Beoordeling brandwerende puiconstructies

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Beoordeling brandwerende puiconstructies"

Transcriptie

1 Beoordeling brandwerende puiconstructies Bijlagen bij instructie Versie 2 Datum 22 april 2011 Status Definitief

2

3 Bijlagen 1. Leeswijzers en achtergrondinformatie 5 2. Houtherkenning Beoordelingskader spiegeldraadglas Overzichten typen brandwerende glas Glazen bouwstenen 96 Pagina 3 van 97

4

5 Bijlage 1 Leeswijzers en achtergrondinformatie Inhoud bijlage 1 1 Inleiding Algemeen Definitie puiconstructie Opbouw Regelgeving als basis voor de beoordeling brandwerendheid Leeswijzer kozijnen Puien Vlakvulling (glas/panelen en montage ervan) Achtergrondinformatie kozijn Stalen puien Jansen Economy profielen Jansen Janisol-2 profielen Jansen Janisol-3 profielen Jansen Viss profielen Forster Fuego profielen Forster Fuego Light profielen Forster Thermfix profielen Plaatstaal Aluminium puien Schüco AWS / ADS profielen Schüco FW50+ en FW60+ profielen Schüco Fire Stop II profielen Reynaers CS68 profielen Reynaers CS77 profielen ALCOA RT profielen Houten puien Vlakvulling in de pui Montage en verdere afwerking Leeswijzer glas Inleiding Leeswijzer Leeswijzer glazen bouwstenen Achtergrondinformatie glassoorten Inleiding Herkenning van brandwerend glas Draadglas Oud testrapport Richtlijn brandweer Richtlijn brandweer niet meer geldig Kenmerken Herkenning spiegeldraadglas Speciaal thermisch voorgespannen glas Kenmerken Herkenning Gecoat speciaal thermisch voorgespannen glas Kenmerken Pagina 5 van 97

6 6.5.2 Herkenning Gelaagd glas met gietharsvulling Kenmerken Herkenning Gelaagd glas met opschuimende silicaatvulling Kenmerken Herkenning Stempels Plaatsing Plaatsingsvoorwaarden Veiligheid en beveiliging NEN NEN NEN-EN NEN-EN 1063 kogelwerende beglazing NEN-EN Explosiewerende beglazing Combinatie brand- en veiligheidsbeglazing Leeswijzer deuren Achtergrondinformatie opbouw deurblad Massieve deuren Paneeldeuren Stapeldorpeldeuren Multiplexdeuren Deuren met randhout en vuling Randhout Afmetingen randhout Dikte deurblad Vulling deurblad Achtergrondinformatie voorzieningen in het deurblad Bij verhitting opschuimend band rondom deur Topkantafwerking Naden rondom deur Glasopeningen / roosters in deurblad Glasopening Glasraamkader Glaslatten Plaatsing glas Rooster Hang- en sluitwerk Slotkast Type slot Bij verhitting opschuimend band Dagschoot Driepuntssluiting Scharnieren Dranger Sluitkracht Relatie met dagschoot Relatie met kleefmagneet Pagina 6 van 97

7 1 Inleiding 1.1 Algemeen In deze bijlage wordt voor de verschillende onderdelen van puiconstructies (kozijnen, glas en deuren) een nadere toelichting gegeven in de vorm van een leeswijzer en achtergrondinformatie. 1.2 Definitie puiconstructie Een pui is gedefinieerd als een verticale scheidingsconstructie (90 ten opzichte van horizontaal), opgebouwd uit een stijl- en regelwerk, met een vlakvulling bestaande uit glas en/of panelen, en al dan niet voorzien van één of meerdere deuren. De scheidingsconstructie draagt geen mechanische belasting, behalve het eigen gewicht. Het stijl- en regelwerk is van staal, aluminium of hout. In deze bijlage is een onderverdeling gemaakt in drie deelonderwerpen; t.w. het constructieve gedeelte van de pui (kozijn). de vlakvulling (glas en/of panelen). deur(en). 1.3 Opbouw In hoofdstuk 2 ingegaan op de regelgeving die als basis voor de beoordeling van de brandwerendheid is aangehouden. In het vervolg van dit document zijn per onderdeel een leeswijzer en achtergrondinformatie opgenomen. Pagina 7 van 97

8 2 Regelgeving als basis voor de beoordeling brandwerendheid De beoordeling is altijd gebaseerd op de in NEN 6069:2005 gedefinieerde criteria voor puiconstructies, t.w. Vlamdichtheid (E) Dit criterium houdt in, zoals het woord aangeeft, dat er in de scheidingsconstructie geen openingen mogen ontstaan waardoor zich hete / onverbrande gassen / vlammen verplaatsen naar de niet-direct verhitte zijde van de constructie. Warmtestraling (W) Dit criterium legt vast dat bij brand aan de ene zijde van de scheidingsconstructie, de afkomende warmtestraling aan de niet-direct verhitte zijde beperkt blijft tot maximaal 15 kw/m 2 op 1 meter afstand van de constructie (gemeten in het midden van de pui). Thermische isolatie (I) Dit criterium legt vast dat bij brand aan de ene zijde van de scheidingsconstructie, de temperatuurstijging aan de niet-direct verhitte zijde beperkt blijft tot 140 graden Celsius (gemiddeld) en 180 graden Celsius (lokaal). Op dit moment is de regelgeving zodanig dat de brandwerendheid van ramen, deuren en luiken moet worden beoordeeld op de criteria E en W. Dichte gedeelten in puien (zoals bijv. panelen) moeten worden beoordeeld op de criteria E en I. Dit is zoals gezegd, de thans geldende regelgeving. Deze is toepasbaar op bestaande puien. Er wordt momenteel gewerkt aan een revisie van NEN De aangepaste editie zal naar verwachting later dit jaar of volgend jaar worden gepubliceerd. Hierin zullen de beoordelingscriteria niet meer afhangen van het type constructie, maar van de locatie van de betreffende pui in het gebouw en de functie ervan in het kader van de brandveiligheid. Let op: deze NEN 6069:2010 is nog een discussiestuk en kan nog worden gewijzigd. Dit voorstel wordt overigens inmiddels wel breed gedragen. Dit voorstel zal hier verder niet worden besproken, omdat het huidige document uitsluitend gaat over de beoordeling van de brandwerendheid van bestaande puien. De beoordeling van de brandwerendheid van nieuwe puien zal altijd moeten gebeuren op basis van de op dat moment geldende regelgeving, beschikbare testrapporten en evt. aanvullende beoordelingen. Pagina 8 van 97

9 3 Leeswijzer kozijnen 3.1 Puien Tijdens een inspectie dient de constructieve opbouw van de pui, de vlakvulling, de montage, afwerking etc, volledig te worden vastgelegd. Dit gebeurt met een omschrijving in woorden, maar ook met relevante foto s. In deze vastlegging van de geïnspecteerde pui, dient minimaal het volgende te worden vastgelegd: 1. Check het materiaal waaruit de puiconstructie is opgebouwd; t.w. houten pui stalen pui aluminium pui 2. Bij staal of aluminium, probeer te achterhalen van welk (standaard) systeem de pui is gemaakt. 3. Bij hout, probeer de houtsoort te achterhalen. Indien dat nodig is, dan een kern uitboren om de volumieke massa van het hout te bepalen. 4. Bepaal de afmetingen in de doorsnede van de profielen waaruit de pui is opgebouwd. 5. Controleer of er een vulling in de profielen van de pui zit. En als dit zo is, leg het materiaal(-type) vast. Eventueel een klein gaatje boren in een profiel op ca. 30 cm boven vloer-nivo. 6. Leg de lay-out vast van het aanzicht van de pui. Hierbij aandacht voor: kruizen, horizontale en/of vertikale T s, doorlopende stijl, koppelingen, overall hoogte en breedte van de pui, eventuele hoeken in het vlak van de pui. 7. Leg de montage / fixatie van de pui vast. Hierbij aandacht voor: waar is pui aan bevestigd, hoe is de pui bevestigd aan de bouwkundige omgeving, h.o.h. afstand bevestigingen, vrije ruimte van pui t.o.v. omgeving, en evt. vulling hiervan. 3.2 Vlakvulling (glas/panelen en montage ervan) Tijdens de inspectie dient ook de vlakvulling in de pui volledig vast te worden gelegd. Het gaat hierbij minimaal om de volgende aspecten: 8. Leg het type vlakvulling vast. 9. In geval van een paneel, boor een klein gaatje op een zo laag mogelijk nivo. Leg op basis hiervan vast hoe het paneel is opgebouwd. 10. Leg de afmetingen van de vlakvulling vast. Probeer hierbij indien mogelijk te achterhalen wat de dekking is van de vlakvulling t.o.v. de pui/glaslat. Pagina 9 van 97

10 11. Check methode van fixatie van vlakvulling. Let hierbij op: de glaslat: type, afmetingen, fixatie, hoh afstanden montage glaslat, evt. rubber / kit t.p.v. glaslat. 12. In geval van glas, check het stempel waarin glastype is vermeld (zie verder hoofdstuk 5 en 6). 13. In geval van een deur, leg de deurconstructie volledig vast (zie verder hoofdstuk 7 t/m 10). Pagina 10 van 97

11 4 Achtergrondinformatie kozijn 4.1 Stalen puien De volgende paragrafen geven de geschiktheid weer van verschillende stalen puisystemen zoals men die in bestaande gebouwen binnen Nederland kan tegenkomen. Voor elk systeem is een korte beschrijving gegeven, een typische doorsnede van de profielen weergeven, en de brandwerendheid-klasse zoals die voor het betreffende systeem geldt Jansen Economy profielen Dit zijn stalen profielen met een diepte van 50 mm (Jansen Economy 50) of 60 mm (Jansen Economy 60). De breedte van het profiel kan variëren. De profielen zijn in de inwendige holle ruimte niet gevuld. Ze zijn te herkennen aan de dubbel omgefelsde rand, met hierin een groef met een rubberafdichting. Zie Figuur Figuur Jansen Economy profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. De mogelijke brandwerendheid-klassen zoals die voor het betreffende systeem gelden, zijn: Jansen Economy 50 en 60 : EW 20 EW 30 EW 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling. Pagina 11 van 97

12 4.1.2 Jansen Janisol-2 profielen Dit zijn stalen profielen met een diepte van 60 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte gevuld. Ze zijn te herkennen aan de dubbel omgefelsde rand, met hierin een groef met een rubberafdichting; en aan de thermische onderbreking in beide profielhelften. Zie Figuur Figuur Jansen Janisol-2 profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Jansen Janisol-2: EI 20 EI 30 EW 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Jansen Janisol-3 profielen Dit zijn stalen profielen met een diepte van 60 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte gevuld. Ze zijn te herkennen aan de dubbel omgefelsde rand, met hierin een groef met een rubberafdichting; en aan de thermische onderbreking in beide profielhelften alsmede in het inwendige van de thermische onderbreking. Zie Figuur Pagina 12 van 97

13 Figuur Jansen Janisol-3 profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Jansen Janisol-3: EI 20 EI 30 EI 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Jansen Viss profielen Dit zijn stalen vliesgevel-profielen. Deze profielen bestaan uit de combinatie van een stalen verstijvingskoker en een stalen klemlijst. Hiertussen wordt een vlakvulling (glas, panelen, etc.) geklemd waarbij aan weerszijden rubberachtige afdichtingen worden gebruikt. Inklemming geschiedt door het schroeven van de klemlijsten aan de verstijvingskokers. Meestal wordt over de klemlijsten een sierlijst als afwerking geklikt. De breedte van de profielen varieert van mm. De diepte van het profiel kan variëren, dit vanwege de benodigde stijfheid van de constructie. Zie Figuur Pagina 13 van 97

14 Figuur Jansen Viss profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 6 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Jansen Viss: EI 20 EI 30 EI 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Forster Fuego profielen Dit zijn stalen profielen met een diepte van 65 mm. De breedte van het profiel bedraagt 55 mm met een lip van 20 mm. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. In de ruimte tussen beide profielhelften is de ruimte gevuld met een isolatie-materiaal (Promatect-H). Ze zijn te herkennen aan de dubbel omgefelsde rand, met hierin een groef met een rubberafdichting; en aan de thermische onderbreking tussen beide profielhelften met hiertussen isolatiemateriaal. Zie Figuur De rubberafdichting is anders gepositioneerd als bij de Jansen profielen. Verder is de thermische onderbreking afwijkend van de Jansen profielen. Pagina 14 van 97

15 Figuur Forster Fuego profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Forster Fuego: EI 20 EI 30 EW 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Forster Fuego Light profielen Dit zijn stalen profielen die volledig overeenstemmen met de Forster Fuego profielen, behalve dat de staaldikte is gereduceerd van 1,8 mm naar 1,5 mm. Zie Figuur Figuur Forster Fuego Light profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Forster Fuego Light: EI 20 EI 30 EW 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Forster Thermfix profielen Dit zijn stalen vliesgevelprofielen. Deze profielen bestaan uit de combinatie van een stalen verstijvingskoker en een stalen klemlijst. Hiertussen wordt een vlakvulling (glas, panelen, etc.) geklemd waarbij aan weerszijden rubberachtige afdichtingen worden gebruikt. Inklemming geschiedt door het schroeven van de klemlijsten aan de verstijvingskokers. Meestal wordt over de klemlijsten een sierlijst als afwerking geklikt. De breedte van de profielen varieert van mm. De diepte van het profiel kan variëren, dit vanwege de benodigde stijfheid van de constructie. Zie Figuur Pagina 15 van 97

16 Figuur Forster Thermfix profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 6 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Forster Thermfix: EI 20 EI 30 EI 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Plaatstaal Dit zijn puien die niet uit een standaard profielenserie is vervaardigd. Dit type puien is samengesteld uit zelfgemaakte stalen stijl- en regelwerk. Dit betekent dat de stijlen en regels zijn vervaardigd uit plaatstaal. Het basis plaatstaal is door een metaalbewerkingsbedrijf gesneden op de juiste afmetingen en daarna gevouwen tot in de uiteindelijke vorm. De stijlen en regels samen samengesteld m.b.v. laswerk of zijn onderling verschroefd. Plaatstaal is te herkennen aan de lasnaden die zijn aangebracht. Aan de buitenzijde van de constructie is dit veelal netjes weggewerkt. Aan de binnenzijde is dit wel zichtbaar. De binnenzijde van de profielen kan worden gezien bijv. door het uitnemen van de slotkast o.i.d. Er zijn slechts enkele firma s in Nederland die brandproeven hebben laten uitvoeren op dergelijke constructies. De resultaten zijn zeer specifiek en gerelateerd aan de betreffende producent. Een algemene omschrijving van toelaatbare vormen en bijbehorende brandwerendheid-klassen is niet te geven. Plaatstalen puien zullen van geval tot geval moeten worden beoordeeld. Pagina 16 van 97

17 Wanneer plaatstaal is gebruikt als vast kozijn, met enkele of dubbele deur dan zijn er wel beoordelingen mogelijk. Hierbij de volgende uitgangspunten. Combi staal kozijn en houten deurblad 30 minuten : een ongevuld, stalen kozijn is acceptabel als deurblad een hardhouten omranding heeft en is voorzien van bij verhitting opschuimend materiaal. Een gevuld, stalen kozijn is akkoord als de vulling bestaat uit gips of mortel. Altijd zal het deurblad geschikt moeten zijn voor 30 minuten brandwerendheid (zie hoofdstuk 8). 60 minuten : een ongevuld, stalen kozijn is niet acceptabel. Een gevuld, stalen kozijn is akkoord als : deurblad een hardhouten omranding heeft en is voorzien van bij verhitting opschuimend materiaal, en de vulling bestaat uit gips of mortel. Altijd zal het deurblad geschikt moeten zijn voor 60 minuten brandwerendheid (zie hoofdstuk 8). De combinaties van plaatstaal kozijn en plaatstaal deurblad moeten van geval tot geval worden beoordeeld. 4.2 Aluminium puien De volgende paragrafen geven de geschiktheid weer van verschillende aluminium puisystemen zoals men die in bestaande gebouwen binnen Nederland kan tegenkomen. Voor elk systeem is een korte beschrijving gegeven, een typische doorsnede van de profielen, en de brandwerendheid-klasse zoals die voor het betreffende systeem geldt Schüco AWS / ADS profielen Dit zijn aluminium profielen met een diepte van 60 mm, 65 mm of 70 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen zijn thermisch onderbroken. In de inwendige holle ruimte in het profiel, ter plaatse van de thermische onderbreking, zijn speciale stroken koelmateriaal toegepast. Zie Figuur Figuur Schüco AWS / ADS profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. In de puien mogen doorgaande stijlen, kruis- en T- verbindingen aanwezig zijn. Pagina 17 van 97

18 De mogelijke brandwerendheid-klassen zoals die voor het betreffende systeem gelden, zijn: Schüco AWS / ADS EW 20 EW 30 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Schüco FW50+ en FW60+ profielen Dit zijn aluminium vliesgevelprofielen. Deze profielen bestaan uit de combinatie van een verstijvingskoker en een klemlijst. Deze zijn beide voorzien van stalen verstijvingen. De ruimte hiertussen dient voor het inklemmen van de vlakvulling (glas, panelen, etc.). Inklemming geschiedt door het schroeven van de klemlijsten aan de verstijvingskokers. De breedte van de profielen is 50 mm (FW50+) of 60 mm (FW60+). De diepte van het profiel kan variëren, dit vanwege de benodigde stijfheid van de constructie. Zie Figuur Figuur Schüco FW50+ en FW60+ profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 4 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. Schüco FW50+ en FW60+ EW 20 EW 30 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Schüco Fire Stop II profielen Dit zijn aluminium profielen met een diepte van 50 en 60 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte gevuld met een speciaal koelend materiaal. Zie Figuur Pagina 18 van 97

19 Figuur Schüco Fire Stop II profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. Schüco Fire Stop II EI20 EI 30 EI 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling Reynaers CS68 profielen Dit zijn aluminium profielen met een diepte van 59 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte niet gevuld. Elke vlakvulling in deze profielen zal rondom zijn voorzien van een bij verhitting opschuimende strip en zijn gemonteerd m.b.v. RVS-clips. Zie Figuur voor een doorsnede door deze profielen. Figuur Reynaers CS68 profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. Reynaers CS68 EW 20 EW 30 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling. Pagina 19 van 97

20 4.2.5 Reynaers CS77 profielen Dit zijn aluminium profielen met een diepte van 68 mm. De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte gevuld met een speciaal koelend materiaal. Elke vlakvulling in deze profielen zal rondom zijn voorzien van een bij verhitting opschuimende strip en zijn gemonteerd m.b.v. RVS-clips. Zie Figuur voor een doorsnede door deze profielen. Figuur Reynaers CS77 profielen Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. Reynaers CS77-FP EI20 EI 30 EI 60 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling ALCOA RT profielen Dit zijn aluminium profielen met een diepte van 52 mm (RT52), 62 mm (RT62) of 72 mm (RT72). De breedte van het profiel kan variëren. De profielen bestaan uit twee helften, deze zijn thermisch gescheiden. Beide helften zijn in de inwendige holle ruimte niet gevuld. Elke vlakvulling in deze profielen zal rondom zijn voorzien van een bij verhitting opschuimende strip en zijn gemonteerd m.b.v. RVS-clips. Zie Figuur voor een doorsnede door deze profielen. Figuur ALCOA RT profielen Pagina 20 van 97

21 Puien vervaardigd van dit type profielen zijn geschikt voor toepassing tot een maximale hoogte van 3 meter. Voor grotere hoogten, gelden andere prestaties. De breedte is niet beperkt. Alcoa RT 62 EW 20 EW 30 Uiteraard zijn deze prestaties afhankelijk van de toegepaste vlakvulling. 4.3 Houten puien De beoordeling van de brandwerendheid van houten puien moet worden gebaseerd op de inbrandsnelheid van hout. Deze is afhankelijk van de volumieke massa van de gebruikte houtsoort. Bij een volumieke massa van: < 450 kg/m 3 inbrandsnelheid = 1,2 mm / minuut kg/m 3 1,0 mm / minuut kg/m 3 0,8 mm / minuut kg/m 3 0,6 mm / minuut kg/m 3 0,5 mm / minuut kg/m 3 0,4 mm / minuut > 700 kg/m 3 0,3 mm / minuut Het is hierbij vooral van belang om te letten op de doorsnede van het houtwerk en de glaslatten. Essentieel is het bepalen van de restdoorsnede van het hout na verloop van het gewenste aantal minuten brandwerendheid. Verder is het noodzakelijk dat de glaslatten worden geschroefd met een h.o.h. afstand van ca. 30 cm. Het nagelen van glaslatten geeft namelijk risico s voor het loskomen van de glaslat waardoor de vlakvulling niet langer is gefixeerd. Dit komt omdat hout bij verhitting / verbranding krimpt, zodat het krom wil trekken. Door dit kromtrekken kan de glaslat loskomen van de pui. Verder is het ook nog zo dat de schroeven bij voorkeur schuin worden ingeboord. Bij inbranding van de glaslat betekent dit dan dat de schroeven blijven staan. Dit heeft als positief effect dat zelfs als de glaslat is weggebrand de schroeven nog in het hout staan en dus helpen in de fixatie van de vlakvulling. Hieronder volgt een voorbeeld: Hardhout 67 x 114 mm, sponning 25 x 45, glaslatten 17 x 17 mm, zie tekening. Basis doorsnede Pagina 21 van 97

22 Stel, het hardhout heeft een volumieke massa van 630 kg/m 3. De inbrandsnelheid is dan 0,5 mm / minuut. Dit betekent dat na 20 minuten ca. 10 mm hout zal zijn weggebrand, na 30 minuten ca. 15 mm en na 60 minuten zal ca. 30 mm hout zijn weggebrand. De beoordeling moet worden gebaseerd op de resterende overlap van het hout t.o.v. het glas, het paneel of het deurblad. Als er een resterende overlap is van minimaal 2 mm dan kan de situatie als acceptabel worden gekenmerkt. Bij brand vanaf de niet-glaslat zijde, geeft dit het volgende beeld voor de situatie na 30 minuten verhitting: Bij brand vanaf de glaslat-zijde, geeft dit het volgende beeld voor de situatie na 30 minuten verhitting: In beide situaties geeft dit een acceptabele restdoorsnede, mits de resterende overlap minimaal de aangegeven 2 mm bedraagt. Ook zullen de schroeven in deze laatste situatie nog blijven staan in het hout, waardoor de vlakvulling nog gefixeerd blijft in de pui. Pagina 22 van 97

