Handreiking profielschets voor fractie, statenlid en gedeputeerde in een dualistisch bestel

Transcriptie

1 Handreiking profielschets voor fractie, statenlid en gedeputeerde in een dualistisch bestel

2 Handreiking profielschets voor fractie, statenlid en gedeputeerde in een dualistisch bestel

3 Inhoudsopgave 1 Voorwoord 3 Personeelsadvertentie 5 1. Inleiding Een rekruteringsprofiel voor politieke bestuurders De provinciale staten nieuwe stijl en de gevolgen daarvan Op zoek naar het schaap met de vijf poten? Leeswijzer 9 2. Profielschets statenfractie Inleiding Het fractieprofiel samengevat Een gedualiseerde statenfractie Profielschets individueel statenlid Inleiding Eigenschappen van het statenlid nieuwe stijl samengevat Eigenschappen van het statenlid nieuwe stijl Profielschets gedeputeerde Inleiding Eigenschappen van de gedeputeerde nieuwe stijl samengevat Eigenschappen van de gedeputeerde nieuwe stijl

4 Voorwoord Deze handreiking van de Vernieuwingsimpuls dualisme en provinciale democratie is een hulpmiddel voor de rekrutering van statenleden en gedeputeerden en voor burgers die zich willen oriënteren op de functie van statenlid of gedeputeerde. De inhoud is vrijwel gelijk aan de handreiking die in het kader van de Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie is uitgegeven voor de gemeentelijke fracties, raadsleden en wethouders. Weliswaar zijn er verschillen in het takenpakket en de bestuurlijke rol van provincies en gemeenten, maar het profiel van gemeentelijke en provinciale politieke vertegenwoordigers en bestuurders vertoont grote overeenkomsten. Deze profielschets is een handreiking, omdat de rekrutering van volksvertegenwoordigers en bestuurders de verantwoordelijkheid is van de politieke partijen. Het is aan politieke partijen om eigen criteria op te stellen voor hun kandidaten en daarin hun eigen afwegingen te maken. Deze handreiking is niet bedoeld om daarin te treden, maar wil wel de veranderende rol voor de komende statenleden en gedeputeerden benadrukken en het belang onderstrepen van hun taak om het dualisme straks in de provincies in praktijk te gaan brengen. Handreiking Profielschets 3

5 Personeelsadvertentie 1. Inleiding Gezocht: Vrouwen en mannen, die veel tijd en energie willen geven om de inwoners van hun provincie te vertegenwoordigen. Voor de functie: Functieomschrijving Statenlid Als statenlid sta je voor een aantal bijzondere uitdagingen. Zo ben je een volksvertegenwoordiger die het actief betrekken van burgers bij het provinciaal beleid belangrijk vindt. Je legt actief én publiekelijk verantwoording af over het provinciaal functioneren én jouw opvattingen daarover. Je bent een agenda-setter die een antenne heeft voor wat de bevolking belangrijk vindt. Soms zie je het als jouw taak om tussen de verschillende partijen, zoals belangengroepen, andere statenleden, gedeputeerden en het ambtenarenapparaat, zaken voor elkaar te boksen. Je voelt je verantwoordelijk voor de controle van gedeputeerde staten. Je schroomt niet om gedeputeerde staten actief en kritisch te controleren. Tegelijk sta je voor genomen besluiten en ben je niet te beroerd nog eens uit te leggen hoe die besluiten tot stand zijn gekomen. Bovendien maak je deel uit van een team dat een bepaald politiek gedachtegoed wil uitdragen. Kortom, het statenlid kent vele rollen! Profiel Deze veelzijdigheid van het statenlid vraagt om nogal wat vaardigheden. Het is belangrijk dat je nieuwsgierig, leergierig, en maatschappelijk betrokken bent. Verder is het belangrijk dat je bereidt en in staat bent nieuwe vaardigheden te leren. Je hebt een streepje voor als je je kunt inleven in de verhalen en standpunten van anderen; binnen en buiten de fractie je eigen mening over provinciale aangelegenheden kunt vormen; in staat bent contacten (netwerken) op te zetten; openbare discussie niet uit de weg gaat, maar ook ruimte laat voor tegenargumenten; kunt incasseren en relativeren. Als je daarbij beschikt over een creatieve geest en een open houding ten aanzien van nieuwe ideeën van anderen, dan ben jij de man of vrouw die wij zoeken! Wil je meer weten? Voor meer informatie over het profiel verwijzen wij je naar het bijgevoegde rekruteringsprofiel. Een rekruteringsprofiel voor politieke bestuurders Elk democratisch bestel bestaat uit kiezers en gekozenen. Op 10 maart 2003 staan de politieke partijen weer voor de uitdaging om het vertrouwen van de kiezers te vragen. Naast het verkiezingsprogramma stellen de provinciale afdelingen van de landelijke politieke partijen en de provinciale politieke groeperingen het jaar voorafgaand aan de statenverkiezingen hun kandidatenlijsten op. Naar verwachting treedt op 11 maart 2003, de dag na de statenverkiezingen het dualistische bestuursmodel in werking. Het wetsvoorstel dualisering provinciebestuur geeft aan welke gevolgen dit heeft voor het takenpakket van provinciale staten. Consequenties zijn er zeker voor de rekrutering van statenleden en gedeputeerden voor de volgende statenperiode. Daarom heeft de Vernieuwingsimpuls dualisme en provinciale democratie een profiel opgesteld voor dualistisch opererende gedeputeerden, statenleden, en -fracties. Dit profiel dient in eerste instantie als hulpmiddel voor de rekrutering van statenleden en gedeputeerden. Daarnaast kunnen belangstellende burgers van dit rekruteringsprofiel gebruik maken om zich te oriënteren op de functie van statenlid of gedeputeerde. De provinciale staten nieuwe stijl en de gevolgen daarvan De Staatscommissie Dualisme en provinciale democratie (Elzinga) heeft in haar rapport een aantal problemen voor de provinciale democratie gesignaleerd. Zo blijkt in de praktijk het takenpakket van provinciale en gedeputeerde staten en de feitelijke verhoudingen tussen alle spelers binnen de provincie af te wijken van de verhouding tussen provinciale en gedeputeerde staten, zoals die in de Provinciewet is vastgelegd. Daarnaast blijkt het provinciebestuur niet voldoende herkenbaar en aantrekkelijk voor burgers, mede als gevolg van een onduidelijke rolverdeling tussen de provinciale organen. De invoering van een meer dualistisch bestuursstelsel draagt bij aan het oplossen van bovengenoemde problemen. Niet als doel op zich, maar als middel om een meer heldere verhouding te scheppen tussen provinciale en gedeputeerde staten. Een scherpere taaken rolverdeling beoogt een einde te maken aan de rolvermenging van gedeputeerden, die als statenlid hun eigen beleid controleren. Bestuur en controle worden gescheiden doordat de gedeputeerde in een dualistisch stelsel geen statenlid meer is. Die scherpere 4 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 5

