Talenten in beeld Eindrapportage over een onderzoek naar talentontwikkeling bij een groep jonge talenten in kunst en cultuur

Transcriptie

1 oktober 2013 Margreet Windhorst Peter van der Zant Talenten in beeld Eindrapportage over een onderzoek naar talentontwikkeling bij een groep jonge talenten in kunst en cultuur

2 Samenvatting en conclusies Dit is de eindrapportage over de uitkomsten van een landelijk onderzoek naar talentontwikkeling. Bureau ART voerde dit onderzoek uit in opdracht van het Fonds voor Cultuurparticipatie (FCP), de provincie Drenthe en de gemeenten Almere, Den Haag, Enschede, Utrecht en Zaanstad. In het onderzoek werden gedurende anderhalf jaar (december 2011 tot juni 2013) ca. 400 jongeren van jaar gevolgd, die in 19 projecten hun artistieke en culturele talenten ontwikkelden. De jongeren vulden in deze periode drie maal een vragenlijst in: bij de start van het onderzoek, in het najaar van 2012 en bij het eind van het onderzoek (april tot juni van 2013). Bij alle drie peilingen werden verschillende maatregelen genomen om een goede respons te verkrijgen. De respons bij de eerste peiling was daardoor 75%, bij de tweede peiling 60% en bij de derde peiling 59%. De 19 projecten varieerden onderling sterk. Zo waren sommige projecten eenmalig en/ of kortdurend van aard (een wedstrijd, een concours) en andere in principe permanent of langlopend (een orkest of theatergroep). Ook waren er zowel landelijke als meer regionale of zelfs lokale projecten. Bovendien richtten de projecten zich op een variëteit aan kunstdisciplines (klassieke muziek, theater, urban/ new arts 1 e.d.). In de analyses werd daarom steeds gekeken of er verschillen waren tussen landelijke en regionale/ lokale projecten, tussen langlopende en kortdurende projecten en tussen diverse disciplines. Het lag in de bedoeling het onderzoek te concentreren op projecten die zich richten op de overgang van niveau 2 naar niveau 3 van de talentontwikkelingspiramide (zie blz. 11). In de praktijk bleken een aantal van de projecten die door de opdrachtgevers van het onderzoek waren geselecteerd, met name enkele lokale projecten, zich vooral te richten op niveau 1 (actieve cultuurparticipatie), de overgang van niveau 1 naar niveau 2 of niveau 2 (amateurkunstbeoefening). Uit het onderzoek kunnen de volgende conclusies worden getrokken. De jonge talenten bij aanvang van het onderzoek Het aantal meisjes dat aan het onderzoek deelnam was bijna twee maal zo groot als het aantal jongens. Alleen in de discipline urban/ new arts zijn de jongens in de meerderheid. Jongeren in het vmbo en mbo zijn sterk ondervertegenwoordigd in de talentontwikkelingsprojecten. Verreweg de meeste deelnemers volgen havo/ vwo/ gymnasium en stromen dan door naar het hbo of de universiteit. Bij klassieke muziek volgen bijna alle deelnemers havo/ vwo dan wel hbo/ wo. Bij theatergroepen en multidisciplinaire projecten zoals Kunstbende volgt een kleine groep deelnemers het vmbo of mbo. Alleen urban/ new arts projecten kennen een grotere groep vmbo- en mbo-leerlingen, maar zelfs bij deze projecten zijn er meer deelnemers die havo/ vwo volgen. 1 Onder New Arts verstaan we in dit rapport alle kunst die is ontstaan uit de jongeren- of straatcultuur, m.n. urban arts zoals rap, hiphop, breakdance, graffiti, animatie e.d. Bureau ART, Talenten in beeld 2

3 De deelnemers die havo/ vwo volgen hebben veel vaker dan andere havo/vwo-leerlingen voor het profiel Cultuur en maatschappij in de bovenbouw gekozen. Van de deelnemers die mbo volgen heeft 60% een kunstzinnige of creatieve opleiding gekozen. Bij de deelnemers in het hbo volgt 76% een kunstzinnige of creatieve opleiding (bijv. conservatorium). Al bij aanvang van het onderzoek wisten de meeste deelnemers (zeker of wel zo n beetje) wat ze later wilden worden. Dat was bij twee derde iets op kunstzinnig of creatief gebied. De deelnemers blijken veel vaker naar culturele voorstellingen te gaan dan andere jongeren. De omvang en aard van deze receptieve cultuurparticipatie hangt sterk samen met de discipline die de deelnemers beoefenen. Deelnemers aan projecten op het gebied van klassieke muziek gaan het vaakst naar klassieke muziek en opera, deelnemers aan theater het vaakst naar toneel/ theater/ cabaret en naar musical. In het algemeen gaan deelnemers in de discipline theate relatief het vaakst naar culturele voorstellingen en instellingen. Kijken we naar actieve cultuurparticipatie dan blijken de deelnemers naast de discipline die ze in het kader van het talentontwikkelingsproject beoefenen vaak ook nog activiteiten in andere kunstdisciplines te ontplooien. Gemiddeld beoefenen de deelnemers 2,2 disciplines; dat is meer dan andere jongeren. De belangrijkste reden om aan het talentontwikkelingsproject deel te gaan nemen, bleek dat de jongere zich verder wilde ontwikkelen. Ook was het voor de helft van de deelnemers heel belangrijk, dat zij later een kunstzinnig of creatief beroep wilden gaan uitoefenen. Motieven zoals het later beroemd willen worden of later (inter)nationaal willen doorbreken, speelden slechts bij een kleine groep een belangrijke rol. Nature of nurture? Een belangrijk onderwerp in de studies naar talentontwikkeling is de vraag of talent vooral een kwestie is van nature (natuurlijke aanleg) of van nurture (iets wat geleerd kan worden). Daarom werd aan de deelnemers gevraagd of zij zichzelf een talent vinden en hoe zij aan die talenten zijn gekomen. Meer dan de helft van de deelnemers (59%) vindt zichzelf een talent; 30% zegt dat nog niet te weten. Van de jongeren die zelf vinden dat zij een talent zijn, geeft 68% aan dat zij al heel jong als kind over deze talenten beschikten; 25% heeft de talenten op school kunnen ontwikkelen, 39% (ook) op latere leeftijd buiten school. Bij klassieke muziek geven deelnemers vaker dan in andere disciplines aan, dat zij al heel jong als kind over talent beschikten. Bij urban/ new arts worden de talenten vooral op latere leeftijd buiten school ontwikkeld. Bureau ART, Talenten in beeld 3