23 4.4 Vlakvulling in de pui De vlakvulling in een pui kan bestaan uit: - een deur of deuren Hierbij moet aandacht zijn voor de interactie tussen pui en de deur(-en). Dat bestaat uit: hang- en sluitwerk, eventueel rubber tochtprofiel, en de naadwijdten rondom de deur(-en) t.o.v. het kozijn. Verder moet bekend zijn of de deur(-en) geschikt is/zijn voor toepassing in de betreffende pui. Het kan zijn dat de deur(-en) is/zijn beproefd in een betonnen wand. Dat geeft een verschillend beeld met de toepassing in een pui. Een metalen pui vervormt bij brand relatief sterk (t.w. ca. 15 cm uitbuiging bij een puihoogte van 3 meter); een houten pui buigt bij brand relatief weinig uit. - glas Hierbij moet aandacht zijn voor de interactie tussen pui en de glasvlak(ken). Dat bestaat uit: het glasvatting-detail, eventuele beglazingsrubbers of kit, etc. Verder moet bekend zijn of het glas bestand is tegen de vervormingen van de pui. Een metalen pui vervormt bij brand relatief sterk (t.w. ca. 15 cm uitbuiging bij een puihoogte van 3 meter); een houten pui buigt bij brand relatief weinig uit. - paneel Veel voorkomende panelen: sandwich van metaal beplating en minerale wol vulling met dikte > 20 mm en densiteit > 80 kg/m 3, max. oppervlakte 1 m 2 : EI 20 EW 30 EW 60 sandwich van metaal beplating en minerale wol vulling met dikte > 40 mm en densiteit > 80 kg/m 3, max. oppervlakte 1 m 2 : EI 20 EI 30 EW 60 sandwich van metaal beplating en gipsplaat vulling met dikte > 15 mm, max. oppervlakte 1 m 2 : EI 20 EW 30 sandwich van metaal beplating en gipsplaat vulling met dikte > 25 mm, max. oppervlakte 1 m 2 : EI 20 EI 30 sandwich van metaal beplating en gipsplaat vulling met dikte > 35 mm, max. oppervlakte 1 m 2 : EI 20 EI 30 EI 60 Pagina 23 van 97

24 sandwich van metaal beplating en calcium-silicaat vulling met dikte > 15 mm, max. oppervlakte 3 m 2 : EI 20 EW 30 EW 60 sandwich van metaal beplating en calcium-silicaat vulling met dikte > 25 mm, max. oppervlakte 3 m 2 : EI 20 EI 30 EW 60 sandwich van metaal beplating en calcium-silicaat vulling met dikte > 35 mm, max. oppervlakte 3 m 2 : EI 20 EI 30 EI 60 Panelen van houtachtige materialen zijn afzonderlijk te beoordelen. Uitgangspunt hierbij zal ook zijn de inbrandsnelheid als hiervoor gegeven. Hierbij zal echter de inbranding van geperste (spaandervormige) houtsoorten sneller gaan vanwege de meer open structuur en de toevoeging van bindmiddelen. 4.5 Montage en verdere afwerking In de praktijk zijn vele variaties mogelijk in de uitvoering en de montage van puien. Enkele richtlijnen m.b.t. deze aspecten van puien worden hieronder toegelicht. Speling rondom de pui Bij houten puien is dit niet van belang. Bij metalen puien is dit wel belangrijk, omdat metaal bij brand zal gaan uitzetten. Voor deze thermische uitzetting moet ruimte zijn, omdat dit anders aanleiding geeft tot grotere uitbuiging. Voor metalen puien moet rekening worden gehouden met een uitzetting bij brand van ca. 5 mm per strekkende meter. Dit betekent bij een puibreedte van 4 meter, dat de thermische uitzetting ca. 20 mm zal bedragen. De toepassing dient in dit geval aan beide zijden van de pui een ruimte van ca. 10 mm te bezitten. Deze ruimte moet zijn afgedicht met een adequaat samendrukbaar materiaal, bijv. minerale wol wat is afgekit met een daartoe geëigende kitsoort. Afdichtingrubbers De ervaring is dat oude rubbers meestal brandbaar zijn. De eventuele brandbaarheid van rubbers kan worden gecontroleerd door het uitvoeren van een klein brandproefje op een stukje rubber van ca. 10 cm wat uit de constructie is weggesneden. Als het rubber kan worden aangestoken met een aansteker en zelfstandig blijft branden, is het niet geschikt voor toepassing in een brandwerende constructie. Afwerklagen, verf etc. Afwerklagen in de vorm van verf of coating zijn toelaatbaar tot een dikte van maximaal 500 µm voor EW-constructies en tot 1,5 mm voor EI-constructies. Bij grotere laagdikten dient te zijn aangetoond dat de constructie een brandklasse B of beter heeft volgens de EN classificatie. Pagina 24 van 97

25 5 Leeswijzer glas 5.1 Inleiding Brandwerende beglazing is nog een relatief nieuwe markt waarin veel ontwikkelingen zijn geweest en nu nog steeds zijn. De overzichttabellen met brandwerende beglazing in bijlage 3 bestrijken 5 tijdvakken: vanaf het moment dat er gegevens verzameld zijn over brandwerende beglazing tot aan de dag van vandaag: 1 e periode meetpunt vanaf e periode meetpunt vanaf e periode meetpunt vanaf e periode meetpunt vanaf e periode meetpunt vanaf 2008 Een inspectie kan men uitsluitend uitvoeren indien men weet waar men op moet letten. Het is daarom raadzaam eerst de informatie in dit hoofdstuk en hoofdstuk 6 door te nemen alvorens met de inspectie te beginnen. 5.2 Leeswijzer Men dient te achterhalen wanneer het brandwerende glas geleverd en geplaatst is. Indien dit niet te achterhalen is, kan men kijken naar een productstempel. Vaak is dit stempel voorzien van een jaartal. De desbetreffende tabel kan erbij gehaald worden. Alle tabellen zijn opgedeeld in productgroepen: draadglas gehard glas gehard gecoat glas gelaagd glas met een verkolende giethars gelaagd glas met een opschuimend silicaat Achtergrondinformatie over deze productgroepen is opgenomen in hoofdstuk 6. De productgroepen zijn als volgt verder onderverdeeld: Merknaam Merknaam In een stempel dient altijd een merknaam vermeld te zijn; Draadglas heeft geen stempel en kan tot en de 4 e periode (2006) door een willekeurige partij geleverd zijn; vanaf de 5 e periode, meetpunt 2008, alleen nog maar door Hogla geïmporteerd; AGC / Glaverbel Pyropane, Rapid Flameshield, Pyrobelite en Pyrobel Hogla Importeur van Pyroguard (CGI) Pilkington Pyrodur en Pyrostop Scheuten Importeur van Interflam Vetrotech Saint Gobain Pyroswiss, Vetroflam, Contraflam lite, Swissflamlite Pagina 25 van 97

26 Productgroep / type Klasse Brandwerendheid Norm Kozijnconstructie Dikte Afmetingen Opmerkingen In deze kolom is af te lezen om wat voor een soort beglazing het gaat en wat de verdere type aanduiding is. De hoofdgroepen zijn: draadglas; gehard glas; gehard gecoat glas; gelaagd glas met verkolende giethars; gelaagd glas met opschuimend silicaat. Aan welk criterium voldoet de beglazing (E, EW, EI) en het daarbij behorende aantal minuten. Is het product aan 1 of 2 zijden met vuur te belasten Bij 1 zijdige vuur belaste ruiten is het van belang om naar de plaatsingsrichting van de ruit te kijken. In deze kolom staan de afkortingen EN of Ned.; deze zijn eigenlijk alleen relevant in de tabel van Er kon toen der tijd aan de hand van 2 normen getest worden. Na invoering van de CE markering kan dit alleen nog maar via de Europese testmethode (EN). In wat voor een soort kozijnconstructie is het brandwerende glas getest. Bij hardhouten kozijnen dient er gekeken te worden of dat de volumieke masse van het hout in combinatie met de afmetingen corresponderen met de juiste brandwerendheid. Bij stalen kozijnen dient men in de gaten te houden of men te maken heeft met ongeïsoleerde of geïsoleerde kozijnen. De toepasselijke dikte van de ruit behorende bij het desbetreffende type. De schrijfwijze 6 draad/0,76/6 betekend dat er 1 blad draadglas en 1 blad 6 mm floatglas is toegepast met daartussen in 2 pvb folies (gezamenlijk 0,76 mm dik) De schrijfwijze betekend dat dit een isolatie glas samenstelling is met 8 mm buitenruit; 12 mm spouw en 6 mm binnenruit. De geteste breedte en hoogte maat van de ruiten; deze mogen niet omgedraaid worden. Ook is het belangrijk op te merken dat dezelfde brandwerende ruiten in combinatie met isolerend dubbel glas van afmetingen kunnen verschillen. Indien er ergens op gelet dient te worden, dan staat dit onder het kopje: opmerkingen. 5.3 Leeswijzer glazen bouwstenen De glazen bouwstenen zijn opgedeeld in 2 tijdvakken: voor 2005 en vanaf Brandwerende glazen bouwstenen dienen altijd in een prefab betonnen kader te worden geplaatst. Een speciale steen zonder toegevoegde plaat glas is sec een glazen bouwstenen wand. Een speciale steen met een toegevoerde plaat glas dank haar brandwerendheid mede dankzij de toegevoegde plaat brandwerend glas Pagina 26 van 97

27 6 Achtergrondinformatie glassoorten 6.1 Inleiding De toepassing van brandwerende beglazing heeft de laatste jaren een enorme vlucht genomen. Daarvoor zijn verschillende redenen aan te wijzen. In de eerste plaats is glas een product dat steeds meer wordt toegepast in de bouw, zowel in het interieur als in gevels en constructieve toepassingen. Glas moet dan ook voldoen aan de eisen die ook voor andere bouwmaterialen gelden. Brandwering is daar één van. In de tweede plaats is het assortiment aan brandwerende beglazingen enorm toegenomen. Niet alleen door de toenemende vraag vanuit de markt, maar vooral als resultaat van innovaties bij de producenten van brandwerende beglazing. Dit aanbod breidt zich voortdurend uit met nieuwe producten. In de derde plaats nemen regelgeving en normering een steeds belangrijkere plaats in. De aandacht voor veiligheid is, mede naar aanleiding van diverse incidenten en rampen, sterk gegroeid. Ook glas heeft daar in toenemende mate mee te maken. Dit geldt zowel voor de producten zelf als voor de toepassingen van het product. Zeker voor brandwerende beglazing zijn de normen aangescherpt, waarbij ook de Europese normen een steeds grotere rol spelen. Brandveiligheid is één van de peilers van de nationale wet- en regelgeving waardoor fabrikanten van brandwerende producten hun bestaande producten moeten verbeteren of nieuwe producten moeten introduceren. Normaal floatglas breekt bij een brand al zeer snel. Bij een brand ontstaat er temperatuurverschil tussen het glasoppervlak en de glasranden. Gevolg hiervan zijn uitzettingsverschillen die weer leiden tot thermische spanning. Wanneer de thermische spanning te groot wordt ontstaat breuk. Voor floatglas gebeurt dit bij een (kritiek) temperatuurverschil van ongeveer C hetgeen reeds binnen ongeveer 1 minuut blootstelling aan een standaard brand het geval is. Thermisch voorgespannen glas ( gehard glas) en standaard gelaagd veiligheidsglas hebben slechts een brandwerendheid van 4 tot maximaal 5 minuten. Brandwerende beglazing is beglazing die minimaal gedurende 20 minuten weerstand biedt aan een (standaard) brand. 6.2 Herkenning van brandwerend glas Het herkennen van brandwerende beglazingen c.q. constructies is niet eenvoudig. Het beoordelen van glas brengt de volgende probleem met zich mee. Bijna alle brandwerende beglazing is doorzichtig en dus op het eerste gezicht niet te onderscheiden van normale doorzicht beglazing. In Nederland is er tussen de verschillende leveranciers van brandwerende beglazing een soort van Gentleman s Agreement afgesproken, dat alle brandwerende beglazing voorzien wordt van een stempel. Op basis van regelgeving is dit echter niet verplicht; men dient wel te kunnen aantonen waar het glas vandaan komt en om wat voor een soort beglazing het gaat. Voor de vorm en de informatie van de stempel zijn geen voorschriften voor gesteld. Soms wordt er door de opdrachtgever uitdrukkelijk verboden dat er een stempel in het glas wordt aangebracht. Pagina 27 van 97

28 6.3 Draadglas Draadglas is er in verschillende soorten, namelijk: a) spiegeldraadglas; het aan beide zijden gepolijst draadglas. b) gewoon draadglas; waarvan één zijde enigszins gehamerd is; c) figuurdraadglas; het figuurglas (gegoten glas) met een draadinleg; Met de invoering van CE blijkt dat producenten enkel nog het gepolijste draadglas op brandwerendheid beproeven. Er kan dus gesteld worden dat alleen spiegeldraadglas nog geschikt is om toe te passen als brandwerend glas. Bij een standaard brand breekt spiegeldraadglas na ongeveer 40 seconden. Het draadnet houdt de scherven bij elkaar. De brandafscheiding die dan ontstaat is transparant maar er wordt tegelijkertijd wel rook doorgelaten. Bij spiegeldraadglas moet bovendien rekening worden gehouden met het verweken van het glas. Dit gebeurt bij een standaardbrand na ongeveer 10 minuten. Door de hoge warmtestraling valt het spiegeldraadglas in principe in de E-klasse. Afhankelijk van het toegepaste oppervlak en de toegepaste constructie en detaillering is een WBDBO mogelijk van 20, 30 of 60 minuten. Wanneer de afmetingen klein zijn, kan spiegeldraadglas wel in de EW-klasse vallen waarbij de doorgelaten straling < 15 kw/m² is Oud testrapport Tot 1 september 2006 is voor de bepaling van brandwerendheid van draadglas een testrapport van TNO en het Centrum voor Brandveiligheid (CVB) uit 1993 de leidraad geweest. Dit rapport (93-CVB-R0164) was gebaseerd op testen met zowel Engels als Japans spiegeldraadglas, de twee voornaamste soorten spiegeldraadglas die op dat moment verkrijgbaar waren. De testen waren gebaseerd op de beproevingsmethode volgens de toen geldende NEN 6069:1991. Uit deze testen bleek dat er een relatie bestaat tussen de oppervlakte van het toegepaste spiegeldraadglas en de brandwerendheid. Het TNO rapport bevatte een matrix waarin de toegestane toepassing van een zelfstandig raam was aangegeven Richtlijn brandweer Op basis van dit testrapport heeft de Nederlandse brandweer destijds een schema opgenomen in hun praktijkrichtlijnen voor de beoordeling van het maximaal toe te passen oppervlak spiegeldraadglas. In dit schema was het maximaal aantal m² per wand van 2,5 x 2,5 meter genormeerd: - voor 20 minuten brandwerendheid* 3 m² spiegeldraadglas - voor 30 minuten brandwerendheid* 1,7 m 2 spiegeldraadglas - voor 60 minuten brandwerendheid* 0,9 m² spiegeldraadglas *Brandwerendheid betrokken op het criterium vlamdichtheid (E) én straling (W). Deze richtlijn werd helaas in de praktijk vaak onjuist toegepast waarbij de wand wel werd opgedeeld in segmenten van 2,5 x 2,5 meter maar de afstand tussen het maximale oppervlak draadglas van het ene segment tot het andere segment minder dan 2,5 meter bedroeg. Daarnaast blijkt uit huidige stralingsberekeningen dat de afstand van 2,5 meter tussen drie ruiten in de wand zelfs te weinig is en dat de straling van bijvoorbeeld een tweede ruit in het andere wandsegment op 2,5 meter afstand nog steeds bijdraagt aan de gemeten straling van het eerste wandsegment. M.a.w. het Pagina 28 van 97

29 criterium straling van 15 kw/m² kon bij uitvoering van deze richtlijn nog steeds overschreden worden Richtlijn brandweer niet meer geldig De richtlijn is met de invoering van de CE-markering voor glas niet meer toepasbaar. De brandwerendheid van spiegeldraadglas dient nu altijd aangetoond te worden met een testrapport conform de Europese beproevingsmethode EN De daarin opgenomen maximaal toe te passen afmetingen van afzonderlijke ruiten en stralingsberekening van meerdere ruiten in een gevel of wand zijn leidend. Als een draadglas conform CE brandwerend is, hangt de toepassing af van de constructie van de wand waarin het geplaatst wordt en dient bij toepassing van meerdere ruiten, waarbij het opgetelde oppervlak van de losse ruiten het oppervlak van de geteste ruit overschrijdt, een stralingsberekening gemaakt te worden. Een testrapport mag niet meer voor al het draadglas gebruikt worden zoals met het rapport van CvB het geval was. Door verschil in dikte van het glas, de draad en de draadafstand zijn de brandwerende prestaties ook verschillend tussen de producten van diverse producenten. Er zijn dus ook draadglas- soorten die niet op brandwerendheid zijn beproefd en dus ook niet als dusdanig verkocht mogen worden. Brandwerend spiegeldraadglas dient nu net als de andere brandwerende glassoorten beoordeeld te worden per merk/type/fabrikant met steeds een eigen bijbehorend testrapport. Dit zorgt in de praktijk soms voor verwarrende situaties die de nodige zorgvuldigheid vereist bij de verwerking en beoordeling van het toepassen van draadglas als brandwering. Met name omdat er op het spiegeldraadglas (nog) geen fysieke markering wordt aangebracht ter herkenning, wat bij overige brandwerende glassoorten wel wordt gedaan. Voor bestaande bouw (uitgevoerd voor 2007) mag bijlage A van de NEN 6069 worden toegepast. Dit betekent voor de beoordeling van draadglas dat de oude regels met m 2 mogen worden aangehouden. Zie bijlage Kenmerken Vertekening. Blijft doorzichtig (angst bij brand). Beperkte afmetingen. Goedkoop. Vaak alleen maar rookwerend in plaats van brandwerend op basis van 30 min. RW= 20 min. WBDBO. Veel spiegeldraadglas voldoet niet meer aan de brandwerende eis. Er is op dit moment maar 1 leverancier die dit product op de Nederlandse markt zet. Dit is Hogla uit Reeuwijk. Spiegeldraadglas is alleen brandwerend indien dit aantoonbaar is met een testrapport. Ook voor rookwerende scheidingsconstructies dient het spiegeldraadglas getest te zijn Laagste klasse van de NEN 3569 (letselveiligheid). Dit kan in bepaalde situaties leiden tot verwondingen Herkenning spiegeldraadglas Spiegeldraadglas is natuurlijk te herkennen aan het draad wat zichtbaar is in het glas. Dan blijft echter wel de vraag of het spiegeldraadglas ook daadwerkelijk brandwerend is toegepast in overeenstemming met een testrapport. Indien men dit niet kan achterhalen, is het advies om de bestaande beglazing te laten vervangen. Pagina 29 van 97

30 6.4 Speciaal thermisch voorgespannen glas Een tweede soort brandwerend glas is ongecoat speciaal thermisch voorgespannen glas. De voorspanning voor deze brandwerende toepassing is anders dan bij normaal voorgespannen glas en dient bij de productie aan veel strengere eisen en toleranties te voldoen in verband met de brandwerende eigenschappen ten opzichte van gewoon thermisch voorgespannen glas. Het glas wordt ook altijd onderworpen aan een heatsoaktest conform de Europese beproevingsmethode EN 14179, om te voorkomen dat het glas door een nikkelsulfideinsluiting spontaan breekt wanneer het in de eerste minuten blootgesteld wordt aan een extreme temperatuurstijging. Dit glas blijft, net zoals spiegeldraadglas, bij brand transparant. In tegenstelling tot spiegeldraadglas is het wel rookwerend omdat het voor de brandwerende prestatie niet mag breken en er geen openingen mogen ontstaan waar rook doorheen kan komen. Ongecoat speciaal voorgespannen glas valt net als draadglas met grotere afmetingen in klasse E, omdat het teveel straling doorlaat om te voldoen aan het criterium straling (W). Bij voorgespannen brandwerende glassoorten is het kritieke temperatuurverschil 250 C tot 300 C. Het temperatuurverschil dat met name in de eerste 10 minuten van een standaard brand ontstaat hangt in belangrijke mate af van de randdetaillering, dus de afdekking van de glasrand door de sponning. Bij een sponning van 15 mm is het temperatuurverschil ongeveer 250 C en bij 20 mm zo n 300 C. Tests worden uitgevoerd met een insteekdiepte van ca. 10 mm in de sponning. Ook wordt het glas vaak op een speciale wijze opgespannen bij de montage, zoals op onderstaande foto is aangegeven. Als de eerste 10 minuten van de brand doorstaan zijn, neemt het temperatuurverschil af en zal bezwijken als gevolg van thermische spanningen niet meer optreden. Het glas blijft intact tot de transformatietemperatuur van het glas bereikt wordt. Deze is ± 520 C. Bij deze temperatuur verweekt het glas. Bij enkelbladige glassoorten als speciaal voorgespannen brandwerend glas kan het glas bij deze temperatuur uit de sponning zakken als er geen voorzieningen zijn getroffen om dit te voorkomen. Pagina 30 van 97

31 6.4.1 Kenmerken Vertekening. Blijft doorzichtig (angst bij brand). Breukgedrag (volledige desintegratie). Beperkte afmetingen. Omtrekspeling (breuk door temperatuurverschil). Goedkoop Herkenning Gehard glas is te herkennen met een Polaroid zonnebril. Indien men met een polaroid zonnebril door een geharde ruit heen kijkt, dan ziet men een olieachtige vlekvorming. Indien er geen stempel aanwezig is, dient u er vanuit te gaan dat dit geen brandwerende beglazing is. Brandwerend gehard glas wordt anders gehard dan regulier geharde beglazing. Noot: Vanaf ca zijn de gehard gecoate producten op de Nederlandse markt geïntroduceerd. 6.5 Gecoat speciaal thermisch voorgespannen glas Bij de gecoate typen zorgt een speciale warmtereflecterende coating voor een vermindering van de straling ten opzichte van niet gecoate typen. Bij enkelbladig glas (meestal 6 mm) dient men er goed op te letten dat de coating altijd naar de vuurzijde is gericht. Dit betekent automatisch dat enkelbladig glas met een coating slechts een éénzijdige vuurbelasting kan weerstaan. Voor de huidige gecoate typen is de brandwerendheid naar de andere richting niet meer dan enkele minuten. De coating moet dus aan de te verwachten brandzijde zitten. Dit type glas uitgevoerd in enkelglas is dus bijvoorbeeld niet geschikt tussen twee brandcompartimenten waarbij de vuurbelasting aan twee zijden kan ontstaan. Bij trappenhuizen die een brand- en rookvrije vluchtroute zijn, mag de coating niet aan de zijde van het trappenhuis zitten. Bij een eis van 30 minuten brandwerend zijn voor gehard gecoat glas grote ruitafmetingen haalbaar omdat de verwekingstemperatuur niet bereikt wordt en er dus geen stabiliteitsprobleem ontstaat voor het glas. Voor 60 minuten gelden er wel beperkingen conform de testrapporten. Let hier vooral op de warmtestraling, die bereikt soms al met één ruit het maximaal toelaatbare. Onderstaande grafiek geeft een indicator van de toe te passen totaal oppervlakte brandwerend glas. Pagina 31 van 97