6 verdeling van taken komt verder tot uiting in de scheiding van bevoegdheden. Provinciale staten stellen de kaders, verwoorden in de staten(commissie) de wensen van de bevolking en controleren op de gestelde kaders. Gedeputeerde staten voeren het bestuur over de provincie. Dualistische verhoudingen tussen provinciale en gedeputeerde staten brengen veranderingen in de taken en bevoegdheden van statenleden. Het gaat daarbij om: Versterking van de volksvertegenwoordigende functie van provinciale staten en het statenlid. Dit kan met name worden gerealiseerd door het takenpakket van het statenlid zo in te richten dat er tijd is om contact met de bevolking te hebben. Ook moeten provinciale staten burgers nadrukkelijk bij beleidsvoorbereiding en besluitvorming betrekken. Versterking van de kaderstellende en controlerende functie van provinciale staten. Dit gebeurt onder meer door het recht van initiatief en amendement wettelijk te verankeren, een enquêterecht in te voeren, het recht op ambtelijke ondersteuning te benadrukken, de financiën inzichtelijker te maken en de informatievoorziening aan statenleden te verbeteren. Daarnaast is het voor provinciale staten eenvoudiger gedeputeerde staten ter verantwoording te roepen, omdat gedeputeerden niet langer deel uitmaken van provinciale staten. Overdracht van de bestuursbevoegdheden aan gedeputeerde staten (de verordenende, budgettaire en controlerende bevoegdheden blijven zoals gezegd bij provinciale staten). Hierdoor komt een grotere nadruk te liggen op het vertegenwoordigen van de burger en op het vermogen op passende wijze kaders te stellen aan de beleidsruimte van gedeputeerde staten en aan de hand daarvan te controleren. het profiel te gebruiken als een meetlat, aan de hand waarvan fracties en individuele statenleden zichzelf onder de loep kunnen nemen. Leeswijzer Hoofdstuk 2 geeft een profielschets van een statenfractie. Deze schets betreft een beschrijving van taken die onder de nieuwe wet (weer) van een statenfractie als onderdeel van de provinciale staten mogen worden verwacht. Tevens wordt ingegaan op de vaardigheden voor de uitoefening van deze taken. Het derde hoofdstuk betreft het individuele statenlid en zijn specifieke vaardigheden. Hoofdstuk 4 gaat in op de functie van de gedeputeerde, die rekening houdt met de nieuwe bestuurlijke verhoudingen in een dualistisch stelsel. Voor de gedeputeerde houdt dit onder meer in dat hij geen lid meer is van provinciale staten en op grotere afstand komt te staan van zijn fractie. Zoals gezegd treden de structuurwijzigingen waarschijnlijk direct na de statenverkiezingen van 10 maart 2003 in werking. Met de installatie van provinciale staten zijn die posities en taken van provinciale staten en gedeputeerde staten ontvlochten: gedeputeerden zijn geen lid meer van provinciale staten en bevoegdheden zijn gescheiden. Om tot daadwerkelijke dualisering te komen is tevens een cultuurverandering nodig. Niet alleen de bevoegdheden en posities moeten immers veranderen, maar ook de wijze waarop provinciale staten en gedeputeerde staten in de praktijk met hun functies en verantwoordelijkheden omspringen. Vandaar dat de Vernieuwingsimpuls Dualisme en provinciale democratie met deze handreiking inzicht biedt in de vaardigheden die voor statenleden, statenfracties en gedeputeerden na 11 maart 2003 van belang zijn. Op zoek naar het schaap met de vijf poten? De beschrijving van het profiel van dualistische fracties, statenleden en gedeputeerden is geënt op de ideale situatie ofwel wat zou moeten zijn. Wij zijn ons ervan bewust dat dit profiel een ideaalbeeld schetst en dat het voor politieke bestuurders daarom per definitie niet mogelijk is om geheel aan dit ideaalbeeld te voldoen. Toch is 6 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 7