4 De motivatie van de jonge talenten Als het gaat om de motivatie aan talentontwikkeling deel te nemen scoren de jonge talenten veel hoger op intrinsieke motivatie dan op extrinsieke motivatie. Het gaat de jongeren vooral om het leren van nieuwe dingen en het plezier om kunst te beoefenen. Ook het plezier om te ontdekken hoe je steeds beter kunt presteren is belangrijk voor hen, evenals de voldoening om moeilijke technieken of vaardigheden te leren beheersen. Extrinsieke motivatie (bijvoorbeeld later geld verdienen als kunstenaar) speelt nauwelijks een rol. Alleen de waardering van mensen in hun omgeving (met name van vrienden) is een zeer bescheiden extrinsieke motiverende factor om kunst te beoefenen. De ouders van de jonge talenten De meeste ouders van de jonge talenten hebben hoger onderwijs (hbo of universiteit) als hoogste opleiding gevolgd (56% van de moeders en 59% van de vaders). Dat is veel meer dan bij de rest van de Nederlandse bevolking (32%). Bij klassieke muziek heeft zelfs 78% van de ouders hoger onderwijs afgerond. Bijna een kwart van de deelnemers heeft een vader en/of moeder die in een ander land dan Nederland zijn geboren. Dit percentage ligt het hoogst bij urban/ new arts, het laagst bij theater. Er is een duidelijke relatie tussen het actief een bepaalde kunstdiscipline beoefenen door de ouders en de keuze van jongeren voor een kunstdiscipline. In de talentontwikkelingsprojecten op het gebied van (klassieke) muziek heeft 81% van alle deelnemers een moeder en 86% een vader die actief muziek maakt. Ook bij de theatergroepen hebben de deelnemers veel meer dan gemiddeld ouders die zelf toneel spelen. De steun van ouders en anderen Ouders en docenten/ begeleiders buiten de school vormen in het algemeen voor de deelnemers de belangrijkste steunpilaren bij de kunstzinnige/ creatieve activiteiten, maar er zijn verschillen per kunstdiscipline. Ouders spelen een heel belangrijke rol bij klassieke muziek en theater. Bij urban/ new arts zijn het met name de vrienden/ vriendinnen die voor steun zorgen. Het zijn ook vooral ouders en docenten van kunstencentra/ muziekscholen/ theaterscholen die de deelnemers hebben aangemoedigd om te gaan deelnemen aan een van de talentontwikkelingsprojecten. Ook hier zien we weer verschillen tussen kunstdisciplines. In klassieke muziek en theater zijn het vooral de ouders die de jongere hebben aangemoedigd deel te nemen, bij urban/ new arts zijn het vooral vrienden/ vriendinnen. De deelnemers blijken (zeer) positief over de rol van hun ouders. Zo zeggen ze vrijwel allen dat hun ouders trots zijn dat zij iets kunstzinnigs of creatiefs doen. Slechts een kleine groep jonge talenten geeft aan dat zij van hun ouders meer aan school en minder aan kunstzinnige of creatieve activiteiten moeten doen. Bureau ART, Talenten in beeld 4

5 Veranderingen in schoolkeuze en beroepsperspectief Het percentage deelnemers dat een opleiding op kunstzinnig of creatief gebied wil volgen en/ of later een beroep wil gaan uitoefenen op kunstzinnig of creatief gebied is in de anderhalf jaar van het onderzoek iets gedaald. Dit kan te maken hebben met de verslechterde beroepsperspectieven in de culturele sector, als gevolg van de economische crisis en de bezuinigingen op culturele uitgaven. Ook kan meespelen dat men door het deelnemen aan een talentontwikkelingsproject een meer realistische kijk heeft gekregen op de eigen talenten. Deelname aan de projecten heeft in elk geval niet tot gevolg gehad dat jongeren meer belangstelling hebben gekregen voor een opleiding op kunstzinnig of creatief gebied en/ of een creatief of kunstzinnig beroep. Ook heeft deelname aan talentontwikkelingsprojecten bij havo/ vwo-leerlingen niet geleid tot meer belangstelling voor het profiel Cultuur en maatschappij. Het percentage deelnemers dat dit profiel heeft gekozen, is zelfs iets gedaald van 44% bij de start van het onderzoek tot 38% aan het eind. Deze daling loopt enigszins parallel met de geringere belangstelling voor dit profiel en de stijgende belangstelling voor het profiel Economie en maatschappij in het algemeen in het voortgezet onderwijs. Het enige verschil is alleen dat de dalende tendens bij de onderzochte jonge talenten minder sterk is dan de landelijke trend. Ontwikkeling van receptieve en actieve cultuurparticipatie De receptieve cultuurparticipatie (naar culturele voorstellingen en instellingen gaan) van de deelnemers was aan het eind van het onderzoek licht gestegen ten opzichte van de start. Dit kan een indicatie zijn, dat deelname aan een talentontwikkelingsproject een (licht) positief effect heeft op de receptieve cultuurparticipatie. De deelnemers blijken aan het eind van het onderzoek iets minder verschillende kunstdisciplines actief te beoefenen dan bij het begin. Wellicht is dit een indicatie dat deelnemers aan talentontwikkelingsprojecten (of jongeren in het algemeen naarmate ze ouder worden) iets meer focussen op één kunstdiscipline in plaats van diverse kunstdisciplines te beoefenen. Tegelijk is de helft van de deelnemers wel meer tijd gaan besteden aan hun kunstzinnige of creatieve activiteiten. Meer dan de helft van deze groep denkt dat dit (mede) komt door hun deelname aan het talentontwikkelingsproject. In de eerste peiling gaf 87% van de deelnemers aan wel eens op te treden voor een publiek of te exposeren; in de derde peiling was dit gestegen tot 91%. Ten opzichte van de eerste peiling is de frequentie van optreden of exposeren niet toegenomen. Effecten van deelname aan het project De deelnemers zijn over het algemeen (zeer) positief over het project waaraan zij deelnemen of deelnamen. Ze scoren hoog op stellingen als je leert er veel, je krijgt goede adviezen van docenten/ begeleiders, de contacten met de deelnemers zijn meestal goed, docenten en begeleiders weten je enthousiast te maken en je krijgt veel ruimte om je verder te ontwikkelen. Bureau ART, Talenten in beeld 5