32 Een tweezijdige vuurbelasting kan worden verkregen door bijvoorbeeld twee bladen van 6 mm met brandwerende coating te lagen tot bijv. 6/6/2 of de twee bladen te assembleren tot isolerend dubbelglas. Meestal kan dan een brandwerendheid van 60 minuten worden gerealiseerd, afhankelijk van de geteste afmetingen. Gecoat speciaal thermisch voorgespannen glas wordt volgens de Europese classificatie NEN-EN 357 ingedeeld in klasse E (vlamdichtheid) of in EW (vlamdichtheid + warmtestraling), afhankelijk van de behaalde prestatie tijdens een test. Dit type brandwerend glas voldoet in het algemeen niet aan het criterium thermische isolatie betrokken op de warmtestraling (EI). Zie hiervoor de grafiek van de gemeten warmtestraling in het testrapport Kenmerken Vertekening. Blijft doorzichtig (angst bij brand). Coating kan beschadigen (tijdens bouw / tijdens schoonmaak heeft echter geen nadelige gevolgen voor de brandwerendheid). Grauwwaas met bepaalde lichtinval (kleurverschil). Breukgedrag (volledige desintegratie). Beperkte afmetingen. Omtrekspeling (breuk door temperatuurverschil). Goedkoop Herkenning Voor gehard, gecoate beglazing geldt hetzelfde als voor geharde beglazing. De coating kan men herkennen door een vlammetje voor de ruit te houden en dan schuin in het glas te kijken. Men zal dan een aantal vlammetjes zien (afhankelijk van de samenstelling). Indien er 1 vlammetje afwijkend is in kleur dan de andere, dan is de ruit voorzien van een coating. Men kan hiervoor ook een coating- meter gebruiken. De stempel dient vanaf de vuurbelaste zijde leesbaar te zijn. Ook hierbij blijft de vraag of de beglazing daadwerkelijk brandwerend (genoeg) is. Noot: Vanaf ca zijn de gehard gecoate producten op de Nederlandse markt geïntroduceerd. Voorbeeld van montage van gehard gecoat brandwerend glas. Pagina 32 van 97

33 6.6 Gelaagd glas met gietharsvulling De brandwerendheid van dit glas wordt bereikt door de giethars tussenlaag die bij brand zodanig reageert dat er een warmte-isolerende laag ontstaat zodat het glas weerstand kan bieden tegen vlammen. Het productieproces wijkt niet noemenswaardig af van normaal giethars gelaagd glas. De tussenlaag wordt net zoals bij gewoon giethars gelaagd glas tussen het glas gegoten waarna het uithardt tot een transparante tussenlaag. Bij brand ontstaan eerst breukjes in het glas. Daarna verkleurt het giethars, eerst bruin en vervolgens zwart. De tussenlaag is dan feitelijk verkoold en functioneert dan als een brandwerende laag waarbij de scherven bij elkaar worden gehouden. De energie die voor het verkolen nodig is wordt aan de brand onttrokken. Dat geeft een gunstige invloed op de warmtestraling. Er komt echter tijdens de brand wel korte tijd rook vrij, ook aan de vluchtzijde. Pagina 33 van 97

34 Het gebruikte giethars is een epoxy giethars en is UV-bestendig. Hierdoor kan dit glas zonder aanvullende maatregelen ook worden toegepast in buitenwanden en isolatieglas Volgens Europese classificatie NEN-EN 357 wordt op basis van de testrapporten dit glas ingedeeld in klasse EW (vlamdichtheid + warmtestraling). Het glas voldoet niet aan de criteria EI (vlamdichtheid, straling en temperatuur) Kenmerken Vrijveel rookvorming (niet toxisch volgens opgave producent); Toleranties; Vertekening; Men dient kennis van dit product te hebben om dit glas juist te verwerken; Makkelijk verkrijgbaar (vrij handelsproduct) / open op de markt; CE markering in combinatie met veiligheidsbeglazing? Korte levertijd; Ondoorzichtig tijdens brand; Herkenning Op de beglazing dient een stempel te zijn aangebracht waarop staat om welk brandwerend product het gaat. Indien deze stempel niet aanwezig is kan met er voor kiezen om de ruit eruit te laten halen. Aan de kopse kanten kan men namelijk herleiden om wat voor een soort beglazing het gaat. Epoxy gietharssoorten zijn aan de kopse kanten vergeeld. Met behulp van een Böhle glasdikte meter kan men de dikte van het glas meten en ook de dikte van de tussenlaag. Noot: Vanaf ca is het brandwerend glas met een Epoxy giethars als tussenlaag op de Nederlandse markt gekomen. 6.7 Gelaagd glas met opschuimende silicaatvulling De brandwerendheid van dit glas wordt gerealiseerd door twee of meer bladen floatglas (soms voorgespannen) van één of meerdere tussenlagen alkali of natriumsilicaat te voorzien. Bij brand gaan deze tussenlagen opschuimen. Daarmee worden niet alleen de doorslag van vlammen tegengegaan maar wordt ook een schild gevormd tegen hitte. Nadat het glasblad aan de vuurzijde door de hitte van de brand breekt, schuimt de tussenlaag op en wordt deze wit. Dit proces gebruikt een deel van de energie van de brand terwijl het schuim zelf isoleert tegen de warmtestraling en de temperatuurdoorgifte. Verder komt er bij dit proces waterdamp vrij wat ook een gunstige invloed heeft op de temperatuur. Een nadeel van dit type beglazing is de vochtgevoeligheid, zowel voor vochtinwerking als voor uitdroging. Een goede afwerking en bescherming van de randen van het glas zijn uitermate belangrijk: een goed hechtende aluminium tape is minimaal. De silicaatbeglazingen voldoen het beste aan het criterium warmtestraling. In de meeste gevallen kennen de silicaatbeglazingen een zogenaamde EW- beglazing en een EI- beglazing. Deze laatste voldoet ook aan het zwaarste criterium temperatuur en bestaat meestal uit een iets dikkere samenstelling. Silicaatbeglazingen zijn meestal tweezijdig vuurbelastbaar. Echter bij sommige samenstellingen, waarbij de opbouw niet symmetrisch is of bestaat uit isolatieglas, kan dit invloed hebben op de maximaal toe te passen afmetingen en kan het glas slechts 1-zijdig vuurbelastbaar zijn voor een bepaalde maximale afmeting. Pagina 34 van 97

35 Vuurbelasting van de andere zijde kan dan een kleiner toe te passen afmeting opleveren. De meeste natriumsilicaat- beglazingen zijn zonder extra toevoeging bedoeld als binnenbeglazing. Als buitenbeglazing moeten de meeste silicaatbeglazingen met een natriumsilicaat tussenlaag beschermd worden tegen UV licht. Door het toepassen van zogenaamde versterkte uitvoeringen kunnen deze beglazingen wel als buitenbeglazing (dus in uitwendige scheidingsconstructies) worden gebruikt. Het versterken gebeurt door het toevoegen van 2 PVB-folies (van in totaal 0,76 mm) en een extra blad floatglas van 3 mm. De PVB-folies zorgen dan voor de UVwering Kenmerken UV gevoelig (niet alle soorten) Langere levertijd. Vochtgevoelig. Niet standaard veiligheidsbeglazing. EW en EI. Veel testen Combinatie producten zijn mogelijk Herkenning Op de beglazing dient een stempel te zijn aangebracht waarop staat om welk brandwerend product het gaat. Indien deze stempel niet aanwezig is kan met er voor kiezen om de ruit eruit te laten halen. Aan de kopse kanten kan men namelijk herleiden om wat voor een soort beglazing het gaat. Brandwerende beglazing met opschuimend silicaat zijn te herkennen aan het tape of aan de kit rand. Indien men de tape verwijdert, kan men beoordelen om welk product het gaat. Met behulp van een mesje kan gekeken worden wat voor een materiaal men te maken heeft. PVBfolies zijn namelijk erg taai. Opschuimend silicaat is bros; ziet eruit als verhard suiker. Vergeet niet bij het terugplaatsen van de ruit, de tape weer netjes terug te plakken. Met behulp van een Böhle glasdikte meter kan men de dikte van het glas meten en ook de dikte van de tussenlaag. Ook kan deze meter meten of er wel of niet een coating aanwezig is. Noot: - Alle gelaagde brandwerende beglazing die voor 1980 geleverd is, is beglazing met een opschuimend silicaat. Oude brandwerende beglazing is te herkennen aan de kleine belletjes die zichtbaar zijn. Vaak is de kleur wat vergeeld. - Bij bijzondere combinaties kan de plaatsingsrichting van belang zijn. Dienen de extra folies en ruiten aan de niet vuurzijde of aan de vuurzijde te zijn gelegen. Hier kan per producent verschil in zitten. Indien soorten UVgevoelig zijn, dient de versterkte zijde (ruit met pvb folie en daarna de brandwerende ruit) aan de buitenzijde te zijn geplaatst Pagina 35 van 97

36 Voorbeeld montage: Pagina 36 van 97

37 6.8 Stempels De meeste brandwerende beglazing voorzien van een stempel. De stempels die hieronder getoond worden zijn de stempels van de meest voorkomende brandwerende beglazing in Nederland. Ze zijn afkomstig van de grotere producenten / leveranciers van brandwerende beglazing. Er zijn echter nog meerdere fabrikanten op de markt werkzaam, waarvan de stempels niet bekend zijn. Let op: Er zijn ook andere stempels op glas zichtbaar, o.a. van voorgespannen glas, oude merktekens en helaas nep stempels. Naam van de Producent. Naam van het product. CE teken + jaartal van fabricage. Website waar informatie over het product te vinden is. NL + ordernummergegevens. Naam van de Producent + Product. Brandwerendheid + Naam van het type. Werknummer + productie datum. Naam van de Producent. Naam van het product. Europese Norm Ordernummer verwerker. Pagina 37 van 97

38 CE teken Naam van de Producent. Klasse Brandwerendheid. Productnaam. Glasdikte. Productnaam + Jaartal. Naam van de Producent. Naam van het product. Aantal minuten brandwerend. Europese normen. EN 1096 Gecoat Glas. EN Thermisch gehard Natronkalk veiligheidsglas. Ordernummergegevens. Noot: Deze beglazing dient dus niet alleen te voldoen aan brandwerendheidseisen maar ook aan de normen van gecoat glas en die van thermisch gehard glas. Pagina 38 van 97

39 6.9 Plaatsing Brandwerende beglazing dient juist te zijn geplaatst. Vaak conform testrapport. Om te beoordelen of dat alle componenten aanwezig zijn, zou eigenlijk de constructie moeten worden open gemaakt (het weg halen van de glaslatten). Men kan dan beoordelen of alle componenten, zoals steun- en stelblokjes en kit, brandwerend zijn. Brandwerende kit mag niet gaan branden, evenals de brandwerende stelblokjes Plaatsingsvoorwaarden De glasbranche heeft gezamenlijk met diverse andere (onafhankelijke) partijen plaatsingsvoorwaarden opgesteld. Deze plaatsingsvoorwaarden staan in de NPR Indien er brandwerend glas geplaatst is conform de NPR 3577, dan kunt u ervan uitgaan dat deze constructie niet de gewenste aantal minuten brandwerend is. Er dient geplaatst te worden conform het testrapport. Het testrapport laat zien in wat voor een soort kozijn het glas getest is: Steun- en stelblokjes. Band. Kit. Kozijn type (hout, staal (geïsoleerd en ongeïsoleerd), aluminium met brandwerende toevoegingen). Maximale breedte maat. Maximale hoogte maat. Maximaal oppervlakte. Omtrekspeling (belangrijk bij geharde / gecoate beglazingen). Pagina 39 van 97

40 6.10 Veiligheid en beveiliging Als het woord veiligheidsbeglazing genoemd wordt dan kan men denken aan 3 soorten glas of een combinatie daarvan. Op de 1 e plaats wordt er met veiligheidsbeglazing bedoeld: veiligheid tegen persoonlijk letsel. Letselveilige beglazing (NEN 3569) en doorvalveilige beglazing NEN 6702 en 2608). Op de 2 e plaats wordt er met veiligheidsbeglazing bedoeld: beveiligingsbeglazing en dan vooral inbraakwerend glas. Het spreekt voor zich dat we de ruit ook om kunnen draaien en het dan hebben over uitbraakwerende beglazing. Bij het beveiligen door middel van glas zijn vier aspecten te onderscheiden: - Doorgooibeperkend. - Doorbraakvertragend. - Kogelwerend. - Explosiebeschermend NEN 6702 In de NEN 6702: 2007 Technische grondslagen voor bouwconstructies - TGB Belastingen en vervormingen wordt niet gesproken over materialen, dus ook niet over glas. Voor de diverse materialen wordt verwezen naar andere normen en richtlijnen, zoals bijvoorbeeld voor glas de NEN Voor glas is met name hoofdstuk Vloerafscheidingen ter plaatse van een hoogteverschil van de NEN 6702 relevant. Dit artikel behandelt constructies met een hoogteverschil, bijvoorbeeld balustrades, trapschotten en balkonbeglazingen. In art. 9.6 staat de slingerproef beschreven om aan te tonen dat een constructie weerstand kan bieden tegen het vallen tegen de constructie. Omdat de gehele norm Pagina 40 van 97

41 regelmatig en zeker ook op dit specifieke artikel bijgesteld wordt op basis van de meest recente inzichten, is het belangrijk bij de norm de zogenaamde aanvulling- en correctiebladen te gebruiken. Per 1 augustus 2007 is dit het correctieblad NEN 6702:2007/C1:2007. De NEN 6702 heeft vooral betrekking op constructieve veiligheid NEN 3569 De NEN 3569:2001 Veiligheidsbeglazing in gebouwen geeft eisen voor het toepassen van veiligheidsglas (en ook kunststofplaatmateriaal), zowel voor binnen als buiten, ter bescherming tegen persoonlijk letsel bij glasbreuk. Deze norm is dus specifiek voor veiligheidsglas. In de NEN 3569 is een tabel opgenomen met een overzicht van die plaatsen waar veiligheidsbeglazing moet worden toegepast. Daarbij wordt uitgegaan van de functie van een bouwwerk, net zoals in het Bouwbesluit. De norm is niet in het Bouwbesluit opgenomen, dus een privaatrechtelijke norm en een afspraak tussen twee partijen. Rekening houdend met aansprakelijkheid, wanneer zich bijvoorbeeld een ongeluk met glas voordoet en men aansprakelijk wordt gesteld voor alle gevolgschades, is het absoluut raadzaam deze norm te volgen. De NEN 3569 verdeelt veiligheidsbeglazing op basis van de NEN-EN 12600: 2001 in de volgende typen: - Type B = glas waarbij in geval van breuk de scherven bij elkaar blijven en waarbij geen opening ontstaat met een middellijn groter dan 76 mm (bijvoorbeeld gelaagd veiligheidsglas, draadglas bij de laagste klasse of kunststof); - Type C = glas waarbij in geval van breuk volledige desintegratie met vele kleine korrels plaatsvindt (bijvoorbeeld thermisch gehard veiligheidsglas). - (Daarnaast is er nog type A. Dit is glas dat het breukgedrag van normaal floatglas vertoont en dus geen veiligheidsbeglazing is.) De NEN 3569 regelt het toepassen van veiligheidsbeglazing in scheidingsconstructies, balustrades, dakbeglazing en dakramen en daklichten. Om veiligheidsbeglazing naar klasse te kunnen indelen zijn er drie klassen gemaakt. In iedere klasse moet het glas een proef ondergaan waarbij een metalen kern met 2 rubberen banden ( het zogenaamde kruiwagenwiel) met een totaalgewicht van 50 kg van een bepaalde hoogte op het glas valt. De proef is omschreven in de NEN-EN 12600:2001. Klasse 1 moet weerstand kunnen bieden aan de valhoogte van Klasse 2 Klasse mm 450 mm 190 mm Pagina 41 van 97

42 NEN-EN 356 NEN- EN 356 Doorgooibeperkende en doorbraakwerende beglazing. In de Europese norm NEN- EN 356 zijn er vijf klassen voor doorgooibeperkende beglazing; P1A t/m P5A. Voor doorbraakwerende beglazing zijn in de norm drie klassen aangeduid; namelijk P6B, P7B en P8B. Doorgooibeperkend glas wordt getest aan de hand van de kogelvaltest. Bij deze test laat men een stalen kogel van 100 mm met een gewicht van 4,11 kg een aantal malen op vooraf bepaalde plekken op een stuk glas met een standaardafmeting van x 900 mm vallen. Het glas doorstaat de test als de kogel niet binnen 5 seconden na de val door de beglazing zakt. De bereikte klasse is afhankelijk van de gekozen valhoogte. Klasse Aantal kogels Valhoogte Gelaagd glas Oude DIN P1A mm 33.2 Klasse P2A mm mm 44.2 A P3A mm mm 44.3 A2 P4A mm mm 44.4 A P5A 3x mm NOOT: Type gelaagd glas is indicatief en dient door de leverancier overlegd te worden door middel van een testrapport Doorbraakvertragende beglazing wordt getest aan de hand van de Bijltest. Bij deze test wordt het aantal slagen vastgesteld die nodig zijn om een opening in het glas te maken van 400 x 400 mm, of een gat met een diameter van 510 mm. Als gereedschap wordt gebruik gemaakt van een (machinale) bijl met een botte en een scherpe kant. Het aantal slagen bepaalt de klasse waarin de beglazing kan worden ingedeeld. Klasse Aantal bijlslagen Gelaagd glas Klasse DIN (oud) P6B mm - 18,5 mm B1 P7B mm B2 P8B > mm B NEN-EN 1063 kogelwerende beglazing Voor kogelwerende beglazing geldt de Europese norm NEN- EN Deze norm vervangt de oude DIN deel 2. In zowel de Europese norm als in de DIN norm, wordt een onderscheid gemaakt tussen situaties waarin wel splinters vrijkomen en situaties waarin geen splinters vrijkomen aan de beschermde zijden. Er zijn in totaal 9 klassen beglazing namelijk: BR1 t/m BR7 en SG1 en SG2. Alle klassen zijn weer onder te verdelen in splinters en geen splinters (NS No Splinters en S Splinters). Bij het testen van de beglazing op kogelwerendheid wordt, met een afhankelijk van de klasse vastgesteld type wapen en vastgesteld type munitie, op het glas geschoten. Bij de test wordt drie maal geschoten op een ruit van 500 x 500 mm. De plaats waar de kogels dienen in te slaan is ook precies bepaald, namelijk in een Pagina 42 van 97

43 driehoek midden op het glas waarvan de zijden 120 mm lang zijn. Na de beschieting wordt vastgesteld of het glas door de projectielen is doorboord en wordt bekeken of er splinters aan de beveiligde zijde zijn vrijgekomen NEN-EN Explosiewerende beglazing Bij explosiewerende beglazing dient altijd een deskundige betrokken te worden die kan aangeven wat de te verwachten overdruk en tijdsduur zijn en die dat zodanig op de juiste wijze weet te vertalen naar een van de in deze norm genoemde vier klassen. Met name een juiste vertaling van daadwerkelijk voorziene afmetingen versus de testafmetingen is een belangrijk beoordelingsaspect. Bij explosiewerende beglazing wordt de beglazing tijdens de test blootgesteld aan een (over)drukgolf, welke een explosie imiteert. De beglazing, in een standaard afmeting van x 900 mm wordt geplaatst in een zwaar stalen kozijnconstructie, dat weer is opgenomen in een betonnen wand. De zwaarte van de overdruk (uitgedrukt in bar) en de tijdsduur (in ms) bepalen de klasse indeling. Bij het beoordelen van het resultaat wordt er gekeken of er na de beproeving een opening in de beglazing zit, maar ook of de beglazing heeft gesplinterd ja of nee Combinatie brand- en veiligheidsbeglazing Er zijn verschillende soorten brandwerende beglazingen. Al deze soorten hebben hun eigenschappen met betrekking tot brandwering, maar ook met betrekking tot letselveiligheid. In hoofdstuk 10 wordt er gesproken over veiligheidsglas maar ook over beveiligingsbeglazingen. Beveiligingsglas bestaat altijd uit verschillende lagen glas met daar tussen in verschillende andere soorten materialen (meestal PVB folies eventueel in combinatie met Polycarbonaat). Als brandwerende beglazingen moeten worden gecombineerd met veiligheidsbeglazing dan heeft men te maken met 2 aparte normen waar men aan dient te voldoen. Letselveilig glas conform de NEN 3569 wordt in Nederland veel toegepast. Daarom wordt alle brandwerende beglazing ook getest en gekwalificeerd volgens deze norm. Brandwerende beglazing dient ook vaak te voldoen aan de NEN 6702 (doorvalveiligglas). In Nederland komen vaak situatie voor waarin het glas doorvalveilig uitgevoerd dient te worden. Dit wordt, behoudens een slingerproef volgens art. 9.6 van NEN 6702, niet getest, maar de dikte kan rekenkundig worden bepaald. De glasdikten van het brandwerende glas en de dikte van de gelamineerde tegen- ruit kunnen worden berekend. Dit zelfde geldt voor situaties waarin het glas dient te voldoen aan de klassen P1A t/m P5A van de NEN- EN 356. Voor de klasse P6B t/m P8B van de NEN EN 356, de NEN EN 1063 (kogelwerend) en de NEN EN (explosiewerend) ligt dit anders. Omdat deze glaspakketten dusdanig dik worden kan men er niet meer van uitgaan dat het combineren van 2 eigenschappen resulteert in het gewenste resultaat. Met andere woorden: De doorbraakvertragende eigenschappen zouden negatief kunnen werken op de brandwerende eigenschappen. Hetzelfde geldt voor kogelwerende- en explosiewerende beglazing. Een mooi voorbeeld is een portiersloge waarbij de brandcompartimentering samenvalt met het beveiligingscompartiment. Vanuit de ARBO regelgeving is een splintervrije binnenzijde een noodzakelijkheid. Zorgvuldig ontwikkelde en geteste Pagina 43 van 97

44 splintervrije kogelwerende samenstellingen kunnen door toevoeging van een brandwerende ruit aan de binnenzijde alsnog gaan splinteren, terwijl het aanbrengen aan de buitenzijde niet wenselijk is in verband met de UV belasting. En ergens ertussen in opnemen kan leiden tot onvoldoende opschuiming tijdens brand. Bij combinaties met gehard glas zal bij een ballistische aanval het zicht mogelijk dusdanig verminderen dat dit vanuit beveiligingsoogpunt niet wenselijk is. Kortom, een zorgvuldige benadering en vakmanschap zijn hier vereist. Maar zelfs met glas-polycarbonaat zijn er daadwerkelijk positief geteste samenstellingen voorhanden die voldoen aan de gestelde eisen. Gezien de veelheid van mogelijkheden van eisen op het gebied van enerzijds brandwering en anderzijds beveiliging is het daadwerkelijk beproeven van al die combinaties niet mogelijk. Maar op basis van enkele testen zal het toezichthoudende geaccrediteerde certificeringinstituut, zoals in Nederland Efectis (TNO) en diverse Europese instituten, in samenspraak met de desbetreffende fabrikant een gecertificeerde oplossing accorderen (zowel brandwerende beglazing als ook kogelwerende beglazing vallen onder het strikte CE Level 1 regime). Hierbij moet wel opgemerkt worden dat deze situatie dan niet getest is. Theoretisch kan men aantonen dat de samenstelling voldoet aan beide eigenschappen, maar in de praktijk is het nooit getest. Productontwikkeling is in deze dus noodzakelijk. De vraag die gesteld moet worden is of dat de gestelde eisen wel reëel zijn. In bijzondere gevallen is het raadzaam om bepaalde situaties te testen. Dit dient dan wel te geschieden bij een voor brandproeven geaccrediteerd testinstituut. In Nederland zijn dit op dit moment Efectis (TNO) en Peutz bv. In specifieke gevallen kan er bij de fabrikanten getest worden. Hierbij dient wel een bevoegd persoon van een geaccrediteerd testinstituut aanwezig te zijn. Pagina 44 van 97