7 2. Profielschets statenfractie Inleiding Dit hoofdstuk geeft een schets van het profiel van de statenfractie nieuwe stijl. Het gaat daarbij om een ideaaltypische beschrijving van fracties die opereren in een dualistisch model. In de praktijk zullen fracties op uiteenlopende wijze passen in het profiel. Zo zal de ene fractie meer aan het ene onderdeel hechten dan de andere. Ook zijn de grootte en diversiteit in een fractie van grote invloed op het profiel van de fractie. Daarnaast spelen andere zaken uiteraard een rol, zoals het karakter van de provincie en de politieke situatie. Toch zijn er enkele algemene kenmerken te onderscheiden, die voor een effectief opererende fractie van belang zijn. Deze zijn - voor zover gerelateerd aan de dualistische verhoudingen - opgenomen in onderstaand profiel. Het fractieprofiel samengevat: 1. De fractie vervult een actieve, agendabepalende en kaderstellende rol. De fractie beschouwt zichzelf als deel van de volksvertegenwoordiging en houdt rekening met de belangen van de eigen achterban. 2. De fractie controleert het functioneren van gedeputeerde staten kritisch. 3. De fractie werkt, waar mogelijk, op een interactieve wijze. 4. De fractie besteedt intensief aandacht aan publieke verantwoording. 5. De fractie evalueert haar eigen functioneren kritisch en regelmatig. 6. De fractie bezit de benodigde relevante kennis. Een gedualiseerde statenfractie De voorgenomen dualisering brengt met zich mee dat statenfracties een meer kaderstellende en controlerende functie krijgen. Bovendien profileren statenfracties zich nog meer dan voorheen als volksvertegenwoordiger. Van belang hierbij is de relatie met de achterban, waarbij sprake is van een directe, politieke en vaak georganiseerde achterban en een veel ruimer, minder georganiseerde (potentiële) kiezersgroep, die het gedachtegoed van de fractie (kunnen) delen. De statenfractie heeft uiteenlopende rollen: kadersteller; controleur; vertegenwoordiger; partijonderdeel. 8 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 9

