Handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns"

Transcriptie

1 Agro- en biotechniek Bachelor in agro- en biotechnologie Dierenzorg Handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns CAMPUS Geel Willems, Jasperine Academiejaar

2 2 VOORWOORD Dit eindwerk is voortgekomen uit de kans die ik van Mieke De Wit heb gekregen om in haar Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren te helpen bij de verzorging van egels en eekhoorns. Mijn grootste dank gaat dan ook naar haar uit. Ze is een bron van inspiratie voor iedereen die met wilde dieren wil werken. Mijn ouders en Jeroen wil ik bedanken voor het vertrouwen en de steun die ze me bij deze opleiding hebben gegeven. Verder wil ik nog mijn eindwerkbegeleider Andy Verelst bedanken voor de bemoedigende woorden tijdens het schrijven van dit eindwerk. Jasperine Willems

3 3 SAMENVATTING Voor het eindwerk Dierenzorg ben ik tot de keuze van een onderwerp gekomen door mijn werk als vrijwilliger in het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren van Herenthout. Daar bleek dat het nuttig zou zijn dat per diersoort de beschikbare informatie voor een correcte verzorging gebundeld, aangevuld en gestructureerd zou worden zodat elke verzorger in een oogwenk kan opzoeken wat hem in een bepaalde situatie te doen staat. Het was niet haalbaar om dit voor elke diersoort te doen, daarom heb ik de twee meest voorkomende zoogdieren in de Vlaamse opvangcentra gekozen: de egel en de eekhoorn. Ik heb een handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns kunnen opstellen door het verzamelen en vertalen van informatie en deze toe te passen op de situatie in Vlaanderen. Om het geheel overzichtelijk te maken, heb ik het gedeelte over egels en het gedeelte over eekhoorns op dezelfde manier opgebouwd. Een uitgebreide inhoudstafel moet het mogelijk maken om snel informatie terug te vinden. In de zoektocht naar kwalitatieve bronnen bleek dat er erg weinig Nederlandstalige literatuur voor de verzorging van hulpbehoevende, wilde dieren beschikbaar is. De beste literatuur bleek afkomstig te zijn uit het Verenigd Koninkrijk. Ook was het opvallend dat over de verzorging en opvang van egels al veel meer is geschreven dan over eekhoorns.

4 4 INHOUDSTAFEL VOORWOORD... 2 SAMENVATTING... 3 INHOUDSTAFEL... 4 LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN SYMBOLEN... 8 INLEIDING EGELS Inleiding Ecologie en biologie Habitat Levenswijze Anatomie en fysiologie Biologische data Lichaamsbedekking Oprolmechanisme Tanden Zintuigen Voortplanting Leeftijdsbepaling Redenen voor opvang Vangen, hanteren en transporteren Eerste hulpprocedures Hypothermie of onderkoeling Vochttherapie bij dehydratatie Algemeen klinisch onderzoek Algemene toestand Vermogen tot oprollen Een egel ontrollen Ademhaling Ectoparasieten Mond Staalname Feces Tracheaal sputum Bloed Specifieke aandoeningen Trauma Verstrikt of in de val Huidwonden...20 Behandeling van een open wonde Verkeersslachtoffers Fracturen...23 Pootfracturen...23 Crushed foot disease...23 Fracturen aan de snuit...23 Fracturen van de ruggenwervel Oogprolaps Penis trauma Pop-off syndroom Ballon syndroom Brandwonden Vergiftiging Olie en teer Slakkenkorrels (metaldehyde) Rattenvergif (Warfarin en andere coumarine derivaten) Herbicide (Paraquat) Pesticiden Aas vergiftigd met alphachloralose Antivries (ethyleenglycol)...26

5 1.8.3 Virale ziekten Mond- en klauwzeer Morbillivirus Bacteriële ziekten Salmonellose Bordetellose Leptospirose Yersiniosis Pyodermie en abcessen Neonatale enteritis Ziekten die worden overgedragen door teken Schimmelaandoeningen Ringworm Uitwendige parasieten Vlooien Teken Mijten Huidmadenziekte of myiasis...31 Vliegeneieren...31 Maden Inwendige parasieten Longworminfestatie met Crenosoma striatium en Capillaria aerophila...32 Crenosoma striatium...32 Capillaria aerophila...32 Symptomen...33 Diagnose...33 Behandeling Intestinale Capillaria Leverbot of Brachylaemus erinacei Cestoden Acanthocephala Coccidiosis Andere endoparasieten Voedingsgerelateerde aandoeningen Overgewicht Tekorten in de voeding Te klein voor de winterslaap Andere ziekten Tandaandoeningen Longontsteking Tumoren Spondylosis deformans Toediening van medicatie Geneesmiddelen Algemeen geneesmiddelenformularium volgens Gietema (1995) Antibiotica Antimycotica Anti-endoparasitaire middelen Anti-ectoparasitaire middelen Corticosteroïden Geneesmiddelen met invloed op het ademhalingsstelsel Pijnstillers en ontstekingsremmers Anesthetica en sedativa Euthanasie Het grootbrengen van jonge egels Redenen voor opvang Eerste opvang Leeftijdsschatting Jonge egels met moeder Eerste opvang Huisvesting Verzorging en wegen Merken Jonge egels zonder moeder Patiëntenfiche Eerste opvang...48 Vocht toedienen

6 6 Parasieten verwijderen...48 Opwarmen...49 Quarantaine Mestonderzoek Wegen Voeding Voederfrequentie...50 Voederfrequentie volgens Stocker (2005)...50 Voederfrequentie volgens Bexton & Robinson (2003)...50 Voederfrequentie volgens Gietema (1995) Voedermethode Hygiëne Het spenen Huisvesting en speelgoed Wat er fout kan gaan...53 Inhalatie pneumonie...53 Luchtophoping...53 Inprenting Huisvesting Voeding Vrijlating EEKHOORNS Inleiding Ecologie en biologie Habitat Levenswijze Anatomie en fysiologie Biologische data Vacht Tanden Voortplanting Redenen voor opvang Vangen, hanteren en transporteren Vallen Eerste hulp procedures Shock Vochttherapie Algemeen klinisch onderzoek Bloedname Specifieke aandoeningen Trauma Verkeersslachtoffer Fracturen Bijtwonden Brandwonden Virale ziekten Parapoxvirus of pokken Adenovirus geassocieerde ziekte Cardiomyopathie Bacteriële ziekten Bacteriële enteritis Abces Vachtproblemen Kaalheid Schimmelinfectie Uitwendige parasieten Vlooien Luizen Teken Vliegeneieren en maden...67 Vliegeneieren...67 Maden Inwendige parasieten Coccidiose Helminthen...68

7 Gebitsaandoeningen Tand- en kaakfracturen Malocclusie Voedingsgerelateerde aandoeningen Metabolische botziekte Oog- en ooraandoeningen Oogletsel en/of oogontsteking Troebele ooglens Oorontsteking Andere aandoeningen Diarree Luchtweginfecties Blaasproblemen Hersenletsel Verlamming Eekhoornkoning Drachtige eekhoorn Zoönosen Toediening van medicatie Geneesmiddelen Antibiotica Antiparasitica Corticosteroïden Pijnstillers en ontstekingsremmers Anesthetica en sedativa Euthanasie Het grootbrengen van moederloze eekhoorns Patiëntenfiche Eerste opname Leeftijdschatting Huisvesting Van 0 tot 5 weken Van 5 à 6 tot 8 à 9 weken Vanaf 9 weken Voeding Elektrolyten en melkvervanger Voedingsschema Wegen Voedingsmethode Huisvesting Groepshuisvesting Gedragsproblemen Voeding Vrijlating Voorwaarden voor vrijlating Vrijlatingstechnieken Plaats en tijd Vrijlating na overgangsperiode...82 BESLUIT VERKLARENDE WOORDENLIJST LITERATUURLIJST... 93

8 8 LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN SYMBOLEN a.g.v: als gevolg van AH: Animal Health bijv.: bijvoorbeeld cm: centimeter d.m.v.: door middel van enz.: enzovoort g: gram G: gauge im: intramusculair i.t.t.: in tegenstelling tot iv: intraveneus kg: kilogram LA: long acting m²: vierkante meter µg: microgram mg: milligram ml: milliliter µm: micrometer m.n.: met name o.a.: onder andere RX: röntgenfoto sc: subcutaan spp.: species : mannelijk : vrouwelijk ±: ongeveer

9 9 INLEIDING Ik ben tot een keuze van een onderwerp voor het eindwerk Dierenzorg gekomen door mijn werk als vrijwilliger in het Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren van Herenthout. Daar bleek dat het nutig zou zijn dat per diersoort de beschikbare informatie voor een correcte opvang gebundeld, aangevuld en gestructureerd zou worden zodat elke verzorger in een oogwenk kan opzoeken wat hem in een bepaalde situatie te doen staat. Het was niet haalbaar om dit voor elke diersoort te doen, daarom heb ik de twee meest voorkomende zoogdieren in de Vlaamse opvangcentra gekozen: de egel en de eekhoorn. Deze handleiding voor de opvang van egels en eekhoorns heeft vorm gekregen door het verzamelen en vertalen van informatie en deze toe te passen op de situatie in Vlaanderen. Om het geheel overzichtelijk te maken is de structuur van het gedeelte over egels en het gedeelte over eekhoorns hetzelfde. De volgende onderwerpen komen aan bod: ecologie en biologie, anatomie en fysiologie, redenen voor opvang, vangen, hanteren en transporteren, eerste hulpprocedures, algemeen klinisch onderzoek, specifieke aandoeningen, toedienen van medicatie, geneesmiddelen, het grootbrengen van verweesde jongen, huisvesting, voeding en vrijlating. Aan de hand van een uitgebreide inhoudstafel kan gemakkelijk informatie worden opgezocht. Op deze manier hoop ik het werk van een verzorger in een rehabilitatiecentrum wat te vergemakkelijken en het herstel van egels en eekhoorns te bespoedigen.