45 7 Leeswijzer deuren De stroomschema s voor deuren bestaan uit 4 bladen. Op elk blad wordt een zeker aspect van de brandwerendheid van een enkelvleugelige houten deur beoordeeld: - blad 1: opbouw deurblad (raamwerk, vulling) - blad 2: bouwkundige aansluiting deur op kozijn en vloer (kantlatten, strippen, naden) - blad 3: openingen in deur (plaatsing glas, ventilatierooster) - blad 4: hang- en sluitwerk (slot, scharnieren, dranger, kleefmagneet). Elk schema leidt voor een te beoordelen deur, door het volgen van de van toepassing zijnde stappen, tot een conclusie cq. tot maatregelen. Deze conclusie kan luiden: - deur voldoet volledig (dat is, zonder aanpassing) aan gestelde brandwerendheid; - deur voldoet met kleine aanpassingen aan gestelde brandwerendheid; deze aanpassingen zijn benoemd; - brandwerendheid van deur is (op dit aspect) onduidelijk; nader onderzoek is nodig; advies expert judgement; - deur voldoet niet; deur moet vervangen worden. In de volgende hoofdstukken worden de begrippen die in de stroomschema s zijn opgenomen toegelicht en wordt aangegeven op welke wijze met een visuele beoordeling kan worden nagegaan hoe aspecten herkend kunnen worden. Pagina 45 van 97

46 8 Achtergrondinformatie opbouw deurblad Onderscheid wordt gemaakt in massieve deuren en deuren met een randhout en vulling. 8.1 Massieve deuren Onder de massieve deuren vallen paneeldeuren, stapeldorpeldeuren, en multiplexdeuren. Figuur 1 t/m 3 toont een foto van elk van deze deurtypes. Figuur 1: Paneeldeur Figuur2: Stapeldorpeldeur Figuur 3: Multiplex deur Paneeldeuren Oude paneeldeuren worden gekenmerkt door dunne panelen (vaak ca. 6 mm triplex) in een deur die verder ca. 40 mm dik is. Deze deuren zijn aanzienlijk minder dan 20 minuten brandwerend. In het verleden zijn de panelen van deze deuren, om aan een brandwerendheid van 30 minuten te voldoen, opgedikt met brandwerende beplating (asbestplaten / eternitplaten). Dit is aan de bovenzijde van de deur te herkennen. [testrapport beschikbaar] Tegenwoordig zijn (voor deuren van kleine afmeting) ook 30 minuten brandwerende paneeldeuren in de handel van massief merbau in een dikte van 44 tot 54 mm. De houtsoort kan aan de bovenzijde of onderzijde (veelal niet geverfd) worden nagegaan. [testrapport beschikbaar] Voor houtherkenning zie bijlage Stapeldorpeldeuren Stapeldorpeldeuren zijn deuren die uit gestapelde dorpels bestaan. In de deuren is veelal glas opgenomen. De dorpels, die veelal van merbau zijn gemaakt, zijn met pen- en gatverbinding of deuvelverbinding aan elkaar bevestigd. Deze deuren zijn, bij een dikte van 40 mm of meer, als basis geschikt als 30 minuten brandwerende deur. [testrapport beschikbaar] Voor houtherkenning zie bijlage 2. Pagina 46 van 97

47 8.1.3 Multiplexdeuren Multiplexdeuren zijn geheel opgebouwd uit multiplex. Multiplex zijn houten plaatmaterialen opgebouwd uit een oneven aantal fineerlagen, die kruiselings op elkaar verlijmd worden. Deze fineerlagen zijn goed zichtbaar aan de boven- of onderzijde van de deur (zie figuur 3 en 4). Voor een aantal toepassingen wordt multiplex voorzien van speciale lagen, zoals een binnenlaag in lood voor toepassingen in ziekenhuizen (röntgenstraling), binnenlagen van aluminium voor een vormstabiele deur, of cementgebonden vezelplaten voor een hogere brandwerendheid. De multiplexdeuren zijn, bij een dikte van 40 mm of meer, als basis geschikt als 30 minuten brandwerende deur. [testrapport beschikbaar]. Bij toevoeging van cementgebonden vezelplaten is een brandwerendheid van 60 minuten haalbaar. [testrapport beschikbaar, NEN 3885]. Figuur 4: Links: Multiplex met vezelcementplaten, rechts: Multiplex met aluminiumlagen 8.2 Deuren met randhout en vuling Bij dit type deuren wordt de brandwerendheid door een aantal aspecten bepaald: - het type randhout dat is toegepast; - de afmetingen van dit randhout in relatie met de afmetingen van de deur; - de dikte van de deur; - het type vulling in het deurblad Randhout Veel toegepaste typen randhout zijn: - vurenhout (ca. 400 kg/m3); - roodhout (ca. 450 kg/m3); - meranti (ca. 600 kg/m3); - merbau (ca. 750 kg/m3). Combinaties van houtsoorten komen voor, waarbij voor de regels en de stijlen niet eenzelfde houtsoort is gebruikt (bijv. stijlen vurenhout en regels meranti). Verder komen ook andere typen randhout voor dan bovenstaand genoemd. Zo zijn in het verleden deuren met een bovenregel van bijvoorbeeld spaanplaat, cempanel of promatect-h toegepast, of is onder de bovenregel een brandwerende beplating (promatect-h of eterspan) in de deur voorzien. Omdat dit voor de bevestiging van een dranger niet handig bleek is men hier in de verdere ontwikkeling van brandwerende deuren echter niet mee doorgegaan. Pagina 47 van 97

48 Vanwege de schaarste in roodhout en merbau worden ook nieuwe typen randhout ontwikkeld. Een voorbeeld hiervan is fitec. Dit is randhout dat is samengesteld uit een vochtwerende beplating een composiet (bij verhitting opschuimend) een brandwerende beplating een composiet (bij verhitting opschuimend) vochtwerende beplating. Een ander voorbeeld is de toevoeging van pyrostone in het vurenhout randhout. Genoemde typen randhout komen alleen in de nieuwere deuren (va. ca. 2004) voor. Soms is in de deur (aan sluitzijde) een stabilisatiekoker van staal of hout opgenomen. Deze koker gaat vervorming van de deur tegen en kan daarmee de brandwerendheid van de deur verhogen. Figuur 5: Randhout + Pyrostone Figuur 6: Stabilisatiekoker In het stroomschema zijn alleen de basis typen randhout opgenomen (vurenhout, roodhout, meranti en merbau). Een ander type bovenregel, brandwerende toevoegingen aan de bovenregel of nieuwe typen randhout zijn buiten beschouwing gelaten; het zou het schema onnodig complex maken. Wordt bij de inspectie een deur met een afwijkend type randhout waargenomen dan wordt voor deze deur expert judgement aangewezen. In het schema is in tabelvorm aangegeven welke brandwerendheid met het type randhout wordt gehaald. In 20 minuten deuren wordt veelal vurenhout (450 kg/m3), toegepast. Voor 30 minuten deuren wordt vurenhout (450 kg/m3), roodhout (450 kg/m3) of meranti (600 kg/m3) als randhout toegepast. En voor 60 minuten deuren wordt meranti (600 kg/m3) of merbau (750 kg/m3) gebruikt. Het type randhout dat aanwezig is, kan het beste aan de boven- of onderzijde van de deur worden waargenomen. Deze zijden zijn vaak niet geverfd; het type randhout kan dan aan de kleur en structuur van het hout worden vastgesteld. Ook bij beschadigingen en/of rondom het slot kan het type randhout worden vastgesteld. De aanwezigheid van een stabilisatiekoker kan niet visueel worden vastgesteld; de bovenregel loopt hier overheen. Voor houtherkenning zie bijlage Afmetingen randhout Afhankelijk van de afmetingen van het deurblad is een enkel of dubbel uitgevoerd randhout nodig. De grens tussen het toepassen van enkel of dubbel randhout ligt bij deuren met een breedte van 1250 mm of een hoogte van 2700 mm. Zijn de deuren breder danwel hoger dan dient een dubbel randhout of enkel randhout met een grotere breedte / hoogte te worden toegepast. Standaard heeft randhout een breedte / hoogte van ca. 33 mm. Dubbel uitgevoerd (of enkel verhoogd/verbreed) is dus ca. 65 mm aanwezig. Pagina 48 van 97

49 De afmetingen van het randhout in de stijlen zijn goed zichtbaar aan de boven of onderzijde van de deur. De afmetingen van het randhout in de boven- en onderregel is niet visueel te beoordelen. Figuur 7: Herkenning afmeting randhout Dikte deurblad Afhankelijk van de hoogte van de deur en de van toepassing zijnde norm (NEN 6069 of NEN-EN ) is bij een te behalen brandwerendheid van 60 minuten een deurdikte van 40 tot 54 mm nodig. Over het algemeen geldt dat bij deuren t/m 2115 mm kan worden volstaan met een 40 mm deur; deze deuren zijn veelal getest volgens de NEN 6069, bijlage A. Bij deuren met een hoogte > 2115 mm (dus vanaf 2315 mm) is meestal een deurdikte van 54 mm nodig; deze deuren hebben vooral toepassing vanaf ca. 2003; vanaf die periode was de zwaardere norm NEN-EN beschikbaar 1. Overigens zijn er uitzonderingen. Bij toepassing van bijvoorbeeld randhout met pyrostone (zie figuur 5) blijft voor 60 minuten deuren een deurdikte van 40 mm mogelijk. Deze uitzonderingen zijn niet in het schema verwerkt. Voor uitzonderingen wordt expert judgement aangewezen Vulling deurblad Naast het type randhout, de afmetingen hiervan en de deurdikte vormt de vulling van het deurblad een belangrijke rol in de brandwerendheid. De volgende typen deurvullingen komen veelvuldig voor: - honingraatvulling; - kurkvulling (bij thermisch geïsoleerde (buiten)deuren); - vlasspaanplaatvulling; - kanalenspaanplaatvulling; - perlietvulling; - minerale vezelplaatvulling. In het stroomschema is in tabelvorm aangegeven welke brandwerendheid met bovengenoemde typen vullingen wordt gerealiseerd. In zijn algemeenheid geldt dat honingraatvullingen ongeschikt zijn voor toepassing in brandwerende deuren tenzij deze deuren met brandwerende platen zijn opgedikt [testrapport beschikbaar]. Tot 30 minuten brandwerendheid is een vulling van vlasspaanplaat, kanalenspaanplaat, 1 Zwaarder met het oog op het meten van de temperatuur in de oven. De Europese norm meet met tragere thermokoppels. Om toch de standaard brandkromme te kunnen meten, moet daartoe de oven in de eerste fase hoger worden opgestookt. Pagina 49 van 97

50 geëxpandeerde kurk of perliet geschikt. En 60 minuten brandwerende deuren zijn nagenoeg altijd voorzien van een minerale vezelplaat als vulling. Het type vulling kan aan de structuur en kleur worden herkend. Zie ook figuur 8 t/m 13. Figuur 8: Honingraatvulling Figuur 9: Spaanplaatvulling - geel/bruinig; - wordt veelvuldig gebruikt in 30 minuten brandwerende deuren (standaard voor 2003); - gewicht ca. 23 kg/m2. Figuur 10: Kanalenspaanplaat - geel/bruinig - gewicht ca. 20 kg/m2. Figuur 11: Geëxpandeerde kurkvulling - bruin; - wordt gebruikt in deuren die thermisch geïsoleerd moeten zijn (bijvoorbeeld buitendeuren). Figuur 12: Perlietvulling - bruin; - wordt na 2003 veelvuldig gebruikt in 30 minuten brandwerende deuren van grotere afmeting omdat het lichter is; - gewicht ca. 13 kg/m2. Figuur 13: Minerale vezelvulling - grijzig; - wordt van oudsher veelvuldig gebruikt in 60 minuten brandwerende deuren; - gewicht ca. 23 kg/m2 bij 40 mm dikke deuren en 28 kg/m2 bij 54 mm dikke deuren. Pagina 50 van 97

51 De vulling van de deur kan alleen visueel worden beoordeeld indien bijv. aan bovenzijde van de deur geen randhout is toegepast (zoals in figuur 9). Andere manieren op hier op relatief eenvoudige wijze achter te komen zijn door: - De slotkast te verwijderen; de sparing voor het slot is groter dan het randhout; via deze sparing kan de vulling dus worden gezien. - De kruk met schild verwijderen; soms zitten deze naast het randhout; na verwijdering is de vulling dus zichtbaar. Ook het gewicht van de deur in combinatie met het toegepaste randhout is voor oudere deuren (voor 2003) een indicatie van de brandwerendheid. Een dichte deur van 930x2115 mm met een gewicht van ca. 45 kg en een vurenhouten raamwerk heeft hoogstwaarschijnlijk een spaanplaatvulling en dus een brandwerendheid van 30 minuten. Diezelfde deur met een merbau randhout zal een minerale vezelvulling bezitten en dus als 60 minuten deur zijn toegepast. Let op, deuren na 2003 kunnen een lichtere vulling bezitten (perliet). De brandwerendheid bepalen op basis van het gewicht alleen is dus gevaarlijk. Ervaren personen zullen een brandwerende deur ook herkennen door het geluid bij kloppen op de deur. Pagina 51 van 97

52 9 Achtergrondinformatie voorzieningen in het deurblad Naast het randhout en de vulling van de deuren is het voor de brandwerendheid van de deur/kozijn combinatie van belang dat bij verhitting opschuimend band is voorzien. Dit band dient, afhankelijk van de brandwerendheid, aanwezig te zijn: - rondom de deur (in het deurblad of in het kozijn); - tussen het randhout en de vulling van de deur; - rondom de slotkast; - tussen scharnierbladen en deur cq. kozijn. Soms wordt het band rondom een deur achter een kantlat van ca. 10 mm aangebracht of is een topafwerking van kunststof aanwezig. Omdat band wordt aangebracht om de aanwezige naad bij brand af te dichten, wordt in dit hoofdstuk ook ingegaan op de grootte van de naden die rondom een deur aanwezig mogen zijn. 9.1 Bij verhitting opschuimend band rondom deur Nagenoeg elke geteste brandwerende deur is rondom voorzien van bij verhitting opschuimend band. Dit band schuimt bij verhitting op en dicht op deze wijze de naad tussen deur en kozijn af. Het voorkomt daarmee dat gassen en rook van de brandzijde via de naad naar de niet brandzijde stromen (criterium vlamdichtheid betrokken op afdichting (E). De bij verhitting opschuimende strip kan plat op de deur zijn aangebracht doch kan ook verticaal in het randhout zijn gefreesd, zodat alleen een streep band zichtbaar is. De strip kan grijs/zwart van kleur zijn (gebaseerd op grafiet), kan rood zijn (kunststof verpakking rondom palusol in verband met vochtgevoeligheid van palusol), maar ook wit (bijv. interdens). De dikte is veelal 1 tot 2 mm. Zie figuur 14. De bij verhitting opschuimende strip kan aan de zijkanten zijn weggewerkt achter een kantlat van ca. 10 mm dikte. Zie figuur 15 en 16 Bij een 60 minuten deur is meer bij verhitting opschuimend band nodig dan bij een 30 minuten deur. Bij een 30 minuten deur is veelal 1 strip rondom de deur aangebracht. Bij een 60 minuten deur zijn ter plaatse van de stijlen (en soms ook ter plaatse van de regels) veelal 2 strippen voorzien en is tevens een strip tussen randhout en vulling aanwezig. Zie figuur 15 en 16. Opmerking: Soms wordt het band niet rondom voorzien in het deurblad maar in het kozijn. Dit band (indien drukopbouwend) moet dan wel tegenover het deurblad (in de sponning) en niet in de aanslag van het kozijn zijn aangebracht. Opmerking: Bij voorkeur de bij verhitting opschuimende strip plat in het deurblad aanbrengen, omdat verticaal in het randhout ingefreesd materiaal delaminerend werkt, zeker als het opschuimende materiaal bij verhitting een druk-opbouw heeft. Pagina 52 van 97

53 Figuur 14: Diverse bij verhitting opschuimende strips. Van links naar rechts: palusol, strip gebaseerd op grafiet, interdens strippen (flexibel) en interdens platen (hard). Figuur 15: Voorbeelden 30 minuten brandwerende deur: 1 strip rondom, rechts achter kantlat Figuur 16: Voorbeelden 60 minuten brandwerende deur: 2 strips tpv stijlen, rechts achter kantlat. Tevens strip tussen randhout en vulling 9.2 Topkantafwerking In verband met het gebruik wordt op de zijkanten van de deur soms een topkantafwerking voorzien. Dit is een kunststof randafwerking van pvc of polyurethaan. Een kunststof kantafwerking van pvc kan worden toegepast voor 20 tot 30 minuten deuren. Voor 60 minuten deuren dient een topkantafwerking van polyurethaan te worden toegepast. Een poly-urethaan afwerking schuimt enigszins op brand, een pvc afwerking doet dit niet. Het verschil tussen beide afwerkingen is te herkennen aan de wijze waarmee de afwerking aan het randhout is bevestigd; een afwerking van poly-urethaan heeft nopjes, een pvc-afwerking heeft dan niet. Een bij verhitting opschuimende strip achter de randafwerking is niet nodig. Pagina 53 van 97

54 Figuur 17: Topkantafwerking van poly-urethaan in 40 mm dikke 30 minuten deur met perlietvulling (links) en 54 mm dikke 60 minuten deur met minerale vezel vulling (rechts). 9.3 Naden rondom deur De naden rondom een deur (tussen deur en kozijn) mogen niet te groot zijn. In zijn algemeenheid wordt als vuistregel aangehouden dat de naden aan hangzijde, sluitzijde en bovenzijde niet groter mogen zijn dan 3 mm; voor de naad aan de onderzijde geldt als vuistregel 6 mm. Enkele testen aan deuren tonen aan dat bij grotere naden ook nog aan de eisen kan worden voldaan. Omdat naden rondom een deur van 3 tot 6 mm moeilijk op te dikken zijn, wordt een en ander daarom in het stroomschema enigszins genuanceerd. Er wordt een relatie gelegd met de aanwezige aanslagbreedte van het kozijn en de te realiseren brandwerendheid. Voor een brandwerendheid van 30 minuten is bij een houten kozijn van 550 kg/m3 hardhout (bijv. meranti) een aanslagbreedte van 17 mm nodig; bij een dichtheid < 550 kg/m3 geldt 25 mm. En voor een brandwerendheid van 60 minuten (dichtheid > 550 kg/m3) is een aanslagbreedte van 25 mm vereist. Bij een naad van 3 mm betekent dit dus een daadwerkelijke aanslag van respectievelijk 14 en 22 mm. Deze minimale aanslag moet in de praktijk aanwezig zijn. Zie ook onderstaande tabel. Brandwerendheid Kozijnhout Vereiste aanslagbreedt e kozijn Maximale naad volgens test Minimale aanslag in test 30 minuten Vurenhout 25 mm 3 mm 22 mm 30 minuten Meranti 17 mm 3 mm 14 mm (550 kg/m 3 ) 60 minuten Meranti / Merbau 25 mm 3 mm 22 mm Voorts wordt geadviseerd bij naden groter dan 3 mm, drukopbouwend band in de deur of het kozijn te voorzien met een groot expansievermogen (bijv. technofire). Eventueel band dat weinig drukopbouwend is, dient dan dus te worden vervangen. Voorbeeld: Aanwezig is kozijn aanslagbreedte van 25 mm. De naden rondom zijn 5 mm groot. - Moet voor een brandwerendheid van 30 minuten de deur worden opgedikt als het een hardhouten kozijn betreft (> 550 kg/m3)? Nee, de aanwezige aanslag bedraagt 20 mm, dit is meer dan de minimaal vereiste 14 mm. Wel dient bij drukopbouwend band rondom de deur of in het kozijn te worden voorzien. - Zijn bij een deur van 30 minuten brandwerende maatregelen nodig als sprake is van een vurenhouten kozijn (ca. 400 kg/m3)? Ja, de aanwezige aanslag bedraagt 20 mm, dit is minder dan de minimaal vereiste 22 mm. De maatregelen kunnen bestaan uit het opdikken van de deur of het opdikken van het kozijn. Wordt gekozen voor het opdikken van het kozijn dan dienen tevens drukopbouwende strips rondom de deur of in het kozijn aanwezig te zijn. Pagina 54 van 97

55 - Zijn bij een deur van 60 minuten brandwerende maatregelen nodig, indien een hardhouten kozijn aanwezig is (> 550 kg/m3)? Ja, de aanwezige aanslag bedraagt 20 mm; dit is minder dan 22 mm. De maatregelen kunnen bestaan uit het opdikken van de deur of het opdikken van het kozijn. Wordt gekozen voor het opdikken van het kozijn dan dienen tevens drukopbouwende strips rondom de deur of in het kozijn aanwezig te zijn. Aan de onderzijde van de deur komt het regelmatig voor dat de naad groter is dan 6 mm. Indien geen valdorpel aanwezig is, dienen maatregelen te worden getroffen. Figuur 18: Grote naad onder deur Deze maatregelen kunnen bestaan uit het opdikken van de deur, het voorzien van een dorpel op de vloer (onbrandbaar) of het aanbrengen van een brandwerende valdorpel in de deur. Let op: Dit laatste kan alleen indien de onderregel van de deur verhoogd (ca. 65 mm) is uitgevoerd. Figuur 19 toont voorbeelden van brandwerende valdorpels. Valdorpels kunnen naden tot ca. 14 mm overbruggen. Figuur 19: Links: Valdorpel type Schall-Ex DUO L-15 met zelfdovend siliconenprofiel; Rechts: Valdorpel type DBB 1530 van Deventer met bij verhitting opschuimend materiaal in valdorpel. Pagina 55 van 97

56 10 Glasopeningen / roosters in deurblad Deurbladen worden vaak voorzien van glasopeningen en soms van een ventilatieopening. Op dit blad is aangegeven op welke wijze het brandwerende glas cq. het brandwerende ventilatierooster op het deurblad moet zijn aangesloten. Op het glas zelf wordt op dit blad niet ingegaan Glasopening Belangrijke plaatsingsaspecten die beoordeeld moeten worden zijn: - Aanwezigheid glasraamkader; - Afmetingen, houtsoort en bevestiging van glaslatten; - Plaatsing glas (blokjes onder glas, band tussen glaslat en glas) Glasraamkader Een glasraamkader is een houten kader dat rondom de glasopening in de deur wordt voorzien om de bevestiging van de glaslatten eenvoudig mogelijk te maken. Dit kader is bij massieve deuren altijd aanwezig omdat het deurblad zelf een glasraamkader vormt. Bij houten deuren met randhout en vulling zal dit kader veelal niet aanwezig zijn als het oudere deuren (voor 2003) betreft; voor 2003 werd het glas namelijk nog veelvuldig achteraf in de deur aangebracht. Bij nieuwere deuren zal dit kader veel vaker wel aanwezig zijn (in fabriek aangebracht) of is in plaats van een glasraamkader bij verhitting opschuimend band rondom de glasopening aangebracht. Zie figuur 20 en 21. De afwezigheid van een glasraamkader in een oudere deur met vulling betekent niet direct dat de deur moet worden vervangen. Dit hangt van het type vulling af. Een vulling van vlasspaanplaat heeft schroefhoudend vermogen een vulling van kurk of minerale vezelplaat niet. Een deur met vlasspaanplaatvulling hoeft daarom niet te worden vervangen; een deur met andere vulling mogelijk wel (expert judgement aangewezen). Het glasraamkader kan niet visueel beoordeeld worden. Alleen na verwijdering van een glaslat kan dit worden achterhaald. Indien te achterhalen is of het glas in de fabriek in de deur is geplaatst mag worden aangenomen dat het glasraamkader aanwezig is. Voor glas dat is geplaatst in een deur voor 2003 of achteraf in de deur is aangebracht mag worden aangenomen dat het glasraamkader niet aanwezig is Glaslatten Van belang zijn de afmetingen van de glaslatten, het materiaal van de glaslatten en de wijze van bevestiging aan de deur. Voor massieve deuren, deuren met een glasraamkader en oudere deuren zonder dit kader maar met een vlasspaanplaatvulling geldt het volgende: - De afmetingen van glaslatten in 40 mm dikke brandwerende deuren bedragen ca. 20x30 mm tot 25x35 mm, waarbij het hout tpv het deurblad nog ca mm dik is. - Glaslatten moeten minimaal van meranti of brandwerend mdf zijn; vurenhout, niet brandwerend mdf, aluminium of kunststof is niet akkoord. Zie voor houtherkenning van de glaslatten bijlage 2. Pagina 56 van 97