8 1. De fractie vervult een actieve agendabepalende en kaderstellende rol. De fractie beschouwt zichzelf als deel van de volksvertegenwoordiging en houdt rekening met de belangen van de eigen achterban. De fractie wacht niet af, maar ontwikkelt zelfstandig een eigen visie op de samenleving, indien aanwezig gebaseerd op het partijprogramma. Deze visie vormt de basis voor de agendabeïnvloeding. De fractie plaatst op basis van haar eigen visie onderwerpen op de agenda en lanceert ideeën, binnen het provinciehuis, in de vorm van een initiatief, een amendement of een verzoek om een alternatief beleidsvoorstel. Maar ook buiten het provinciehuis brengt de fractie vraagstukken onder de aandacht. Bij de totstandkoming en aanscherping van haar visie staan de fractie vele bronnen ter beschikking: de stroom aan provinciale stukken, informatie tijdens vergaderingen, berichten uit de media, verhalen van belangengroepen en uit haar eigen achterban. De fractie richt, als volksvertegenwoordiger, haar antenne in eerste instantie op haar achterban. De fractie ontwikkelt en onderhoudt hiertoe een pluriform netwerk. Zij houdt daarbij echter ook rekening met andere belangen. De fractie heeft het vermogen om deze signalen te vertalen in bijvoorbeeld initiatieven en amendementen. Voor haar volksvertegenwoordigende functie is het voor de fractie van belang dat zij herkenbaar is voor haar kiezers. Voor burgers is de aanspreekbaarheid van de fractie groter, wanneer zij hun belangen duidelijker behartigd weten. De fractie bespreekt interne verschillen van inzicht en biedt haar leden ruimte voor eigen profilering en standpunten. De fractie kent een diversiteit aan maatschappelijke achtergronden en gebruikt deze om tot optimale afwegingen te komen. 2. De fractie controleert het functioneren van gedeputeerde staten kritisch De fractie is in staat om zelfstandig, dat wil zeggen onafhankelijk van de leden van gedeputeerde staten, een standpunt in te nemen en dit duidelijk te verwoorden. De fractie schroomt niet om op basis van informatie en argumenten gedeputeerde staten kritisch te controleren. Zij gaat de discussie met gedeputeerde staten niet uit de weg, maar zoekt deze juist enthousiast op, in alle openheid van de statenvergaderingen. De fractie heeft een eigen gezicht en de collegefracties vergaderen daarom zonder gedeputeerde. Bij verlies van het vertrouwen in een gedeputeerde, of gedeputeerde staten, wordt zo nodig het uiterste middel van politiek ontslag gehanteerd. Om inzicht te krijgen in het functioneren van gedeputeerde staten maakt de fractie gebruik van signalen uit de bevolking. Vanzelfsprekend kanaliseert de fractie signalen die afkomstig zijn van de eigen achterban. Maar de fractie heeft daarnaast ook een antenne ontwikkeld om te weten wat daarbuiten speelt. De fractie legt eventuele klachten en suggesties voor aan gedeputeerde staten. Hierbij maakt de fractie gebruik van instrumenten, zoals het schriftelijk en mondeling vragenrecht, het recht van interpellatie, het recht van amendement en het recht op ondersteuning door het ambtelijk apparaat. Gezien het accent dat komt te liggen op haar volksvertegenwoordigende en controlerende functie bepaalt de fractie haar behoefte aan ambtelijke en andere ondersteuning (bijvoorbeeld het inhuren van externe contra-expertise). De fractie ontwikkelt en onderhoudt een goede relatie met de commissaris van de Koningin. 3. De fractie werkt, waar mogelijk, op een interactieve wijze De fractie hecht als deel van de volksvertegenwoordiging aan open discussies met burgers én maakt duidelijk waarover deze kunnen gaan. Het verkiezingsprogramma is richtinggevend, maar is nooit een belemmering om de discussies aan te gaan. De fractie communiceert op een open (interactieve) wijze met burgers. Zij stimuleert gedeputeerde staten en neemt zelf initiatieven om de inbreng van burgers mee te nemen in de besluitvorming. Gedacht kan worden aan rondetafelgesprekken, werkbezoeken, spreekuren en prijsvragen. Deze trajecten kunnen zowel betrekking hebben op concrete beleidsvraagstukken als op het functioneren van de provincie in het algemeen. De fractie legt uit waar geen invloed (meer) op kan worden uitgeoefend én waarom niet. Waar nodig speelt de fractie, in haar rol als vertegenwoordiger, concrete vragen door aan de behandelend ambtenaar. In die rol brengt de fractie ook groepen met gelijksoortige belangen met elkaar in contact. 4. De fractie besteedt intensief aandacht aan publieke verantwoording De fractie legt op eigen initiatief actief verantwoording af over het eigen functioneren. De fractie gaat hierbij actief op zoek naar de thema s waarover de burgers verantwoording wensen. De fractie zet zich in om de beleidsinhoudelijke keuzen en de financiële consequenties daarvan op een voor de burger toegankelijke en begrijpelijke manier te verklaren. Zij neemt hierbij instrumenten als kwaliteitshandvesten, productbegrotingen, beleidsplannen en internet in overweging. 5. De fractie evalueert haar eigen functioneren regelmatig en kritisch De fractie is voortdurend bereid het eigen functioneren kritisch te evalueren en waar mogelijk te verbeteren. Hiertoe is zij bekend met hulpmiddelen als zelfevaluaties en opleidingsfaciliteiten. De fractie probeert hierbij zoveel mogelijk de visie van externen (burgers, maatschappelijke organisaties, trainingsinstituten) op hun eigen functioneren te betrekken. Hierdoor kan de fractie de beeldvorming over het eigen functioneren zo helder mogelijk krijgen. Elk fractielid krijgt binnen de eigen fractie de ruimte zich te ontwikkelen. 6. De fractie bezit de benodigde relevante kennis Van de fractie mag worden verwacht dat zij de deskundigheid bezit om haar rollen naar behoren te vervullen. Gelet op de nieuwe ontwikkelingen lijkt het in eerste instantie van belang dat de fractie op de hoogte is van die verschillende rollen en de instrumenten die ze daarbij tot haar beschikking heeft. Daarnaast beschikt de fractie over relevante netwerken en kennis op alle beleidsterreinen of ziet er in ieder geval op toe dat zij deze 10 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 11