10 10 1 EGELS 1.1 Inleiding De West-Europese egel (Erinaceous europaeus) is het meest voorkomende zoogdier in de opvangcentra voor wilde dieren in Vlaanderen omdat ze vrij algemeen zijn, in de nabijheid van mensen leven en makkelijk te vangen zijn. De redenen voor opvang zijn erg seizoensgebonden. In de lente worden vooral verkeersslachtoffers met breuken binnengebracht. Na het ontwaken uit de winterslaap gaan de dieren op zoek naar een partner. Vooral mannetjes worden slachtoffer van het verkeer omdat ze verder op pad gaan dan vrouwtjes. Verwondingen wegens tuinwerkzaamheden, zoals grasmaaien, komen in deze periode evenzeer voor. Wanneer een gewonde egel een paar warme dagen doormaakt, valt hij ten prooi aan vliegen die in de wonden eieren leggen die snel uitgroeien tot maden. Ook moederloze egels worden binnengebracht in deze periode. In de herfst worden vooral juvenielen en jongvolwassen egels opgevangen die niet voldoende lichaamsreserve hebben om de winter te overleven. Deze dieren komen niet toe aan een winterslaap omdat ze zowel overdag als s nachts foerageren om te kunnen overleven. Ze zijn vaak verzwakt waardoor parasieten zich makkelijk in en op het dier kunnen vermenigvuldigen met zware infestaties tot gevolg. Ongeveer 70% van de juveniele egels overleven hun eerste winterslaap niet. (Bexton & Robinson, 2003). 1.2 Ecologie en biologie Habitat De West-Europese egel komt overal in Vlaanderen voor. (Verkem, S., De Maeseneer, J. Vandendriessche, B., Verbeylen, G. & Yskout, S., 2003) Het verspreidingsgebied van de egel valt bijna volledig samen met het voorkomen van loofbomen. Als habitat kiest de egel een plaats waar voldoende voedsel en droge schuilplaatsen aanwezig zijn. Dit kunnen bijv. tuinen, parken, kerkhoven, braakliggende gronden en landbouwgronden zijn. Als nestplaats verkiezen ze dichte begroeiing onder struiken, hagen of houtkanten, holle boomstammen, hopen bladeren of takken, konijnenholen of onder tuinhuisjes of stallen. (Brouwers, 1997) Ze leven niet op natte gronden, heidegronden, dichte dennenbossen en intensieve landbouwgronden. (Bexton & Robinson, 2003) Egels leven het grootste gedeelte van het jaar solitair en hebben een sociale structuur die gebaseerd is op een wederzijds vermijden, behalve tijdens de paartijd of wanneer er een bijzonder rijke voedselbron kan worden geëxploiteerd. Egels hebben elk een thuisgebied, dat gewoonlijk wordt gevestigd wanneer de jongen zich voor het eerst verspreiden. Thuisgebieden variëren in oppervlakte, afhankelijk van het type habitat en de beschikbaarheid van voedsel, maar algemeen bestrijken ze een oppervlakte van 10 tot 30 hectaren. Mannetjes hebben meestal grotere gebieden dan vrouwtjes en de plattelandsgebieden zijn groter dan de stedelijke gebieden. Egels zijn niet territoriaal waardoor de thuisgebieden van de verschillende individuen kunnen overlappen. In het wild komt agressie bijna niet voor, zelfs niet tussen de mannetjes. (Bexton & Robinson, 2003) Levenswijze Egels zijn nachtdieren. s Nachts zoeken ze met hun bijzonder goed ontwikkeld reukvermogen naar voedsel. Hun dieet bestaat vooral uit kevers, rupsen, aardwormen, slakken, duizendpoten, spinnen en andere ongewervelden. In principe zijn egels insectivoren maar aangezien ze af en toe ook kleine gewervelde dieren (kleine zoogdieren, amfibieën en reptielen), aas, afgevallen vruchten (eikels, beukennoten,

11 11 bessen) en paddestoelen verorberen zijn het eigenlijk opportunistische omnivoren. Tijdens één nacht foerageren kunnen ze zo n 1.5 tot 3 km afleggen in een omtrek van 200 tot 300 m rond het nest. Overdag rusten egels in nesten van plantenmateriaal onder struiken of hagen. Een nest heeft meestal twee uitgangen waarvan één is dichtgestopt naargelang de windrichting. Tijdens de dagslaap ligt de egel half opgerold op zijn zij. (Brouwers, 1997) Activiteit overdag is in de meeste gevallen een teken van slechte gezondheid of het onvermogen om s nacht voldoende voedsel te vinden. Zogende moeders kunnen wel overdag foerageren, deze dieren moeten dan ook met rust worden gelaten. (Bexton & Robinson, 2003) De egel gaat in winterslaap om strenge winterpieken te overleven. Deze periode valt meestal tussen januari en maart, maar kan vroeger beginnen bij koude winters. De belangrijkste oorzaak voor aanvang is een langere periode van beneden de 8 C, maar ook andere factoren zoals daglengte, voedselbeschikbaarheid en genoeg lichaamsreserve spelen een rol. Voor de winterslaap wordt een speciaal nest uit plantenresten geconstrueerd. De winterslaap is geen doorlopend proces, de egels kunnen gedurende korte perioden terug actief worden en van nest veranderen. (Bexton & Robinson, 2003) 1.3 Anatomie en fysiologie Biologische data Tabel 1.1: Biologische gegevens van de egel (Bexton & Robinson, 2003 en Brouwers, 1997) Gewicht gemiddeld volwassen gewicht g, variërend naargelang het seizoen maximum gewicht op 3 jarige leeftijd mannetjes over het algemeen zwaarder dan vrouwtjes Lengte volwassen lengte ongeveer 30 cm Geslachtsonderscheid : preputiale opening op het midden van de buik : vulva en anus liggen dicht bij elkaar Tepels 5 paar Oestrus normaal polyoestrus Paarseizoen april - mei tot september - oktober Dracht 35 dagen met variatie van 4 dagen meer of minder Nestgrootte 3 tot 5 Aantal nesten/jaar 1 tot 2 Geboortegewicht 8-25 g Volwassen 8 tot 10 maanden Levensverwachting gemiddeld 2 jaar maximum 6-8 jaar in het wild en 10 jaar in gevangenschap Dieet voornamelijk insectivoren (kevers, rupsen, slakken en andere invertebraten) maar ook opportunistische omnivoren (kleine gewervelde dieren, aas, vruchten en paddestoelen) Ademhaling ademhalingen/minuut Lichaamstemperatuur rectale temperatuur 35 C

12 Lichaamsbedekking Een egel heeft stekels op zijn rug en op de bovenkant van zijn kop welke gemodificeerde haren van 1 tot 2 cm lang zijn met een volle scherpe punt en een holle schacht. De stekels zijn zo stevig in de huid geplant dat een egel aan één enkele stekel kan worden opgetild. Een volwassen egel heeft zo n 5000 tot 8000 stekels. De functie is schokken opvangen en predators afweren. Het schokbrekende effect wordt gebruikt wanneer de egel zich van een kleine hoogte laat vallen nadat hij bijv. over een muurtje of een draad is geklommen. Predators van de egel zijn de das, de bunzing, de vos, grote uilen, roofvogels en honden. Wanneer de egel met een aanvaller in contact komt, rolt hij zich op tot een stekelige bal. Een nadeel van de stekels is dat de egel zijn rug niet kan wassen waardoor hij een gemakkelijke gastheer is voor allerlei ectoparasieten zoals teken, vlooien en mijten. De rest van het lichaam, inclusief het hoofd, de ledematen en de buik, is bedekt met geelbruine stugge haren. Rond de ogen zijn de haren donkerbruin. (Brouwers, 1997). Het hele jaar door worden de haren en stekels verloren en groeien opnieuw aan. (Bexton & Robinson, 2003) Oprolmechanisme Het oprolmechanisme wordt verzorgd door de orbicularis en panniculus spier. De panniculus spier ligt over de rug en de flanken, de orbicularis spier is een dikke kringspier die rond het lichaam ligt. Daarnaast heeft elke stekel nog een eigen spiertje. (Bexton & Robinson, 2003) Bij aanraking trekt de egel de spierkap over zijn romp en kop zodat hij oprolt tot een bal. Hierdoor gaat de huid gespannen staan en gaan de stekels in alle richtingen rechtop staan. (Brouwers, 1997) Tanden Egels hebben typische tanden voor een insecteneter. De tanden vormen een aaneengesloten rij en hebben scherpe punten. De snijtanden of incisivi in de onderkaak zijn langer en naar voren gericht. (Brouwers, 1997) De kiezen of molaren zijn gevormd voor het stukbijten van insecten. Een melkgebit telt tweeëntwintig tanden en een volwassen gebit zesendertig. Het tijdstip van tandwisseling is variabel en daarmee geen goede indicator voor leeftijdsbepaling. (Bexton & Robinson, 2003) Tandformule melkgebit: 2 x I C P M = Tandformule volwassen gebit: 2 x I C P M = Tabel 1.2 Tandformule van de volwassen egel (Brouwers, 1997) Bovenkaak per kaakhelft Onderkaak per kaakhelft Incisivi of snijtanden (I) 3 2 Canini of hoektanden (C) 1 1 Molaren of kiezen: Premolaren of voorkiezen (P) 3 2 Molaren of echte kiezen (M) Zintuigen Het belangrijkste zintuig van de egel is de reukzin, die gebruikt wordt voor het zoeken van prooien. Ze hebben een vomeronasaal orgaan in hun neus waarmee ze feromonen van soortgenoten kunnen waarnemen. Een egel kan ook heel goed horen. De snorharen