57 Het verschil tussen een stalen of aluminium glaslat laat zich vaststellen door een magneet. Een magneet blijft plakken op staal, doch niet op kunststof en aluminium. - Glaslatten moeten zijn geschroefd, hoh ca. 200 mm, met schroeven ca. 40x3,5 tot 50x4 mm. Spijkers, nieten e.d. is niet akkoord en ook een schroefafstand ruim groter dan 200 mm (>300 mm) is niet akkoord. Lengte van de schroeven laat zich niet visueel beoordelen; dit kan alleen door er een schroef uit te draaien. - Schroeven moeten aan glaszijde zijn aangebracht. Zeker bij deuren met spiegeldraadglas is dit erg belangrijk omdat deze schroeven ook als functie hebben dat het glas bij brand (na wegbranden glaslat) niet uit de deur valt. Zie figuur 20. In figuur 22 t/m 23 zijn een tweetal praktijkvoorbeelden opgenomen. Bij nieuwere deuren zonder glasraamkader (met band rondom glasopening) en een niet schroefhoudende vulling (minerale vezelplaat) worden de glaslatten op andere wijze bevestigd. Zie figuur 21. Deze oplossing is niet in het stroomschema verwerkt. Het schema richt zich vooral op de oudere deuren. Bij afwijkingen op het hierboven gestelde wordt expert judgement aangewezen. Figuur 20: Tpv glasopening is glasraamkader voorzien, waaraan glaslatten vanuit opening worden geschroefd (ca. 50x3,5 mm hoh 200 mm). Pagina 57 van 97

58 Figuur 21: Tpv glasopening is geen glasraamkader voorzien. In plaats daarvan is rondom opening bij verhitting opschuimend band aanwezig en vindt bevestiging van glaslat plaats met patentbouten en schroeven 80x3 mm (op 4 plaatsen) en spijkers 32x1,8 mm (hoh 100 mm). Figuur 22: Praktijkvoorbeeld 1: Glaslatten qua materiaal en afmetingen akkoord. Bevestiging geschiedt echter met spijkers; niet akkoord bij aanwezigheid glasraamkader of spaanplaatvulling in deur: spijkers vervangen door schroeven, hoh 200 mm. bij ontbreken kader en aanwezigheid minerale vezelplaatvulling (60 minuten) / perliet (30 minuten): expert judgement nodig Plaatsing glas Het brandwerende glas dient: - Op hardhouten of onbrandbare blokjes te staan; - Ingeklemd te worden tussen keramische vezelband; - Eventueel afgewerkt te worden met brandwerende kit. Zie ook figuur 20, 21, 24 en 25. Figuur 23: Praktijkvoorbeeld 2: Glaslatten qua materiaal en afmetingen akkoord. Bevestiging geschiedt met schroeven aan deurbladzijde (ipv glasopeningzijde); niet akkoord bij aanwezigheid glasraamkader of spaanplaatvulling in deur (30 minuten): extra schroeven voorzien vanuit glasopeningzijde, hoh 200 mm bij ontbreken kader en minerale vezelplaatvulling (60 minuten) of perliet (30 minuten): expert judgement nodig Zonder verwijdering van de glaslat kan niet worden achterhaald of het glas correct brandwerend is geplaatst. De ruimte tussen glas en glaslat en de leeftijd van de deur kunnen wel een goede graadmeter zijn: - Is geen ruimte tussen glas en glaslat aanwezig (het glas is dan koud geplaatst) dan zijn geen voorzieningen aanwezig en is geen sprake van brandwerende plaatsing van het glas. - Is een ruimte tussen glas en glaslat aanwezig van ca. 5 mm dan zijn voorzieningen getroffen. Bij deuren na 2003 zullen dit naar verwachting brandwerende voorzieningen zijn (als bovenstaand genoemd); bij deuren voor 2003 is de kans groot dat geen brandwerende voorzieningen getroffen zijn (doch alleen bijvoorbeeld niet brandwerende kit). Pagina 58 van 97

59 Figuur 24: Links: keramisch vezelband (kerafix); Rechts: onbrandbaar stelblokje (flammi). Figuur 25: Keramisch vezelband en stelblokje op glas zichtbaar; glaslat moet nog worden geplaatst Rooster Soms worden roosters in deuren voorzien ten behoeve van ventilatie (overstroomvoorziening). Bij toepassing in brandwerende deuren dienen dit brandwerende roosters te zijn. Dergelijke roosters zijn te herkennen aan vrij dikke lamellen met bij verhitting opschuimend materiaal die met een kunststof laag zijn afgewerkt. Figuur 26 toont enkele typen. Figuur 26: Voorbeelden brandwerende ventilatieroosters De roosters in deuren kunnen niet in onbeperkte afmeting worden toepast. Testen zijn gedaan aan roosters tot 300x500 mm. De roosters moeten met hardhouten latten (afmeting 25x8 mm) aan het deurblad worden bevestigd. Zie figuur 27. Figuur 27: Plaatsing brandwerende ventilatierooster in deur Pagina 59 van 97

60 11 Hang- en sluitwerk 11.1 Slotkast Type slot Er dient een Nemefslot uit de serie 600 of 1200, een Lipsslot uit de serie 2400 of een slot dat hieraan gelijkwaardig is te worden toegepast. Een standaard cilinderslot (zonder houtdekking tpv slot) is niet akkoord in verband met doorbranding. Zie figuur 28 en 29. Figuur 28: Cilinderslot niet toegestaan Figuur 29: Slot type Nemef 600 toegestaan Bij verhitting opschuimend band Ook bij de Nemef (serie 600 en 1200) en Lipssloten (serie 2400) is voorkomen van doorbranding nog een belangrijk aandachtspunt. 2 aspecten zijn van belang: - De sparing in de deur mag niet te groot zijn. De Nemef en Lips-sloten zijn relatief kleine sloten met een voorplaat met een breedte van 25 mm. Bij deuren met een breedte van 40 mm is naast deze voorplaat dus nog ca. 7,5 mm hout aanwezig. Zie figuur De slotkast dient bekleed te worden met een bij verhitting opschuimende beplating, veelal interdens (zie figuur 14). Of interdens (witte plaat van ca. 1 mm dikte) aanwezig is, kan alleen achterhaald worden door de slotkast te verwijderen. Pagina 60 van 97

61 Figuur 30: Afmetingen slotkast (voorplaat) en materiaaldikte naast slotkast (voorplaat) Dagschoot Een ander belangrijk aspect voor de brandwerendheid van de deur/kozijn combinatie is de aanwezigheid van een dagschoot. In testen aan brandwerende deuren is altijd een slot met dagschoot voorzien. De dagschoot vormt bij brand een fixatiepunt. Het zorgt ervoor dat de deur op zijn plek blijft zitten. In veel utiliteitsgebouwen (bijvoorbeeld in ziekenhuizen) is uit oogpunt van gebruik een deur met dagschoot echter niet gewenst. Of een dagschoot achterwege kan blijven is onder voorwaarden toegestaan. Deze voorwaarden zijn nader toegelicht in de POV beoordeling bestaande puiconstructies. Situaties die buiten de voorwaarden vallen zijn ter beoordeling van een expert. Figuur 31: Deur zonder slot en dus zonder dagschoot onder voorwaarden toegestaan - expert judgement Driepuntssluiting Bij driepuntssluitingen zijn extra maatregelen nodig. Naast dat de slotkasten moeten zijn omwikkeld met brandwerend materiaal, is bijvoorbeeld in de groef opschuimend band nodig alsook in het kozijn (sluitzijde). Soms dient ook de stijl aan sluitzijde Pagina 61 van 97

62 zwaarder te zijn uitgevoerd. Omdat de maatregelen per leverancier verschillen is voor de beoordeling van de driepuntssluiting expert judgement aangewezen. Figuur 32: Voorbeeld 3-puntssluiting 11.2 Scharnieren Onderscheid is nodig in opdekdeuren en stompe deuren. Bij opdekdeuren worden tenminste 3 insteekpaumelles gebruikt. Zie figuur 33. Figuur 33: Insteekpaumelle Bij stompe deuren zijn tenminste 3 kogellagerscharnieren 3,5 nodig. Bij hogere deuren (> 2600 mm) worden vaak 4 scharnieren toegepast. De scharnieren hebben een hoogte en breedte van ca. 89 mm. De scharnieren worden met schroeven (ca. 50x4 mm) vastgezet. Zie figuur 34. Opmerking: Bij 60 minuten stompe deuren is tussen scharnierblad en kozijn cq. tussen scharnierblad en deur soms bij verhitting opschuimend band aanwezig. Omdat dit niet standaard is, is dit niet opgenomen in het schema. Pagina 62 van 97

63 Figuur 34: Kogellagerscharnier Dranger Brandwerende (en rookwerende) deuren moeten (behalve voordeuren in woningbouw) worden voorzien van een dranger. Figuur 35: Voorbeelden van drangers: Links: type ECO TS 41; Rechts: type TS 93 (met glijarm) Sluitkracht Voor het goed sluiten van de deur is de sluitkracht van de dranger van belang. De vereiste sluitkracht is geregeld in EN Deze is afhankelijk van de breedte en het gewicht van de deur. Het daarom van groot belang het type dranger dat aanwezig is, goed te noteren. Zie onderstaande tabel. Alleen deuren in zwaarte 3 en hoger zijn toepasbaar voor brand- en rookwerende deuren Relatie met dagschoot Als de deur eenmaal gesloten is, heeft de dranger over het algemeen geen functie meer in de brandwerendheid van de deur/kozijncombinatie. Bij veel testen aan brandwerende deuren blijven drangers immers achterwege. Pagina 63 van 97

64 Maar let op: deuren in een brandtest zijn altijd voorzien van een dagschoot! Deze dagschoot houdt de deur na het sluiten door de dranger in de sponning. Bij deuren zonder dagschoot zal de dranger de deur in de eerste brandfase de functie van de dagschoot moeten overnemen; de dranger zal de deur in de sponning moeten houden. Dit betekent dan over het algemeen toepassing van een zwaardere dranger (dranger met grotere sluitkracht). Ook dan is het dus van groot belang het aanwezige type dranger goed te achterhalen. NB. Bij deuren zonder dagschoot zullen meer maatregelen nodig zijn dan het toepassen van een zwaardere dranger. In de POV beoordeling bestaande puiconstructies worden deze voorzieningen nader toegelicht Relatie met kleefmagneet Met kleefmagneten kunnen brand- en rookwerende deuren in geopende stand worden gehouden. Bij een rookmelding worden de kleefmagneten vrij gegeven en sluiten de deuren. De kleefmagneten worden daartoe aangesloten op een aanwezige brandmeldinstallatie of (indien geen bmi aanwezig) op een brandschakelaar (rookmelder binnen 2,5 m aan beide zijden van deur). Zie figuur 36 voor voorbeelden van kleefmagneten. Pagina 64 van 97

65 Figuur 36: Voorbeelden van kleefmagneten Om kromtrekken van een houten deur te voorkomen is het van belang dat de kleefmagneet en dranger aan dezelfde zijde (bovenaan) de deur zitten. Figuur 37: Dranger en kleefmagneet beide aan bovenzijde deur Pagina 65 van 97

66 Bijlage 2 Houtherkenning [bron: Centrum Hout] Voorbeelden van loofhout Houtsoort Boom Wetenschappelijke naam acacia Acacia spp afzelia Afzelia spp Amerikaans hard esdoorn Suikeresdoorn Acer saccharum appel (hout) Appelboom Malus sylvestris soortelijk gewicht kg/m 3 azobé Lophira alata azijnhout Steeneik Quercus ilex beuken Beuk Fagus sylvatica 700 berken Berk Betula spp. 650 bilinga Bilinga Nauclea trillesii ebben Diospyros spp eiken Eik Quercus spp. 700 esdoorn Europese esdoorn Acer spp. 610 essen Es Fraxinus excelsior kastanje Tamme kastanje Castanea sativa 550 kersen Amerikaanse vogelkers Prunus serotina linden Linde Tillia spp. 540 mahonie Swietenia spp meranti Shorea spp merbau Intsia spp Iroko Milicia regia spp noten paardenkastanje Okkernoot (Walnoot) Paardenkastanje Juglans spp Aesculus hippocastanum palmhout Buxus Buxus sempervirens perenhout Gewone peer Pyrus communis 700 pokhout Guaiacum spp populieren Populier Populus spp 450 robinia Robinia Robinia pseudoacacia Sapupira sapupira Angelim da Mara teak Teakboom Tectona grandis wilgen Wilg Salix spp. 450 wengé Millettia laurentii kersen Zoete kers Prunus avium 600 Pagina 66 van 97

67 Voorbeelden van naaldhout Houtsoort Boom Wetenschappelijke naam grenen Grove den Pinus silvestris 510 lariks of lorken europese lork Larix decidua en spp oregon pine douglasspar Pseudotsuga menziesii 530 vuren fijnspar Picea 460 hemlock hemlockspar Tsuga spp. 450 parana pine Araucaria angustifolia pin des landes Zeeden Pinus pinaster pitch pine den Pinus spp. 630 southern yellow pine Soortelijk gewicht (kg/m 3 ) den Pinus spp. diverse soorten Pagina 67 van 97

68 MERANTI, RODE Atibt: dark red meranti/red meranti/light red meranti Andere namen: Donkerrode meranti, dark red meranti, nemesu (alleen zware donkerrode meranti), light red meranti (Maleisië), madjau, melebekan, meranti merah, red meranti (Indonesië), dark red seraya, red seraya, light red seraya, obar suluk (Sabah). Botanische naam: Lichtrode meranti voornamelijk: Shorea leprosula Miq., S. ovalis (Korth.) Blume, S. parvifolia Dyer, S. smithiana Sym., S. spec. div.. Donkerrode meranti voornamelijk: Shorea curtisii Dyer ex King, S. macrantha Brandis, S. ovata Dyer ex Brandis, Shorea pauciflora King, (nemesu = uitsluitend S. pauciflora KING). S. platyclados v. Slooten ex Foxw., S. singkawang Burck, S. spec. div.. Familie: Groeigebied: Boombeschrijving: Aanvoer: Houtbeschrijving: Dipterocarpaceae. Zuidoost-Azië; voornamelijk Maleisië, Indonesië, Sabah, Sarawak. Hoogte m, maximaal 70 m. De m lange, gladde, goed cilindrische stam heeft een diameter van 0,5-0,9 m, maximaal 3,0 m. Aan de stamvoet zijn meestal wortelaanlopen aanwezig die, afhankelijk van de soort, kort en breed tot hoog en smal zijn. Zeer zware stammen zijn vaak hol of hebben een rot of sponzig hart. Gekantrecht hout, plaatmateriaal, halffabrikaten en eindproducten. De kleur van het kernhout varieert sterk van donkerrood tot licht roodbruin en van bleekroze tot rozerood. Aangezien diverse boomsoorten, ook van verschillende herkomst, van het geslacht Shorea rode meranti leveren, zijn kleurnuances en gewichtsverschillen in een partij hout altijd aanwezig. Het mm brede spint is rozegrijs getint en duidelijk van het kernhout te onderscheiden. Door lichte kruisdraad kan kwartiers gezaagd hout een brede streeptekening vertonen. Op het houtoppervlak zijn soms witachtige lijntjes zichtbaar als gevolg van tangentiaal gerangschikte harskanaaltjes die een witte inhoud kunnen hebben. Voor blank lakwerk zijn deze lijntjes geen bezwaar, omdat ze de lak absorberen en daardoor vrijwel onzichtbaar worden. Het hout heeft geen harsachtig karakter als bijvoorbeeld keruing. Zeer kleine wormgaatjes (pin holes), veroorzaakt door nathoutboorders, komen voor. In gezaagd en gedroogd hout bestaat echter geen gevaar voor Pagina 68 van 97

69 Houtsoort: Draad: Nerf: Pagina 69 van 97 verdergaande aantasting. loofhout Recht, kruisdraad komt voor. Matig grof. Volumieke massa: (300-) 640 (-860) kg/m3 bij 12% vochtgehalte, vers kg/m3. Werken: Drogen: Bewerkbaarheid: Spijkeren en schroeven: Lijmen: Buigen: Gering. Matig snel. Rode meranti is zonder veel moeilijkheden te drogen, waarbij weinig neiging tot vervorming optreedt. Er dient wel op enige variatie in het gedrag tussen de onderling zeer moeilijk van elkaar te onderscheiden merantisoorten te worden gerekend. Rode meranti is, zowel met handgereedschap als met machines, goed te bewerken. Er bestaat wel enige variatie tussen de soorten, maar de zwaarte van bewerken hangt voornamelijk af van de volumieke massa. Bij het schaven van kruisdradig hout moet de snijhoek 20 bedragen om opstaande vezels te voorkomen. Goed. Goed. Slecht. Oppervlakafwerking: Goed. Duurzaamheid: Schimmels -grondcontact 2-4, kg/m3 bij 12% vochtgehalte. Schimmels -grondcontact 4-5, kg/m3 bij 12% vochtgehalte. Termieten M. Volgens NEN-EN wordt rode meranti, met een volumieke massa van tenminste 670 kg/m3 bij 12-17% vochtgehalte, geacht duurzaamheidsklasse 3 te zijn in contact met de grond. Door het grote aantal Shoreasoorten dat rode meranti kan leveren, waarvan elke soort een andere duurzaamheid en impregneerbaarheid heeft, is het moeilijk één classificatie te geven. Door TNO Bouw Centrum voor Houttechnologie (de huidige afdeling Houttoepassingen van dit instituut), uitgevoerde laboratoriumproeven hebben duidelijk gemaakt dat gedroogd rode meranti met een volumieke massa van 500 kg/m3 of meer weinig gevoelig is voor aantasting door de schimmelsoorten die verantwoordelijk zijn voor het in Nederland en België voorkomende houtrot in geveltimmerwerk. In België wordt als ondergrens 550 kg/m3 bij 12% vochtgehalte aangehouden. Sterkteklasse: Impregneerbaarheid: Kernhout 4v. Spint 2. Bijzonderheden: Rode meranti is volgens NEN 5498:1997 ingedeeld in sterkteklasse K21. Rode meranti wordt geleverd door enkele tientallen Shoreasoorten, waarbij donkerrode meranti en lichtrode meranti niet of soms zeer moeilijk van elkaar zijn te onderscheiden. Verschillende factoren, waaronder kleur en gewicht, kunnen bij de zwaardere soorten lichtrode meranti overeenkomen met de lichtere soorten donkerrode meranti. Dus op bepaalde punten kunnen verschillende

70 Toepassingen: Kwaliteitseisen: eigenschappen van beide in NEN 1015 vermelde houtsoorten en handelsonderscheidingen elkaar overlappen. Deze factoren hebben ertoe geleid een gezamenlijke beschrijving onder de naam rode meranti te maken. Binnen- en buitentimmerwerk kozijnen, ramen, deuren, betimmeringen, plinten, trappenhuizen, traptreden, carrosseriebouw enz. Het fineer wordt op grote schaal gebruikt voor de fabricage van triplex. Voor rode meranti is in 1989 een Nederlandse norm verschenen in de serie Kwaliteitseisen voor hout (KVH 1980), NEN 5483 Houtsoort rode meranti. Rode meranti is genoemd in de KVT\'95, Kwaliteit van houten gevelelementen. Dit betekent dat met rode meranti kozijnen met KOMO-productcertificaat kunnen worden vervaardigd. Rode meranti is genoemd in de beoordelingsrichtlijn (BRL) 1701/05, Gelijmde dragende houten bouwconstructies. Rode Meranti voldoet aan de eisen genoemd in de beoordelingsrichtlijn (BRL) 2902/01, Gelamineerd hout voor niet-dragende toepassingen. Pagina 70 van 97

71 MERBAU Atibt: merbau Andere namen: Solomon merbau (Nederland), tat-talun (Myanmar/Burma), vesi (Fiji), ipil (Filipijnen), kayu besi, Moluks ijzerhout, mirabow (Indonesië), inzia (Italië), hintsy (Madagascar), merbau (Maleisië), kohu (Nieuwcaledonië), bendora, kwila, melila (Papua-Nieuw Guinea), ivili, kivoli, vuvula (Salomonseilanden), lumpha, lumpho, lum-paw, makamong (Thailand), go nuoc (Vietnam). Botanische naam: Intsia bijuga (Colebr.) Kuntze., I. palembanica Miq. (= I. bakeri Prain)., I. spec. div. Familie: Groeigebied: Boombeschrijving: Aanvoer: Houtbeschrijving: Leguminosae (Caesalpiniaceae). Zuidoost-Azië, New Guinea, de eilanden van de Zuidwest- Pacific, aangeplant in Madagascar. Hoogte m (soms tot m). Afhankelijk van het groeigebied vertonen de stammen min of meer ontwikkelde wortellijsten die 2-4 m hoog worden, soms zelfs tot 7 m. Intsia palembanica Miq. kan een takvrije lengte tot 25 m bereiken, gemiddeld echter m en een gemiddelde diameter van 0,9 m. De andere Intsia-soorten zijn meestal korter en dunner (gemiddeld 0,7 m). Over het algemeen zijn de stammen vrij recht en cilindrisch. Gekantrecht hout. De kleur van vers merbau-kernhout is geel tot oranjebruin, nadonkerend tot bruin tot donkerbruin of donker roodbruin. Ook komen soms zwartachtige zones in het hout voor. Deze kleurverschillen zijn kenmerkend voor de houtsoort en kunnen derhalve nooit een reden zijn tot afkeuring. Voor bepaalde decoratieve doeleinden kan een selectie op kleur wenselijk zijn. Het geelwitte mm (gemiddeld mm) brede spint, is duidelijk van het kernhout te onderscheiden. Wanneer het hout aan het daglicht wordt blootgesteld, verdwijnen de grote kleurverschillen. Lichte Pagina 71 van 97