9 ontwikkelt. Dit is nodig om het gedachtegoed van de desbetreffende politieke partij om te kunnen zetten naar nieuwe beleidsvraagstukken, om kaders te kunnen stellen aan het collegebeleid en dit beleid te controleren en concrete vragen van burgers te beantwoorden. Gezien de rol die provinciale staten hebben bij het stimuleren van publieke verantwoording en interactieve beleidsvorming, is het ook van belang dat de fractie over enige financiële, juridische en communicatieve deskundigheid beschikt. De fractie laat zich zo nodig ondersteunen door bijvoorbeeld een steunfractie, het afdelingsbestuur of externe deskundigen. 3. Profielschets individueel statenlid Inleiding Van de individuele fractieleden kan niet worden verwacht dat zij alle genoemde rollen van de fractie kunnen vervullen. Dit is niet onoverkomelijk: eigenschappen die in een persoon meer of minder aanwezig zijn, kunnen worden aangevuld door collegastatenleden. Niet iedereen is een schaap met vijf poten, maar dat hoeft niemand ervan te weerhouden het statenlidmaatschap te ambiëren. Wel zou het potentiële statenlid over kwaliteiten moeten beschikken, die in de loop van het statenwerk verder worden ontwikkeld. Vanzelfsprekend is voldoende beschikbare tijd een voorwaarde om de rollen van een statenlid te kunnen vervullen. In het onderstaande profiel, dat is bedoeld als een meetlat voor (potentiële) statenleden, komt een aantal vereiste eigenschappen voor een statenlid nieuwe stijl aan bod. Deze vereisten zijn in drie categorieën ingedeeld: beschikbaarheid, vaardigheden en persoonlijkheid. De categorie beschikbaarheid spreekt voor zich. Bij de categorie vaardigheden wordt aangegeven welke vaardigheden in principe worden verwacht van individuele statenleden. Onder het kopje persoonlijkheid wordt aangegeven welke karaktereigenschappen van belang zijn. Eigenschappen van het statenlid nieuwe stijl samengevat Beschikbaarheid 1. Het statenlid investeert voldoende tijd in het statenlidmaatschap. Vaardigheden 2. Het statenlid is maatschappelijk betrokken. 3. Het statenlid controleert gedeputeerde staten. 4. Het statenlid sluist de publieke agenda door naar de agenda van provinciale staten en stelt kaders voor het beleid van gedeputeerde staten. 5. Het statenlid betrekt burgers actief bij het politieke proces. 6.. Het statenlid heeft kennis van of affiniteit met één of meerdere aspecten van het provinciaal bestuur. 7. Het statenlid is aanspreekbaar op zijn eigen functioneren en dat van de fractie. 8. Het statenlid beheert zijn beschikbare tijd optimaal. 9. Het statenlid kent en gebruikt nieuwe instrumenten voor een dualistisch provinciebestuur. Persoonlijkheid 10. Het statenlid is nieuwsgierig, kritisch en uit zijn mening op onafhankelijke wijze. 12 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 13