13 13 die instaan voor de tast zijn van secundair belang. Het zicht is bij de egel vrij beperkt en blinde egels kunnen in gevangenschap goed overleven. Egels likken soms speeksel over hun lichaam in antwoord op bepaalde smaken en geuren. Dit gedrag is nog steeds niet helemaal begrepen maar perfect normaal. (Bexton & Robinson, 2003) Voortplanting Geslachtsbepaling bij een ontrolde egel is vrij gemakkelijk. Bij het mannetje ligt de preputiale opening ongeveer in het midden van de buik. Bij het vrouwtje liggen vulva en anus dicht bij elkaar. Het paarseizoen begint kort na het ontwaken uit de winterslaap en het paren is vaak langdurig en lawaaierig. (Bexton & Robinson, 2003) Na de paring gaat het egelmannetje zijn eigen weg. Hij bekommert zich niet om moeder en jongen. (Stocker, 2005) De egel heeft meestal éénmaal per jaar, tussen mei en september, een nest van vier tot vijf jongen. Twee nesten per jaar zijn echter ook mogelijk. Met de moedermelk krijgen de jonge egels maternale antistoffen binnen die belangrijk zijn voor hun afweer. De jongen blijven bij de moeder tot acht weken leeftijd. Eens de jongen gespeend zijn, verspreiden ze zich al foeragerend over nieuwe gebieden om genoeg lichaamsgewicht aan te zetten om de winterslaap te doorstaan. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005) Leeftijdsbepaling Leeftijdsbepaling is niet eenvoudig. Het tijdstip voor het wisselen van de tanden is variabel en daarmee onbetrouwbaar als criterium. Tandsteen en slijtage van de tanden bij volwassen egels geeft enkel een ruwe schatting omdat dit in belangrijke mate dieetafhankelijk is. Aangezien het lichaamsgewicht doorheen de seizoenen fluctueert kan ook dit enkel als een ruw schattingsmiddel worden gebruikt. Bij egeljongen kan het doorkomen en ontwikkelen van de stekels, het openen van de ogen en oren en de mogelijkheid om zich op te rollen, gebruikt worden voor een leeftijdsschatting. Bij egels jonger dan 18 maanden kan de leeftijd bepaald worden aan de hand van orthopedische veranderingen aan de voorpoten die op radiografie zichtbaar zijn. (zie tabel 1.16) (Bexton & Robinson, 2003) 1.4 Redenen voor opvang De criteria die in overweging moeten worden genomen voordat men overgaat tot het opnemen van een egel in een rehabilitatiecentrum zijn: Is de egel gewond? Loopt de egel overdag rond? Heeft de egel ondergewicht vlak voor of tijdens de winter? Zit de egel gevangen of verstrikt? De meest voorkomende reden voor opname van een egel in een opvangcentrum is dat hij buiten is tijdens de dag. Egels die overdag rondlopen zijn bijna steeds ziek of gewond, behalve wanneer een zogende moeder overdag foerageert, het voedsel schaars is of de slaap van het dier wordt verstoord. Egels zijn strikte nachtdieren waardoor ze zich enkel bij daglicht vertonen als: Het juveniele egels zijn die niet in staat zijn geweest om genoeg voedsel te vinden. Dit gebeurt vooral bij het begin van de winter. De egel ziek of gewond is en niet in staat om zich te voeden en een nest te bouwen. De egel nog erg jong is en contact heeft verloren met zijn moeder.

14 14 De egel blind is en het vermogen heeft verloren om dag van nacht te onderscheiden. Egels in dergelijke situaties zullen sterven wanneer ze niet de nodige zorg ontvangen in een opvangcentrum.(stocker, 2005) Een egel die uit zijn winterslaap wordt gewekt moet met rust worden gelaten voor zover zijn nest niet vernietigd is en er geen extreme weersomstandigheden zijn. In het andere geval moet de egel worden overgebracht naar een opvangcentrum waar hij in warmte en voedsel wordt voorzien. (Bexton & Robinson, 2003). Egels die de weg oversteken mogen daarbij worden geholpen, maar ze mogen nooit naar een ander gebied worden verplaatst. Een vrouwtjesegel kan immers een nest jongen hebben die zonder haar niet overleven. Egels die in het donker in de tuin of naast de weg rondlopen, behalve wanneer ze gewond of erg klein zijn, gedragen zich normaal en mogen niet uit hun omgeving worden weggenomen. Tijdens de zomer hebben de meeste egels een nest om in te slapen, maar heel wat egels liggen gewoon opgekruld onder een struik of een haag te slapen. De winterslaap gebeurt uitsluitend in een nest, dus nooit op het gras, onder een struik of ergens anders onder de blote lucht. Voor een egel die tijdens de wintermaanden niet in een nest ligt en schijnbaar slaapt is opvang dus aangewezen. (Stocker, 2005) 1.5 Vangen, hanteren en transporteren Egels kunnen gemakkelijk worden gevangen omdat ze enkel een passief defensiemechanisme hebben. Een bijtende egel is een grote uitzondering. Een egel wordt met een paar stevige tuinhandschoenen opgepakt om de handen te beschermen tegen de stekels zodat het risico op zoönosen verkleint. Stekels kunnen aan de handen kleine verwondingen veroorzaken die toegangspoorten kunnen zijn voor heel wat zoönosen zoals ringworm en salmonella. (Bexton & Robinson, 2003) Sommige egels maken bij het hanteren een waarschuwend snuivend geluid dat gemakkelijk kan worden verward met ademhalingsmoeilijkheden. Geluiden die met pijn kunnen worden verward, zijn een schrille schreeuw die egels af en toe produceren ter afschrikking en een hoog piepend geluid van jonge egeltjes om hun moeder te roepen. (Bexton & Robinson, 2003) Het materiaal om een egel te vangen is een paar stevige handschoenen, een schaar, kniptangen en twee paar stierenneuzen -tangen. Egels kunnen gemakkelijk worden vervoerd in een kartonnen doos of een transportkooi voor huisdieren met daarin een oude handdoek. Egels raken makkelijk verstrikt in allerhande netten. In veel gevallen moet het diertje met een anestheticum worden verdoofd opdat het veilig met een schaar van alle draden kan worden ontdaan. Nadat alle draadjes zijn verwijderd, mag de egel niet onmiddellijk worden vrijgelaten. Hij moet minstens zeven dagen worden opgevolgd voor het geval er ischemie en druknecrose ten gevolge van afbindkwetsuren ontstaat. Wanneer een egel in metaaldraad of tuinomrasteringen verstrikt zit, komen kniptangen van pas. Ook deze dieren moet minstens zeven dagen worden opgevolgd om eventuele druknecrose op te sporen. Egels komen regelmatig in onafgesloten afvoerputten terecht. Wanneer het onmogelijk is om een hand onder de egel te stoppen en hem zo uit het putje te lichten, komen de stierenneuzen -tangen van pas. Door de tangen op enkele stekels te klemmen kan de egel zonder kwalijke gevolgen uit de holte worden gelicht. (Stocker, 2005)

15 15 Hanteren moet tot een minimum worden beperkt omdat de egel kan wennen aan contact waardoor hij na vrijlating minder snel zal oprollen en makkelijker slachtoffer zal worden van predatoren. (Stocker, 2005) 1.6 Eerste hulpprocedures In de meeste gevallen moet bij opvang eerste hulp worden toegediend om de patiënt in een stabiele toestand te krijgen. Pas daarna mag een uitgebreid algemeen onderzoek gebeuren. Bij het hanteren van egels moeten latexhandschoenen worden gedragen om de risico s van zoönosen te beperken. Bij vermoeden van een levensbedreigend probleem krijgt de egel eerst vocht toegediend en wordt daarna minstens dertig minuten met rust gelaten. Pas wanneer het dier stabiel is, mag het met isofluraan en zuurstof onder anesthesie worden gebracht. (Bexton & Robinson, 2003) Hypothermie of onderkoeling Veel patiënten zullen bij opvang hypothermisch zijn waardoor ze koud aanvoelen. Een egel heeft een normale rectale temperatuur van 35 C. Een onderkoelde egel moet onmiddellijk opwarmen onder een warmtelamp, op een warmtedeken of in de couveuse. (Bexton & Robinson, 2003) Vochttherapie bij dehydratatie De meeste patiënten zullen bij opvang een zekere graad van dehydratatie vertonen. Er is sprake van dehydratie wanneer de huid enige tijd blijft staan wanneer ze wordt samengeknepen. Bij een dier zonder vochttekort zal de huid na samenknijpen onmiddellijk in zijn oorspronkelijke positie terugkeren. Eerst kan geprobeerd worden om de egel ORS (Oral Rehydration Solution) te laten drinken of in de bek te spuiten. Voor toediening moet de oplossing op lichaamstemperatuur worden gebracht. (Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007) Als orale toediening niet lukt kan subcutaan Hartmann oplossing worden toegediend. Egels hebben een grote subcutane ruimte op de rug, in de nek en ter hoogte van het middenrif. De huid kan worden opgetild met de vingers of met een zacht pincet zodat de naald onderhuids, tussen de stekels door, kan worden ingebracht. De hoeveelheid vloeistof moet 10% van het lichaamsgewicht zijn, verdeeld over minimum twee toedieningen per dag. Ook hier moet de oplossing op lichaamstemperatuur zijn. (Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007) Intraveneuze vochttherapie is tegenaangewezen omdat de venen niet makkelijk toegankelijk zijn waardoor katheters moeilijk op hun plaats blijven. (Bexton & Robinson, 2003) De intra-osseuze weg kan worden gebruikt wanneer een snelle vochtopname in de bloedcirculatie nodig is. De proximale femur is hiervoor geschikt. (Bexton & Robinson, 2003) Intraperitoneale vochttoediening zorgt eveneens voor een snelle vochtopname. (Bexton & Robinson, 2003) Van zodra de hydratatietoestand van de egel goed is, zou hij moeten beginnen eten. Om een egel aan het eten te krijgen moet hij een gevarieerd voedselaanbod voorgeschoteld krijgen. Dit kunnen bijv. kattenbrokken (geen vis), geweekte hondenbrokken, Hill s Prescription Diet a/d en vers water zijn. (Opvangcentrum voor Vogels en Wilde Dieren Oostende, 2007)

