Leerkrachtenhandleiding Ruimtehotel Delta

Transcriptie

1 Leerkrachtenhandleiding Ruimtehotel Delta

2 De interactieve tentoonstelling Ruimtehotel Delta is onderdeel van het project Ruimtevaart in de klas. Ruimtevaart in de klas is een gezamenlijk project van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, het Netherlands Space Office NSO en Science Center NEMO. Ruimtevaart in de klas biedt leerkrachten PO en docenten VO ondersteuning op het gebied van ruimtevaart en sterrenkunde in de klas. Dit doen wij door het ontwikkelen van lesmaterialen, organiseren van workshops, cursussen en conferenties waarin ruimtevaart en sterrenkunde wordt gebruikt als fascinerende kapstok voor wetenschap en techniek in de klas. De aanwezigheid van het ruimtehotel Delta op uw school kan leiden tot extra activiteiten op het gebied van wetenschaps- en techniekonderwijs met ruimtevaart en sterrenkunde als uitgangspunt. Ook kunt u het als context gebruiken voor reken- en taalactiviteiten Het bijgaande ondersteunend materiaal is in principe geschikt voor alle groepen van de basisschool. Op de website vindt u nog meer inspiratie en lessen om te gebruiken in uw lessen ESA, NSO, Science Center NEMO Het is toegestaan om zonder winstoogmerk uit deze handleiding te kopiëren en te distribueren. Voor het wijzigen van lessen of gebruik met winstoogmerk is schriftelijke toestemming vereist van het projectbureau Ruimtevaart in de klas, Postbus 421, 1000 AK Amsterdam 2

3 Inleiding 4 Wat u vooraf moet weten! 5 Wat is het Ruimtehotel Delta? 5 Voor welke groepen is het Ruimtehotel Delta geschikt? 5 Welke materialen krijg ik ter ondersteuning? 5 Hoeveel tijd heb ik nodig? 5 Wat komt er naar mijn school? 5 Voorbereidende opdrachten 6 Individuele tekenopdracht 6 Klassikale rekenopdracht 6 Individuele schrijfopdracht 7 Klassikale rekenopdracht 8 Hoe oud ben je in de ruimte? 8 Voorbereidingen voor de Carroussel 9 De Reis 9 Carrousel 10 1 Ansichtkaart schrijven/tekenen 10 2 Tangramraket 11 3 Hoeveel weeg ik op een andere planeet? 12 4 Uitstapje naar planeet X 13 5 Vervoer op een andere planeet 13 6 Een rondje Ruimtehotel 14 Tips voor de leerkracht 17 Extra proefjes 17 Lessuggesties voor groep Een astronautenlied 18 Hoe leeft een astronaut in de ruimte? 19 Activiteiten bij het hotel 19 Een astronauten bewegingsles 21 Extra lesideeën 23 Bijlage 1 27 Bijlage 2 29 Credits 30 Colofon 31 3

4 Inleiding Bovenstaand persbericht van augustus 2007, geeft aan dat het voor de leerlingen die nu op de basisschool zitten een haalbare zaak gaat worden om over 30 a 40 jaar op bezoek te gaan in een echt ruimtehotel. Het voorproefje dat bij u op school wordt neergezet appelleert aan deze toekomst. Dat voorproefje bestaat uit een raket om naar het hotel te reizen en het hotel zelf bestaande uit lobby, badkamer, keuken, speeltuin en zonnestoelen. Alles aan elkaar verbonden via een grote connector. Doel ervan is leerlingen te laten zien dat een wereld zonder zwaartekracht heel anders in elkaar zit. 4

5 Wat u vooraf moet weten! Wat is het Ruimtehotel Delta? Ruimtehotel Delta is een reizende interactieve tentoonstelling. De tentoonstelling bestaat uit zes losse modules die samen een hotel in de ruimte vormen. In het hotel ervaren kinderen hoe het in de ruimte is. Ze voeren er allerlei opdrachten uit. Een reis naar het ruimtehotel is een inspirerend onderdeel van een ruimtevaart- en sterrenkundeproject op uw school. Het zal nog lang in het geheugen van de kinderen nasudderen. Voor welke groepen is het Ruimtehotel Delta geschikt? Het hotel is heel goed te gebruiken voor alle groepen van de basisschool. De lesmaterialen van het Ruimtehotel Delta zijn voor leerlingen van groep 4 t/m 7. Voor groep 1/2 en 3 zijn er een aantal lessuggesties. Welke materialen krijg ik ter ondersteuning? Op de website ruimtevaartindeklas vindt u de handleiding en de diverse formulieren voor de leerlingen. Aan het einde van het project bundelt u voor de leerlingen deze papieren met een zelf ontworpen voorkant. De leerlingen krijgen dit boekje mee naar huis. Daar laten ze zien wat ze allemaal hebben meegemaakt in de ruimte. Voor dat het project begint krijgt u per post een poster om de komst van het hotel aan te kondigen. Het is aan te bevelen de handleiding goed door te lezen en een bezoekrooster op te stellen voor de bezoekende groepen. Hoeveel tijd heb ik nodig? Aan voorbereidende activiteiten met de leerlingen bent u al naar gelang uw keuzes twee tot drie uur bezig. De reis inclusief de aansluitende activiteiten nemen ook zo n drie uur in beslag. Bij deze activiteiten is de hulp van een stagiaire of ouders, meer dan wenselijk. De opstelling is redelijk flexibel. Een leeg lokaal of een deel van de centrale hal zijn de beste opties. Het geheel blijft een week op uw school zodat de groepen de reis kunnen maken naar het hotel en de activiteiten kunnen uitvoeren. Wat komt er naar mijn school? Het Ruimtehotel Delta bestaat uit zes losstaande elementen. De raket met groot LCD scherm, de lobby, een badkamer, een keuken, een speeltuin en zonnestoelen. Alles wordt verbonden via slangen en een grote connector. De onderdelen kunnen alleen via een ruime ingang (minimaal 90 cm, en zonder trapjes en stoepjes ) de school in. De onderdelen worden alleen op de begane grond geplaatst. Er is een ruimte nodig van 7 x 7 meter om het hotel ruim tentoon te stellen. De opstelling moet daarin ruim kunnen staan. Kinderen moeten er omheen kunnen lopen. Een leeg lokaal of een deel van een centrale hal zijn een goede plek. In principe komt het hotel op vrijdagmiddag aan bij uw school en wordt dan opgebouwd. Er dient iemand aanwezig te zijn ter assistentie en voor de uitleg over de werking van de verschillende onderdelen, technische apparaten en de logistiek. De vijf steekwagens en de beschermhoezen, die voor transport nodig zijn, blijven die week op uw school achter. Daar moet u een bergplaats voor hebben! 5