10 11. Het statenlid heeft plezier in discussie, heeft lef om zijn standpunt te verdedigen én waar nodig te wijzigen. 12. Het statenlid is in staat te incasseren en te relativeren. 13. Het statenlid beschikt over creativiteit, openheid en inlevingsvermogen/gevoel voor politieke verhoudingen. 14. Het statenlid is aanspreekbaar op het eigen functioneren. Eigenschappen van het statenlid nieuwe stijl Beschikbaarheid 1. Het statenlid investeert voldoende tijd in het statenlidmaatschap. Het statenlid neemt niet alleen deel aan vergaderingen van provinciale staten, commissies en zijn fractie, maar vervult ook bij andere gelegenheden, zoals interactieve processen, een volksvertegenwoordigende functie. Het statenlid is bij voorkeur in de gelegenheid om de feitelijk beschikbare tijd voor het statenlidmaatschap flexibel en effectief te besteden. Vaardigheden 2. Het statenlid is maatschappelijk betrokken. Het statenlid kent zijn omgeving en neemt deel, of heeft deelgenomen, aan maatschappelijke activiteiten. Het statenlid heeft hierdoor inzicht in wat er leeft in de provincie. 3. Het statenlid controleert gedeputeerde staten. Het statenlid vergaart actief informatie. Hij onderhoudt hiertoe een eigen netwerk. Het statenlid gebruikt deze informatie actief en kritisch in zijn controle van gedeputeerde staten. Het statenlid is in staat om informatie te interpreteren en politiek te vertalen, hierover een eigen mening te vormen en deze uit te spreken. Het statenlid gaat in alle openheid (in de statenvergadering en in de samenleving) de discussie aan met gedeputeerde staten. 5. Het statenlid betrekt burgers actief bij beleidsvorming. Het statenlid levert een bijdrage aan interactieve besluitvormingsprocessen en andere instrumenten om burgers actief te betrekken bij het ontwikkelen van beleid en het oplossen van problemen. Hij heeft daarvoor inzicht in dergelijke processen en beschikt over inlevingsvermogen. Daarnaast geeft het statenlid in ieder geval voor zijn taakveld aan wat wel besproken kan worden binnen interactieve besluitvormingsprocessen en wat niet. Dit laat onverlet dat interactieve processen, voor zover deze betrekking hebben op de toekenning van bestuursbevoegdheden, een primaire verantwoordelijkheid van gedeputeerde staten zijn. 6. Het statenlid heeft kennis van of affiniteit met één of meerdere aspecten van het provinciaal bestuur. Het statenlid is bekend met of heeft affiniteit met een aantal beleidsterreinen. Het statenlid is bereid om zich in deze terreinen te verdiepen en kennis op te doen van de nieuwe bestuurlijke verhoudingen, de werkprocessen binnen de provincie en de provinciale financiën. Bij voorkeur vormt de kennis van het statenlid een aanvulling op de reeds in de fractie aanwezige inhoudelijke kennis. 7. Het statenlid is aanspreekbaar op zijn functioneren en dat van zijn fractie. Het statenlid legt actief, en dus ook zonder dat daar naar gevraagd is, verantwoording af aan de bevolking over zijn eigen politieke keuzes en die van de fractie. Daarnaast kijkt het statenlid zowel kritisch naar het eigen functioneren als naar het functioneren van de statenfractie. Waar mogelijk stelt hij in alle openheid aanpassingen voor. 8. Het statenlid beheert zijn beschikbare tijd optimaal. Het statenlid verdeelt zijn tijd tussen overleg binnen het provinciehuis en contacten met burgers, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Daarbij is hij zich bewust van het belang van zijn volksvertegenwoordigende functie. Hij maakt daartoe actief gebruik van bestaande netwerken en ontwikkelt die verder. 4. Het statenlid sluist de publieke agenda door naar de agenda van provinciale staten en stelt kaders voor het beleid van gedeputeerde staten. Het statenlid verzamelt actief informatie uit verschillende bronnen over ontwikkelingen binnen de provinciale gemeenschap die van belang zijn voor de visie van de statenfractie op de toekomst van een gemeenschap. Gedacht kan worden aan publicaties in kranten en vakbladen, aan verhalen van bewonersorganisaties en andere belangengroepen. Het statenlid verwerkt informatie over relevante beleidsontwikkelingen tot punten die op de (politieke) agenda van provinciale staten en commissies thuishoren. Hij weet deze punten overtuigend te communiceren naar de andere betrokken partijen en weet bij het opstellen van deze punten verschillende belangen af te wegen. Het statenlid betrekt deze informatie ook bij het stellen van kaders voor het beleid van gedeputeerde staten (collegebeleid). Dit laatste doet hij met name door het uitoefenen van zijn verordenende en budgettaire bevoegdheden. 9. Het statenlid kent en gebruikt nieuwe instrumenten voor een dualistisch provinciebestuur. Het statenlid is, eventueel na scholing, op de hoogte van de nieuwe instrumenten en weet deze waar nodig ook daadwerkelijk te gebruiken. Persoonlijkheid 10. Het statenlid is nieuwsgierig, kritisch en uit zijn mening op onafhankelijke wijze. Het statenlid heeft een actieve interesse in zijn omgeving en zoekt graag dingen uit. Hij weet waar relevante informatie kan worden gehaald en weet aangeboden informatie (van bijvoorbeeld de gedeputeerde) op waarde te schatten. Het statenlid beschikt over inzicht in de waarde van informatie en hoe deze informatie het beste kan worden gecombineerd. Hij weegt belangen tegen elkaar af. Daarnaast beschikt het statenlid over affiniteit met communicatie- en discussietechnieken. Deze 14 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 15