72 Houtsoort: Draad: Nerf: Volumieke massa: Werken: Drogen: Bewerkbaarheid: Spijkeren en schroeven: Lijmen: Buigen: Pagina 72 van 97 kleuren worden donkerder, donkere gedeelten worden daarentegen meestal lichter van kleur. Merbau heeft een gelijkmatige structuur en vertoont geen bepaalde tekening. De zaagwijze (dosse of kwartiers) heeft op de tekening van het hout vanzelfsprekend wel enige invloed. Geschaafd hout vertoont vaak een fraaie glans. Soms voelt het hout enigszins vettig aan. Op het oppervlak zijn soms fijne, zwavelgele streepjes zichtbaar die door vat-inhoudsstoffen worden veroorzaakt. Zowel botanisch als qua eigenschappen staat merbau dicht bij afzelia. loofhout Recht tot min of meer kruisdradig, soms onregelmatig. Matig grof. (500-) (-1000) kg/m3 bij 12% vochtgehalte. Gering. Zeer langzaam, zonder veel kans op vervorming en scheuren. Merbau is, afhankelijk van de volumieke massa, draadrichting en inhoudsstoffen, zowel met handgereedschap als machinaal goed tot matig moeilijk bewerkbaar. Bij het zagen van vers merbau kan gom aan de zaagtanden gaan klonteren en bij het schaven kunnen op het radiale vlak de vezels gaan opstaan. Door een spaanhoek van 20 kan inspringsel worden tegengegaan. Matig. Het is raadzaam merbau voor te boren om splijten te voorkomen. De inhoudsstoffen van merbau vormen, wanneer het hout in aanraking komt met ijzer, hiermee een isolerende laag, die zowel het hout als het ijzer tegen corrosie beschermt. Goed. Niet bekend. Oppervlakafwerking: Goed. Voor glad werk is poriënvuller noodzakelijk. Minder geschikt voor afwerkmiddelen op waterbasis. De kleurstoffen zullen de eerste afwerklaag vlekkerig maken of kleuren. Duurzaamheid: Sterkteklasse: Schimmels 1-2. Termieten M. De natuurlijke inhoudsstoffen die merbau duurzaam maken, zijn uitloogbaar in water. Merbau is dus minder duurzaam onder voortdurend vochtige omstandigheden in water en/of grondcontact of in slecht geventileerde ruimtes. Impregneerbaarheid: Kernhout 4. Spint niet bekend. Bijzonderheden: In de vaten (zichtbaar in de groefjes op het langsvlak van het hout) komt een donkerbruine, gomachtige stof voor, die te zien is als kleine donkerbruine stipjes of streepjes. Deze inhoudsstof is oplosbaar in water. Dit kan problemen geven wanneer het hout - onbehandeld of onvoldoende afgewerkt - wordt blootgesteld aan water. Zo kan de in het wa ter opgeloste kleurstof bijvoorbeeld verkleuringen veroorzaken in het omringende metselwerk (het zogenaamde bloeden van merbau). Daarom is het van belang dat van merbau

73 Toepassingen: Kwaliteitseisen: vervaardigde producten (bijv. buitendeuren, -kozijnen, - ramen en dergelijke) niet onbehandeld aan weer en wind worden blootgesteld, maar direct na vervaardiging rondom worden voorzien van behoorlijk afsluitende lagen vernis, lakbeits, verf of andere daarvoor in aanmerking komende producten, het liefst voor het samenvoegen van de onderdelen. Bij merbau dat onbehandeld wordt toegepast, kan de kleurstof na bewerking goed met water worden afgespoeld om later kleurvlekken te voorkomen. De vlekken zelf kunnen met een lauwe ammoniakoplossing worden verwijderd, buiten aan zon, regen en wind blootgesteld verdwijnen deze vlekken na enige tijd. Voor merbau dat binnenshuis wordt toegepast, bestaan deze problemen uiteraard niet. Betimmeringen, vloeren en traptreden kunnen met een blanke afwerking worden afgewerkt. Vóór het gebruik van waterafdunbare afwerkmiddelen, dient een scheidingslaag op het hout te worden aangebracht om het verkleuren van de afwerking door opgeloste inhoudsstoffen van merbau te voorkomen. Nat merbau kan corrosief zijn in contact met aluminium. Merbau is sterk en duurzaam en derhalve geschikt als constructiehout voor zowel binnen- als buitenwerk. Voorts voor kozijnen, ramen, deuren, binnen- en buitenbetimmeringen, traptreden, (parket) vloeren. Ook geschikt voor bepaalde waterbouwkundige toepassingen, als onderdelen van sluisdeuren, brug- en steigerdekken. In de gebieden van herkomst gebruikt men merbau ook voor meubelen, draai- en snijwerk. Merbau is genoemd in de KVT\'95, Kwaliteit van houten gevelelementen. Dit betekent dat met merbau kozijnen met KOMO-productcertificaat kunnen worden vervaardigd. Voor merbau is in 1988 een Nederlandse norm verschenen in de serie Kwaliteitseisen voor hout (KVH 1980), NEN 5481 Houtsoort merbau. Merbau voldoet aan de eisen genoemd in de beoordelingsrichtlijn (BRL) 2908/01, Houten deuvels. Pagina 73 van 97

74 VUREN Atibt: Andere namen: Botanische naam: Familie: Groeigebied: Boombeschrijving: Aanvoer: Houtbeschrijving: Archangel, Duits, Fins, Inlands, Middeneuropees, Noors, Onega, Oostenrijks, Russisch, Zweeds vuren, gewone spar, fijnspar (Nederland), epicéa, vuren (België), Fichte, Rottanne, Haselfichte (Duitsland), kuusi (Finland), epicéa, sapin blanc (Frankrijk), european spruce, whitewood, white deal (Groot-Brittannië), abete rosso, picea (Italië), omorika (Joegoslavië), gran (Scandinavië). Picea abies (L.) Karst (= P. excelsa L.)., P. spec.div.. Pinaceae. Europa, Noord-Azië. Hoogte gemiddeld 35 m. De rechte cilindervormige takvrije stam is ongeveer 20 m lang en heeft een diameter van 0,6-1,2(-1,8) m. De naam van de boom, in Nederland fijnspar genaamd, wijkt duidelijk af van de naam van het hout. De fijnspar is een bekende boom vanwege het feit dat de jonge bomen als kerstboom worden gebruikt. In het Roemeense Karpatengebergte worden boomhoogten van 60 m bereikt, waarbij de doorsnede 1,8 m kan zijn. Gekantrecht. Doordat vuren in Nederland en andere landen een belangrijke, veel aangevoerde houtsoort voor de bouw is, zijn, behalve voor rondhout, de handelsafmetingen voor het uit Noord- en Midden-Europa geïmporteerde hout genormaliseerd. In het Midden-Europees vuren bevindt zich meestal een klein percentage dennen (Abies alba Mill.). Inlands vuren wordt voornamelijk als rondhout en gekantrecht hout op de markt gebracht. Er is geen kleurverschil tussen kernhout en spint. Bij pas geschaafd hout is de kleur bijna wit tot bleek geelbruin, na langdurige blootstelling aan licht en lucht wordt het Pagina 74 van 97

75 Houtsoort: Draad: Nerf: geelbruin. Evenals de andere naaldhoutsoorten uit de gematigde luchtstreken vertoont vuren een duidelijk kleurverschil tussen het lichte vroeghout en het donkerdere laathout. Op kwartiers gezaagd hout geeft dit een streeptekening en op dosse gezaagd hout een vlamtekening te zien. Vuren is harshoudend, maar de opvallende harsgeur zoals die bij grenen voorkomt, ontbreekt. In vuren komen zogenaamde harszakken voor, ruimtes in het hout gevuld met hars, dat na openzagen eruit kan lopen. Soms worden in vuren smalle donkerder (rood) gekleurde banen aangetroffen. Dit komt door de aanwezigheid van drukhout (reactiehout), dat als een natuurlijk gebrek moet worden gezien. Vuren met drukhout is brosser en heeft een grotere krimp (vooral lengtekrimp) dan normaal hout. Vuren komt voor in zeer uiteenlopende groeigebieden met zeer verschillende klimatologische omstandigheden. Als gevolg hiervan treedt er een grote variatie op in groeiringbreedte, volumieke massa, fijnheid van de cellen en aantal en grootte van de kwasten. Op uiterlijke kenmerken zijn vuren en dennen moeilijk van elkaar te onderscheiden. De structuur van dennen is meestal wat grover dan van het Noord-Europese vuren. In tegenstelling tot het geslacht Picea (vuren) bevat het geslacht Abies (dennen) geen harsgangen. Harsgangen zijn op een met een scherp mes aangesneden kops vlak met een 10x vergrotende loep goed waarneembaar. naaldhout Recht. Fijn. Volumieke massa: (300-)460 (-620) kg/m3 bij 12% vochtgehalte, vers kg/m3. De volumieke massa is sterk afhankelijk van de groeiomstandigheden. Werken: Drogen: Bewerkbaarheid: Middelmatig. Snel, waarbij drukhout of schuin draadverloop, dat altijd wel enigszins aanwezig is, krom- of scheluwtrekken kan veroorzaken. Zorgvuldige stapeling kan dit tegengaan. Vers gezaagd hout dient direct na het zagen op latten te worden gezet om verkleuring door aantasting van blauwschimmel te voorkomen. Bij versneld drogen van vuren wordt meestal niet hoger dan C gegaan om de kleur van het hout blank te houden en om vervorming en scheurvorming van vooral dikker hout tegen te gaan. Een nadeel van het drogen van dun vuren bij temperaturen van 70 C of hoger is de toename van het aantal losse kwasten. Van deze zeer harde losse kwasten blijven bij het schaven soms stukjes in het beitelblok zitten, waardoor diepe groeven in het hout kunnen ontstaan. Vuren laat zich zowel met de hand als machinaal vrij gemakkelijk bewerken. Vooral de groeiringbreedte en de grootte en het aantal kwasten hebben een grote invloed op de bewerkbaarheid. Vooral vuren met smalle groeiringen laat zich goed bewerken. Pagina 75 van 97

76 Spijkeren en schroeven: Lijmen: Buigen: Goed. Goed. Niet bekend. Oppervlakafwerking: Goed. Met uitzondering van afwerkmiddelen op polyesterbasis waarbij de filmvorming en droging kunnen worden gehinderd bij de aanwezige harszakken. Duurzaamheid: Kernhout Schimmels 4. Hylotrupes G. Anobium G. Termieten G. Spint In tegenstelling tot andere houtsoorten wordt vurenspint na droging beschouwd gelijkwaardig (duurzaamheid en andere eigenschappen) te zijn aan kernhout voor de meeste toepassingen. Sterkteklasse: Vuren is volgens NEN 5498 ingedeeld in sterkteklasse: - K17 (kwaliteitsklasse C, KVH 2000). - K24 (kwaliteitsklasse A/B, KVH 2000). Impregneerbaarheid: Kernhout 3-4. Spint 3v. Er zijn echter technieken ontwikkeld die, voor bepaalde toepassingen, toch een goed resultaat geven. Bijzonderheden: Toepassingen: Kwaliteitseisen: In Noord-Amerika komen een aantal Picea- soorten (spruce) voor, waarvan sitka spruce apart wordt beschreven. Andere Picea-soorten worden gemengd met andere soorten aangevoerd. Zie de spruce-pine-firbeschrijving. De eigenschappen van deze verwante soorten komen grotendeels overeen met met die van Europees vuren. Vuren kan voor heel veel doeleinden worden toegepast. De variatie in kwaliteit is bij deze houtsoort groot en daarom zal de kwaliteit in de regel het gebruiksdoel bepalen. Gezien de natuurlijke duurzaamheid van vuren zal voor bepaalde toepassingen een behandeling met een verduurzamingsmiddel de gebruiksduur aanzienlijk kunnen verlengen. Gebruik in de bouw voor dragende constructies (al of niet gelamineerd) kozijnen, puien, ramen, deuren, trappen, vloeren, binnen- en buitenbetimmeringen, balkhout, kasten, kastplanken, lijstwerk, bekistingen, schuren, heipalen enz. Voor emballagedoeleinden worden grote hoeveelheden vuren (mede omdat het geen geur verspreidt) voor pallet-, kisten- en krattenfabricage, vaten en houtwol gebruikt. Andere toepassingen zijn goedkope meubelen, boompalen, hekpalen, spaanplaat, triplex enz. Vurenhout is de belangrijkste grondstof voor de bereiding van krantenpapier en cellulose. Bijzonder mooi is het langzaam en gelijkmatig gegroeide klankbodemhout voor muziekinstrumenten (het zogenaamde Resonanzholz (resonantiehout) dat afkomstig is uit de Karpaten, de Alpen, Bohemen en Bosnië. Voor vuren is in 1998 en 2000 een Nederlandse norm verschenen in de serie Kwaliteitseisen voor hout (KVH 2000), NEN 5466 Houtsoort Europees vuren, Europees grenen en Europees lariks. Europees vuren (met bijmenging van dennen, = Abies spec.), wordt genoemd in de in 1983 verschenen Nederlandse norm in de serie Kwaliteitseisen Pagina 76 van 97

77 voor hout (KVH 1980), NEN 5491 Heipalen - Europees naaldhout. Europees vuren (met bijmenging van dennen, =Abies spec.), wordt genoemd in de in 1985 verschenen Nederlandse norm in de serie Kwaliteitseisen voor hout (KVH 1980), NEN 5492 Rondhoutpalen (van Europees naaldhout). Vuren is genoemd in de KVT\'95, Kwaliteit van houten gevelelementen. Dit betekent dat met vuren kozijnen met KOMO-productcertificaat kunnen worden vervaardigd. Vuren wordt genoemd in de beoordelingsrichtlijnen (BRL): - BRL 0601 Houtverduurzaming onder vacuum en druk. Betreft de impregneerbaarheid van de houtsoort. - BRL 1701 Gelijmde dragende houten bouwconstructies. - BRL 1704 Gevingerlast hout en verlengd plaatmateriaal. - BRL 2301 Naaldhout. - BRL 2351 Mestbassins van hout. - BRL 2902 Gelamineerd hout voor niet-dragende toepassingen. - BRL 2905 Gezaagd Europees naaldhout voor waterbouwkundige toepassingen. - BRL 9021 Houten buitenbergingen. Pagina 77 van 97

78 GRENEN, EUROPEES Atibt: Andere namen: Botanische naam: Familie: Groeigebied: Boombeschrijving: Aanvoer: Houtbeschrijving: Archangel, Duits, Fins, Inlands, Noors, Pools, Zweeds grenen, pijnboom, grove den, mastboom (Nederland), pin rouge, (rood) grenen, pin sylvestre, pin du Nord, Noords grenen (België), Kiefer, Föhre, Forle, Forche, (Duitsland), mänty (Finland), pin sylvestre, pin rouge (Frankrijk), Scots pine, redwood, European redwood, Swedish redwood enz., red pine, Scots fir{*}, Norway fir{*}, red- of yellow deal (Groot-Brittannië), pino silvestre, dasa, dausol, teun, pino salvatico (Italië), sosna, cocna (Sovjetunie), furu (Zweden). {*} Verwerpelijke naam. Pinus sylvestris L., P. spec. div.. Pinaceae. Europa, Noord-Azië. Hoogte circa 30 m, maximaal 40 m hoog. De rechte cilindervormige takvrije stam is ongeveer 20 m lang en heeft een diameter van 0,6-0,9 m, soms zelfs 1,2 m. De boomnaam, in Nederland grove den of pijnboom genaamd, wijkt daar bijzonder af van de naam van het hout. Gekantrecht hout. Doordat Europees grenen (samen met vuren en dennen) in Nederland en andere landen een belangrijk en veel aangevoerd bouwhout is, zijn, behalve voor rondhout, de handelsafmetingen voor het uit Noorden Midden-Europa geïmporteerde hout genormaliseerd. Inlands grenen wordt als rondhout, gekantrecht hout en als halffabrikaten op de markt gebracht. De kleur van het verse kernhout is lichtbruin. Na verloop van tijd wordt het donkerder en varieert dan van geelbruin tot roodbruin en steekt scherp af tegen het mm brede spint dat wit tot lichtgeel van kleur kan zijn. Het spint kan soms, meestal plaatselijk, enigszins donkerder dan normaal gekleurd zijn. Dit komt door de aanwezigheid van drukhout (reactiehout), dat als een natuurlijk gebrek moet worden gezien. In het kernhout valt deze afwijking met het blote oog vrijwel niet te constateren. Evenals de andere naaldhoutsoorten uit de gematigde luchtstreken vertoont grenen een duidelijk verschil tussen het licht gekleurde vroeghout en het donkerder gekleurde laathout. Op kwartiers gezaagd hout geeft dit een streeptekening te zien Pagina 78 van 97

79 Houtsoort: Draad: Nerf: Volumieke massa: Werken: Drogen: Bewerkbaarheid: Spijkeren en schroeven: Lijmen: Buigen: en op dosse gezaagd hout een vlamtekening. Grenen is harshoudend. Soms kunnen de harsgangen als uiterst fijne streepjes worden waargenomen. Op de langsvlakken kunnen soms opvallende donkerbruine, onregelmatig gevormde kleverige vlekken voorkomen. Deze worden veroorzaakt door het hoge harsgehalte dat plaatselijk in het weefsel aanwezig kan zijn. Vers gezaagd of geschaafd hout verspreidt een aangename hars- of terpentijngeur. Deze geur verdwijnt op den duur, maar als oud hout opnieuw wordt bewerkt, ruikt het weer als nieuw. Grenen dat afkomstig is van aanplantingen (vrijwel al het grenen dat tegenwoordig wordt aangevoerd) bevat een groot percentage spint, aangezien de pijnbomen pas op circa 25- jarige leeftijd kernhout gaan vormen. Uit onderzoek is gebleken dat de mechanische eigenschappen van grenenspint niet onderdoen voor kernhout. Europees grenen heeft een zeer groot groeigebied met zeer verschillende klimatologische omstandigheden. Als gevolg hiervan treedt er een grote variatie op in groeiringbreedte, volumieke massa, grootte van de cellen, celwanddikte en aantal en grootte van de kwasten. naaldhout Recht. Fijn. (320-) (-800) kg/m3 bij 12% vochtgehalte, vers kg/ m3. De volumieke massa is sterk afhankelijk van de groeiomstandigheden en van de hoeveelheid hars die in het hout aanwezig is. Middelmatig. Snel, maar heeft de neiging bij de kwasten te splijten. Dik hout uit hartgekloofde delen moet voorzichtig worden gedroogd om te voorkomen dat het dosse vlak hol gaat trekken en scheuren. Het spint is gevoelig voor blauwschimmel en aanbevolen wordt Europees grenen zo spoedig mogelijk na het zagen te drogen. Europees grenen laat zich, zowel met de hand als machinaal, vrij gemakkelijk bewerken. Vooral de groeiringbreedte, de grootte en het aantal kwasten heeft een grote invloed op de bewerkbaarheid. Vooral fijnjarig hout laat zich goed bewerken. Bij bewerking van grof snelgegroeid grenen zal bij gebruik van minder scherp gereedschap een enigszins vezelig oppervlak worden verkregen. Bij bewerking van harsrijk hout kan de hars aan de gereedschappen blijven kleven. Goed. Goed, alleen slecht bij zeer harsrijk hout. Aanbevolen wordt het hout direct na de eindbewerking te lijmen, omdat in een warme omgeving de hars kan uitzweten wat een slechte hechting tot gevolg heeft. Is dit toch gebeurd, dan moet voor het lijmen het hout worden \"ontvet\". Niet bekend. Pagina 79 van 97

80 Oppervlakafwerking: Goed, met uitzondering van afwerkmiddelen op polyesterbasis waarbij de filmvorming kan worden gehinderd door de aanwezige hars. Aanbevolen wordt kort voor het aanbrengen van een oppervlakafwerkmiddel het hout eerst te ontvetten, bijvoorbeeld met thinner. Duurzaamheid: Kernhout Schimmels 3-4. Termieten G. Hylotrupes G. Anobium G. Voor het vrijwel altijd aanwezige licht gekleurde spint geldt, net als voor het spint van vrijwel alle houtsoorten, dat het niet duurzaam is (duurzaamheidsklasse 5). Sterkteklasse: Impregneerbaarheid: Kernhout 3-4. Spint 1. Bijzonderheden: Toepassingen: Kwaliteitseisen: Europees grenen is volgens NEN 5498 ingedeeld in sterkteklasse: - K17 (kwaliteitsklasse C, KVH 2000). - K24 (kwaliteitsklasse A/B, KVH 2000). De twee enige grenensoorten waarvan het natuurlijke groeigebied zich zuidelijk van de evenaar bevindt zijn Pinus kesiya Royle ex Gordon (khasya pine) en Pinus merkusii Junghuhn & de Vriese (merkus pine). Hout wat van deze soorten wordt aangeboden, zal vrijwel uitsluitend uit aanplant afkomstig zijn en voornamelijk uit spint bestaan. Eigenschappen en toepassingen komen grotendeels overeen met het spint van Europees grenen. Europees grenen kan voor veel doeleinden worden toegepast. Voor welk gebruik het geschikt is, hangt, vooral bij grenen, voor een groot deel van de kwaliteit af. Indien grenen buiten wordt gebruikt, verdient het aanbeveling, in verband met het vrijwel altijd aanwezige niet-duurzame spint, het hout te verduurzamen. Grenen wordt gebruikt in de bouw voor binnenkozijnen, ramen, deuren, binnen- en buitenbetimmeringen en balkhout. Bekend zijn de kwartiers (rift) gezaagde vloeren. In de botenbouw voor huidbeplanking, masten, roeiriemen en spanten. In de waterbouw als steigerdekken, paalhout, damwand en gordingen. Grenen met smalle groeiringen wordt gebruikt voor meubelen. Andere toepassingen zijn dwarsliggers, mijnhout, pallets, kisten en kratten, houtwol, papier, boompalen, hekpalen, speeltoestellen, fineer voor de triplexindustrie enz. Voor Europees grenen is in 1998 een Nederlandse norm verschenen in de serie Kwaliteitseisen voor hout (KVH 2000), NEN 5466 Houtsoorten Europees vuren, Europees grenen en Europees Lariks. Europees grenen wordt genoemd in de volgende normen en richtlijnen: - KVT 1995, Kwaliteit van houten gevelelementen. Dit betekent dat met Europees grenen kozijnen met KOMO-productcertificaat kunnen worden vervaardigd. Als nadere eis geldt voor naaldhout met dat zichtbaar spint uitsluitend binnen de glaslijn mag voorkomen. In niet-gelamineerd hout zal blijken dat aan deze eis over het algemeen voor Europees grenen niet voldaan kan worden, op grond van verkrijgbaarheid van de daarvoor vereiste houtmaten met voldoende kernhout. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 0601 Houtverduurzaming onder vacuüm en druk. Betreft de Pagina 80 van 97

81 impregneerbaarheid van de houtsoort. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 1701 Gelijmde dragende houten bouwconstructies. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 1704 Gevingerlast hout en verlengd plaatmateriaal. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 2301 Naaldhout. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 2351 Mestbassins van hout. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 2905 Gezaagd Europees naaldhout voor waterbouwkundige toepassingen. - Beoordelingsrichtlijn (BRL) 9021 Houten buitenbergingen. Pagina 81 van 97