6 Voorbereidende opdrachten Als voorbereiding op de reis naar het hotel is er een aantal activiteiten met de leerlingen mogelijk. Hier volgt een opsomming van ideeën van onze kant. Uiteraard kunt u eigen of andere activiteiten gebruiken of toevoegen. Naam: De Reis Groep: Teken en kleur in de vakjes het vertrek, dan drie dingen die je onderweg denkt te zien en de aankomst van de raket bij het hotel. Het vertrek Onderweg (1) Onderweg (2) Onderweg (3) Individuele tekenopdracht op bijgeleverd A4-invulformulier tijdsbesteding 1 uur U ontvangt ongeveer 1 week voor de komst van het hotel een poster die de komst van het hotel aankondigt. De poster kunt u ophangen in de klas. De vraag aan de leerlingen is of ze op bijgeleverde invulformulier het beeldverhaal kunnen tekenen van vertrek tot en met aankomst. Wat denk je onderweg te zien? Wat denk je te kunnen gaan doen als je in het ruimtehotel op vakantie bent. Wat denk je dat je allemaal kunt doen in en bij het Ruimtehotel Delta tijdens je vakantie? (Vul in.) De aankomst 5 1 Klassikale rekenopdracht tijdsduur: 0,5 uur De afstand tot het ruimtehotel is nogal groot, ongeveer kilometer. Zeker als je het vergelijkt met vakantiebestemmingen op aarde. Spanje is zo n 2000 kilometer ver. Als je met de auto naar Spanje gaat ben je 2 tot 3 dagen onderweg. Turkije is nog verder, al gauw 3000 km. Hoe lang zou het duren om met de auto naar het ruimtehotel te gaan? Gelukkig gaan we met een raket, dat gaat een stuk sneller, namelijk km/uur, dat is 300 x zo snel als de auto. Snelheid (km/uur) Tijdsduur (uren) dagen Raket dagen Vliegtuig dagen Auto dagen Fiets dagen (bijna 7 jaar) 6

7 Individuele schrijfopdracht op het bijgeleverde invulformulier. tijdsduur: 0,5 uur Naam: De Aarde Groep: Als ik in het hotel wezens van andere planeten tegenkom vertel ik over de aarde: 1 De aarde is In het hotel kom je natuurlijk ook andere gasten tegen, van ander planeten! Wat zou jij ze willen vertellen of laten zien over de aarde en het leven op aarde? 2 De aarde is 3 De aarde heeft 4 Op de aarde kun je 5 Op de aarde kun je 6 Het leukste van leven op aarde is 7 Het vervelendste van leven op aarde is 2 7

8 Klassikale rekenopdracht (niet eenvoudig) tijdsduur 0,5 uur Hoe oud ben je in de ruimte? In de ruimte is behalve het Deltahotel ook een aantal planeten aanwezig. Een dag op andere planeten duurt soms korter en soms langer dan een dag op aarde. Hoeveel uur heeft een dag op aarde?... uur. Op Mercurius duurt een dag 1407 uur. Dat is bijna 60 x zolang als op aarde. Dat betekent eigenlijk dat een dag daar bijna twee aardse maanden duurt! Dan is de dag pas voorbij. Kinderen kunnen dit zelf berekenen. Hoeveel dagen heeft een jaar hier op aarde?.... dagen. Als jij 10 jaar wordt op aarde ben je dus 3650 (10 x 365) dagen oud. Maar op Jupiter zijn er 4330 aardse dagen in een jaar, Op Neptunus aardse dagen. Op Jupiter ben je dan net iets meer dan 1 Jupiter jaar oud. Je kunt uitrekenen hoe oud je op de verschillende planeten zou zijn. Zou je daar dan vaker of juist minder vaak jarig zijn? Planeet aantal dagen per jaar aantal uren per dag aantal uren per jaar Mercurius Venus Aarde Mars Jupiter Saturnus Uranus Neptunus Op Mercurius duurt een jaar ongeveer 4 x korter dan op aarde Maar een dag op Mercurius duurt bijna 60 x langer dan op aarde. Een hele moeilijke som leert dat als je 9 jaar oud bent op aarde, je al 9 maal 365 dagen van 24 uur hebt geleefd. Dat zijn uren. (Daarom ben je misschien zo moe?) Het aantal uren per jaar op Mercurius is: 87 dagen x 1407 uur = uur Je bent daar dus nog niet eens 1 jaar oud, maar ongeveer 8 maanden! En hoe lang zou een week vakantie in het Delta-hotel eigenlijk duren? 8