6 In veel projecten wordt de lat niet erg hoog gelegd, gezien de lage scores op stellingen als je moet hard werken om mee te kunnen komen, het kost je veel tijd en je leert hier dingen die je nergens anders zou kunnen leren. De hoge waardering voor de projecten veranderde gedurende het onderzoek nauwelijks. De scores op stellingen die te maken hadden met sociale contacten bleken in de derde peiling nog iets te zijn toegenomen. Ook de scores op stellingen die te maken hadden met ontwikkeling en eigen inbreng waren aan het eind van het onderzoek iets hoger. Alleen op de intensiteit van het project (hard moeten werken, er veel tijd aan moeten besteden) waren de scores aan het eind aanzienlijk lager dan bij het begin. Aan het eind van het onderzoek vond meer dan de helft (52%) van de deelnemers dat het project in sterke mate had bijgedragen aan hun talentontwikkeling; nog eens 39% vond dat het in beperkte mate had bijgedragen. Slechts 9% vond dat het niet of nauwelijks had bijgedragen aan hun talentontwikkeling. Verschillen tussen disciplines Er zijn grote verschillen tussen de deelnemers voor wat betreft de kunstdiscipline die ze beoefenen. Deelnemers aan projecten klassieke muziek volgen gemiddeld een hogere opleiding dan in de andere disciplines. Deelnemers aan urban/ new arts projecten gaan meestal later geen kunstzinnige of creatieve opleiding volgen, terwijl dat bij klassieke muziek juist bijna twee derde is en bij theate ruim de helft. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de nog geringe aandacht in het kunstvakonderwijs voor urban/ new arts. In de discipline klassieke muziek is de steun van de ouders nog iets groter dan in de andere disciplines. In de discipline urban/ new arts is er op een aantal aspecten minder steun van de ouders (m.n. vervoer en meebetalen aan activiteiten). Urban/ new arts heeft het hoogste percentage deelnemers waarvan ouders vinden dat zij meer aan school en minder aan kunstzinnige of creatieve activiteiten moeten doen. Ook de waardering voor de projecten verschilt per discipline. Projecten op het gebied van theater scoren gemiddeld het hoogst, met name op uitspraken als je krijgt meer zelfvertrouwen, de docenten/ begeleiders besteden veel aandacht aan elke deelnemer en je wordt je meer bewust van wat je wilt gaan doen op kunstzinnig of creatief gebied. Ook in de discipline klassieke muziek zijn de scores relatief hoog, met name op je moet hard werken om mee te kunnen komen, je leert er veel, het niveau sluit goed aan bij wat je al kunt en de docenten/ begeleiders weten je enthousiast te maken. Bij urban/ new arts vallen de relatief lage scores op bij het helpt je straks de juiste opleiding of het juiste beroep te kiezen en het kost je veel tijd. Projecten in de discipline urban/ new arts scoren het hoogst op de dimensie eigen inbreng, theaterprojecten het hoogst op de dimensies ontwikkeling, sociale contacten en bewustwording en projecten op het gebied van klassieke muziek op intensiteit. Bureau ART, Talenten in beeld 6

7 In de disciplines theater en klassieke muziek denken de deelnemers het vaakst dat het project in sterke mate heeft bijgedragen aan hun talentontwikkeling. In de discipline klassieke muziek wordt gemiddeld iets meer tijd besteed aan de eigen talentontwikkeling dan in de andere disciplines, in de discipline urban/ new arts ligt de tijdsbesteding het laagst. Verschillen tussen landelijke en regionale/ lokale projecten Bij landelijke projecten willen in vergelijking met regionale/ lokale projecten meer deelnemers later een kunstzinnig of creatief beroep gaan uitoefenen. Zij willen ook vaker een opleiding op kunstzinnig of creatief gebied volgen. Landelijke projecten scoren bij de deelnemers over vrijwel de gehele linie iets beter dan regionale/ lokale projecten. Deelnemers van landelijke projecten vinden in vergelijking met deelnemers aan regionale/ lokale projecten dat ze er meer leren, dat ze zich meer bewust worden van wat ze in hun verdere leven willen doen en dat het project helpt om straks de juiste opleiding of het juiste beroep te kiezen. Landelijke projecten scoren op alle dimensies (iets) hoger dan regionale/ lokale projecten, met name op de dimensies intensiteit en ontwikkeling. Dit heeft waarschijnlijk vooral te maken met het gegeven dat een aantal lokale projecten in het onderzoek meer gericht bleek op actieve cultuurparticipatie of amateurkunstbeoefening dan op werkelijke talentontwikkeling (d.w.z. verdiepende activiteiten in de richting van de top in een bepaalde kunstdiscipline). Bij regionale projecten is er volgens de deelnemers wel iets meer ruimte voor eigen inbreng en besteden docenten/ begeleiders iets meer aandacht aan de deelnemers. Deelnemers aan landelijke projecten denken iets vaker dat het project heeft bijgedragen aan hun ontwikkeling dan deelnemers aan regionale of lokale projecten. Deelnemers aan landelijke projecten besteden in vergelijking met deelnemers aan regionale/ lokale projecten veel meer tijd aan hun talentontwikkeling. Bij regionale/ lokale projecten zijn de deelnemers wel vaker - als gevolg van hun deelname aan het project - meer tijd gaan besteden aan hun talentontwikkeling. Verschillen tussen langlopende en kortdurende projecten Bij langlopende projecten (orkesten, theatergroepen) willen in vergelijking met kortdurende projecten iets meer deelnemers later een kunstzinnig of creatief beroep gaan uitoefenen. Langlopende projecten scoren over vrijwel de gehele linie hoger in de waardering van de deelnemers dan kortdurende projecten. Langlopende projecten scoren op alle dimensies van het project (aanzienlijk) hoger dan kortdurende projecten, met name op de dimensies ontwikkeling en sociale contacten. Bij kortdurende projecten is er wel meer ruimte voor eigen inbreng. Opmerkelijk is ook dat deelnemers aan kortdurende projecten iets vaker denken dat deelname helpt om straks (inter)nationaal door te breken. Deelnemers aan langlopende projecten denken vaker dat het project heeft bijgedragen aan hun ontwikkeling dan deelnemers aan kortdurende projecten. Bureau ART, Talenten in beeld 7

8 Inhoudsopgave blz. Samenvatting en conclusies 2 1. Inleiding 9 2. De deelnemers aan het onderzoek Het niveau van de projecten 2.2 De samenstelling van de onderzoeksgroep 2.3 De deelname aan het onderzoek 2.4 De achtergrondkenmerken van de deelnemers 2.5 Nature of nurture? 2.6 Intrinsieke en extrinsieke motivatie 2.7 De achtergrondkenmerken van de ouders 3. De ontwikkeling van schoolkeuze en beroepsperspectief De huidige opleiding 3.2 Het beroepsperspectief 3.3 De keuze van een vervolgopleiding 3.4 Beroepsbeoefening 3.5 Toekomstplannen 4. De ontwikkeling van cultuurparticipatie De ontwikkeling van receptieve cultuurparticipatie 4.2 De ontwikkeling van actieve cultuurparticipatie 5. Ondersteuning van talentontwikkeling De mate van steun van ouders, docenten en vrienden 5.2 De aard van steun van de ouders 6. De effecten van deelname Deelname aan het project 6.2 Motivatie om deel te nemen aan het project 6.3 Ervaringen met het project 6.4 De projecten vergeleken op vijf dimensies 6.5 De invloed van het groepsproces 6.6 Bijdrage aan talentontwikkeling 7. De tijdsbesteding aan talentontwikkeling Tijdsbesteding aan kunstzinnige of creatieve activiteiten 7.2 Veranderingen in tijdsbesteding aan talentontwikkeling Bijlage 1: Vragenlijst derde peiling Bijlage 2: Checklist interviews Bureau ART, Talenten in beeld 8