11 eigenschappen spelen een belangrijke rol bij de taken en vaardigheden die van belang zijn bij de agendavorming en controlerende functie. 4. Profielschets gedeputeerde 11. Het statenlid heeft plezier in discussie, heeft lef om zijn standpunt te verdedigen én waar nodig te wijzigen. Het statenlid heeft plezier in het - openbare - debat en in onderhandelingen met de bevolking, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, de overige statenleden en gedeputeerde staten. Het statenlid is in staat het eigen standpunt en dat van de fractie te verwoorden en te verdedigen. Hij staat open voor tegenargumenten en weet deze op waarde te schatten. 12. Het statenlid is in staat te incasseren en te relativeren. Het statenlid is niet snel uit het veld te slaan, wanneer hij anderen niet weet te overtuigen. Het statenlid heeft oog voor de wijze waarop het politieke spel wordt gespeeld. Hij kan tegenslagen incasseren en relativeert kritiek. 13. Het statenlid beschikt over een zekere mate van creativiteit, openheid en inlevingsvermogen/gevoel voor politieke verhoudingen. Het statenlid ziet een uitdaging in nieuwe instrumenten en ontwikkelingen, zoals interactieve beleidsvoering, maar ook in vastgelopen, moeilijke bestaande situaties. Hij gebruikt creativiteit bij het omgaan met zowel nieuwe als bestaande instrumenten en situaties. Het statenlid staat open voor nieuwe ideeën en beschikt over inlevingsvermogen in andere spelers in het politieke spel. Hij heeft inzicht in wat wel en wat geen politiek haalbare oplossingen zijn. Deze eigenschappen spelen een belangrijke rol bij de uitoefening van zijn volksvertegenwoordigende, kaderstellende en controlerende functie. Het statenlid ontwikkelt en onderhoudt een goede relatie met de commissaris van de Koningin. 14. Het statenlid is aanspreekbaar op eigen functioneren. Het statenlid is enige zelfkritiek niet vreemd en is voor anderen aanspreekbaar op het eigen functioneren. In verband daarmee is hij bereid om continu bij te leren. Inleiding Niet alleen de rol van het statenlid en de samenstelling van de fractie, maar ook de rol van de gedeputeerde verandert aanzienlijk in een dualistisch stelsel. Net als bij het statenlid en de fractie is het moeilijk één profiel te maken voor dé gedeputeerde. Er zijn immers vele soorten gedeputeerden te onderscheiden. Daarnaast kan er qua rekrutering na 11 maart 2003 een onderscheid worden gemaakt in vier soorten gedeputeerden: een gedeputeerde die op de lijst op een verkiesbare plaats heeft gestaan; een gedeputeerde die wel op de lijst heeft gestaan maar op een niet-verkiesbare plaats; een gedeputeerde die niet op de lijst heeft gestaan maar wel uit de provincie afkomstig is; een gedeputeerde die niet op de lijst heeft gestaan en niet uit de provincie afkomstig is. In het onderstaande profiel, dat bedoeld is als een meetlat voor (potentiële) gedeputeerden, komt een aantal eigenschappen voor een gedeputeerde nieuwe stijl aan bod. Het profiel heeft met name betrekking op de rol van de gedeputeerde ten opzichte van de provinciale staten en de bevolking. De verhouding tot het ambtelijk apparaat is hierin niet betrokken. De eigenschappen zijn ingedeeld in een drietal categorieën: beschikbaarheid, vaardigheden en persoonlijkheid. De categorie beschikbaarheid spreekt voor zich. Bij de categorie vaardigheden wordt aangegeven welke vaardigheden in principe verwacht mogen worden van individuele gedeputeerden. Het onderdeel persoonlijkheid gaat in op de karaktereigenschappen die voor gedeputeerden van belang zijn. Eigenschappen van de gedeputeerde nieuwe stijl samengevat Beschikbaarheid 1. De gedeputeerde investeert voldoende tijd in het bestuur van de provincie. Vaardigheden 2. De gedeputeerde functioneert zelfstandig ten opzichte van provinciale staten. 3. De gedeputeerde is bestuurlijk georiënteerd. 4. De gedeputeerde legt verantwoording af. 5. De gedeputeerde is team (= college) gericht. 6. De gedeputeerde is responsief. 7. De gedeputeerde betrekt burgers actief bij beleidsvorming. 16 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 17