9 Voorbereidingen voor de Carroussel - Zet de onderdelen van de caroussel klaar elders in de klas/school. - Zorg voor voldoende begeleiding - Maak een roulatiesysteem voor de leerlingen. - Er zijn zes onderdelen, verdeel de groep in groepjes. De Reis Startactiviteit voor de hele groep, tijdsduur 25 minuten Voor aanvang van de reis trekken alle leerlingen een overall / labjas aan, zoals alle ruimtevaarders. Er zijn verschillende maten aanwezig. De kinderen zitten in een halve kring voor de geopende raket terwijl u ze de film bekijken en luisteren naar het commentaar. Na de aankomst gaan ze in groepjes van vier leerlingen in carrouselvorm verschillende opdrachten uitvoeren. Eén groepje begint met een bezoek aan het hotel en pakt de koffers. Dat is onderdeel 6.. 9

10 Carrousel tijdsduur 20 minuten per onderdeel - maximaal 3 uur = 1 dagdeel U heeft de groep al verdeeld. Na aankomst bij het hotel gaan de 6 groepjes de verschillende activiteiten in carrousel vorm uitvoeren. De volgende activiteiten voeren de kinderen uit in een roulatiesysteem: 1 Ansichtkaart schrijven/tekenen op de ligstoelen 2 Tangramraket maken 3 Hoeveel weeg ik op een andere planeet 4 Uitstapje naar planeet X 5 Vervoer op een andere planeet 6 Een rondje Ruimtehotel Delta Gezien de diversiteit van de activiteiten en de verspreiding door de school is de hulp van stagiaires dan wel ouders zeer wenselijk. 1 Ansichtkaart schrijven/tekenen Op het ruimtestrand staan twee ligstoelen. Om daar te komen moeten de leerlingen een ruimtewandeling maken. Waar moeten ze allemaal aan denken en eventueel meenemen als ze naar buiten gaan? Hier past b.v. het proefje om te kijken of er zuurstof is zie: Naam: Groep: In de ligstoelen moeten twee kinderen een ansichtkaart adresseren (druk hiervoor werkblad 9 en 10 dubbelzijdig af op steviger papier) om naar huis te sturen. De leerlingen liggen in de stoel en schrijven boven hun hoofd. Zorg zelf voor een pen en een potlood. De pen zal het snel begeven. De zwaartekracht trekt de inkt naar de bovenkant van de pen en niet naar de schrijfpunt. Het potlood werkt wel. Twee andere leerlingen tekenen op de voorkant van de ansichtkaart in de buurt van de stoelen een impressie van de ruimtelijke omgeving en kleuren die in. Na enige tijd wisselen deze leerlingen qua plaats en activiteit

11 Naam: Groep: De Tangram-raket 1 Knip de stukjes hieronder heel netjes uit. 2 Leg ze neer in het model van raket 1. Gebruik ALLE stukjes. 3 Laat je raket zien aan de meester/juf. 4 Kun je ook raket 2 leggen met ALLE stukjes? 5 Laat ook die aan de meester/juf zien. 6 Plak daarna alle stukjes op raket 1 of raket 2 vast. 2 Tangramraket De leerlingen kleuren de onderdelen in en knippen ze daarna uit het papier en proberen uit te vinden hoe je daar een raket van kunt leggen. Ze hebben een voorbeeld met contouren van twee raketten. Ze mogen alleen de ingekleurde kant van de stukken gebruiken. Ze maken beide raketten. Met het maken en puzzelen met een tangram verwerven leerlingen ruimtelijk inzicht. Aan het einde van de activiteit plakken de leerlingen de stukjes op één van de raketten. Anders kan straks de raket niet in het leerlingenboekje. Voor de opgave en de oplossing zie hieronder. 4 11

12 3 Hoeveel weeg ik op een andere planeet? Zorg voor een personenweegschaal. Laat de kinderen zichzelf eerst wegen. De leerlingen hebben in de voorbereidende lessen al kunnen zien dat hun leeftijd op andere planeten anders is. Met behulp van de computer en de onderstaande URL gaan de leerlingen nu zelf kijken wat ze zoal op andere planeten zouden wegen. De bedoeling is dat ze hun gewicht invullen op het scherm en de uitkomst uitprinten. Deze pagina komt ook in het boekje. Ze moeten op dit formulier wel hun naam en groep schrijven! Als de leerlingen snel klaar zijn kunnen ze aanschuiven bij activiteit 4 of 5 die meer tijd kosten. Via: kunnen leerlingen zelf zien wat hun gewicht is op andere planeten. De leerlingen moeten zich eerst zelf wegen. Het is aan te bevelen meerdere computers klaar te zetten met deze pagina op het scherm. 12