9 1. Inleiding In opdracht van het Fonds voor Cultuurparticipatie, de provincie Drenthe en de gemeenten Almere, Den Haag, Enschede, Utrecht en Zaanstad voerde Bureau ART in de periode een onderzoek uit naar talentontwikkeling in de kunsten. Het onderzoek werd begeleid door een commissie bestaande uit vertegenwoordigers van het FCP, de provincie en de vijf gemeenten. Een wetenschappelijke adviescommissie adviseerde over de aanpak van het onderzoek, zoals de dataverzameling en analyse. In het onderzoek werden gedurende anderhalf jaar (december 2011 tot juni 2013) ca. 400 jongeren van jaar gevolgd, die in een twintigtal projecten hun artistieke en culturele talenten ontwikkelden. De projecten waren zeer uitlopend van aard en richten zich op verschillende disciplines, zoals muziek, dans, toneel, hiphop of multimedia. Alle projecten die meededen aan het onderzoek werden (mede)gefinancierd door de zeven opdrachtgevers van het onderzoek. De centrale vraagstelling voor het onderzoek luidde: Wat zijn over een periode van anderhalf jaar de effecten van talentontwikkelingsprojecten in de culturele sector op de deelnemers: hun persoonlijke ontwikkeling, hun culturele loopbaan, hun schoolkeuze en eventueel hun deelname aan de samenleving in ruimere zin (participatie, arbeid). Dit is de rapportage over het totale onderzoek. In hoofdstuk 2 beschrijven we eerst enkele achtergrondkenmerken van de deelnemers en hun ouders. In hoofdstuk 3 gaan we in op de ontwikkeling van schoolkeuze en beroepsperspectief gedurende de anderhalf jaar van het onderzoek. Hoofdstuk 4 handelt over de ontwikkeling van receptieve en actieve cultuurparticipatie bij de jongeren. Hoofdstuk 5 beschrijft de steun die jongeren ervaren van ouders, docenten en vrienden. Hoofdstuk 6 brengt de (door de deelnemers zelf ervaren) effecten van deelname in kaart. Hoofdstuk 7 gaat in op de vraag of er gedurende de onderzoeksperiode veranderingen zijn opgetreden in de tijdsbesteding aan talentontwikkeling. In kaders staan fragmenten uit interviews met deelnemers (en begeleiders) over hun talentontwikkeling in de afgelopen jaren en de waarde die deelname aan de talentontwikkelingsprojecten voor hen heeft (gehad). In een aparte bijlage bij dit rapport kan men de integrale tekst van de interviews met 22 jonge talenten vinden. In de bijlagen van dit rapport treft de lezer de vragenlijst aan van de derde peiling en de checklist met vragen die voor de interviews werd gebruikt. Bureau ART, Talenten in beeld 9

10 2. De deelnemers aan het onderzoek Hoofdstuk 2 is gewijd aan de opzet van het onderzoek. Eerst gaan we aan de hand van de talentontwikkelingspiramide van Bureau ART in op het niveau van de projecten (par. 2.1). Daarna beschrijven we de samenstelling van de groep jonge talenten die gedurende anderhalf jaar werd gevolgd (par. 2.2). Vervolgens beschrijven we de feitelijke deelname aan het onderzoek (par. 2.3). Paragraaf 2.4 beschrijft enkele achtergrondkenmerken van de deelnemers. Paragraaf 2.5 behandelt de vraag of de jonge talenten zichzelf een talent vinden en waar de oorsprong van dit talent ligt. Paragraaf 2.6 gaat nader in op de intrinsieke en extrinsieke motivatie van de jonge talenten. Paragraaf 2.7 beschrijft de achtergrondkenmerken van de ouders. 2.1 Het niveau van de projecten Individuele talentontwikkelingstrajecten krijgen structuur door ze op te delen in opeenvolgende fasen 2 : 1. ontkieming 2. verkenning 3. verdieping 4. professionalisering. Op basis van deze vier fasen kan een talentontwikkelingspiramide worden geschetst die de volgende vier niveaus kent (zie schema 2.1): 1. Het basisniveau: ontkiemen. Dit niveau wordt gevormd door burgers in het algemeen en jongeren in het bijzonder, met name in hun hoedanigheid van leerling op een school voor primair of voortgezet onderwijs of deelnemer aan culturele activiteiten in de brede school en/ of in de wijken. 2. Het tweede niveau: verkennen. Dit zijn de (m.n. jonge) amateurkunstenaars, die actief kunst beoefenen (dans, muziek, theater) in hun vrije tijd en daarvoor vaak maar niet altijd - een opleiding volgen (aan een lokaal kunstencentrum, aan een particuliere dansschool e.d.). 3. Het derde niveau: verdiepen. Dit niveau bestaat uit jonge amateurkunstenaars die al jaren amateurkunstbeoefenaar zijn en (volgens docent, coach, regisseur, artistiek leider) over bijzondere talenten beschikken en deze actief ontwikkelen. Sommigen hebben hierbij de ambitie om professional te worden (in de betekenis van full time beoefening en kunnen leven van de kunstbeoefening), anderen hebben deze ambitie (nog) niet. 4. Het vierde niveau: professionaliseren. Dat is het topniveau. Hier bevinden zich de toptalenten, die een opleiding aan een academie (gaan) volgen of hebben gevolgd, de ambitie hebben om professional te worden of dat al geworden zijn of zelfs een internationale carrière (willen) starten. 2 Van der Geest en Sprengers, Samenvatting talentontwikkeling en diversiteit, Utrecht 2007 Bureau ART, Talenten in beeld 10

11 Schema 2.1: De talentontwikkelingspiramide niveau 4: professionalisering profes sional niveau 3: verdieping toptalenten met ambities tot professional toptalenten zonder ambities tot professional niveau 2: verkenning amateurkunstenaars (orkesten, theatergroepen, bands e.d.) leerlingen kunstencentra, muziekscholen e.d. leerlingen particuliere opleidingen niveau 1: ontkieming cultuureducatie in het onderwijs culturele activiteiten brede school culturele activiteiten in de wijken Bureau ART, Talenten in beeld 11