82 Bijlage 3 Beoordelingskader spiegeldraadglas Constructie Nivo Brand- / rookwerendheid Richting brw/rw Beoordelingscriteria Conclusie toepassing spiegeldraadglas Trappenhuis (brandcompartiment) BB 20 min. brandwerend Twee richtingen EW (mits 1, 4 en 5) Toepasbaar indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 3,0 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. TN 30 min. brandwerend Twee richtingen EW (mits 1, 4 en 5) Toepasbaar indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 1,7 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. NB 60 min. brandwerend Twee richtingen EW (mits 1, 4 en 5) Toepasbaar indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 0,9 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. Trappenhuis (rookcompartiment) BB 20 min. rookwerend Twee richtingen E (mits 2) Spiegeldraadglas is toepasbaar. NB 30 min. rookwerend Twee richtingen E (mits 2) Spiegeldraadglas is toepasbaar. Trappenhuis (brand- en rookvrije vluchtroute) BB TN NB 20 min. brandwerend 30 min. brandwerend 60 min. brandwerend Één richting (BC naar BRV) Één richting (BC naar BRV) Één richting (BC naar BRV) Toepasbaar (mits 4 en 5) EW Toepasbaar (mits 4 en 5) EW Toepasbaar (mits 4 en 5) EW indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 3,0 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 1,7 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. indien het oppervlak aan spiegeldraadglas < 0,9 m 2 in een segment van 2,5 m x 2,5 m. Pagina 82 van 97

83 Wand tussen 2 brandcompartimenten Wand tussen 2 rookcompartimenten BB 20 min. brandwerend Twee richtingen EI (mits 3, 4 en 5) Er mag geen spiegeldraadglas worden toegepast in deze constructie. Spiegeldraadglas dient vervangen te worden door brandwerend glas (EI). TN 30 min. brandwerend Twee richtingen EI (mits 3, 4 en 5) Er mag geen spiegeldraadglas worden toegepast in deze constructie. Spiegeldraadglas dient vervangen te worden door brandwerend glas (EI). NB 60 min. brandwerend Twee richtingen EI (mits 3, 4 en 5) Er mag geen spiegeldraadglas worden toegepast in deze constructie. Spiegeldraadglas dient vervangen te worden door brandwerend glas (EI). BB 20 min. rookwerend Twee richtingen E (mits 2) Spiegeldraadglas is toepasbaar. NB 30 min. rookwerend Twee richtingen E (mits 2) Spiegeldraadglas is toepasbaar. BB = Bestaande Bouwniveau Bouwbesluit TN = Tussenniveau (Dit niveau is incidenteel opgenomen in eerder verleende bouwvergunningen) NB = Nieuwbouwniveau Bouwbesluit (1) Het EW-criterium is alleen van toepassing als de spiegeldraadglasconstructie aan beide zijden van het trappenhuis grenst aan een verkeersruimte waarin binnen 1 m van de constructie geen opslag van goederen aanwezig is. Indien het spiegeldraadglas zich in een constructie bevindt waarbij aan de niet trappenhuis zijde opslag aanwezig is binnen 1 m van de wand geldt het EI-criterium en is spiegeldraadglas niet toegestaan. Het spiegeldraadglas dient in die situaties vervangen te worden door brandwerend glas (EI). (2) Het E-criterium is alleen van toepassing als er sprake is van een rookwerende scheiding. Spiegeldraadglas is toepasbaar mits voldaan wordt aan de voorwaarden uit het TNO rapport (93-CVB-R0164) en de publicatie Brandveiligheid: Ontwerpen en Toetsen, Bouwdeel en materiaalgedrag, Deel D. (3) Het EI-criterium is van toepassing indien de wand zich bevindt tussen twee brandcompartimenten waarbij aan weerszijden of aan één van beide zijden opslag/inrichting binnen 1 m van de wand aanwezig is (dus geen verkeersruimte). Indien het spiegeldraadglas zich bevindt tussen twee verkeersruimten (bijvoorbeeld een deur met zijlichten) waarbij aan weerszijden geen opslag binnen 1 m van de constructie aanwezig is, kan volstaan worden met het EW-criterium en is spiegeldraadglas toegestaan, mits voldaan wordt aan de oppervlakte-eis zoals die in bovenstaande tabel bij een trappenhuis (brandcompartiment of brand- en rookvrije vluchtroute) is aangegeven. Pagina 83 van 97

84 (4) Het EW-criterium is niet toegestaan als er sprake is van een gedwongen vluchtroute (één trappenhuis). Het spiegeldraadglas dient in deze situaties vervangen te worden door brandwerend glas (EI-criterium). (5) Tussen twee onafhankelijke rookvrije vluchtroutes is tevens een brandwerendheid noodzakelijk. In beginsel geldt voor de scheiding tussen beide rookvrije vluchtoutes het EI-criterium. Per situatie dient (op basis van gelijkwaardigheid) beoordeeld te worden of het EW-criterium kan worden toegestaan. NB In bovenstaande tabel kun je lezen wanneer spiegeldraadglas is toegestaan en wanneer het vervangen moet worden. De tabel is alleen relevant wanneer er een beperkt oppervlak aan spiegeldraadglas in de constructie aanwezig is. In ieder segment van 2,5 x 2,5 m 2 mag, afhankelijk van het toetskader en de plaats van het spiegeldraadglas in het gebouw, een beperkt oppervlak worden toegestaan. Hoe hoger de WBDBO-eis hoe kleiner het toegestane oppervlak spiegeldraadglas. Bij overschrijding van het toegestane oppervlak zal gedeeltelijk vervangen of dichtzetten esthetisch vaak niet acceptabel zijn. Dit dient in overleg met de vestigingsarchitect te worden bekeken. Belangrijk! Deze leidraad beperkt zich tot de vraag wanneer en in welke omvang spiegeldraadglas in bestaande scheidingsconstructies gehandhaafd kan worden. Daar waar volgens de tabel spiegeldraadglas kan blijven zitten, moet ook nog naar andere factoren worden gekeken, zoals: de kozijnconstructie, hang- en sluitwerk, afdichtingen, glaslatten, dranger, etc. Zo kan het zijn dat de kozijnconstructie zelf onvoldoende brandwerend is en vervangen moet worden. In het algemeen betekent dat ook nieuw glas en op basis van nieuwbouwvoorschriften is spiegeldraadglas dan niet meer aan de orde. Pagina 84 van 97

85 Bijlage 4 Overzichten typen brandwerend glas (bron: Kenniscentrum Glas) Vanaf 1994 Pagina 85 van 97

86 Vanaf 1997 Pagina 86 van 97

87 Vanaf 1997 (vervolg) Pagina 87 van 97

88 Vanaf 2002 Pagina 88 van 97

89 Vanaf 2002 (vervolg) Pagina 89 van 97

90 Vanaf 2006 Pagina 90 van 97

91 Vanaf 2006 (vervolg) Pagina 91 van 97

92 Vanaf 2008 Pagina 92 van 97

93 Vanaf 2008 (vervolg) Pagina 93 van 97

94 Vanaf 2008 (vervolg) Pagina 94 van 97

95 Vanaf 2008 (vervolg) Pagina 95 van 97

96 Bijlage 5 Glazen bouwstenen Tot 2005 Pagina 96 van 97

97 Vanaf 2005 Pagina 97 van 97

BLAD 1: KOZIJNEN IN PUIEN

BLAD 1: KOZIJNEN IN PUIEN Stroomschema's beoordeling brandwerende puiconstructies versie 2; 22 april 2011 BLAD 1: KOZIJNEN IN PUIEN Staal Puisysteem (profielen) afmetingen pui < 2000 x 3000 mm stalen glaslatten of gelijkwaardig

Nadere informatie

Beoordeling van mogelijke uitbreidingen op het toepassingsgebied van AGC Pyropane beglazing voor EW30 brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2011

Beoordeling van mogelijke uitbreidingen op het toepassingsgebied van AGC Pyropane beglazing voor EW30 brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2011 Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2011-Efectis-R0084 [Rev. 3] Beoordeling van mogelijke uitbreidingen op het toepassingsgebied van AGC Pyropane beglazing voor EW30 brandwerendheid in de zin

Nadere informatie

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com T.a.v. dhr. E. Delbaere Textielstraat 18A B-8790 WAREGEM België Onze referentie Bleiswijk, Projectnummer

Nadere informatie

Naam: THEBA UNISYSTEMEN B.V. Adres: Populierenlaan 80 tel. 0251 31 57 48 Postcode: 1911 BM fax. 0251 31 58 94 Plaats: Uitgeest

Naam: THEBA UNISYSTEMEN B.V. Adres: Populierenlaan 80 tel. 0251 31 57 48 Postcode: 1911 BM fax. 0251 31 58 94 Plaats: Uitgeest Opdrachtgever / Producent: Naam: THEBA UNISYSTEMEN B.V. Adres: Populierenlaan 80 tel. 0251 31 57 48 Postcode: 1911 BM fax. 0251 31 58 94 Plaats: Uitgeest Onderwerp: Een reguliere binnenwand constructie

Nadere informatie

Efectis Nederland Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk V&L

Efectis Nederland Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk V&L V&L Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com T.a.v. dhr. T. de Wit Rembrandterf 3 5261 XS VUGHT Bijlage 32 bij besluit 2017/2543-V1 V&L Onze

Nadere informatie

Pyroguard. Productoverzicht en testrapporten

Pyroguard. Productoverzicht en testrapporten Pyroguard Productoverzicht en testrapporten 1 Classificatie brandwerend glas De klassering van brandwerend glas is gebaseerd op de volgende criteria (EN 13501-2 en NEN 6069): E: de glasconstructie blijft

Nadere informatie

VERBOND VAN DE GLASINDUSTRIE www.vgi-fiv.be

VERBOND VAN DE GLASINDUSTRIE www.vgi-fiv.be VERBOND VAN DE GLASINDUSTRIE www.vgi-fiv.be BRANDWERENDE BEGLAZINGEN MOGELIJKHEDEN EN BEPERKINGEN Ing. Georges Devent Ir. Luc Dumont Vitruvius Academy NAV April mei 2013 Een heldere kijk op glas Mogelijkheden,

Nadere informatie

Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 in samenhang met NEN 6069 van een stompe 54 mm Krepel deur met of zonder glasopening in een plaatstalen kozijn.

Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 in samenhang met NEN 6069 van een stompe 54 mm Krepel deur met of zonder glasopening in een plaatstalen kozijn. Krepel Deuren J.R. Krepellaan 5-7 Postbus 2 7380 AA Klarenbeek T:+31 (0) 301 13 41 F:+31 (0) 301 21 info@krepel.nl www.krepel.nl Samenvatting van onderzoek Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 in samenhang

Nadere informatie

Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 van een stompe 54 mm Krepel dubbele deuren met glasopening in een plaatstalen kozijn.

Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 van een stompe 54 mm Krepel dubbele deuren met glasopening in een plaatstalen kozijn. Krepel Deuren J.R. Krepellaan 5-7 Postbus 2 7380 AA Klarenbeek T:+31 (0) 301 13 41 F:+31 (0) 301 21 52 info@krepel.nl www.krepel.nl Samenvatting van onderzoek Brandwerendheid volgens NEN-EN 1634 van een

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2011 van stalen deur-/kozijnconstructies,

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Brandwerendheid van twee enkelvleugelige houten deur-/ kozijnconstructies in een standaard steenachtige

Nadere informatie

Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen. Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert. Postbus 15 NL-6000 AA Weert.

Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen. Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert. Postbus 15 NL-6000 AA Weert. Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert Postbus 15 NL-6000 AA Weert www.vetrotech.com T +31(0)495-57.44.35 F +31(0)495-57.44.36 Brandwerendheid van CONTRAFLAM

Nadere informatie

Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com

Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com tremco illbruck Productie BV T.a.v. dhr. F. Hendrikse Vlietskade 1032 4241 WC ARKEL Onze referentie

Nadere informatie

Maximumrapport Brandwerende deuren

Maximumrapport Brandwerende deuren Maximumrapport Brandwerende deuren Van Vuuren Grou B.V. J.W. de Visserwei 5 9001 ZE Grou T: 0566-62 37 37 F: 0566-62 38 55 www.vanvuuren.nl sales@vanvuuren.nl Leeswijzer Voor u ligt het nieuwe branddeuren

Nadere informatie

Brandwering. Brandwerend glas. Pilkington Pyrostop. Pilkington Pyrodur

Brandwering. Brandwerend glas. Pilkington Pyrostop. Pilkington Pyrodur Brandwering Brandwerend glas Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur Pilkington Pyrostop en Pilkington Pyrodur Bescherming en brandveiligheid Spaart mensenlevens Beperkt brandschade aan eigendommen en waardevolle

Nadere informatie

Brandwering. Brandwerend glas. Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur

Brandwering. Brandwerend glas. Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur Brandwering Brandwerend glas Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur Pilkington Pyrostop en Pilkington Pyrodur Bescherming en brandveiligheid Spaart mensenlevens Beperkt brandschade aan eigendommen en waardevolle

Nadere informatie

Beoordeling brandwerende puiconstructies

Beoordeling brandwerende puiconstructies Beoordeling brandwerende puiconstructies Instructie Versie 2 Datum 22 april 2011 Status Definitief Colofon Versie 2 T 0800-899 1103 info.infofoon@rgd.minbzk.nl Pagina 3 van 17 Inhoud 1 Inleiding... 6

Nadere informatie

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Beoordeling van mogelijke uitbreidingen op het toepassingsgebied van de in rapport 2013-Efectis-R0409a

Nadere informatie

CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2: 2007

CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2: 2007 CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2: 2007 Klant: Reynaers Aluminium NV/SA Oude Liersebaan 266 B 2570 Duffel België Afgegeven door: Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid

Nadere informatie

S A L G D N E R E W D N A R B

S A L G D N E R E W D N A R B B R ANDWEREND GL A S AGC Glass Europe heeft een compleet assortiment brandwerend glas dat een unieke combinatie van LICHT, TRANSPARANTIE en BRANDBEVEILIGING biedt. Het gamma werd getest en goedgekeurd

Nadere informatie

Info brandwerendheid wanden.

Info brandwerendheid wanden. Info brandwerendheid wanden. Waarom brandwerende wanden? Binnen is buiten! Om een brandveilig gebouw te maken is er in Nederland bepaald dat er om iedere 1000m2 ruimte een brandwerende muur moet zitten.

Nadere informatie

Postbus 58 4200 AB GORINCHEM. Lange Kleiweg 5 Postbus 1090 2280 BC RIJSWIJK. Notified Body Nr.: 1234. Niet-dragende wand met Attema hollewanddozen

Postbus 58 4200 AB GORINCHEM. Lange Kleiweg 5 Postbus 1090 2280 BC RIJSWIJK. Notified Body Nr.: 1234. Niet-dragende wand met Attema hollewanddozen CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2:2007+A1:2009 VAN EEN NIET-DRAGENDE WANDCONSTRUCTIE VOORZIEN VAN HOLLEWANDDOZEN MET VERSCHILLENDE TYPEN BEDRADING Opdrachtgever: Attema B.V. Postbus

Nadere informatie

De brandwerendheid van ramen, wanden en deuren

De brandwerendheid van ramen, wanden en deuren De brandwerendheid van ramen, wanden en deuren Bert Nieuwenhuizen (BBN), Jacques Mertens (Peutz), Gisela van Blokland (NEN) Inleiding Dit artikel geeft een korte beschrijving van de wijze waarop de normcommissie

Nadere informatie

De beoordeelde kozijn-varianten zijn weergegeven op de tekeningen in de bijlage bij deze brief.

De beoordeelde kozijn-varianten zijn weergegeven op de tekeningen in de bijlage bij deze brief. Efectis Nederland BV Retouradres: Postbus 1090, 2280 CB RIJSWIJK Reineardt Deuren B.V. T.a.v. dhr. H. Schabbink Nijverheidsstraat 1 7482 GZ HAAKSBERGEN 7482GZ1 Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid

Nadere informatie

Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren

Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren Verwerkingsvoorschriften voor 30 en 60 min. Brandwerende deuren 1 Inhoud 1. Verwerkingsvoorschriften 30-min brandwerende vlakke buitendeuren... 3 1.1 Verwerkingsvoorschrift

Nadere informatie

SGG CONTRAFLAM. Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT

SGG CONTRAFLAM. Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT SGG CONTRAFLAM Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT SGG CONTRAFLAM We know Fire! Welkom bij Vetrotech Saint-Gobain, innovatieleider op het gebied van brandwerende beglazing en wereldwijd één van

Nadere informatie

checklist www.bbn.nu

checklist www.bbn.nu Deze checklist is door BBN, Brandveilig Bouwen Nederland ontwikkeld om betrokkenen bij brandveiligheid een handvat te geven om bouwkundige brandveiligheid eenvoudig te checken. Missie van BBN Vereniging

Nadere informatie

Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur. Beglazing en verwerkingsrichtlijnen voor brandwerende beglazing

Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur. Beglazing en verwerkingsrichtlijnen voor brandwerende beglazing Pilkington Pyrostop Pilkington Pyrodur Beglazing en verwerkingsrichtlijnen voor brandwerende beglazing Beglazing en verwerkingsrichtlijnen voor brandwerende beglazing Inhoud 1.0 Algemeen product advies

Nadere informatie

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com

Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Verzamelrapport Gealan S8000 systeem Rapportnummer Sponsor Bosscheweg 57 5056 KA BERKEL-ENSCHOT

Nadere informatie

Type Type 1 Type 2 Type 1 Type 2. Nominale dikte 17 ± 2 mm 21 ± 2 mm 25 ± 2 mm 29 ± 2 mm. Niet blootstellen aan UV

Type Type 1 Type 2 Type 1 Type 2. Nominale dikte 17 ± 2 mm 21 ± 2 mm 25 ± 2 mm 29 ± 2 mm. Niet blootstellen aan UV Promat SYSTEMGLS PROMT SYSTEMGLS Transparante brandveiligheid, gepatenteerd systeem Promat SYSTEMGLS 0 - type - 0 min. - Totale dikte: mm Promat SYSTEMGLS 0 - type - 0 min. - Totale dikte: mm Floatglass,

Nadere informatie

Reynaers B.V. Postbus AC HELMOND. Projectnaam Brandwerendheid CS77-FP raam- en deur-/kozijnconstructies Projectnummers

Reynaers B.V. Postbus AC HELMOND. Projectnaam Brandwerendheid CS77-FP raam- en deur-/kozijnconstructies Projectnummers Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2011-Efectis-R0446 Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2005 van aluminium raam- en deur-/kozijnconstructies, opgebouwd

Nadere informatie

ALGEMENE CONFORMITEITEN BRANDWERKENDHEID HOUTEN DEUREN

ALGEMENE CONFORMITEITEN BRANDWERKENDHEID HOUTEN DEUREN ALGEMENE CONFORMITEITEN BRANDWERKENDHEID HOUTEN DEUREN (afgeleid uit BRL 2211 en Extended Application 15269-series) 5.1 Afmetingen Verkleining : De breedte en hoogte afmetingen van het deurblad mogen ongelimiteerd

Nadere informatie

Brandschot ; canalures staaldak profiel type 106.

Brandschot ; canalures staaldak profiel type 106. 12-07-2005 Pagina 1 Ko Eisinger Opdrachtgever / producent: Contact persoon: Naam. Firma Alèrt BV. Naam. Dhr R de Nijs. Adres. Schiedamsedijk 29. Tel. 010-4733311. Postcode. 3100 AD Schiedam. Fax. 010-4270258.

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com T.a.v. dhr. A. Schouteten Postbus 5036 5004 EA TILBURG Onze referentie Rijswijk, Uw referentie -

Nadere informatie

brandwerendheid PROGRAMMA BRANDWERENDE PLAATSTALEN BINNENKOZIJNEN Dé specialist in plaatstalen binnenkozijnen voor de utiliteitsbouw.

brandwerendheid PROGRAMMA BRANDWERENDE PLAATSTALEN BINNENKOZIJNEN Dé specialist in plaatstalen binnenkozijnen voor de utiliteitsbouw. brandwerendheid PROGRAMMA BRANDWERENDE PLAATSTALEN BINNENKOZIJNEN Dé specialist in plaatstalen binnenen voor de utiliteitsbouw. 2 PROGRAMMA BRANDWERENDE PLAATSTALEN BINNENKOZIJNEN brandwerendheid PROGRAMMA

Nadere informatie

Brandrapport. 60 brandwerend, dubbele deur, volgens NEN-EN

Brandrapport. 60 brandwerend, dubbele deur, volgens NEN-EN Brandrapport 60 brandwerend, dubbele deur, volgens NEN-EN 1634-1 www.theuma.com Efectis Nederland BV nederland The European experts in fire safety Samenvatting van onderzoek Producteigenschappen Lange

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com T.a.v. dhr. B. Eeftink Postbus 98 7240 AB LOCHEM Onze referentie Bleiswijk, Projectnr. ENL-18-000955

Nadere informatie

De beoordeling zal worden gegeven op basis van de mogelijkheden die Bijlage A van NEN 6069:2005 biedt.