13 Naam: Groep: Dit is de tekening van mijn planeet: 4 Uitstapje naar planeet X Gebruik het werkblad Dit is een tekening van mijn planeet voor de tekening. Maak of teken een planeet waar je graag naar toe wilt als uitstapje vanuit Ruimtehotel Delta. Denk daarbij aan; - Hoe ziet de planeet eruit? - Wat voor landschap is er, bergen, kraters, water? - Is er leven? - Hoe heet jouw planeet? Laat kinderen vooraf afbeeldingen van verschillende planeten bekijken of opzoeken op internet. 7 5 Vervoer op een andere planeet Maak een robotkarretje waarmee je, als uitstapje, over jouw planeet kunt rijden. Maak van restmateriaal (hout, papier, karton, rietjes etc) een robotkarretje dat over jouw planeet kan rijden. - Kan jouw robotkarretje tegen bergen op? - Kan het door diepe kraters? - Geef het robotkarretje ook een spannende naam. Laat kinderen afbeeldingen zien of zelf opzoeken van robotkarretjes zoals die op Mars rondrijden. Denk aan de Mars Rovers, Oppertunity of Science Laboratory. Credit NASA 13

14 6 Een rondje Ruimtehotel Koffers pakken. Klaar voor de reis Ter voorbereiding op de reis gaan de kinderen uit een grote kist met spullen de inhoud van hun koffer samenstellen. Er komen 4 koffers (tonnen) mee met het hotel. Bedoeling is dat ze goed nadenken wat je mee kunt nemen als het in die koffer moet passen én bij elkaar niet meer dan 3 kilo mag wegen. Eten en water moet ook mee. Je gaat vijf dagen en moet dus voldoende eten en drinken meenemen. Blijf je beneden de 3 kilo? De leerlingen vullen hun paklijst in. Naam: Groep: Paklijst Ik neem uit de grote kist de volgende spullen mee op reis: Bij elkaar weegt dat Verder wil ik ook erg graag de volgende 2 dingen van mezelf meenemen: 1 2 kilo. 3 Nagesprek na het pakken van de koffer Mogelijke vragen in een nagesprek: - Je neemt een zaklantaarn mee, zou het er donker zijn? - Wat gebeurt er als je de bal weggooit? Komt ie ooit nog terug? - Als je kiest voor handdoek en snorkel, denk je dus dat je er kunt zwemmen? - Je neemt een vergrootglas mee. Wat denk je te kunnen zien? Na het wikken en wegen vullen de leerlingen de paklijst in. Als alle kinderen hun paklijst hebben gemaakt kan de reis beginnen. 14

15 Bezoek het Ruimtehotel Delta Een groepje leerlingen bezoekt de diverse ruimtes in het hotel. De lobby De kinderen komen met hun koffer aan in de lobby van het hotel. Daar is niemand. De leerlingen checken zich zelf in. De leerlingen maken een naamsticker. Ze printen hun sticker uit en plakken die op hun overall. Houd altijd toezicht bij het gebruik van deze printer. Daarna wegen ze hun koffer op de weegschaal. Dat is gek. De koffer weegt niets! Hoe kan dat nou?? Het zwarte gat De leerlingen spelen het spel van de aarde en het zwarte gat, een soort basketbal. Kun jij de aarde door het zwarte gat gooien? Hoe doe je dat het handigst? Hoe vaak lukt dat in een minuut? De keuken In de keuken moeten de leerlingen zo snel mogelijk hun lievelingsdiner samenstellen op één van de drie trays aan de wand. Er is een stopwatch om de tijd te registreren. Druk op de groene knop om te starten en op de rode knop als je klaar bent. Ondertussen zien ze beelden van astronauten die eten in het Internationale RuimteStation - ISS. De badkamer en het toilet De leerlingen bekijken het filmpje in de badkamer waar je de eerste ruimtetoerist de tanden ziet poetsen. Ook wast zij haar haar. Als je goed kijkt zie je ook vliegende waterdruppels. Er is geen onder, geen boven... Hoe moet ik daar dan plassen? 15

16 Afsluitende activiteit: Wat heb ik beleefd in Ruimtehotel Delta? tijdsduur 0,5 uur De leerlingen hebben allemaal alle opdrachten gedaan en zijn weer veilig op aarde teruggekeerd. Houd als afsluiting een kringgesprek en laat de leerlingen een ruimteverslag schrijven over wat ze hebben beleefd. Kringgesprek: Wat zou je tegen andere kinderen willen vertellen die over een paar weken ook naar het Ruimtehotel Delta op vakantie gaan? Vertel je ze iets over de reis? Vertel je ze hoe het eruit ziet? Vertel je ze wat je er wel en niet kunt doen? Maak op deze manier een reisverslag op het werkblad Dit is het reisverslag van mijn reis naar Ruimtehotel Delta. Naam: Groep: Dit is het reisverslag van mijn reis naar Ruimtehotel Delta: 8 16