12 Voor talentontwikkeling is vooral de doorstroming tussen niveaus 2 en 3 en tussen 3 en 4 relevant: Bij de doorstroming van niveau 2 naar niveau 3: hoe worden bij de jonge amateurkunstbeoefenaars, leerlingen van muziekscholen e.d. (potentiële) talenten (systematisch) ontdekt, geselecteerd en doorverwezen, o.a. naar de vakopleidingen op hbo-niveau (kunstvakonderwijs)? Bij de doorstroming van niveau 3 naar niveau 4: hoe worden talenten begeleid naar professionele gezelschappen, internationale podia en het opzetten van een zelfstandige beroepspraktijk? Het lag in de bedoeling het onderzoek te concentreren op projecten die zich richten op de overgang van niveau 2 naar niveau 3. In de praktijk bleken een aantal van de projecten die door de opdrachtgevers van het onderzoek waren geselecteerd, met name enkele lokale projecten, zich vooral te richten op niveau 1 (actieve cultuurparticipatie), de overgang van niveau 1 naar niveau 2 of niveau De samenstelling van de onderzoeksgroep De groep van 393 jonge talenten in de kunsten werd gedurende anderhalf jaar gevolgd, in de periode van december 2011 tot en met juni Het onderzoek bestond uit drie peilingen, gespreid over anderhalf jaar. De eerste peiling startte in december 2011 en eindigde in juni 2012 (dit in verband met de uiteenlopende startdata van de diverse activiteiten). De tweede peiling vond plaats in het najaar van 2012, de derde en laatste peiling in de periode april tot juni van Bij elke peiling werd aan de jongeren gevraagd een vragenlijst in te vullen. Bij de laatste peiling werden tevens interviews afgenomen bij zo n 30 jongeren. Zo kon de ontwikkeling van talenten op het niveau van individuele jongeren gedurende anderhalf jaar worden gevolgd. De 393 jonge talenten namen deel aan 19 projecten 3 die (mede) werden gefinancierd door het Fonds voor Cultuurparticipatie en/of de provincie Drenthe, de gemeenten Almere, Den Haag, Enschede, Utrecht of Zaanstad. De 19 projecten/ activiteiten waren alle gericht op talentontwikkeling, maar varieerden onderling sterk. Zo waren sommige projecten eenmalig en/ of kortdurend van aard (een wedstrijd, een concours) en andere in principe permanent of langlopend (een orkest of theatergroep). Ook waren er zowel landelijke als meer regionale of zelfs lokale projecten. Bovendien richtten de projecten zich op een variëteit aan kunstdisciplines (klassieke muziek, theater, urban/ new arts e.d.). 3 We gebruiken de term project voor alle talentontwikkelingsactiviteiten, ook als het om een wedstrijd of regulier orkest of theatergroep gaat. Bureau ART, Talenten in beeld 12

13 Voor het onderzoek maakten we daarom de volgende indeling van de 19 projecten, om de uitkomsten beter te kunnen analyseren. 4 Landelijk of regionaal/ lokaal Langlopend of kortdurend Discipline Jeugdorkest Nederland Landelijk Langlopend Klassiek Kunstbende Landelijk Kortdurend Multidisciplinair Prinses Christina Concours Landelijk Kortdurend Klassiek De Keienbende (Drenthe) Regionaal/ lokaal Kortdurend Multidisciplinair Theatergroep NiznO (Drenthe) Regionaal/ lokaal Langlopend Theater Theatergroep Alba (Den Haag) Regionaal/ lokaal Langlopend Theater Theatergroep NEST/ Theatermijn (Zaanstad) Regionaal/ lokaal Langlopend Theater Faust Theaterschool/ Theaterschool Almere (Almere) Regionaal/ lokaal Langlopend Theater Hiphopcentrum AIGHT (Den Haag) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts 5 Spin da Ring (Enschede) Regionaal/ lokaal Kortdurend Urban/ new arts NAXT (Enschede) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts UCee Station (Utrecht en andere steden) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts Muziektalentklas De Kunstlinie (Almere) Regionaal/ lokaal Langlopend Klassiek Almeers Jeugd Symfonie Orkest (Almere) Regionaal/ lokaal Langlopend Klassiek STRAAT (Utrecht) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts MEET TV (Arnhem) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts Master Habek (Utrecht) Regionaal/ lokaal Kortdurend Urban/ new arts Video Virus (Apeldoorn, Arnhem, Deventer, Enschede, Zwolle, Nijmegen) Regionaal/ lokaal Langlopend Urban/ new arts Vmbo-school Compaen (Zaanstad) Regionaal/ lokaal Kortdurend Multidisciplinair 4 Een dergelijke indeling is natuurlijk altijd enigszins arbitrair. Zo kent het landelijke project Kunstbende provinciale voorrondes. Lokale orkesten of theatergroepen hebben deelnemers uit de wijde omtrek. 5 Onder New Arts verstaan we in dit rapport alle kunst die is ontstaan uit de jongeren- of straatcultuur, m.n. urban arts zoals rap, hiphop, breakdance, graffiti, animatie e.d. Bureau ART, Talenten in beeld 13

14 Teveel zaaien, te weinig oogsten Veel talentontwikkelingsprojecten werken onder het motto laat duizend bloemen bloeien, maar dat levert niet veel op. Die duizend bloemen verwelken en gaan dood zodra de herfst aanbreekt. Talentontwikkeling is net opvoeden: je moet een langdurige verbintenis aangaan, veel tijd investeren, luisteren en reflecteren, grenzen en eisen stellen, coachen, schelden en koesteren. Het gaat nooit vanzelf; het vereist veel tijd. Ik zie met lede ogen de kaalslag aan die op het gebied van talentontwikkeling is aangericht. Er gaapt weer een enorm gat tussen talenten enerzijds en gezelschappen en podia anderzijds. Er wordt nog steeds geïnvesteerd in het zaaien van die duizend bloemen, maar niet in het opkweken en oogsten ervan. Directeur Productiehuis Oost-Nederland Het onderzoek had te kampen met het wegvallen van een aantal projecten gedurende de onderzoeksperiode, hetgeen uiteraard consequenties had voor de respons en het verloop van het onderzoek. Het project Video Virus van het Kunstbedrijf Arnhem stopte in de periode tussen de eerste en tweede peiling. Master! van het Utrechts hiphopcentrum Habek bleek zowel organisatorisch als op het niveau van individuele deelnemers te kampen met problemen en tegenvallers, waardoor het van aanvang af al weinig deelnemers kon leveren voor ons onderzoek. Bovendien werd tussentijds van enkele projecten de subsidie beëindigd. Van Theatergroep NEST werd de subsidie vanuit de gemeente Zaanstad gestopt; Theatermijn, een particulier initiatie, kwam hiervoor in de plaats. De Faust Theaterschool ging over naar de Theaterschool Almere. Theatergroep Alba beëindigde al haar activiteiten, nadat de gemeente Den Haag besloot geen subsidie meer toe te kennen. De Talentenklas van de Kunstlinie en het Almeers Jeugd Symfonie Orkest beëindigden in het voorjaar 2013 hun activiteiten, nadat de gemeente Almere de subsidie voor de Kunstlinie had stopgezet; het AJSO wordt thans voortgezet in een zelfstandige stichting. Bureau ART, Talenten in beeld 14