De beoordeling zal worden gegeven op basis van de mogelijkheden die Bijlage A van NEN 6069:2005 biedt. Efectis Nederland BV Retouradres: Postbus 1090, 2280 CB RIJSWIJK Kreunen Kunststoffen BV T.a.v. dhr. H. Uitslag Postbus 98 7240 AB LOCHEM Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid Lange Kleiweg

Nadere informatie

Overzicht. Brandwerende deuren. Rookwerende deuren. Productnorm CE-markering Samenvatting. Beproeving Klasseringen Bouwvoorschriften (basisnormen)

Overzicht. Brandwerende deuren. Rookwerende deuren. Productnorm CE-markering Samenvatting. Beproeving Klasseringen Bouwvoorschriften (basisnormen) Overzicht Brandwerende deuren Beproeving Klasseringen Bouwvoorschriften (basisnormen) Rookwerende deuren Beproeving Klasseringen Bouwvoorschriften (basisnormen) Productnorm CE-markering Samenvatting Beproeving

Nadere informatie

Kreunen Kunststoffen BV T.a.v. dhr. B. Eeftink Postbus 98 7240 AB LOCHEM. Geachte heer Eeftink,

Kreunen Kunststoffen BV T.a.v. dhr. B. Eeftink Postbus 98 7240 AB LOCHEM. Geachte heer Eeftink, Efectis Nederland BV Retouradres: Postbus 554, 2665 ZN BLEISWIJK Kreunen Kunststoffen BV T.a.v. dhr. B. Eeftink Postbus 98 7240 AB LOCHEM Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid Brandpuntlaan

Nadere informatie

Brandweer Haarlemmermeer T.a.v. dhr. G. van Ommeren Postbus 41 2130 AA HOOFDDORP 2130AA41. Geachte heer Van Ommeren,

Brandweer Haarlemmermeer T.a.v. dhr. G. van Ommeren Postbus 41 2130 AA HOOFDDORP 2130AA41. Geachte heer Van Ommeren, Retouradres: Postbus 49, 2600 AA Delft Brandweer Haarlemmermeer T.a.v. dhr. G. van Ommeren Postbus 41 2130 AA HOOFDDORP 2130AA41 Centrum voor Brandveiligheid Van Mourik Broekmanweg 6 Postbus 49 2600 AA

Nadere informatie

Geluiddempende roosters Maatwerk roosters

Geluiddempende roosters Maatwerk roosters Brandwerende producten Brandwerende kleppen, ventielen en roosters Geluiddempende roosters Maatwerk roosters Specialist in ventilatie Brandwerende kleppen Omschrijving Vlinderbrandkleppen zijn ontworpen

Nadere informatie

Brandwerende ventilatieroosters

Brandwerende ventilatieroosters Brandwerende ventilatieroosters Vierkante of rechthoekige brandwerende ventilatieroosters voor verticale of horizontale montage Ronde brandwerende ventilatieroosters voor verticale of horizontale montage

Nadere informatie

Permoxx Nederland B.V. Kadijkselaan CG BERGAMBACHT. Postbus CB RIJSWIJK. Notified Body Nr.: Project nummer:

Permoxx Nederland B.V. Kadijkselaan CG BERGAMBACHT. Postbus CB RIJSWIJK. Notified Body Nr.: Project nummer: CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2:2007 + A1:2009 VAN EEN ONBELASTE WANDCONSTRUCTIE VAN 4 X 5 M (B X H), OPGEBOUWD UIT GENIET PERMOXX BOARD Klant: Permoxx Nederland B.V. Kadijkselaan

Nadere informatie

Projectnaam brandwerendheid van wand- en dakconstructies Projectnummer 2010493

Projectnaam brandwerendheid van wand- en dakconstructies Projectnummer 2010493 Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2011-Efectis-R0285[Rev. 1] Brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2011 en classificatie volgens EN 13501-2 van onbelaste wandconstructies en belaste dakconstructies

Nadere informatie

Maatwerk roosters Brandwerende roosters Geluiddempende roosters

Maatwerk roosters Brandwerende roosters Geluiddempende roosters Maatwerk roosters Brandwerende roosters Geluiddempende roosters Specialist in ventilatie Maatwerk roosters U kunt bij ons terecht voor een uitgebreid standaard assortiment ventilatie roosters, gemaakt

Nadere informatie

Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com

Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Vleugelboot 22 3991 CL HOUTEN Boerhaavelaan 40 2713 H ZOETERMEER Postbus 190 2700 AD ZOETERMEER

Nadere informatie

60 minuten brandwerende deur-kozijncombinatie

60 minuten brandwerende deur-kozijncombinatie Een deur met het daarbij behorende kozijn, maakt onderdeel uit van de constructie waarin deze is verwerkt, de zogenaamde scheidingsconstructies. De mate van brandwerendheid is afhankelijk van de eisen

Nadere informatie

Verder hebt u nog gevraagd op er op de profielen eventueel een strook Jessup 7500 Serie Glo Brite mag worden aangebracht.

Verder hebt u nog gevraagd op er op de profielen eventueel een strook Jessup 7500 Serie Glo Brite mag worden aangebracht. Efectis Nederland BV Retouradres: Postbus 1090, 2280 CB RIJSWIJK Alprokon Aluminium t.a.v. dhr. H. van Herpen Postbus 1160 2990 CA Barendrecht 2990CA1160 Efectis Nederland BV Centrum voor Brandveiligheid

Nadere informatie

ISOCAB Treurnietstraat 10 B-8531 HARELBEKE (Bavikhove) België

ISOCAB Treurnietstraat 10 B-8531 HARELBEKE (Bavikhove) België Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2007-Efectis-R0746 [Rev. 1] Brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2005 van onbelaste scheidingswanden, vloer-/plafonden dakconstructies, opgebouwd uit sandwichpanelen,

Nadere informatie

Noise Fire Solutions. Dit lettertype hebben wij niet. Nu Bauhaus Heavy gebruikt. Nofisol, Het Grote vergelijk 2. Niet alle schotten zijn hetzelfde...

Noise Fire Solutions. Dit lettertype hebben wij niet. Nu Bauhaus Heavy gebruikt. Nofisol, Het Grote vergelijk 2. Niet alle schotten zijn hetzelfde... Noise Fire Solutions Dit lettertype hebben wij niet. Nu Bauhaus Heavy gebruikt. Nofisol, Het Grote vergelijk 2 Niet alle schotten zijn hetzelfde... De Reden In Het Grote vergelijk (uitgave september 2014)

Nadere informatie

P Y R O B E L V I S I O N L I N E

P Y R O B E L V I S I O N L I N E P Y R O B E L V I S I O N L I N E AZ Groeninge PYROBEL Vision Line, de oplossing voor een veilige transparante omgeving Dankzij de nieuwe ontwikkelingen van AGC Glass Europe (*) in de technologie van brandwerend

Nadere informatie

KOMO productcertificaat K7530/09

KOMO productcertificaat K7530/09 KOMO productcertificaat Nummer K7530/09 Vervangt K7530/08 Uitgegeven 2008-12-15 d.d. 2008-04-01 Geldig tot Onbepaald Pagina 1 van 5 Warmtereflecterend isolerend dubbelglas voor thermische isolatie Gethke

Nadere informatie

AFG Group. 4 december Door Joric Witlox. Directeur Applicom / AFG Group. bestuurslid BBN

AFG Group. 4 december Door Joric Witlox. Directeur Applicom / AFG Group. bestuurslid BBN 4 december 2008 Door Joric Witlox Directeur Applicom / AFG Group bestuurslid BBN AFG Group Gespecialiseerde bedrijven in bouwkundige brandpreventie Installatie Productie & Verkoop Advies & Tekenwerk 1

Nadere informatie

Deuren. brandtest bij Efectis

Deuren. brandtest bij Efectis Deuren brandtest bij Efectis Utiliteit (standaarddeuren) Brandwerende deuren Rookwerende deuren Geluidwerende deuren Inbraakwerende deuren Inpandige woningtoegangs deuren Kogelwerende deuren Stralingwerende

Nadere informatie

Verwerkingsvoorschriften BVT deuren

Verwerkingsvoorschriften BVT deuren Verwerkingsvoorschriften BVT deuren 1 Inhoud 1. Verwerkingsvoorschriften 30-min brandwerende vlakke buitendeuren... 3 1.1 Verwerkingsvoorschrift FireSafe30 54mm enkele deur... 3 1.2 Verwerkingsvoorschrift

Nadere informatie

Hydro Building Systems NV

Hydro Building Systems NV SKG.0445.0460.02.NL uitgegeven: 28-03-2013 geldig tot: 15-12-2013 Attesthouder Nijverheidsstraat 48E B-2260 Oevel T : +32 (0) 1424 999 F : +32 (0) 1421 8511 E : info@wicona.be I : www.wicona.nl EI 30 brandwerende

Nadere informatie

CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN :2007+A1:2009 VAN EEN MULTIGIPS GIPSBLOKWAND 70 MM

CLASSIFICATIE VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN :2007+A1:2009 VAN EEN MULTIGIPS GIPSBLOKWAND 70 MM Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com VAN DE BRANDWERENDHEID VOLGENS EN 13501-2:2007+A1:2009 VAN EEN MULTIGIPS GIPSBLOKWAND 70 MM Documentnummer

Nadere informatie

Infobrief Landelijke regels voor Brandveiligheid toegelicht :

Infobrief Landelijke regels voor Brandveiligheid toegelicht : Infobrief 5: Normen over rookwerend doorvoeren van leidingen, kabels en ventilatiekanalen In de voorgaande 2 artikelen zijn de normen behandeld over het brandwerend doorvoeren van leidingen, kabels en

Nadere informatie

Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2005 van een stalen dubbelvleugelige draaideur, bestaande uit een loop- en standdeur

Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2005 van een stalen dubbelvleugelige draaideur, bestaande uit een loop- en standdeur Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2006-Efectis-R0712 Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2005 van een stalen dubbelvleugelige draaideur, bestaande uit een loop- en standdeur

Nadere informatie

Rookwerendheid van Attema Brandwerende Doorvoer

Rookwerendheid van Attema Brandwerende Doorvoer Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Postbus 58 4200 AB GORINCHEM Onze referentie Bleiswijk, Projectnummer ENL-14-001109 Rookwerendheid

Nadere informatie

TOTAL GLAS PUIEN, DEUREN EN WANDEN

TOTAL GLAS PUIEN, DEUREN EN WANDEN TOTAL GLAS PUIEN, DEUREN EN WANDEN 1 2 Wilt u een uitnodigende winkelpui, een flexibel indeelbaar kantoor of een transparante entree? Het is allemaal mogelijk met TOTAL GLAS puien, wanden en deuren van

Nadere informatie

Brandwerende ventilatieroosters

Brandwerende ventilatieroosters Brandwerende ventilatieroosters Introductie De doorvoerroosters, LVC-40, LVH-44, LVH-50 en LVH-54 zijn brandroosters voor plaatsen waar tijdens brand de sparing ten minste 90 minuten afgedicht moet worden.

Nadere informatie

Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen. Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert. Postbus 15 NL-6000 AA Weert.

Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen. Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert. Postbus 15 NL-6000 AA Weert. Summary of Report Producteigenschappen en Tekeningen Hulsenweg 21 NL-6031 SP Nederweert Postbus 15 NL-6000 AA Weert www.vetrotech.com T +31(0)495-57.44.35 F +31(0)495-57.44.36 Brandwerendheid van SGG CONTRAFLAM

Nadere informatie

Thermische breuk. in de praktijk. Thermische breuk in de praktijk

Thermische breuk. in de praktijk. Thermische breuk in de praktijk Thermische breuk in de praktijk Thermische breuk in de praktijk Op glasbreuk zit geen enkele woningbezitter of woningbeheerder te wachten. Toch komt spontane breuk regelmatig voor. In dit artikel enkele

Nadere informatie

Brandwerendheid van stalen schuif-/hefdeuren, type MET BRAND SCHUIFDEUR SGS/GGS PRO

Brandwerendheid van stalen schuif-/hefdeuren, type MET BRAND SCHUIFDEUR SGS/GGS PRO Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Brandwerendheid van stalen schuif-/hefdeuren, type MET BRAND SCHUIFDEUR SGS/GGS PRO SvO-nummer Rapportnummer(s)

Nadere informatie

KOMO kwaliteitsverklaring

KOMO kwaliteitsverklaring KOMO kwaliteitsverklaring Nummer Uitgegeven Vervangt d.d. Geldig tot Onbepaald Pagina 1 van 9 Klant VERKLARING VAN CI Deze kwaliteitsverklaring voor productcertificatie met attestering is op basis van

Nadere informatie

ESTHETIEK EN DUURZAAMHEID MHB CLASSIC ISO WWW.MHB.NL

ESTHETIEK EN DUURZAAMHEID MHB CLASSIC ISO WWW.MHB.NL ESTHETIEK EN DUURZAAMHEID MHB CLASSIC ISO TechniScHE DocumentatiE WWW.MHB.NL CLASSIC ISO MHB CLASSIC ISO Klassieke stalen stoeltjesprofielen van weleer, echter in geïsoleerde uitvoering. Met dit profielsysteem

Nadere informatie

Basisprincipe inzake regelgeving brandveiligheid gevelconstructies.

Basisprincipe inzake regelgeving brandveiligheid gevelconstructies. Basisprincipe inzake regelgeving brandveiligheid gevelconstructies. Voor gevels en wanden van kantoorgebouwen kunnen brandwerendheidseisen gelden om branddoorslag en/of brandoverslag te voorkomen. De weerstand

Nadere informatie

FireBlock TYPE: FBU 240. Brandwerend ventilatierooster. Omschrijving:

FireBlock TYPE: FBU 240. Brandwerend ventilatierooster. Omschrijving: Omschrijving: Het brandwerend rooster type Fireblock FBU240 van SEAC International is een uitstekende oplossing om ook ventilatieroosters in een brandwerende wand of deur brandwerend uit te voeren. Indien

Nadere informatie

Tecnofire en Soft-Puff

Tecnofire en Soft-Puff #2 Tecnofire en Soft-Puff brandwerend Bij verhitting expanderend materiaal voor het vlamdicht maken van brandwerende constructies. Al 26.981538 Alprokon aluminium www.alprokon.com t (0180) 64 39 50 Alprokon

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554 2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16 2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Verzamelrapport - Brandwerendheid in de zin van NEN 6069:2016 en classificatie volgens EN 13501-2

Nadere informatie

Thema Brand Editie 2. www.interiorglassolutions.nl www.glassolutions.nl

Thema Brand Editie 2. www.interiorglassolutions.nl www.glassolutions.nl systems STRUCTURE SYSTEMS FIREDOOR Thema Brand Editie 2 www.interiorglassolutions.nl www.glassolutions.nl inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. SYSTEMS STRUCTURE basis & speciale wand details 4 3. SYSTEMS FIRE

Nadere informatie

PYROBEL BRANDWEREND GLAS

PYROBEL BRANDWEREND GLAS PYROBEL BRANDWEREND GLAS Hedendaagse architecten gebruiken meer en meer glasoppervlakten, zowel in gevels als in binnenwanden en -deuren. En dat is maar goed ook, want natuurlijk licht is een bron van

Nadere informatie

Brandrapport. 60 brandwerend, enkele deur, volgens NEN-EN

Brandrapport. 60 brandwerend, enkele deur, volgens NEN-EN Brandrapport 60 brandwerend, enkele deur, volgens NEN-EN 1634-1 www.theuma.com Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com SAMENVATTING VAN

Nadere informatie

Technische informatie

Technische informatie Technische informatie Vervo, Vervolux, Finéselect, Brucoral binnendeuren Binnendeuren Vervo, Vervolux, Finéselect, Brucoral doors & frames Overzicht assortiment Theuma Afwerking deurblad en zijkanten

Nadere informatie

massief kunststof plaat

massief kunststof plaat VERWERKINGSMETHODEN In deze paragraaf wordt aandacht besteed aan de eisen van het stijl- en regelwerk. Tevens zijn de uitgangspunten voor de verwerkingsmethoden (zichtbare- en blinde bevestiging) opgenomen.

Nadere informatie

F S S I n t e r n a t i o n a l. Brochure Brandwerende ventilatieroosters. FSS International Schonenvaardersstraat 8c 7418 CC DEVENTER

F S S I n t e r n a t i o n a l. Brochure Brandwerende ventilatieroosters. FSS International Schonenvaardersstraat 8c 7418 CC DEVENTER F S S I n t e r n a t i o n a l Fire protection FSS International Schonenvaardersstraat 8c 7418 CC DEVENTER Tel: +31 (0)570-630678 Fax: +31 (0)570-632409 E-mail: info@fssinternational.nl Website: www.fssinternational.nl

Nadere informatie

SGG CONTRAFLAM LITE. Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT

SGG CONTRAFLAM LITE. Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT SGG CONTRAFLAM LITE Brandwerend glas SAINT-GOBAIN GLASS PROTECT SGG CONTRAFLAM LITE WE KNOW FIRE! Welkom bij Vetrotech Saint-Gobain, innovatieleider op het gebied van brandwerende beglazing en wereldwijd

Nadere informatie

HET PLAATSEN VAN DUBBELE BEGLAZING :

HET PLAATSEN VAN DUBBELE BEGLAZING : HET PLAATSEN VAN DUBBELE BEGLAZING : Het plaatsen van dubbele beglazing moet voldoen aan bepaalde normen, zoals NEN3576 en NPR3577. Dit zijn normen ( eisen ) waarin precies omschreven wordt hoe dubbele

Nadere informatie

Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren

Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren Verwerkingsvoorschriften brandwerende deuren Datum: 10-04-2012 Laatste update: 05-12-2018 Door: JL Onderwerp: Verwerkingsvoorschriften voor 30 en 60 min. brandwerende deuren Van toepassing voor: Verwerkende

Nadere informatie

SGG SYSTEMS STRUCTURE SGG SYSTEMS FIREDOOR. Editie 1 SAINT GOBAIN GLASS SYSTEMS

SGG SYSTEMS STRUCTURE SGG SYSTEMS FIREDOOR. Editie 1 SAINT GOBAIN GLASS SYSTEMS SGG SYSTEMS FIREDOOR Editie 1 SAINT GOBAIN GLASS SYSTEMS 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. basis & speciale wand details 4 3. SGG SYSTEMS FIRE DOOR ECON 30/60 6 4. SGG SYSTEMS FIRE DOOR CPI 30/60 8 5.

Nadere informatie

Laboratorium voor Brandveiligheid

Laboratorium voor Brandveiligheid Laboratorium voor Brandveiligheid Samenvatting onderzoek brandwerendheid: FP Acrylic Sealant tussen steen en steen en tussen gips en gips In opdracht van Den Braven zijn vier onderzoeken verricht naar

Nadere informatie

Brandwerende barrières: achtergronden van de eisen en bepalingsmethode. Leeswijzer bij testrapporten.

Brandwerende barrières: achtergronden van de eisen en bepalingsmethode. Leeswijzer bij testrapporten. Brandwerende barrières: achtergronden van de eisen en bepalingsmethode. Leeswijzer bij testrapporten. Rapportnummer C 1395-1-RA-002 d.d. 14 mei 2014 Brandwerende barrières: achtergronden van de eisen en

Nadere informatie

Verwerkingsvoorschriften BVT

Verwerkingsvoorschriften BVT Verwerkingsvoorschriften BVT Verwerkingsvoorschriften BVT Datum: 10-04-2012 Laatste update: 27-08-2014 Door: JL Onderwerp: Verwerkingsvoorschriften voor 30 en 60 min. BVT deuren Van toepassing voor: Verwerkende

Nadere informatie

BRANDWERENDE DRAAIDEUREN BEDREVEN IN BEDRIJFSDEUREN.

BRANDWERENDE DRAAIDEUREN BEDREVEN IN BEDRIJFSDEUREN. BRANDWERENDE DRAAIDEUREN BEDREVEN IN BEDRIJFSDEUREN www.tempodeur.nl BEDREVEN IN BEDRIJFSDEUREN Tempodeur is dé specialist in branddraaideuren voor de foodsector. Deuren die voldoen aan hoge isolatie-eisen

Nadere informatie

6.1 ACHTERZETRAMEN ALGEMEEN

6.1 ACHTERZETRAMEN ALGEMEEN .1 ACHTERZETRAMEN ALGEMEEN.1 Achterzetramen algemeen La Poste, Deventer Architecten- en ingenieursbureau Kristinsson, Deventer ACHTERZETRAMEN ALGEMEEN Toepassing Metaglas achterzetramen worden toegepast

Nadere informatie

Pagina's : 6 Tabellen : 1 Figuren : 11 Bijlagen : -

Pagina's : 6 Tabellen : 1 Figuren : 11 Bijlagen : - 05-CVB-R0321 ORIENTEREND ONDERZOEK NAAR HET GEDRAG BIJ BRAND VAN EEN HOUTEN VLOER-PLAFONDCONSTRUC- TIE MET EEN PLAFOND VAN LEEM OP RIET 22 december 2005 WTJB/GTTB Opdrachtgever: Leembouw Nederland Van

Nadere informatie

1 (8 Figuren van toelaatbare varianten) Group Eribel Industrieterrein De Kluis Industrieweg Hoogstraten - België

1 (8 Figuren van toelaatbare varianten) Group Eribel Industrieterrein De Kluis Industrieweg Hoogstraten - België Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2009-Efectis-R0842 Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2005 van deur- /kozijnconstructies voorzien van een houten deurblad,

Nadere informatie

Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2005 van deur-/kozijnconstructies voorzien van houten deurbladen, type HW50

Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2005 van deur-/kozijnconstructies voorzien van houten deurbladen, type HW50 Efectis Nederland BV Efectis Nederland-rapport 2008-Efectis-R0592 Beoordeling van de brandwerendheid in de zin van Bijlage A van NEN 6069:2005 van deur-/kozijnconstructies voorzien van houten deurbladen,

Nadere informatie

verbindt consument met bedrijf

verbindt consument met bedrijf Voorwoord Er zijn heel veel soorten glas. Wanneer je je huis wilt isoleren, is glasisolatie een van de mogelijkheden. Maar welk glas moet je kiezen? In dit ebookje geeft Houhetwarm.nl je informatie over

Nadere informatie

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk

Postbus ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid NZ Bleiswijk Postbus 554-2665 ZN Bleiswijk Brandpuntlaan Zuid 16-2665 NZ Bleiswijk 088 3473 723 nederland@efectis.com Classificatie van de brandwerendheid volgens EN 13501-2:2007+A1:2009 van een beglaasde scheidingswand,

Nadere informatie

BRANDWEREND VENTILATIEROOSTER LVH44G. Voor plaatsing direct op glas

BRANDWEREND VENTILATIEROOSTER LVH44G. Voor plaatsing direct op glas VENTILATIEROOSTER LVH44G Omschrijving: Het brandwerend ventilatierooster LVH44-G van FSS International is speciaal ontwikkeld voor plaatsing rechtstreeks op brandwerend glas in gevels welke brandwerend

Nadere informatie

GLASISOLATIE Algemeen Inleiding

GLASISOLATIE Algemeen Inleiding GLASISOLATIE Algemeen Zelf energie opwekken en een dak isoleren met een groen dak zijn prachtige methodes om te verduurzamen. Tijdens de uitvoer van onze werkzaamheden werden wij geregeld geconfronteerd

Nadere informatie

S A L G D N E R E W D N A R B

S A L G D N E R E W D N A R B B R ANDWEREND GL A S AGC Glass Europe heeft een compleet assortiment brandwerend glas dat een unieke combinatie van LICHT, TRANSPARANTIE en BRANDBEVEILIGING biedt. Het gamma werd getest en goedgekeurd

Nadere informatie

BRANDWEREND VENTILATIEROOSTER LVH50. Wand-/deurrooster voor binnen en buiten toepassing

BRANDWEREND VENTILATIEROOSTER LVH50. Wand-/deurrooster voor binnen en buiten toepassing VENTILATIEROOSTER LVH50 Wand-/deurrooster voor binnen en buiten toepassing Omschrijving: Het type LVH50 van FSS International is een uitstekende oplossing om ook ventilatieroosters in een brandwerende

Nadere informatie

Metacon B.V James Wattstraat 14 2809 PA GOUDA

Metacon B.V James Wattstraat 14 2809 PA GOUDA TNO-rapport 2004-CVB-R0281 Bepaling van de brandwerendheid volgens NEN- EN 1634-1:2001 in samenhang met NEN 6069: 2001 van een brandwerend scherm voorzien van een doek; type BD 30 Centrum voor Brandveiligheid

Nadere informatie

PROMAT SYSTEMGLAS 4. Transparante brandveiligheid volgens EN dankzij Promat -SYSTEMGLAS en Promat -SYSTEMGLAS-F1 met siliconenvoegen

PROMAT SYSTEMGLAS 4. Transparante brandveiligheid volgens EN dankzij Promat -SYSTEMGLAS en Promat -SYSTEMGLAS-F1 met siliconenvoegen Promat SYSTEMGLAS PROMAT SYSTEMGLAS Transparante brandveiligheid volgens EN 6- dankzij Promat -SYSTEMGLAS en Promat -SYSTEMGLAS-F met siliconenvoegen Bouwen met licht Bij het ontwerp van een gebouw speelt

Nadere informatie

Infosessie brand: Brandwerende deuren

Infosessie brand: Brandwerende deuren Infosessie brand: Brandwerende deuren Peter Tack Edwin Van Wesemael 2013-04-16 Brandwerende deuren EW/1 Overzicht De weg naar CE-markering Structuur Europese normalisatie Toepassing op deuren Plaatsing

Nadere informatie