17 Tips voor de leerkracht Extra proefjes Keuken Bij de keuken van het hotel zijn uiteraard verschillende mogelijkheden voor meer activiteiten. Ga voor spelletjes op de computer bijvoorbeeld naar op de website vindt u veel leuke proefjes met eten. Badkamer Bij de badkamer zijn ook verschillende proefjes mogelijk. Een beker vol water omdraaien en toch geen last van de zwaartekracht? Kijk op: Zwaartekracht zorgt ervoor dat je op de aarde blijft staan en niet gaat zweven. Ook alle andere voorwerpen worden door de aarde naar zich toe getrokken. Of ken je dingen die naar boven vallen? De zwaartekracht is in de ruimte overal anders. Er is een proefje dat je op aarde kunt doen waarmee je een stukje van de zwaartekracht kunt opheffen. Op Of neem twee dezelfde zakken met evenveel stenen. Zet de ene zak in een emmer water, zet de andere zak op de grond ernaast. Til eerst de zak op die op de grond staat, til daarna de zak in het water op. Welke gaat makkelijker? Hoe kan dat? (zwaartekracht trekt de stenen naar beneden, maar het water duwt de stenen naar boven). 17

18 Lessuggesties groep 1-3 Een astronautenlied Voorbereidende les op het bezoek aan het Ruimtehotel Delta Tijdsduur 45 minuten Doel - leerlingen kunnen het lied Astronautje meezingen - leerlingen zijn in staat om de begrippen: omhoog, astronaut, zweven en lucht te gebruiken in combinatie met het lied - leerlingen krijgen meer interesse in de ruimte(vaart) Achtergrond Het liedje is een variatie op het bekende kinderlied Helicopter. Tekst Astronautje, astronautje Mag ik met je mee omhoog? Boven de maan daar wil ik zweven, Boven de maan daar wil ik zijn. Astronautje, astronautje, Zweven is zo fijn! Benodigdheden Een afbeelding van een raket Een afbeelding van een astronaut Astronautenpakjes (bijvoorbeeld de overalls uit de krat bij het Ruimtehotel Delta) Lesverloop De kinderen zitten in een kring. U vertelt dat de leerlingen een lied gaan leren over een astronaut. Weten ze wat een astronaut is en doet? Laat een plaat zien van een astronaut in een pak. (bijvoorbeeld uit het bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen ). Wat doen astronauten in de ruimte en in hun raket? U zingt het liedje voor. Daarna leert u de kinderen het lied aan zoals u dat gewend bent. Als het aanleren is gelukt verzint u met de kinderen bewegingen die bij het lied of bij een astronaut horen. Tijdens het zingen voeren de leerlingen deze bewegingen uit. Denk aan langzaam bewegen. Maar ook de lancering omhoog en het zweven in de ruimte. Na afloop kunnen de kinderen het lied zelfstandig zingen. 18

19 Hoe leeft een astronaut in de ruimte? Tijdsduur 60 minuten (u kunt de les ook in kortere perioden opsplitsen). Doel - Begrippen van de ruimtevaart voor groep 1 t/m 3. - Astronautenkleding, eten en drinken in de ruimte, zweven in de ruimte. Benodigdheden - Afbeeldingen van de ruimte: zon, aarde, maan en eventueel planeten. - Afbeeldingen van raketten ruimtestation en astronauten bijvoorbeeld uit bronnenboek Reis door de ruimte in 80 lessen zijn te downloaden op Voorbereiding Lees de handleiding voor groep 4-7 ook door. Dit geeft een goed beeld over de verschillende opdrachten. De leerlingen van groep 1 t/m 3 beleven het hotel zonder werkvellen. Bedenk voor uw zelf hoe u deze les organisatorisch wil uitvoeren. Maak van te voren groepjes. Het is aan te bevelen om extra begeleiders (stagiaires/ouders) te regelen, die de leerlingen in kleine groepjes door het hotel leiden en ze helpen en stimuleren. Maak vooraf ook een doorstroomschema voor de carrousel activiteit Activiteiten bij het hotel De diverse activiteiten bij het hotel kunnen het beste in een carrouselvorm plaatsvinden. De leerlingen kunnen bij elk onderdeel ongeveer 15 minuten werken. 1. Keuken De leerlingen maken een maaltijd binnen 30 seconden. Of ze spelen tegen elkaar? Wat is lekker, wat is gezond? 2. Badkamer en toilet de leerlingen kijken naar het filmpje in de badkamer en met de begeleider bespreken ze hoe je moet plassen en douchen in een Ruimtehotel. Als het water niet naar beneden valt, zoals op aarde. 3. De ligstoelen - De leerlingen maken een ansichtkaart op de ligstoelen. Dit kan liggend van onderaf of staand van boven af. De kopieerbladen voor de ansichtkaart vindt u in de handleiding voor groep 4 7. Misschien kunnen de kaarten wel echt verzonden worden. 4. Zwarte gat spel - Ieder kind mag drie keer proberen om de aarde door het zwarte gat te gooien. Wie scoort er drie keer? In de klas doen de leerlingen opdracht 5 5. Ik ben een astronaut - De leerlingen kleuren de kleurplaat van de astronaut. Zie bijlage Ik ben een astronaut. 19