16 Algemeen klinisch onderzoek Algemene toestand Egels met algemene zwakheid waggelen en beven. De algemene voedingstoestand kan worden geschat: te magere egels hebben ingevallen flanken en aan het bekken zijn de botuitsteeksels te voelen. (Bexton & Robinson, 2003) Vermogen tot oprollen Voordat een volledig onderzoek wordt uitgevoerd moet de patiënt enige tijd in een rustige omgeving worden geobserveerd. Voor een egel in deze omstandigheden is een normale houding volledig opgekruld zonder dat kop of ledematen uitsteken. Een onvermogen of onwil om bij aanraking op te rollen is meestal een teken van ziekte. (Bexton & Robinson, 2003) Een egel ontrollen Een uitgebreid onderzoek impliceert het ontrollen van een egel. Er zijn verschillende technieken voor het ontrollen van een egel bij bewustzijn. Lawaai, onhandig hanteren of het aanraken van het gezicht of de snorharen moeten worden vermeden. Sommige egels zullen spontaan ontrollen wanneer ze enkele minuten met rust worden gelaten. Een gemakkelijke en effectieve methode is om de egel zachtjes heen en weer te wiegen. Een andere eenvoudige methode is stevig over de stekels wrijven van de nek naar de romp. Nog een andere methode is de egel met zijn kop naar beneden boven een vlak oppervlak houden. De egel zal zich dan voorzichtig ontrollen en met de voorpoten naar het oppervlak reiken. Welke methode ook wordt gebruikt, eens het dier is ontrold, moeten de achterpoten in de lucht worden gehouden zodat de egel in een kruiwagen -positie staat. Deze houding laat een meer gedetailleerd onderzoek toe, vooral van de buik en van de ledematen. Kleinere egels kunnen voorzichtig bij het nekvel worden gepakt om te voorkomen dat ze zich terug oprollen. Voor een volledig en grondig klinisch onderzoek is algemene anesthesie nodig, die enkel bij een stabiele patiënt mag worden toegepast. (Bexton & Robinson, 2003) Ademhaling De normale ademhalingsfrequentie van een egel is 20 tot 25 ademhalingen per minuut. Aandoeningen van het ademhalingssysteem zijn vrij algemeen bij egels, vooral vermineuze bronchopneumonie veroorzaakt door longwormen. Alle egels die stabiel zijn moeten de volledige behandeling tegen longworm ondergaan (zie ). Bij deze aandoening zijn een verhoogde ademhalingsfrequentie en een vergrote inspanning om te kunnen ademen waar te nemen. Dyspnee, ademen met open mond, abnormale ademhalingsgeluiden en hoesten zijn indicaties van een beschadigd ademhalingssysteem. Een milde waterachtige nasale uitscheiding is meestal normaal. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005)) Ectoparasieten Een matige hoeveelheid ectoparasieten op de huid van egels is normaal, maar grote aantallen teken of vlooien kunnen een indicatie zijn van andere problemen. Egels moeten steeds nauwkeurig worden gecontroleerd op vliegeneieren of maden, zeker tijdens de warmere maanden. Vliegen hebben als voorkeursplaatsen voor het leggen van eieren wonden en lichaamsopeningen zoals de anus, de genitaliën, in en rond de oorschelpen, onder de oogleden en in de mond. Vliegeneieren en maden moeten onmiddellijk worden verwijderd. (zie ) (Bexton & Robinson, 2003)

17 Mond In de mond moet de toestand van de tanden en het gehemelte worden beoordeeld. Tandsteen en tandvleesaandoeningen zijn algemeen bij zowel wilde als in gevangenschap levende egels. (zie ) Fracturen van de kaakbeenderen komen ook vaak voor. (zie Fracturen aan de snuit) (Bexton & Robinson, 2003) Staalname Feces Coprologisch onderzoek of onderzoek van de feces is een nuttige procedure om de aanwezigheid van endoparasieten aan te tonen. Voor het aantonen van de longwormen Capillaria aerophilia en Crenosoma striatum is een onderzoek van de mest echter niet toereikend. Uit onderzoek is gebleken dat coprologisch onderzoek een derde van door histologisch onderzoek bevestigde longworminfestaties door Capillaria niet kon aantonen. Het aantonen van Crenosoma infestaties scoorde nog slechter. Daarenboven is het erg moeilijk om microscopisch een onderscheid te maken tussen eieren van Capillaria in de longen en Capillaria in de ingewanden. Daarom is voor het stellen van de diagnose longworm, onderzoek van het tracheale sputum meer aangewezen dan onderzoek van de feces. (Cousquer, 2004) De meest gebruikte methode voor het aantonen van wormeieren is het onderzoek na verrijking. Verrijking is het concentreren van wormeieren of larven uit feces zodat ook kleine aantallen eieren kunnen worden aangetoond. Hiervoor is de flotatiemethode een veelvuldig toegepaste werkwijze. In gewoon water bezinken wormeieren omdat hun soortelijk gewicht kleiner is dan 1. Daarom worden de feces in suspensie gebracht in een oplossing met een hoger soortelijk gewicht dan de wormeieren waardoor de eieren gaan drijven. Nematodeneieren drijven op een vloeistof met een soortelijk gewicht tussen 1.10 en 1.20, bijv. een verzadigde keukenzoutoplossing of een suikeroplossing. Trematodeneieren zijn zwaarder en drijven op vloeistoffen met een soortelijk gewicht tussen 1.30 en 1.35 zoals een zinkchloride of een zinkzoutoplossing. (Thienpont, Rochette & Vanparijs, 1979) In een recipiënt wordt met een spatel ongeveer 2 g feces met wat verrijkingsvloeistof vermengd. Daarna wordt de vloeistof aangelengd tot 90 ml. Het geheel wordt goed gemengd zodat een zo homogeen mogelijke suspensie wordt verkregen. Wanneer de feces veel grove stukken bevatten moet het geheel door een zeefje worden gehaald waarna het residu wordt uitgeperst door er met de spatel op te drukken. In dit residu zullen onvermijdelijk eieren achterblijven. Daarna moet het geheel enkele minuten blijven staan totdat alle luchtbellen zijn verdwenen. Dan wordt voorzichtig een dekglaasje bovenop de vloeistof gelegd zodat de drijvende wormeieren hiertegen gaan kleven. Na een halfuur kan het dekglaasje voorzichtig met een tangetje worden opgepakt en op een draagglaasje worden gelegd waarna het microscopisch kan worden bekeken. Het naar de oppervlakte van de vloeistof migreren van de eieren kan eventueel versneld worden door met het dekglaasje op de vloeistof te centrifugeren. (Thienpont, Rochette & Vanparijs, 1979) Tracheaal sputum Het tracheaal sputum of het speeksel in de luchtpijp wordt gebruikt voor de diagnose en de controle van vermineuze bronchopneumonie, dit is ontsteking van de longen en de vertakkingen van de luchtpijp in de longen wegens longwormen. Deze aandoening wordt veroorzaakt door twee nematoden, Capillaria aerophilia en Crenosoma striatum. Het speeksel wordt verzameld onder algemene anesthesie die niet langer dan vijf minuten duurt. De inductie van de anesthesie gebeurt met 5% isofluraan. Daarna wordt de egel in borstligging gelegd. De epiglottis zit verborgen achter het lange zachte gehemelte en kan zichtbaar worden gemaakt door de tong naar voor te trekken. Wanneer de epiglottis zichtbaar is, kan een tracheotube van een aangepaste grootte (2

18 18-5) over de epiglottis in de luchtpijp worden geschoven. Er is geen lokaal anestheticum nodig. Wanneer er toch spasmen van de larynx optreden, moet de anesthesie met isofluraan worden verdiept via een gezichtsmasker. Deze procedure is geschikt voor alle egels die meer dan 300 g wegen en de meeste egels tussen 200 en 300 g. Wanneer de egel uit de anesthesie wakker wordt, zal hij hoesten in de tracheotube. (Cousquer, 2004) Meestal zit er genoeg materiaal in het laatste stuk van de tube. Moest dit niet het geval zijn dan kan er een tracheale spoeling worden uitgevoerd. Het verzamelde materiaal kan rechtstreeks microscopisch worden onderzocht. Eventueel kan het staal ook gedroogd en gekleurd worden zodat ontstekingscellen zichtbaar worden gemaakt. Het staal kan ook in cultuur worden gebracht. Egels met longworm zijn meestal secundair geïnfecteerd met bacteriën zoals Bordetella bronchiseptica en Pasteurella multocida die kunnen worden aangepakt met een breedspectrum antibioticum. Bij het anthelminticum wordt standaard een antibioticum toegediend omdat het laten uitvoeren van een bacteriecultuur en gevoeligheidstest voor elke egel met longwormen te kostelijk zou zijn. (Cousquer, 2004) Deze methode vermijdt het verdunningseffect van de wormeieren wegens passage door het spijsverteringsstelsel bij coprologisch onderzoek en laat toe om de exacte oorzaak van longontsteking te achterhalen. Een zuivere Capillaria of Crenosoma infestatie kan van een gecombineerde infestatie of een longontsteking zonder vermineuze oorzaak worden onderscheiden. (Cousquer, 2004) Bloed Een hematologisch profiel is een belangrijk hulpmiddel bij het stellen van een diagnose en een behandeling. Maar dit is niet de enige reden om een bloedstaal te nemen. Ook zou nog voordat de egel wordt vrijgelaten een bloedonderzoek moeten gebeuren. Egels die schijnbaar gezond zijn kunnen toch een tekort hebben aan rode bloedcellen of lymfocyten. Deze dieren zullen kort na hun vrijlating ernstig ziek worden en sterven. Een egel met een normaal bloedbeeld zal een verhoogde kans op overleving hebben wanneer hij naar de vrije natuur terugkeert. (Lewis, Norcott, Frost & Cusdin, 2002) Bij egels kunnen voor bloedname de laterale en mediale vena saphena worden gebruikt. Dit zijn oppervlakkige venen op de achterpoten. De vena jugularis is niet geschikt omdat egels een korte nek hebben en de vene onder een dikke laag subcutaan vet ligt. Bloedname gebeurt onder volledige anesthesie. Zowel voor inductie als onderhoud wordt isofluraan en zuurstof gebruikt die worden toegediend met een gezichtsmasker. De egel wordt in rugligging gelegd en de achterpoot wordt gestrekt. De mediale vena saphena wordt aangeprikt met een 27 G naald waarna er zo n 0.5 ml bloed in een 1 ml spuit wordt opgezogen. Daarna wordt het bloed in een EDTA bloedbuisje overgebracht. (Lewis, Norcott, Frost & Cusdin, 2002) De hematologische en biochemische normaalwaarden staan in de volgende tabel weergegeven:

19 19 Tabel 1.3 Normale referentiewaarden voor hematologische en biochemische bloedanalyse van de Europese egel (Bexton & Robinson, 2003) Parameter Normaalwaarden Hematologie Hematocriet 0,30-0,45 Rode bloedcellen (10 6 /mm³) 4,49-6,41 Hemoglobine (mg/dl) 9,9-16,3 MCH (pg) 16,8-18,2 MCV (fl) 49,1-53,2 MCHC (g/dl) 33,3-35,2 Witte bloedcellen (10 9 /l) 5,5-17,1 Neutrofielen (%) 1,43-11,7 Lymfocyten (%) 2,3-5,1 Eosinofielen (%) 0,47-1,87 Monocyten (%) 0,06-0,58 Basofielen (%) 0,07-0,69 Reticulocyten (10 9 /l) < 0,8 Thrombocyten (10 9 /l) Biochemie Elektrolyten Natrium (mmol/l) Kalium (mmol/l) 3,0-6,0 Calcium (mmol/l) 1,45-2,55 Fosfaat (mmol/l) 1,07-2,17 Chloriden (mmol/l) Nierfunctie Ureum (mmol/l) 2,9-12,7 Creatinine (µmol/l) 0-71 Eiwit Totaal eiwit (g/l) Globuline (g/l) Albumine (g/l) Vetmetabolisme Bilirubine, totaal (µmol/l) < 7 Cholesterol (mmol/l) 2,7-3,9 Lever AST (U/l) 1,0-79,0 ALT (U/l) Alkalische fosfatasen (U/l) Pancreas en darm Amylase (U/l) < 1500 Koolhydraatmetabolisme Glucose (mmol/l) 1,3-5,9 Spier CK (U/l) < 360 LDH (U/l) < 490

20 Specifieke aandoeningen Trauma Verstrikt of in de val Egels raken makkelijk verstrikt in tuinnetten, tuinomrasteringen of prikkeldraad of komen terecht in allerhande afvoerputten. Wanneer een egel gevangen zit zal hij zich instinctief oprollen wat zijn situatie alleen maar verergert. Egels die verstrikt hebben gezeten moeten minstens 7 dagen worden opgevolgd omdat er nog letsels kunnen gevormd worden ten gevolge van ischemie of druknecrose en omdat kleine wondjes nog geïnfecteerd kunnen raken. Daarom is het belangrijk dat wanneer de egel bevrijd is, hij onder algemene anesthesie wordt gecontroleerd op verwondingen. (Bexton & Robinson, 2003 en Stocker, 2005) Huidwonden Egels vallen vaak ten prooi aan wegverkeer, honden en tuinwerkzaamheden met huidwonden tot gevolg die soms 60 tot 80% van de stekelhuid omvatten. De egel heeft een erg losse huid waardoor deze gemakkelijk wordt losgetrokken zonder de onderhuidse weefsels erg te beschadigen. De wond kan er schrikwekkend uit zien, maar wanneer de egel continu vocht krijgt toegediend, kan de huid terug op zijn plaats worden gelegd en gehecht. Zelden zijn er stukken huid verloren. (Stocker, 2005) Gezichtswonden worden bij egels vooral veroorzaakt door grasmachines en hondenaanvallen. Gewoonlijk is de huid nog intact maar van zijn plaats gerukt waardoor de neusbeenderen en de zachte weefsels komen bloot te liggen. Na verzorging kan de huid terug op zijn plaats worden gelegd en vastgehecht waarvoor een fijne Vicryl (Ethicon) wordt gebruikt. Het is belangrijk dat als startpunt de huid rond de ogen op zijn plaats wordt gehouden terwijl de rest van het gezicht wordt gereconstrueerd. Het dagelijks aanbrengen van hydrogel zal het genezingsproces versnellen. (Stocker, 2005) Een wonde doorloopt verschillende processen om tot heling te komen: 1. Ontstekingsfase: direct na het ontstaan van de wonde 2. Fibroblastische fase of granulatiefase: afzetting van collageenvezels en bloedvaten 3. Epithelialisatiefase: regeneratie van epitheel aan de wondranden 4. Contractiefase: verkleining van de wondoppervlakte door samentrekking van de wondranden 5. Remodeleringsfase: vervangen van het eerste herstelweefsel (Pardon, 2007) De wonden die egels oplopen zijn gecontamineerd of geïnfecteerd. Er is sprake van een gecontamineerde wonde tot 6 uur na het ontstaan. Wanneer er meer dan 6 uur is verstreken, is er sprake van een vuile, geïnfecteerde wonde. Een wonde mag enkel worden gesloten wanneer al het weefsel levensvatbaar is, er geen spanning op de wonde staat en er geen infectie (meer) aanwezig is. Wanneer dit niet het geval is, moet de wonde worden behandeld als een open wonde. Geïnfecteerde wonden moeten meestal meer dan 5 dagen als open wonde worden behandeld. Voor het sluiten moeten het granulatieweefsel en de wondranden worden weggesneden. Kleine vuile wonden kunnen helemaal worden weggesneden en direct worden gesloten. (Pardon, 2007) Gecontamineerde wonden worden met een steriele fysiologische oplossing gespoeld en daarna gehecht. Voor het hechten moeten de stekels en haren aan de wondranden worden verwijderd. Stekels kunnen worden verwijderd met een verbandschaar en haren kunnen worden weggeschoren met een trimmer. De zone rondom de wonde moet worden schoongemaakt en ontsmet. Daarna kunnen de randen worden gehecht

Info voor ambulance-medewerkers en overige hulpverleners

Info voor ambulance-medewerkers en overige hulpverleners Info voor ambulance-medewerkers en overige hulpverleners - Leeft solitair - Mannetje en vrouwtje blijven niet bij elkaar - Moeder en jongen blijven 2 tot 3 maanden bij elkaar - Is een schemer nachtdier

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 41 tot en

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Informatieles Vleermuizen

Informatieles Vleermuizen Informatieles Vleermuizen De les is bedoeld voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs en leerjaar 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Er komen verschillende facetten over het leven van de vleermuis

Nadere informatie

Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen:

Ziekteverwekkende micro-organismen dringen via lichaamsopeningen het lichaam binnen: IMMUNITEIT 1 Immuniteit Het lichaam van mens en dier wordt constant belaagd door organismen die het lichaam ziek kunnen maken. Veel van deze ziekteverwekkers zijn erg klein, zoals virussen en bacteriën.

Nadere informatie

Dr. Jenny Buijtels, specialist interne geneeskunde

Dr. Jenny Buijtels, specialist interne geneeskunde Dr. Jenny Buijtels, specialist interne geneeskunde Presentatie Dia s en casussen die ook voorkomen in de workshop vloeistoftherapie en dwangvoeding Zo indruk van hoe de workshop is opgebouwd Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Kennelhoest - Infectieuze tracheobronchitis (infectieuze ontsteking van luchtpijp en bronchiën) bij honden

Kennelhoest - Infectieuze tracheobronchitis (infectieuze ontsteking van luchtpijp en bronchiën) bij honden Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Een Infectieuze tracheobronchitis is de medische term die een groep van besmettelijke, respiratoire (luchtweg) aandoeningen

Nadere informatie

EHBébé. Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar

EHBébé. Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar EHBébé Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar Bij baby s en peuters moet je vaak ogen op je rug hebben. Jammer genoeg ontsnappen ze al eens aan onze waakzame blik, soms met de nodige blutsen,

Nadere informatie

NB: Alleen na telefonisch overleg met de Dierenambulance kan een egel, die hulp nodig heeft, gebracht of eventueel gehaald worden.

NB: Alleen na telefonisch overleg met de Dierenambulance kan een egel, die hulp nodig heeft, gebracht of eventueel gehaald worden. Het meest opvallend aan de egel zijn zijn stekels (ongeveer 5000). Bij gevaar rolt een egel zich stevig op, waarbij de stekels kris kras door elkaar komen te staan. Ze zijn dan veilig voor alles behalve

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging

Nadere informatie

Egel. Kids for Animals Egel spreekbeurt. Egel kennis. Schemerdier. Houdt van planten

Egel. Kids for Animals Egel spreekbeurt. Egel kennis. Schemerdier. Houdt van planten Egel Egel kennis Misschien heb je wel eens een egel gezien in de tuin. Het is een klein rond stekelig beestje dat rustig door bladeren en struiken schuifelt om eten te zoeken. De haren op zijn buik zijn

Nadere informatie

Handen wassen met zeep

Handen wassen met zeep HANDLEIDING DIGIBORD PRESENTATIE Handen wassen met zeep Meer informatie op hygienewerkt.info Met deze handleiding geven wij u een toelichting op de Digibord presentatie Handen wassen met zeep. Per slide

Nadere informatie

De Witbuikegel als huisdier

De Witbuikegel als huisdier De Witbuikegel als huisdier 1 P a g i n a 2 P a g i n a De Witbuikegel als huisdier 3 P a g i n a 2016 Judith Bos Auteursfoto Gerard Duinkerken ISBN 9789402154894 NUR 413 2016, Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

SPREEKBEURT Chinchilla

SPREEKBEURT Chinchilla l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT Chinchilla ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE CHINCHILLA

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2008 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-617b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 36 tot en met 52.

