenmaal per week bij een speciaalwasserij gewassen worden. De besmette overalls moeten vochtig worden gemaakt en luchtdicht, dubbel verpakt worden. De waszak moet aan de buitenzijde gekenmerkt zijn conform het verpakte asbestafval (asbestgevaar- en klasse 9-stickers). Er bestaan ook speciale cellulose-waszakken die niet meer geopend hoeven te worden ten behoeve van de reiniging, omdat ze tijdens het wassen in water oplossen (> 40 C). Ook de besmette onderkleding en sokken (en zonodig laarzen) kunnen als asbestbesmet wasgoed bij een speciaalwasserij worden gereinigd. Figuur 4.3: De standaarduitrusting van de medewerker bij asbestsloop Arbeidshygiëne

29 4.5 ADEMBESCHERMINGSAPPARATUUR Naast de beschermende kleding zijn ook nog de adembeschermingsmiddelen en apparatuur van belang. De werkgever is verantwoordelijk voor het ter beschikking stellen en het doen gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen. Daarnaast is de werkgever op grond van de Arbeidsomstandighedenwetgeving verplicht de gebruikers voor te lichten over het doel en de werking van deze middelen en de wijze waarop deze middelen moeten worden gebruikt. De werknemers zijn verplicht de voor hen bestemde beschermingsmiddelen op de juiste wijze te gebruiken. In deze paragraaf bespreken we alleen het gebruik van ademhalingsbeschermingsmiddelen, omdat op basis van de huidige stand van de medische kennis het gevaar van besmetting met asbeststof zich met name richt op de ademhalingsorganen. Soorten adembeschermingsapparatuur De ademhalingsapparatuur kan in twee categorieën worden verdeeld. Het betreft hier: Omgevingslucht-afhankelijke adembescherming. Omgevingslucht-onafhankelijke adembescherming. A. Omgevingslucht-afhankelijke adembescherming Onder de omgevingslucht-afhankelijke adembescherming vallen alle adembeschermingsmiddelen die werken met filter-patronen = luchtzuiverende adembescherming. Inzetbaar bij asbestverwijdering waar de werkzaamheden zijn ingedeeld in risicoklasse 2 Kan uit voorzorgsmaatregel ook worden gebruikt waar de werkzaamheden zijn ingedeeld in risicoklasse indeling 1. B. Omgevingslucht-onafhankelijke adembescherming Onder de omgevingslucht-onafhankelijke adembescherming vallen alle adembeschermingsmiddelen waarbij schone lucht wordt toegevoerd vanuit niet verontreinigde buitenlucht. Hieronder valt bijvoorbeeld perslucht uit flessen, een meer-uren aansluiting op een flessenbatterij c.q. compressor, slangapparaten op een ringleiding die gevoed wordt door perslucht of een compressor. Inzetbaar bij asbestverwijdering waar de werkzaamheden zijn ingedeeld in risicoklasse 3. Arbeidshygiëne

30 PAPR Bij de asbestsloop wordt door de werknemers merendeels gebruik gemaakt van een volgelaatsmasker met geforceerde P-3-gefilterde luchttoevoer (aangedreven door een met een oplaadbare accu gevoede ventilatormotor). Deze combinatie wordt ook wel een PAPR-systeem genoemd. Deze PAPR-systemen (PAPR = Powered Air Purifying Respirator) zijn omgevings-luchtafhankelijke adembeschermingsapparaten die werken volgens het constant-flow principe en behoren tot de afhankelijke adembescherming. Raadzaam is om ademhalingsbeschermingsmiddelen voor iedere werknemer persoonlijk aan te schaffen. Dit in verband met de juiste maatvoering. Het volgelaatsmasker moet volkomen luchtdicht op het gezicht aansluiten. Baarden en grote snorren maken een luchtdichte aansluiting onmogelijk en zijn dus verboden. Brillen moeten vervangen worden door een veiligheidsinzetbril, evenals contactlenzen. In figuur 3.5 is een overzicht opgenomen waaruit zo n PAPR systeem bestaat. Tijdens de praktijkinstructie zal dit systeem uitvoerig worden behandeld. Uiteraard bestaan er een aantal varianten welke veelvuldig worden gebruikt in de dagelijkse sanering. Figuur 3.5: Een PAPR -systeem met een volgelaatsmasker Luchtzuiverende adembescherming Luchtzuiverende ademhalingsmaskers halen beperkte concentraties schadelijke stoffen uit de lucht, maar verbeteren of veranderen het zuurstofgehalte niet. Deze kunnen dus alleen gebruikt worden in ruimtes waar genoeg zuurstof aanwezig is (> 20 vol%) en waar de hoeveelheid schadelijke stoffen het maximaal afvangend vermogen van het filter niet overschrijden. De maskers bestaan uit een zacht rubberen of siliconen (vol)gelaatstuk en een vervangbare filterbus. Arbeidshygiëne

31 Filters Bij de aanschaf van ademhalingsapparatuur is het aan te raden de eigenschappen en de capaciteit van de voor het betreffende ademhalingsmiddel beschikbare filters goed te vergelijken, omdat in een aantal aanblaas-units alleen merkgebonden filters kunnen worden toegepast. Hierbij is het van belang voorafgaand aan de werkzaamheden zich goed te informeren welke filters gebruikt moeten worden. Uw leverancier kan u daarbij van dienst zijn. Om filters langer dan één shift te kunnen gebruiken, moeten ze in de doucheruimte aan de buitenzijde op een eenvoudige en veilige manier afgedicht kunnen worden. Bij nagenoeg alle systemen wordt deze afdichting bij de unit of het filter geleverd. Omdat de vervuilde filters buiten het containment in schone ruimtes komen, is het van belang dat de afdichting van het filter doeltreffend is en geborgd kan worden. Bij sommige systemen ontbreekt de borging, of is de afdichting dermate gebrekkig, dat buiten het containment besmetting kan worden veroorzaakt. Indien dit het geval is dient men de filters altijd te vervangen. Daarnaast is het raadzaam om op een ander soort systeem over te stappen. Motor-aangedreven ademhalingssystemen moeten tenminste 120 liter lucht per minuut leveren. Keuring van adembeschermingsmiddelen Een goed systeem van keuring en onderhoud zijn van levensbelang voor de gebruiker van deze beschermingsmiddelen. Draag ervoor zorg dat het masker is gekeurd dor een hiertoe bevoegde instantie. Keuring gebeurt 1 maal per jaar. Geldige certificaten dienen altijd op locatie te zijn. Arbeidshygiëne