20 Het verloop van de les Wat gaat u doen? Voer met de leerlingen een kringgesprek over de ruimte. Laat daarbij de verschillende ruimtevaart en planeten afbeeldingen zien. Stuur het verhaal in de richting van reizen naar de ruimte. Zouden kinderen dat wel eens willen? Kan dat zo maar? Waar moet je dan aan denken? Stel vragen over wat er op de afbeeldingen staat. Wat weten de leerlingen al? De film Vertel dat de leerlingen naar een hotel in de ruimte gaan reizen. U gaat samen met de leerlingen de film kijken bij het ruimte hotel. Laat de kinderen rondom het beeldscherm bij de raket op de grond gaan zitten. Bekijk gezamenlijk de film van de reis naar het hotel. U kunt de film nabespreken in de klas en later de les voortzetten met een bezoek aan het hotel. U kunt ook meteen de carrousel door het hotel maken. De carrousel Bij het Ruimtehotel Delta worden overalls geleverd die de kinderen aan kunnen trekken tijdens hun reis. Verdeel de groep in kleinere groepjes van 4 a 5 leerlingen. Laat de leerlingen met hun begeleiders naar een van de onderdelen gaan. Na ongeveer 15 minuten wisselen de leerlingen van activiteit. Uitleg van de onderdelen en mogelijke activiteiten zijn eerder vermeld in deze lessuggesties. Afsluiting U praat met de leerlingen na over wat zij allemaal in het Ruimtehotel hebben beleefd. 20

21 Een astronauten bewegingsles Tijdsduur 45 minuten Doel Bewegingsles waarin verschillende vaardigheden geoefend worden (ruimtelijk inzicht, soepel bewegen, evenwicht, doelen). Ook komen begrippen uit de ruimte(vaart) aan de orde o.a.: astronaut, ruimteschip, planeet, satelliet, vliegende schotel en marsmannetje. Voorbereiding Dit is een bewegingsles in circuitvorm hiervoor moet het speellokaal vooraf ingericht worden. Inleiding Tikspel Duur Ongeveer 5 à 10 minuten. Benodigdheden - matten en hoepels - lintjes In de speelzaal 4 matten verspreiden en een aantal hoepels op de grond leggen. Tikspel: Twee marsmannetjes vliegen in hun ruimteschip rond en proberen de astronauten te tikken. De astronauten kunnen niet getikt worden als ze op een planeet (mat) of satelliet (hoepel) staan. De leerkracht leidt het spel in door te vragen wat er zich allemaal in de ruimte bevindt. Bij het noemen van planeten legt de leerkracht de matten neer, bij het noemen van satellieten legt hij de hoepels verspreid door de zaal. De leerlingen moeten hun denkbeeldige ruimtepak aantrekken en in hun raket klimmen. De marsmannetjes krijgen een lintje om. Getikte astronauten moeten even plaatsnemen op de bank. Het tikspel kan beginnen. Kern van de les Duur 6 minuten per spel Benodigdheden - pion, korf, pittenzakjes - bank (smalle kant boven), ballen - evenwichtsschijven, ballen - hoepels 21

22 De leerlingen worden in 4 groepen verdeeld. 1. Maansteen werpen. De leerlingen maken een rij achter een pion. Bij de pion ligt een hoopje maansteen (pittenzakjes). De leerlingen gooien de zakjes in een mand, die een paar meter verderop staat. 2. Balanceeroefening in de astronautentraining. De leerlingen maken een rij achter de smalle kant van een bank. Ze balanceren over de bank. Als het te gemakkelijk is, krijgen de kinderen een bal die ze in verschillende posities bij zich moeten houden. 3. Vliegende schotels bedwingen. Op de evenwichtsschijven (bolle onderkant, platte bovenkant) doen de kinderen evenwichtsoefeningen. Variaties: handen naast je lichaam, op 1 been staan, draaien met heupen, bal vasthouden, sprongetjes maken. 4. Planeetje wisselen. In een kring liggen hoepels, een minder dan het aantal kinderen. Alle kinderen behalve 1 staan in een hoepel. Onderling maken ze afspraken om van hoepel te wisselen (over te steken). Het kind in het midden moet snel in een lege hoepel gaan staan. De leerkracht legt de spellen een voor een uit en laat ieder spel door een of enkele kinderen kort voordoen. Afsluiting Maansteentje leggen Duur 5 minuten Benodigheden pittenzakje De kinderen zitten in de kring op de grond. Een pittenzakje dient als maansteen. De kinderen spelen maansteentje leggen. De leerkracht legt het spel kort uit. De variant Zakdoekje leggen is waarschijnlijk wel bekend. 22