15 2.3 De deelname aan het onderzoek Bij alle drie peilingen werden verschillende maatregelen genomen om een goede respons te verkrijgen: - De deelnemers ontvingen niet alleen een mail met een link naar de vragenlijst, maar na twee weken een herinneringsmail. - De begeleiders van elk project (en de financiers van het project) kregen twee maal een rapportage op maat over de eigen deelnemers: één maal na de eerste peiling en één maal aan het eind van het onderzoek. Deze rapportage kan worden gebruikt voor de interne evaluatie van het project en eventueel als onderdeel fungeren van de verantwoording aan de (huidige of potentiële) financiers. Zo werd gezorgd dat de projecten zelf belang hadden, dat zoveel mogelijk deelnemers de vragenlijsten invulden. - Van een aantal projecten werden ook de 06-nummers van de deelnemers verkregen. Deze deelnemers kregen op de avond van verzending van de mails een sms-bericht, met het verzoek in de mailbox te kijken. - Aan de begeleiders van de projecten werd gevraagd hun deelnemers te stimuleren de vragenlijst in te vullen. Wanneer na enkele weken de respons uit een bepaald project achterbleef, werden de betreffende begeleiders nogmaals verzocht hun deelnemers te wijzen op het belang van het invullen van de vragenlijst. - In een enkel geval (STRAAT, Compaen, Habek, Video Virus) heeft de onderzoeker en/ of de projectleider van het betreffende project van het betreffende project de vragenlijsten ter plekke door de deelnemers laten invullen. - Bij elke peiling werd een Ipad verloot onder de deelnemers die de vragenlijst daadwerkelijk invulden. De respons bij de eerste peiling was daardoor 75% (N=295), bij de tweede peiling 60% (N=232) en bij de derde peiling 59% (N=218) 6. Het kostte Bureau ART de nodige moeite om de medewerking van alle 19 projecten te verkrijgen voor het onderzoek. Daarvoor moesten concessies worden gedaan bij de dataverzameling: naast digitale vragenlijsten kozen sommige projecten voor het in groepsverband invullen van schriftelijke vragenlijsten, het individueel invullen van schriftelijke vragenlijsten, het zelf verzenden van inlogcodes naar deelnemers ten behoeve van de deelnemers of het laten invullen van de vragenlijst door slechts een selectie van deelnemers. Daardoor konden de data niet op individueel niveau worden gekoppeld over de peilingen heen, hetgeen nadelig uitwerkte op de analysemogelijkheden. 6 Bij de eerste peiling bleken van de 295 deelnemers er 22 toch niet aan de leeftijdsvoorwaarden (12 18 jaar) te voldoen. Deze personen zijn in de verdere analyses in dit rapport niet meegenomen. Deze personen waren met name actief bij Alba, Straat en Master Habek. Van geen deze drie projecten voldeden respondenten aan het leeftijdscriterium. De uitkomsten van de eerste peiling hebben daarom op 273 jonge talenten (N=273) betrekking en op alle 19 projecten behalve Alba, Straat en Master Habek. Bij de derde peiling bleken 25 mailadressen niet meer te kloppen. Respons was derhalve 218 : 368 ( = 368) = 59% Bureau ART, Talenten in beeld 15

16 2.4 De achtergrondkenmerken van de deelnemers Bij aanvang van het onderzoek, tijdens de eerste peiling (december 2011 mei 2012) was bijna driekwart van de deelnemers (74%) geboren in de periode 1993 tot en met 1996 (dus jaar oud), 26% was jonger (12 14 jaar). Grafiek 2.1: Geboortejaar deelnemers bij aanvang onderzoek (N=273) 15% 9% 23% 10% 5% 2% 15% % Tijdens de eerste en derde peiling werd gevraagd naar het geslacht. In de eerste peiling was het aandeel meisjes in de respondentengroep 63%, in de derde peiling was dit 64% 7 (grafiek 3). Grafiek 2.2: Verdeling jongens meisjes, eerste en derde peiling (N=273, N=218) 70% 63% 64% 60% 50% 40% 37% 36% eerste peiling 30% 20% derde peiling 10% 0% jongens meisjes 7 Doordat de 19 projecten mailadressen aanleverden en soms kozen om de vragenlijsten zelf af te nemen is niet bekend hoe de exacte verdeling jongens meisjes in de totale onderzoeksgroep was. Maar het geeft een duidelijke indicatie dat meisjes in de projecten oververtegenwoordigd zijn. Bureau ART, Talenten in beeld 16

17 De verhouding jongens vs. meisjes verschilt sterk per discipline. Jongens zijn alleen in de meerderheid bij urban/ new arts (grafiek 2.3). Grafiek 2.3: Verhouding jongens meisjes in respons per discipline, eerste peiling (N=273) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 82% 82% 69% 73% 31% 37% 18% 18% Klassiek Theater Urban/ new arts Multidisciplinair jongens meisjes Er zijn weinig verschillen in de verhouding jongens vs. meisjes tussen langlopende en kortdurende projecten, alsmede tussen landelijke en regionale projecten. Bescherming en realiteitszin Ik begon al op de basisschool met tekstschrijven. Ik ben nogal een wereldverbeteraar en wil graag mijn boodschap overbrengen. Ik ben altijd op zoek geweest naar geschikte vormen daarvoor. Dat is in zekere zin nog steeds wat ik doe. Muziek is de vorm bij uitstek waarin ik mijn verhalen goed kan vertellen. Muziek komt van binnenuit, dat moet gewoon voor mij. Daar heb ik geen projecten voor nodig. Competities en trajecten helpen me wel om een realistischer pad te zoeken, om te kijken of wat uit mezelf komt ook aan de man te brengen is, zonder dat ik mezelf gelijk al moet uitleveren aan de commerciële wereld. Talentontwikkelingsprojecten werken als een soort snuffelstages. Ze stellen me in staat om mijn eigen stijl te ontdekken en uit te werken. Ze bieden je een beschermende omgeving waar je op je bek mag gaan. Dat is ontzettend belangrijk. Ik heb die drang van mezelf. Mijn ouders hebben me daarin wel altijd gesteund en ruimte gegeven, maar niet zozeer gestimuleerd. Ik ben nogal een Einzelgänger, zoek altijd mijn eigen weg. Ik zocht op internet naar mogelijkheden om op te treden, iets te winnen, iets te leren. Deelnemer Spin da Ring Bureau ART, Talenten in beeld 17

18 2.5 Nature of nurture? Een belangrijk onderwerp in de studies naar talentontwikkeling is de vraag of talent vooral een kwestie is van nature (natuurlijke aanleg) of van nurture (iets wat geleerd kan worden); in onderzoekspublicaties wordt de laatste tijd vooral het belang van nurture benadrukt. Daarom vroegen we in de tweede peiling aan de deelnemers of zij zichzelf een talent vinden en hoe zij aan die talenten zijn gekomen. Meer dan de helft van de deelnemers (59%) vindt zichzelf een talent; 30% zegt dat (nog) niet te weten. Grafiek 2.4: Vind jij jezelf een talent? (N=232) 11% 30% 59% Ja Weet ik (nog) niet Nee Van de jongeren die zelf vinden dat zij een talent zijn, geeft 68% aan dat zij al heel jong als kind over deze talenten beschikten; 25% heeft de talenten op school kunnen ontwikkelen, 39% (ook) op latere leeftijd buiten school (grafiek 2.5). Grafiek 2.5: Hoe kom je volgens jou aan je talenten? (N=138) Die heb ik op latere leeftijd buiten school kunnen ontwikkelen 39% Die heb ik op school kunnen ontwikkelen 25% Die had ik al heel jong als kind 68% 0% 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % Bureau ART, Talenten in beeld 18