12 Persoonlijkheid 8. De gedeputeerde is initiatiefrijk. 9. De gedeputeerde heeft plezier in discussie. 10. De gedeputeerde heeft plezier in contacten met burgers, ambtenaren, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. 11. De gedeputeerde is een onafhankelijk denker. Eigenschappen van de gedeputeerde nieuwe stijl Beschikbaarheid 1. De gedeputeerde investeert voldoende tijd in het bestuur van de provincie. De gedeputeerde neemt niet alleen deel aan de vergaderingen van gedeputeerde staten, maar ook aan die van provinciale staten en commissies, als hij daartoe verzocht wordt. Hij vervult in interactieve processen een belangrijke functie. Vooral parttimers zouden bij voorkeur in de gelegenheid moeten zijn de feitelijk beschikbare tijd voor de functie van gedeputeerde flexibel en effectief te besteden. Vaardigheden 2. De gedeputeerde functioneert zelfstandig ten opzichte van provinciale staten. De gedeputeerde functioneert als bestuurder onafhankelijk ten opzichte van de provinciale staten. Hij vormt zelfstandig zijn mening en respecteert de kaders die provinciale staten voor het bestuur stelt. De gedeputeerde neemt binnen deze kaders zijn eigen verantwoordelijkheden en is in grote mate onafhankelijk van zijn fractie of de coalitie. De gedeputeerde weet wat onderhandelen is. Hij heeft een goed gevoel voor de politieke verhoudingen in provinciale staten en kan werken met wisselende meerderheden voor zijn voorstellen. Ondanks zijn onafhankelijkheid van provinciale staten is de gedeputeerde zich steeds bewust van de politieke eindverantwoordelijkheid van de provinciale staten. 3. De gedeputeerde is bestuurlijk georiënteerd. De gedeputeerde is in staat het element van bestuurlijke haalbaarheid effectief naar voren te brengen in het politieke besluitvormingsproces. Omgekeerd kan hij politieke besluiten bestuurlijk vertalen. Hij maakt afspraken met het ambtelijk management. Een dergelijke gerichte aansturing vraagt om een goede samenwerking tussen gedeputeerde en ambtelijk management. Verantwoordelijkheden moeten goed zijn verdeeld. Last but not least draagt de gedeputeerde zorg voor het bewaken van de samenhang tussen het collegebeleid en de beleidsvorming die plaatsvindt onder zijn specifieke verantwoordelijkheid. 4. De gedeputeerde legt verantwoording af. Zowel op verzoek als uit zichzelf legt de gedeputeerde verantwoording af over gevoerd of te voeren beleid, niet alleen aan de provinciale staten maar ook aan burgers. De gedepu- teerde verschaft provinciale staten alle informatie die provinciale staten voor zijn functioneren nodig hebben en verschijnt op elk gewenst moment in provinciale staten om een toelichting te geven op zijn beleid. De gedeputeerde weet zich door een goede presentatie publiekelijk staande te houden. Om goed verantwoording af te kunnen leggen, besteedt de gedeputeerde veel tijd aan een goede informatievoorziening richting provinciale staten en burgers. Overigens verwelkomt de gedeputeerde uitkomsten van onderzoeken van bijvoorbeeld de rekenkamer als nuttige informatie. Tegelijkertijd is de gedeputeerde zich terdege bewust van zijn verantwoordelijkheid en is hij te allen tijde bereid om deze te nemen, zelfs als dit kan leiden tot aftreden. 5. De gedeputeerde is team (=college) gericht. De gedeputeerde is gericht op samenwerking binnen gedeputeerde staten. Hij hecht aan collegialiteit, maar neemt daarin wel zijn eigen verantwoordelijkheid en legt verantwoording af voor zijn acties of het ontbreken daarvan. Hij ontwikkelt en onderhoudt een goede verhouding met de commissaris van de Koningin. 6. De gedeputeerde is responsief. De gedeputeerde is in staat en bereid om te handelen op basis van signalen die hem uit de volksvertegenwoordiging, samenleving en het ambtelijk apparaat ter ore komen. 7. De gedeputeerde betrekt burgers actief bij beleidsvorming. Een gedeputeerde betrekt, waar mogelijk, burgers bij de beleidsvorming. Hij zet bij beleidsvorming interactieve processen in gang. Een gedeputeerde signaleert momenten om kaders en rollen van alle betrokkenen (burgers, gedeputeerde staten, provinciale staten, ambtenaren externe adviseurs) in deze trajecten helder te omschrijven. Persoonlijkheid 8. De gedeputeerde is initiatiefrijk. De gedeputeerde neemt initiatieven voor nieuw beleid en wacht niet af. Hij neemt zijn verantwoordelijkheid binnen de door provinciale staten gegeven kaders en komt met creatieve en werkbare oplossingen voor maatschappelijke problemen. 9. De gedeputeerde heeft plezier in discussie. De gedeputeerde discussieert veel en vaak met politieke en maatschappelijke actoren over zijn beleid. Hij verdedigt daarbij met verve zijn eigen standpunt en wijzigt dit waar nodig. De gedeputeerde heeft oog voor de wijze waarop het politieke spel wordt gespeeld en weet kritiek te relativeren en tegenslagen te incasseren. 10. De gedeputeerde heeft plezier in contacten met burgers, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. Hij tracht eventuele vragen (met behulp van ambtenaren) zo goed mogelijk te beantwoorden. De gedeputeerde stimuleert het gebruikmaken van interactieve beleidsvoering 18 Handreiking Profielschets Handreiking Profielschets 19

13 en wijst er daarbij op dat kaders en rollen helder omschreven worden. Colofon 11. De gedeputeerde is een onafhankelijk denker. De gedeputeerde vormt zelfstandig zijn mening met gebruikmaking van de geluiden uit zijn omgeving. De meningen van de coalitie en zijn eigen fractie worden door de gedeputeerde onafhankelijk op hun merites ingeschat. Deze publicatie is een gezamenlijke uitgave van het Interprovinciaal Overleg Postbus BC Den Haag telefoon en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Directoraat Generaal Openbaar Bestuur Postbus EA Den Haag telefoon De Vernieuwingsimpuls biedt ook informatie aan via de website Internet: Samenstelling Projectsecretariaat Vernieuwingsimpuls dualisme en provinciale democratie Productiebegeleiding Interprovinciaal Overleg, Ondersteuning & Bedrijfsvoering Ontwerp Maarten Balyon grafische vormgeving bv, Zoeterwoude Druk RS Drukkerij BV, Rijswijk IPO-publicatienummer 186 Den Haag, mei Handreiking Profielschets

14 De Vernieuwingsimpuls Dualisme en provinciale democratie is een samenwerkingsverband van het Interprovinciaal Overleg en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Deze impuls is erop gericht een cultuurverandering richting dualisme op gang te brengen en vernieuwing in de provinciale democratie te stimuleren. Deze handrekening is een hulpmiddel voor de rekrutering van statenleden en gedeputeerden en voor burgers die zich willen oriënteren op de functie van statenlid of gedeputeerde.