23 Extra lesideeën Astronautenpak Les 20 uit Reis door de ruimte in 80 lessen Dit onderdeel neemt meer tijd in beslag dan 15 minuten. U kunt leerlingen hier een dubbele tijd aan laten werken of het later laten afmaken Ruimtetechnologie GROEP minuten 1, 42 en 54 De leerling: beschermt tegen kou tijdens een ruimtewandeling, net als een duiker, lucht meeneemt om te ademen ontworpen en geknutseld ruimtepak Haal voor de activiteit In de regen en de zon de foto s van de astronaut in de ruimte en de duiker uit de bijlage. Kopieer voor de activiteit Maak een ruimtepak het doeblad 24 keer op karton. 10 min. Ga in een kring zitten. Vraag de leerlingen wat voor weer het vanmorgen was toen ze naar school kwamen. Wat hadden ze aan? Regende het? Wat doe je aan als het regent? Waarom doe je een regenpak aan? Vertel dat een regenpak zorgt dat er geen water op je kleren komt. Het houdt water tegen. Weten de leerlingen iets dat kou tegenhoudt? Kom samen tot de conclusie dat je warme en dikke kleren aantrekt als het koud is. Vertel dat je je kleren kunt aanpassen aan het weer. Laat de foto van de duiker zien. Vertel dat een duiker lucht moet meenemen om onder water te kunnen ademen. Vertel dat mensen in de ruimte niet kunnen ademen zoals hier op aarde. Daarom moeten astronauten lucht van aarde meenemen. In de ruimte kan het ook heel koud zijn. Daarom dragen de astronauten heel dikke pakken. Laat de foto van de astronaut zien. De leerlingen maken een ruimtepak dat de kou tegenhoudt en waarmee lucht kan worden meegenomen. 40 min. Vraag de leerlingen hoe het pak eruit moet komen te zien. Vertel dat: het pak goed tegen kou moet kunnen; je lucht om te ademen moet kunnen meenemen. PAGINA 105 Ruimtetechnologie LES 20 23

24 Ik ben een astronaut 24

25 Credit NASA 25

26 Credit NASA 26

27 Bijlage 1 Tekst bij de film: Deze tekst kunt u eventueel ook voorlezen bij de film. 25, 24, 23, 22, 21 Welkom aan boord van ruimteschip Deltonian, hier spreekt ground control. Over enkele ogenblikken gaan wij vertrekken naar Ruimtehotel Delta. Wilt u allemaal goed op uw stoel blijven zitten, het is tijdens de lancering niet toegestaan te lopen. 20, 19, 18, 17, 16, 15, 14,13, 12 Schrik niet van de rookwolken buiten ons ruimteschip, die worden veroorzaakt door het starten van onze stuwraketten en zijn volkomen normaal. 11, 10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, Ignition en Lift-off van ruimteschip Deltonian op weg naar Ruimtehotel Delta! Goede reis. Nou zeg, voelen jullie ook hoe hard je in je stoel gedrukt wordt? Zo n raket trekt wel wat harder op dan onze auto! Ik kan zelfs mijn arm niet optillen, hij voelt helemaal zwaar. Hoe lang zou het eigenlijk duren voordat we echt in de ruimte zijn? Zeg, wat is dat, waarom beginnen we zo hard te trillen, gaat alles wel goed? Geen zorgen, u gaat op dit moment door een luchtlaag met maximale luchtweerstand. Zodra u op een hoogte van 200 kilometer bent wordt de reis wat rustiger. Over enkele ogenblikken worden de stuwraketten afgeworpen. [eerste raket maakt zich los] Ja, kijk eens daar, zie je ze vallen! Nooit geweten dat ze die grote raketstukken gewoon terug laten vallen naar de aarde. O kijk, ze verbranden in de dampkring. Maar dat betekent dat we nu al uit de dampkring zijn, in een paar minuten? Wauw, dan vliegen we wel heel erg hard! Indrukwekkend, die brandende raketstukken. Op aarde denken ze vast dat ze een vallende ster zien. Hé, waarom wordt het nu donker? Verhip ik zie de zon niet meer, hoe kan dat nu? O, ik snap het al. We zijn aan de andere kant van de aarde gekomen, waar het nacht is. De zon zit voor ons nu dus achter de aarde verstopt. Ik zie nu ook sterren. Wat zijn het er veel! Daar komt er één op ons afgevlogen. [ISS komt naderbij vanuit de verte] Wacht eens even, wat is dat? Dat is geen ster. Het is het ISS ruimtestation! Zullen we even zwaaien naar de bemanning? Die zitten daar misschien al een half jaar. Ze zullen wel blij zijn om weer even andere mensen te zien! Attentie reizigers, over enkele ogenblikken schakelen wij de raketmotoren uit. We versnellen dan niet langer, maar reizen met een constante snelheid van kilometer per uur richting Ruimtehotel Delta. U zult na het uitschakelen van de motoren gewichtloos zijn. Blijft u het komende uur met uw riemen in uw stoel zitten, want gewichtloosheid veroorzaakt de eerste tijd misselijkheid. Nou, dan blijven we nog maar even zitten. Ik heb geen zin om ziek te worden tijdens de reis. [er komt een groene schroevendraaier langs] Zag je dat? Daar vloog iets kleins langs het raam. Kunnen jullie zien wat het is? Het lijkt wel een schroevendraaier. Ik geloof dat ik inderdaad eens gelezen heb dat een astronaut tijdens een ruimtewandeling zijn schroevendraaier verloren heeft. Die zweeft dan voor altijd in de ruimte. Zo zweeft er heel veel afval rond de aarde. Ook veel stukken van kapotte satellieten bijvoorbeeld. Wist je dat er meer dan 9000 brokstukken zweven die groter zijn dan je hand? 27