Nadere informatie

Een geval van zwemblaasontsteking bij KOI.

Een geval van zwemblaasontsteking bij KOI. Een geval van zwemblaasontsteking bij KOI. Auteur : Tim Barbé, Dierenarts/koidokter voor België en Zeeuws-Vlaanderen, tel. 0032- (0)477.64.06.74 Inleiding Het eerste wat ik steeds doe wanneer ik bij een

Nadere informatie

Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar

Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar Maak een feestmaaltijd voor de dieren in het bos. Voor kinderen van 4 tot 8 jaar Benodigde materialen Knuffels of plaatjes van: een vos een konijn een eekhoorn een egel 4 etensborden 4 (linnen) tasjes

Nadere informatie

DE IJSBEER. Super speurneus

DE IJSBEER. Super speurneus DE IJSBEER Super speurneus Hij is groot, wit en ziet eruit als een echte knuffelbeer. Toch zou je deze reus niet graag tegenkomen in de sneeuw. Gelukkig gebeurt dit ook niet snel, want waar deze poolreiziger

Nadere informatie

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6 Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine

Nadere informatie

Vuursalamander. Vuursalamander

Vuursalamander. Vuursalamander Vuursalamander Trouw aan huis Met een lengte tot wel 25 cm is de vuursalamander vrij opvallend. Als vuursalamanders kleiner waren geweest, vielen ze nog steeds op door hun zwart met felgele of knaloranje

Nadere informatie

SPREEKBEURT Chinchilla

SPREEKBEURT Chinchilla SPREEKBEURT Chinchilla l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE CHINCHILLA

Nadere informatie

EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND

EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND EEN BRANDWOND FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw huid kan redelijk goed tegen warmte, zoals van een warm bad. Maar bij echte hitte, bijvoorbeeld in een te heet bad, kan de huid verbranden. De huid doet

Nadere informatie

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013

Winterslaap. Met filmpjes, werkblad en puzzels. groep 5/6. uitgave januari 2013 uitgave januari 2013 Winterslaap Met filmpjes, werkblad en puzzels groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers

Nadere informatie

BASISOPLEIDING BEDRIJFSHULPVERLENING Niet spoedeisende Eerste Hulp

BASISOPLEIDING BEDRIJFSHULPVERLENING Niet spoedeisende Eerste Hulp INHOUDSOPGAVE 3 NIET SPOEDEISENDE EERSTE HULP... - 2-3.1 Flauwte... - 2-3.2 Wonden... - 2-3.3 Neusbloeding... - 4-3.4 Letsel aan het oog... - 4-3.5 Kneuzing / verstuiking... - 4-3.6 Botbreuken / ontwrichting...

Nadere informatie

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 2

Samenvatting Biologie Hoofdstuk 2 Samenvatting Biologie Hoofdstuk 2 Samenvatting door L. 718 woorden 5 maart 2016 7,9 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Voedingsstoffen à stoffen die je lijf nodig heeft Voedingsmiddelen

Nadere informatie

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat?

Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Inleiding In het najaar worden de dagen steeds korter en de nachten steeds langer. Kun je je voorstellen dat je in de maand november naar bed gaat? Je valt in een diepe slaap en wordt in maart pas weer

Nadere informatie

Operatie aan de amandelen

Operatie aan de amandelen Operatie aan de amandelen Informatie voor patiënten F0443-3415 juni 2014 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK Leidschendam 070

Nadere informatie

Slang. Door Pamela & Eliza

Slang. Door Pamela & Eliza Slang Door Pamela & Eliza Inhoud 1. Inleiding 2. Wat eet een slang? 3. Ademhaling 4. Voortbeweging 5. Kou en hitte 6. Giftige slangen 7 t/m 9. levenswijze 12. Evolutie 13+14. Fun facts 15. Einde Inleiding

Nadere informatie

Egel informatiemap. De egel die in Nederland leeft is de West-Europese egel. Zijn wetenschappelijke naam is Erinaceus Europeus.

Egel informatiemap. De egel die in Nederland leeft is de West-Europese egel. Zijn wetenschappelijke naam is Erinaceus Europeus. Egel informatiemap De egel die in Nederland leeft is de West-Europese egel. Zijn wetenschappelijke naam is Erinaceus Europeus. De meeste mensen kennen de egel slechts als verkeersslachtoffer. Soms wordt

Nadere informatie

Behandeling van wonden en letsels

Behandeling van wonden en letsels Module 4 Behandeling van wonden en letsels Als u deze module gevolgd hebt, weet u: - Wat u moet doen bij mogelijk inwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij uitwendig bloedverlies - Wat u moet doen bij

Nadere informatie

EHBébé ONGEVALLENGIDS VOOR KINDEREN TUSSEN 0 EN 3 JAAR

EHBébé ONGEVALLENGIDS VOOR KINDEREN TUSSEN 0 EN 3 JAAR EHBébé ONGEVALLENGIDS VOOR KINDEREN TUSSEN 0 EN 3 JAAR Bij baby s en peuters moet je vaak ogen op je rug hebben. Jammer genoeg ontsnappen ze al eens aan onze waakzame blik, soms met de nodige blutsen,

Nadere informatie

Vreemde voorwerpen in slokdarm en/of maagdarmstelsel bij honden en katten

Vreemde voorwerpen in slokdarm en/of maagdarmstelsel bij honden en katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Vreemde voorwerpen in slokdarm of maagdarmstelsel zijn niet eetbare en onverteerbare dingen die zich in de slokdarm, maag of

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b Bijlage VMBO-KB 2008 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 800045-2-739b Ziek van de natuur Lees eerst informatie 1 tot en met 4 en beantwoord dan vraag 38 tot en met 49. Bij het beantwoorden

Nadere informatie

7. Het gebit De bouw van het gebit Tanden en kiezen noem je gebitselementen. kroon. wortel

7. Het gebit De bouw van het gebit Tanden en kiezen noem je gebitselementen. kroon. wortel Samenvatting biologie voeding en vertering 5tm9 5 eerlijk zullen we alles delen Ondervoeding Vooral in ontwikkelingslanden Oorzaken - Doordat er geen voedsel is - Doordat ze niet genoeg voedsel kunnen

Nadere informatie

Geelwangschildpad. Trachemys scripta troosti. www.licg.nl. Serie reptielen

Geelwangschildpad. Trachemys scripta troosti. www.licg.nl. Serie reptielen Serie reptielen Geelwangschildpad Trachemys scripta troosti Geelwangschildpadden zijn erg populair als huisdier. Deze koudbloedige dieren worden vaak gekocht wanneer ze nog klein zijn. Ze kunnen echter

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Bloedvergiftiging. of sepsis

PATIËNTEN INFORMATIE. Bloedvergiftiging. of sepsis PATIËNTEN INFORMATIE Bloedvergiftiging of sepsis 2 PATIËNTENINFORMATIE Inleiding De arts heeft u verteld dat u of uw naaste een bloedvergiftiging heeft, ook wel sepsis genoemd. Een sepsis is een complexe

Nadere informatie

SEH bij snijwonden, brandwonden en vergiftiging

SEH bij snijwonden, brandwonden en vergiftiging SEH bij snijwonden, brandwonden en vergiftiging Handleiding voor het behandelen van snijwonden. Verschijnselen de huid is beschadigd meestal is er bloed te zien het slachtoffer heeft pijn Doel van de eerste

Nadere informatie

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België Kijk je mee? Oerwoud 2006, Parasol N.V. België Pag. 2 Inhoudsopgave In het oerwoud 3 De luiaard 4 De toekan 5 De jaguar 6 De leguaan 7 De tapir 8 De papegaai 9 De aap 10 De adder 11 Lianen 12 Woordenlijst

Nadere informatie

EHBébé. Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar

EHBébé. Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar EHBébé Ongevallengids voor kinderen tussen 0 en 3 jaar Bij baby s en peuters moet je vaak ogen op je rug hebben. Jammer genoeg ontsnappen ze al eens aan onze waakzame blik, soms met de nodige blutsen,

Nadere informatie

Verloskunde. Fret. Klas 43DP

Verloskunde. Fret. Klas 43DP Verloskunde Fret Klas 43DP Inhoudsopgave 1. De voortplanting bij de fret... 3 1.1 Algemeen... 3 1.2 Pathologie van de voortplanting... 3 2 1. De voortplanting bij de fret 1.1 Algemeen Een vrouwtje is geslachtsrijp

Nadere informatie

Competenties Eerste Hulp

Competenties Eerste Hulp Onderdeel 01. Vijf belangrijke punten bij het verlenen van Eerste Hulp de vijf belangrijke punten toepassen. maatregelen te nemen om de veiligheid van zichzelf, medehulpverleners, omstanders en slachtoffer(s)

Nadere informatie

B. Braun Access Port Systems Celsite implanteerbare poortkatheters

B. Braun Access Port Systems Celsite implanteerbare poortkatheters B. Braun Access Port Systems Celsite implanteerbare poortkatheters Informatieboekje voor patiënten Inhoudsopgave Inhoudsopgave Gegevens over mijn implanteerbare poortkatheter 3 Inleiding 4 - Verklarende

Nadere informatie

Eekhoorn. Kids for Animals Eekhoorn spreekbeurt. Eekhoorn kennis. Woonplaats

Eekhoorn. Kids for Animals Eekhoorn spreekbeurt. Eekhoorn kennis. Woonplaats Kids for Animals Eekhoorn spreekbeurt Eekhoorn Eekhoorn kennis Natuurlijk ken je de eekhoorn al. Ikki is er een! Eekhoorns kun je herkennen aan hun roodbruine vacht en mooie grote pluimstaart. Ze hebben

Nadere informatie

Tandheelkunde. Knaagdieren en konijnen

Tandheelkunde. Knaagdieren en konijnen Tandheelkunde Knaagdieren en konijnen Inhoud Verschil knaagdieren en konijnen Anatomie van het gebit Symptomen Afwijkingen Oorzaken afwijkingen Behandeling gebitsproblemen - tanden Behandeling gebitsproblemen

Nadere informatie

Welke stelling in het geval van brandwonden is juist?