19 Bij klassieke muziek geven deelnemers vaker dan in andere disciplines aan, dat zij al heel jong als kind over talent beschikten. Bij new arts worden de talenten vooral op latere leeftijd buiten school ontwikkeld (grafiek 2.6). Grafiek 2.6: Hoe kom je volgens jou aan je talenten? Verschillen tussen disciplines (N=138) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 79% 65% 59% 53% Die had ik al heel jong als kind 36% 31% 31% 24% 16% 18% Die heb ik op school kunnen ontwikkelen 59% 48% Die heb ik op latere leeftijd buiten school kunnen ontwikkelen Klassiek (N=61) Theater (N=31) New arts (N=17) Multi (N=30) De deelnemers noemen zelf nog andere bronnen van hun talentontwikkeling. De meest genoemde zijn de ouders. Bijvoorbeeld: - Die heb ik door veel steun, energie en tijd van mijn ouders kunnen ontwikkelen; - Doordat mijn ouders het altijd hebben gestimuleerd. - Dankzij mijn ouders (ook musici). - Mijn ouders zijn heel muzikaal (hebben conservatorium). Ook wordt het project genoemd waar zij nu aan deelnemen: - Bij NiznO talent ontwikkeld. - Mijn docent van de Theaterschool heeft ze eigenlijk ontdekt. Bureau ART, Talenten in beeld 19

20 2.6 Intrinsieke en extrinsieke motivatie In de literatuur wordt een onderscheid gemaakt tussen intrinsieke motivatie en extrinsieke motivatie. Aan beide vormen van motivatie wijdden we in de tweede peiling 2 x 5 stellingen. Deze stellingen werden integraal overgenomen van de Sport Motivation Scale (SMS-6) uit 1995, voor wat betreft de onderdelen intrinsieke motivatie en extrinsieke motivatie en vertaald naar kunstbeoefening. De SMS-6 is gebaseerd op de self-determination theory van Deci en Ryan (1985) en wordt in veel landen toegepast bij talentontwikkeling in de sport 8. In grafiek 2.7 worden de scores op de 5 items voor intrinsieke motivatie weergegeven tijdens de tweede peiling in het onderzoek. Aan het antwoord helemaal mee oneens werd weer een score -2 geven, een beetje mee oneens -1, weet niet een 0, een beetje mee eens +1 en helemaal eens +2. Grafiek 2.7: Scores op items intrinsieke motivatie (N=232) Ik heb er plezier in om te ontdekken hoe ik steeds beter kan presteren. Het geeft me veel voldoening als ik moeilijke technieken of vaardigheden leer beheersen Ik doe aan kunstbeoefening vanwege de kick die ik ervaar als ik ermee bezig ben Ik heb er plezier in om kunst te beoefenen Ik wil graag nieuwe dingen leren 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 Uit de grafiek blijkt dat er zeer hoog wordt gescoord op intrinsieke motivatie. Het gaat de jongeren bij hun motieven om kunstzinnige of creatieve activiteiten te ontplooien vooral om het leren van nieuwe dingen en het plezier om kunst te beoefenen. Ook het plezier om te ontdekken hoe je steeds beter kunt presteren is belangrijk voor hen, evenals de voldoening om moeilijke technieken of vaardigheden te leren beheersen. 8 Motives for Sport Participation as Predictors of Motivation Outcomes in Track and Field: A Self- Determination Theory Perspective, in The Sport Journal, United States Sport Academy, 2012 Bureau ART, Talenten in beeld 20

21 In grafiek 2.8 staan de scores op de 5 items voor extrinsieke motivatie. Uit de grafiek blijkt dat er laag wordt gescoord op extrinsieke motivatie. De jongeren zijn niet bang om problemen met hun ouders te krijgen als ze niet goed presteren bij de kunstbeoefening. Ook gaat het er de meesten niet om later veel geld te verdienen als kunstenaar. Alleen de waardering van mensen in hun omgeving en met name van vrienden vormt een geringe extrinsieke motivatie om kunst te beoefenen. Grafiek 2.8: Scores op items extrinsieke motivatie (N=232) -2-1,5-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 Ik wil later veel geld verdienen als kunstenaar. Ik wil later aanzien krijgen als kunstenaar Als ik niet goed presteer bij de kunstbeoefening, krijg ik problemen met mijn ouders Kunstbeoefening zorgt ervoor dat ik gewaardeerd wordt door de mensen in mijn omgeving. Ik wil graag dat vrienden denken dat ik heel goed ben in kunstbeoefening De motivatie is dus vrijwel uitsluitend intrinsiek. In onderzoeken bij jonge sporttalenten zien we ook dat de intrinsieke motivatie hoger is dan de extrinsieke, maar meestal is het verschil niet zo groot als bij deze groep. 9 In een onderzoek onder eerstejaars psychologiestudenten in Utrecht is de extrinsieke motivatie juist groter dan de intrinsieke motivatie Zie bijv. Motives for Sport Participation as Predictors of Motivation Outcomes in Track and Field: A Self-Determination Theory Perspective, in The Sport Journal, United States Sport Academy, 2012, waar een onderzoek onder jonge sporttalenten wordt beschreven waarbij de score op de SMS-6 schaal bij intrinsieke motivatie 5,63 is (op een 7-puntsschaal) en bij extrinsieke motivatie 3, Zie L. Huurdeman, Kan prestatiemotivatie en zelfdiscipline studieprestaties voorspellen?, De score was 2,43 bij de eerste meting op een 4-puntsschaal voor intrinsieke motivatie en 3,69 voor extrinsieke motivatie. Bureau ART, Talenten in beeld 21