28 En wel een half miljoen kleinere brokjes? Die kunnen heel gevaarlijk zijn als ze hoge snelheden hebben. Dan zijn het net kogels! Wat is het donker om ons heen hè. En raar dat er helemaal niets in de buurt is. Eigenlijk is het heelal maar erg leeg. We zijn nu al een hele tijd aan het vliegen. Ik heb al heel wat rondjes gebuiteld. Leuk die gewichtloosheid. En ik heb zelfs al een tijdje geslapen. De aarde achter ons wordt steeds kleiner. Het ruimtestation dat we tegenkwamen was eigenlijk toch wel heel dicht bij de aarde. En nu zien we al heel lang niets meer, behalve de sterren in de verte. Maar die willen maar niet dichterbij komen. Ik begrijp inmiddels dat die sterren ook nooit dichterbij zullen komen, zelfs niet als wij ons hele leven doorvliegen. Dat komt doordat ze zo ver weg staan. Attentie reizigers, hier spreekt ground control. Alles verloopt naar wens. U reist met een snelheid van kilometer per uur en bent nu 12 uur onderweg. U nadert de maan. Vanaf de maan is het nog zo n 8 uur vliegen naar Ruimtehotel Delta. Wij wensen u veel plezier met het uitzicht op de maan. [maanlandschap komt in beeld] Wauw, dit is dus de maan. Wel een kale boel zo. Geen planten en bloemen, geen steden en dorpjes, geen water en geen wolken. Maar wel bergen, zie je dat, en vooral veel kraters. Die grote donkere vlaktes zijn miljoenen jaren geleden volgelopen met lava en daarna gestold. De kraters worden veroorzaakt door meteorietinslagen. De maan heeft immers geen lucht laag waarin brokken steen die aan komen vliegen verbranden, zoals bij ons op aarde. Elke steen knalt dus op het oppervlak en veroorzaakt een krater. Wist je dat er 12 mensen op de maan hebben rondgewandeld? En dat wij de eerste mensen zijn die verder weg vliegen dan de maan? Er zijn wel raketten verder weg gevlogen, zelfs tot voorbij Neptunus. Maar daar waren nooit mensen aan boord. Die werden bestuurd door computers. Een soort robotraketten dus. Weet je waarom er geen mensen mee gingen? Als je heen en weer naar Neptunus wilt vliegen ben je minstens 25 jaar onderweg. Niemand wil zo lang weg van huis, toch? Zelfs naar Mars zou je al een jaar of 4 onderweg zijn. [er komt een groot rotsblok in beeld] Wauw, wat komt daar dichterbij, dat is mooi. Wat is het? Hier spreekt ground control. Dames en heren u boft, wij passeren komeet Tempel 1. Een komeet is een rotsblok met ijs dat door ons zonnestelsel reist. Zo dicht bij de zon ontstaan er twee staarten. De witte staart bestaat uit gesmolten ijs en stof, de blauwe staart uit stralende deeltjes. Het is uniek om op een reis als deze een komeet tegen te komen. Neemt u weer plaats op uw stoelen. Wij gaan aankoppelen aan Ruimtehotel Delta. Daarbij worden de stuurraketten gebruikt, waardoor u niet langer gewichtloos zult zijn. Om valpartijen te voorkomen moet u nu weer plaatsnemen. Hé, kijk, is dat ons ruimtehotel? [ruimtelobby komt in beeld] (U maakt: Geluiden van aankoppelen en openschuivende deuren) Wat ziet het er vreemd uit. Dit is de ontvangstruimte denk ik. Er is hier niemand... 28

29 Bijlage 2 Kerndoelen bij de activiteiten: Koffer vullen en wegen kerndoel 33 Afstanden kerndoel 28 Bouwen raket kerndoel 32 Tijdens project kerndoel 47 Proef zwaartekracht kerndoel 42 29

30 Credits film Vertrek: Echte beelden lancering GIOVE-B. (credits: ESA/CNES/ARIANESPACE-Service Optique CSG,NASA, ESA/ Hubble). International Space Station: Situatie in 2008, bewerking foto. Schroevendraaier: Animatie Edithpoint. Maan: Echte beelden (credits ESA TV). Komeet: Animatie van de komeet Tempel 1, 17 x 4 kilometer groot. Normaal draait de komeet één keer rond in de 40 uur, in het filmpje één keer per 13 seconden (credits: NASA Jet Propulsion Laboratory). Met dank aan ESA en NASA voor het mogen gebruiken van hun beeldmateriaal. 30

31 Colofon Ruimtehotel Delta is ontwikkeld door: Stichting The Unschooled Mind Company, Amsterdam in opdracht van het Delta op school project uitgevoerd door Science Center NEMO Amsterdam Verhaal: Kleinkracht, Zeist Ontwerpbureau: Kowork, Amsterdam Vormgeving herziene lesmateriaal: TPP creations & productions, Uithoorn Bouw van raket en hotel: Kloosterboer-decor bv, Purmerend Eindredactie herziene versie: Hans Tuinenburg, Science Center NEMO Herziene versie mede mogelijk gemaakt door: NSO, Den Haag Ministerie van Onderwijs Cultuur en Wetenschappen, Den Haag Ruimtevaart in de klas Postbus AK Amsterdam