Welke stelling in het geval van brandwonden is juist? Meerkeuzevraag 8.1 Meerkeuzevraag 8.2 Meerkeuzevraag 8.3 Meerkeuzevraag 8.4 Meerkeuzevraag 8.5 Meerkeuzevraag 8.6 Meerkeuzevraag 8.7 Welke stelling in het geval van brandwonden is juist? A. De gevormde

Nadere informatie

Spoelwormen leven in de darmen van honden en katten.

Spoelwormen leven in de darmen van honden en katten. Darmparasieten komen zowel bij honden als bij katten zeer regelmatig voor. De vaakst voorkomende besmettingen zijn die met spoelwormen en lintwormen. Af en toe zien we ook infecties met giardia. Ook aan

Nadere informatie

Aanwijzingen voor patiënten met een wondhechting. Patiënteninformatie

Aanwijzingen voor patiënten met een wondhechting. Patiënteninformatie Aanwijzingen voor patiënten met een wondhechting Patiënteninformatie Inhoudstafel 1. Anamnese... 3 1.1. Wanneer?... 3 1.2. Soort letsel? (bekeken door arts en verpleegkundige)... 3 1.3. Tetanusvaccinatie?...

Nadere informatie

Winterslaap. groep 5/6

Winterslaap. groep 5/6 Winterslaap groep 5/6 inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een winterslaap? 4 2. Lage hartslag 5 3. Lage temperatuur 6 4. Winterrust 7 5. Winterslapers 8 Werkblad winterslaap 15 Schrijf je eigen e-boek 16

Nadere informatie

De pijn is typisch gelokaliseerd aan de voorzijde van de schouder en straalt uit in de bicepsspier.

De pijn is typisch gelokaliseerd aan de voorzijde van de schouder en straalt uit in de bicepsspier. Biceps Tendinopathie Biceps tendinopathie is een ontsteking van de lange kop van de bicepsspier. Soms kan de pees ontstoken zijn na een val of een blessure, bijv. zware gewichten heffen, maar kan soms

Nadere informatie

Operatie aan de amandelen

Operatie aan de amandelen Operatie aan de amandelen De KNO-arts heeft met u besproken dat u geopereerd wordt aan de amandelen. U wordt hiervoor opgenomen in het ziekenhuis. In deze folder leest u wat er tijdens de operatie gebeurt

Nadere informatie

Allereerst wensen wij iedereen natuurlijk een beestachtig en gelukkig 2014 toe!

Allereerst wensen wij iedereen natuurlijk een beestachtig en gelukkig 2014 toe! Nieuwsbrief Januari 2014 Allereerst wensen wij iedereen natuurlijk een beestachtig en gelukkig 2014 toe! Wij staan in het nieuwe jaar weer voor u en uw huisdieren klaar! Ik wilde het over het nut en het

Nadere informatie

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9

R-zinnen en S-zinnen. R-zinnen... 2 Gecombineerde R-zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen en S-zinnen Inhoud Pag. -zinnen... 2 Gecombineerde -zinnen... 4 S-zinnen... 7 Gecombineerde S-zinnen... 9 -zinnen (aanduiding bijzondere gevaren, isk-zinnen) -nummer Gevarenaanduiding 1 2 3 4 5

Nadere informatie

Cardiologie. Pericarditis. Ontsteking van het hartzakje

Cardiologie. Pericarditis. Ontsteking van het hartzakje Cardiologie Pericarditis Ontsteking van het hartzakje Inleiding U bent onder behandeling van een cardioloog van het Lievensberg ziekenhuis omdat er bij u een pericarditis is geconstateerd. Uw arts heeft

Nadere informatie

Hoe vaak komt het Guillain-Barre syndroom voor bij kinderen? Het Guillain-Barre syndroom komt bij één op de 100.000 kinderen voor.

Hoe vaak komt het Guillain-Barre syndroom voor bij kinderen? Het Guillain-Barre syndroom komt bij één op de 100.000 kinderen voor. Guillain-Barre syndroom Wat is het Guillain-Barre syndroom? Het Guillain-Barre syndroom is een ziekte waarbij als gevolg van een ontsteking van de zenuwen van de benen, romp, armen en gezicht in toenemende

Nadere informatie

SPREEKBEURT GROENE LEGUAAN

SPREEKBEURT GROENE LEGUAAN SPREEKBEURT GROENE LEGUAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GROENE

Nadere informatie

Bescherm uw huisdier en uw gezin

Bescherm uw huisdier en uw gezin Ontwormen van honden en katten Bescherm uw huisdier en uw gezin Waarom ontwormen? Honden en katten maken deel uit van ons gezin. We aaien ze, knuffelen en spelen met ze. Maar dit is niet altijd zonder

Nadere informatie

Herhalingsles Het lichaam. Ademhaling. Benoem de aangeduide delen op onderstaande tekeningen aan.

Herhalingsles Het lichaam. Ademhaling. Benoem de aangeduide delen op onderstaande tekeningen aan. Herhalingsles Het lichaam Ademhaling Benoem de aangeduide delen op onderstaande tekeningen aan. Als we ademen, stroomt er lucht binnen in ons lichaam. Welke weg legt deze lucht af? Vul het schema aan.

Nadere informatie

Mijn kind heeft diarree

Mijn kind heeft diarree Mijn kind heeft diarree Beste ouders, Uw kind heeft diarree. In deze brochure vindt u een antwoord op de meeste vragen en ook praktische tips, opdat dit tijdelijk ongemak u geen onnodige hoofdbrekens zou

Nadere informatie

Feline infectieuze peritonitis (FIP), Besmettelijke buikvliesontsteking bij katten

Feline infectieuze peritonitis (FIP), Besmettelijke buikvliesontsteking bij katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Feline infectieuze peritonitis (FIP) is een virale ziekte die schade toebrengt aan verschillende lichaamsweefsels. Twee vormen

Nadere informatie

GEWONE ZEEHOND. Huiler

GEWONE ZEEHOND. Huiler GEWONE ZEEHOND Huiler Je zou het bijna niet geloven, maar een gewone zeehond is een echt roofdier! De zeehond is met zijn gestroomlijnde lichaam, speciale neus en handige snorharen helemaal aangepast op

Nadere informatie

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen

Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Hier zien jullie alweer de derde uitgave van ons jeugdblad. Ook nu heeft de Oele weer heel wat te vertellen. Lees maar gauw. Oele de uil vertelt over hoe de verschillende dieren de winter doorkomen Zoogdieren

Nadere informatie

1 Wat is dysfagie?... 2. 2 Kenmerken van dysfagie... 3. 3 Gevolgen van dysfagie... 3. 4 Behandeling van dysfagie... 4

1 Wat is dysfagie?... 2. 2 Kenmerken van dysfagie... 3. 3 Gevolgen van dysfagie... 3. 4 Behandeling van dysfagie... 4 Dysfagie Logopedie Inhoudsopgave 1 Wat is dysfagie?... 2 2 Kenmerken van dysfagie... 3 3 Gevolgen van dysfagie... 3 4 Behandeling van dysfagie... 4 5 Tips tijdens het eten en drinken... 5 1 Wat is dysfagie?

Nadere informatie

Verzorging van de Newfoundlander

Verzorging van de Newfoundlander Wat heb je nodig: Verzorging van de Newfoundlander - shampoo - conditioner - droge handdoeken - waterblazer +/- 199 - trimtafel +/- 250 - watten voor het schoonmaken van de oren - nagelknipper +/- 9 -

Nadere informatie

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT HAMSTER ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT HAMSTER ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT HAMSTER ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE HAMSTER BIJ

Nadere informatie

IJsbeer. Wetenschappelijke naam ursus maritimus

IJsbeer. Wetenschappelijke naam ursus maritimus IJsbeer Wetenschappelijke naam ursus maritimus IJsberen zijn zoogdieren. Ze komen voor op en rond de Noordpool waar het kouder kan worden dan -40 C! Mannetjes worden ongeveer 3 meter lang en wegen 400

Nadere informatie

1. RISK & SAFETY ZINNEN

1. RISK & SAFETY ZINNEN 1. RISK & SAFETY ZINNEN Risico en Veiligheidszinnen op etiketten en veiligheidsbladen R-zinnen geven bijzondere gevaren (Risks) aan. S-zinnen geven veiligheidsaanbevelingen (Safety) aan. De zinnen zijn

Nadere informatie

BIJSLUITER Activyl Tick Plus spot-on oplossing voor honden

BIJSLUITER Activyl Tick Plus spot-on oplossing voor honden BIJSLUITER Activyl Tick Plus spot-on oplossing voor honden 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN DE FABRIKANT VERANTWOORDELIJK VOOR VRIJGIFTE, INDIEN VERSCHILLEND

Nadere informatie

SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA

SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT LAMA EN ALPACA ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE LAMA

Nadere informatie

Buikgriep bij kinderen

Buikgriep bij kinderen Buikgriep bij kinderen Buikgriep (gastro-enteritis) is een acute ontsteking van de maag- en darmwand. Uw kind heeft last van diarree, spugen en/ of buikkrampen. Ook kan het zijn dat uw kind koorts heeft.