22 2.7 De achtergrondkenmerken van de ouders In de eerste peiling werd ook gevraagd naar het opleidingsniveau van de ouders van de jonge talenten. De meeste ouders van de jonge talenten bleken hoger onderwijs (hbo of universiteit) als hoogste opleiding te hebben gevolgd. Van de moeders had 56% hoger onderwijs gevolgd, van de vaders 59% (van de gehele Nederlandse bevolking ouder dan 25 jaar heeft 32% hoger onderwijs afgerond). Grafiek 2.9: Wat is de hoogste vorm van onderwijs die jouw moeder en vader hebben gevolgd?, eerste peiling (N=273) 100% 90% 80% 70% 60% 59% 56% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 11% 12% weet niet/ nvt 0% 1% alleen basisschool 5% 4% 17% 13% 8% 7% 3% 5% vmbo mbo/ roc havo vwo hoger onderwijs (hbo/ universiteit) moeder vader Invloedrijke docent Tien jaar geleden ben ik begonnen met het spelen van de harp. Een jongen die een harp bespeelt, dat zie je niet veel. Maar dat werkt nu eigenlijk vooral in mijn voordeel. Je bent al snel uniek. Vroeger speelden alleen mannen harp, later en nog steeds wordt het meer als een vrouweninstrument gezien. Mijn keuze voor het instrument was niet zo heel bewust destijds. Het eerste instrument dat ik zag in de muziekschool was de harp. Ik was toen 6 jaar en ik ben op les gegaan. Ik had een heel enthousiaste docent en na een jaar bleek ik er een beetje talent voor te hebben. Toen heb ik privéles gekregen. Ik had wel een klik met het instrument. Je had ook een cursus dat je alle instrumenten kon uitproberen, maar doordat mijn docent me aanraadde om bij de harp te blijven heb ik dat gedaan. Zelf wist ik het niet zo goed. Maar de docent heeft dus wel een belangrijke rol gespeeld bij de keuze voor de harp en ook bij mijn ontwikkeling. Mijn ouders komen uit een muzikale familie, maar zijn geen musici. Mijn vader zegt altijd dat het enige waar hij echt spijt van heeft gehad, is dat hij nooit serieus een muziekinstrument heeft leren bespelen. Deelnemer Prinses Christina Concours Bureau ART, Talenten in beeld 22

23 Ook hier is er een duidelijk verschil tussen de diverse disciplines. Bij klassieke muziek heeft 78% van de ouders hoger onderwijs afgerond en heeft slechts 1% van de ouders uitsluitend vmbo gedaan. Bij urban/ new arts en multidisciplinair ligt het percentage ouders met hoger onderwijs aanzienlijk lager (grafiek 2.10). Grafiek 2.10: Wat is de hoogste vorm van onderwijs die jouw moeder en vader hebben gevolgd? per discipline, eerste peiling (N=273) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 18% 13% 10% 5% weet niet/ nvt 8% 0% 1% 1% 3% 3% 0% 1% alleen basisschool 10% 7% 25% 20% 7% 9% 10% 3% 6% 1% 2% 4% 78% 68% 48% 39% vmbo mbo/ roc havo vwo hoger onderwijs (hbo/ universiteit) klassiek theater urban/ new arts multidisciplinair 23% van de deelnemers heeft een vader en/of moeder die in een ander land dan Nederland zijn geboren. Dit percentage ligt het hoogst bij urban/ new arts (27%), het laagst bij theater (12%). Bij klassiek geeft 22% van de respondenten aan dat vader of moeder in een ander land is geboren, maar dit betreft vooral West-Europese landen, zoals België, Duitsland, Italië, Spanje en Zweden. Leren jezelf te wapenen als artiest Je ziet hier niet op elke hoek van de straat een groepje rappers of breakdancers. Dat proces vindt zich in Nederland veelal binnen plaats. Op zolderkamertjes zitten jongeren nachtenlang te schrijven aan hun raps, te mixen aan hun beats of te oefenen op breakdance moves als ze daarvoor de ruimte hebben. HipHop vastpakken is daardoor moeilijk, het is meer een proces. Erachter komen en bewust worden van je eigen skills. Het ontwikkelen van je karakter is van fundamenteel belang om jezelf te wapenen als artiest. Hoe pak je een live show aan, hoe regel je gigs, hoe word je freelancer? Dat gaat veel verder dan een muziekschool waarin je toonladders leert jaar in en jaar uit. Cofounder Habek Bureau ART, Talenten in beeld 23

24 Een meerderheid van de jonge talenten (55%) gaf in de eerste peiling aan, dat vader en/ of moeder zelf iets kunstzinnigs of creatiefs doen; bij 45% van de jonge talenten doen beide ouders niets kunstzinnigs of creatiefs. Grafiek 2.11: Doen je ouders zelf iets kunstzinnigs of creatiefs?, eerste peiling (N=273) 45% 23% 13% 19% ja, mijn vader en mijn moeder ja, mijn moeder ja, mijn vader nee Ter vergelijking: uit het AVO-onderzoek blijkt dat 49% van de bevolking kunst beoefent in de vrije tijd. Kijken we in het bijzonder naar Nederlanders in de leeftijdsgroepen en jaar (de leeftijd die de meeste ouders van kinderen in de leeftijd jaar zullen hebben) dan zien we dat dit in de leeftijdscategorie jaar 45% bedraagt en in de leeftijdscategorie jaar 47%. Zelfbewustzijn loont Ik ontdekte bij Meet TV dat ik niet zoveel heb met de harde journalistiek, het bovenop de actualiteit zitten. Ik zou graag documentaires maken, de diepte in gaan. En, heel anders dan ik dacht toen ik bij Meet TV begon, zie ik mijzelf ook voor de camera werken, als interviewer of presentator. Ik denk dat ik na deze opleiding nog door ga studeren en hoop dat ik daarna aan de slag kan bij een publieke of een commerciële omroep. Ik weet nu veel beter dan een paar maanden geleden waar ik goed in ben en ik durf mezelf te presenteren. Ik ben tijdens een stagenetwerkdag van de publieke omroepen in contact gekomen met mensen van de NCRV, KRO en VPRO. Tegen de mensen van Metropolis van de VPRO zei ik dat ik het idee heb dat hun redactie vooral bestaat uit oudere blanke mannen en dat ik wel een frisse wind kan brengen met mijn Afghaanse afkomst en mijn hoofddoek. Die boodschap kwam aan. Inmiddels ben ik zeker van mijn volgende stageplek. Bij Metropolis! Deelneemster MEET TV 11 SCP, Cultuurbewonderaars en cultuurbeoefenaars, Den Haag, 2009, blz. 75 Bureau ART, Talenten in beeld 24

25 Van de vaders die actief kunst beoefenen, maken de meeste (69%) muziek. Ook ruim de helft (58%) van de moeders die actief kunst beoefenen maakt muziek, maar moeders maken vaker (ook) beeldende kunst (grafiek 2.12). Grafiek 2.12: Wat doet jouw vader en jouw moeder?, eerste peiling (N=273) muziek maken toneelspelen (theater en performance) dansen (ballet, moderne dans) beeldende kunst maken (schilderen, tekenen, beeldhouwen, sieraden maken e.d.) films en/of animaties maken schrijven (gedichten, romans, verhalen e.d.) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% vaders moeders Er is een duidelijke relatie tussen het actief een bepaalde kunstdiscipline beoefenen door vader of moeder en de keuze van jongeren voor een kunstdiscipline. In de talentontwikkelingsprojecten op het gebied van klassieke muziek heeft 81% van alle deelnemers een moeder die actief muziek maakt en 86% een vader die actief muziek maakt. Ook bij de theatergroepen hebben de deelnemers veel meer dan gemiddeld ouders die zelf toneel spelen (14% heeft een vader en 18% een moeder die toneel speelt, tegen gemiddeld 3% van de ouders bij de gehele deelnemersgroep). Bureau ART, Talenten in beeld 25