Nadere informatie

Tumoren aan nieren of urineleiders. Urologie

Tumoren aan nieren of urineleiders. Urologie Tumoren aan nieren of urineleiders Urologie Inleiding Bij onderzoeken is een tumor aan uw nieren en/of urineleider geconstateerd. Deze tumor kan nabij gelegen weefsels aantasten en zich uitzaaien in andere

Nadere informatie

Wondbehandeling bij een tweedegraads brandwond

Wondbehandeling bij een tweedegraads brandwond Wondbehandeling bij een tweedegraads brandwond Uw behandelend arts heeft een tweedegraads brandwond bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over tweedegraads brandwond, wondbehandeling en

Nadere informatie

Schimmelinfectie van de huid ("ringworm," dermatofytose) bij honden en katten

Schimmelinfectie van de huid (ringworm, dermatofytose) bij honden en katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Dermatofytose is de medische term voor een schimmelinfectie van de oppervlakkige laag van de huid, nagels of haren. De infecties

Nadere informatie

Kaak osteotomie Chirurgische kaakcorrectie. Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA) IJsselland Ziekenhuis

Kaak osteotomie Chirurgische kaakcorrectie. Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA) IJsselland Ziekenhuis Kaak osteotomie Chirurgische kaakcorrectie Mond-, Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA) IJsselland Ziekenhuis Inleiding Meestal wordt een afwijking in de stand van het gebit behandeld door een orthodontist.

Nadere informatie

inhoud 1. De mier 2. De teek 3. De regenworm 4. De pissebed 5. De hoofdluis 6. De vlieg 7. De mug 8. De vlo 9. Filmpje Pluskaarten Colofon

inhoud 1. De mier 2. De teek 3. De regenworm 4. De pissebed 5. De hoofdluis 6. De vlieg 7. De mug 8. De vlo 9. Filmpje Pluskaarten Colofon Kleine beestjes inhoud. De mier 2. De teek 4. De regenworm 5 4. De pissebed 6 5. De hoofdluis 7 6. De vlieg 8 7. De mug 9 8. De vlo 0 9. Filmpje Pluskaarten 2 Colofon 4 Bronnen en foto s 5 . De mier Een

Nadere informatie

Gebruik van een poortkatheter

Gebruik van een poortkatheter Gebruik van een poortkatheter Inhoud 1. Waarom heb ik een poortkatheter nodig? 2. Wat is een poortkatheter? 3. Hoe gebeurt de plaatsing van een poortkatheter? 4. Het gebruik van een poortkatheter 4.1.

Nadere informatie

Botulisme. Botulisme: een veelal fatale voedselvergiftiging

Botulisme. Botulisme: een veelal fatale voedselvergiftiging Botulisme Botulisme: een veelal fatale voedselvergiftiging Jaarlijks zijn er uitbraken van botulisme bij vele diersoorten. Het grootste aantal slachtoffers valt onder de watervogels, zoals eenden en ganzen,

Nadere informatie

BIJSLUITER Activyl spot-on oplossing voor honden

BIJSLUITER Activyl spot-on oplossing voor honden BIJSLUITER Activyl spot-on oplossing voor honden 1. NAAM EN ADRES VAN DE HOUDER VAN DE VERGUNNING VOOR HET IN DE HANDEL BRENGEN EN DE FABRIKANT VERANTWOORDELIJK VOOR VRIJGIFTE, INDIEN VERSCHILLEND Registratiehouder:

Nadere informatie

Welkom. Geachte mevrouw Geachte heer

Welkom. Geachte mevrouw Geachte heer Welkom Geachte mevrouw Geachte heer De behandeling van uw ziekte maakt het veelvuldig aanprikken van de bloedbaan noodzakelijk. Daarom is het nuttig om een poortkatheter te laten plaatsen. In deze brochure

Nadere informatie

Doorliggen voorkomen

Doorliggen voorkomen Doorliggen voorkomen Wat is decubitus? Decubitus (doorligplekken) wordt veroorzaakt door voortdurende druk. Door druk wordt de huid en het onderliggende weefsel beschadigd. Decubitus kan in verschillende

Nadere informatie

Serie reptielen Mississippi modderschildpad

Serie reptielen Mississippi modderschildpad Serie reptielen Mississippi modderschildpad Kinosternon subrubrum De Mississippi modderschildpad brengt veel tijd door in het water. Hij kan het beste alleen gehuisvest worden. Een volwassen Mississippi

Nadere informatie

Het Fenomeen van Raynaud

Het Fenomeen van Raynaud Het Fenomeen van Raynaud Wat is het Fenomeen van Raynaud? Wij spreken van het Fenomeen van Raynaud bij het plotseling optreden van verkleuringen van vingers en/of tenen bij blootstelling aan kou of bij

Nadere informatie

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler DE GEWONE ZEEHOND Huiler Je gelooft het bijna niet als je in die mooie zwarte ogen kijkt, maar een gewone zeehond is een echt roofdier. Zijn scherpe tanden en gestroomlijnde lichaam zijn perfect voor het

Nadere informatie

Wat zijn de symptomen van het syndroom van Pallister-Killian?

Wat zijn de symptomen van het syndroom van Pallister-Killian? Het syndroom van Pallister-Killian Wat is het syndroom Pallister-Killian? Pallister-Killian syndroom is een syndroom veroorzaakt door een chromosoomafwijking. Kinderen met het syndroom van Pallister-Killian

Nadere informatie

Opdracht 1: De egel. in Nederland is de egel een beschermde diersoort. egels kunnen goed zwemmen en klimmen

Opdracht 1: De egel. in Nederland is de egel een beschermde diersoort. egels kunnen goed zwemmen en klimmen Naam: 1 Opdracht 1: De egel Niet gauw bang De dag brengen egels door verstopt in een nest van bladeren of op een andere donkere plek. Egels bekleden hun nest met bladeren, planten, mossen, grassen. Ze

Nadere informatie

Mondzorg bij chemotherapie

Mondzorg bij chemotherapie Mondzorg bij chemotherapie Mondzorg bij chemotherapie Binnenkort of op dit moment krijgt u een behandeling met chemotherapie. Door deze behandeling kunt u last krijgen van het mondslijmvlies (orale mucositis).

Nadere informatie

Egels. Foto: Wesley Overman SPREEKBEURTINFORMATIE OVER EGELS

Egels. Foto: Wesley Overman SPREEKBEURTINFORMATIE OVER EGELS Foto: Wesley Overman SPREEKBEURTINFORMATIE OVER EGELS De egel De egel (Erinaceus europaeus ) is een zoogdier dat voorkomt in grote delen van west en noord Europa. De egel is een van de oudst bekende dieren

Nadere informatie

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts

NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts www.printo.it/pediatric-rheumatology/be_fm/intro NRLP-12 Gerelateerde Terugkerende Koorts Versie 2016 1. WAT IS NRLP-12 GERELATEERDE TERUGKERENDE KOORTS 1.1 Wat is het? NRLP-12 gerelateerde terugkerende

Nadere informatie

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN LICG HUISDIERENBIJSLUITER DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n Serie reptielen Griekse landschildpad Testudo

Nadere informatie

Kinderziektes van 0-4 jaar

Kinderziektes van 0-4 jaar Kinderziektes van 0-4 jaar Voor het 6 de levensjaar komen de kinderen in aanraking met honderden virussen. De eerste grote confrontatie is bij een gastouder en daar moet je als ouder wel even aan wennen.

Nadere informatie

SPREEKBEURT KORTSTAARTOPOSSUM

SPREEKBEURT KORTSTAARTOPOSSUM SPREEKBEURT KORTSTAARTOPOSSUM l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ZOOGDIEREN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE KORTSTAARTOPOSSUM

Nadere informatie

basisstof 1 gaswisseling bij dieren om te onthouden

basisstof 1 gaswisseling bij dieren om te onthouden 1 gaswisseling bij dieren Ademhaling: opnemen van zuurstof en afgeven van koolstofdioxide. Een ander woord voor ademhaling is gaswisseling. Zuurstof is nodig voor de verbranding. Koolstofdioxide komt bij

Nadere informatie

SCHURFT (SCABÏES) 17743

SCHURFT (SCABÏES) 17743 SCHURFT (SCABÏES) 17743 Inleiding Er is bij u schurft geconstateerd. Schurft (officiële naam: scabiës) is een besmettelijke huidziekte en komt met regelmaat op alle leeftijden en bij alle lagen van de

Nadere informatie

Geelbuikschildpad. Trachemys scripta scripta. www.licg.nl. Serie reptielen

Geelbuikschildpad. Trachemys scripta scripta. www.licg.nl. Serie reptielen Serie reptielen Geelbuikschildpad Trachemys scripta scripta Geelbuikschildpadden worden veel als huisdier gehouden. Deze dieren worden vaak gekocht wanneer ze nog klein zijn. Ze kunnen echter 30 centimeter

Nadere informatie

Leen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry.

Leen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry. Mondontsteking bij de kat: een complex probleem Leen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry. Dier en Tand, Lintsesteenweg

Nadere informatie

Verschillende manieren om een borst te reconstrueren

Verschillende manieren om een borst te reconstrueren Borstreconstructie Vroeger kwam een patiënt met borstkanker pas voor een borstreconstructie in aanmerking wanneer zij als genezen werd beschouwd. Dat was meestal vijf jaar na een borstamputatie. Tegenwoordig

Nadere informatie

16Botbreuken en botontkalking

16Botbreuken en botontkalking DC 16Botbreuken en botontkalking 1 Inleiding Botbreuken komen bij alle generaties voor. Botontkalking is een ouderdomskwaal. De kans dat iemand botontkalking krijgt, neemt toe naarmate hij ouder wordt.

Nadere informatie

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. Enkelvoudige R-zinnen 1 In droge toestand ontplofbaar 2 Ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken. 3 Ernstig ontploffingsgevaar door schok, wrijving, vuur of andere ontstekingsoorzaken.

Nadere informatie