Economie. Staatsexamen vmbo. Vakinformatie

Transcriptie

1 Economie Staatsexamen vmbo Vakinformatie 2005

2 Inhoudsopgave Opzet...3 Het centraal examen...3 Het commissie-examen...3 Het cijfer voor het commissie-examen...5 Het eindcijfer...6 Het sectorwerkstuk...6 Bijlage A. De eindtermen van het kerndeel...7 EC/K/1 Oriëntatie op leren en werken...7 EC/K/2 Basisvaardigheden...7 EC/K/3 Leervaardigheden in het vak economie...8 EC/K/4 Consumptie...9 EC/K/5 Arbeid en productie...11 EC/K/6 Overheid en bestuur...12 EC/K/7 Internationale ontwikkelingen...13 EC/K/8 Natuur en milieu...14 B. De eindtermen van het verrijkingsdeel...15 EC/V/1 Verrijkingsstof...15 EC/V/2 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie...16 EC/V/3 Vaardigheden in samenhang

3 Economie voor de theoretische leerweg v.m.b.o. Opzet Het examen bestaat uit een centraal schriftelijk examen en een commissie-examen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende exameneenheden: EC/K/1: Oriëntatie op leren en werken EC/K/2: Basisvaardigheden EC/K/3: Leervaardigheden in het vak economie EC/K/4: Consumptie EC/K/5: Arbeid en productie EC/K/6: Overheid en bestuur EC/K/7: Internationale ontwikkelingen EC/K/8: Natuur en milieu EC/V/1: Verrijkingsstof EC/V/2: Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie EC/V/3: Vaardigheden in samenhang Het centraal examen Voor de theoretische leerweg bestaat het centraal schriftelijk examen uit één zitting van 2 uur. Het centraal examen heeft betrekking op de exameneenheden EC/K/3, EC/K/6, EC/V/1 en EC/V/3 en jaarlijks wisselend één of twee van de exameneenheden EC/K/4, 5, 7 en 8. Het centraal examen heeft de komende jaren betrekking op de volgende exameneenheden: EC/K/4 x EC/K/5 x x EC/K/7 x EC/K/8 x x Het commissie-examen Het commissie-examen heeft betrekking op alle exameneenheden EC/K/1 t/m EC/K/8 en EC/V/1 t/m EC/V/3. Het commissie-examen bestaat uit een mondeling examen van 25 minuten. Bij het mondeling examen wordt aandacht besteed aan: 1. Algemene kennis van de economie. Zie de hierboven genoemde kern- en verrijkingsdelen. 2. Een zelfstandig bestudeerd onderwerp. Voor 1 mei van het examenjaar dient de kandidaat in tweevoud een werkstuk/verslag over een zelfstandig bestudeerd onderwerp op te sturen naar de IB-groep, afdeling staatsexamens vwo-havo-vmbo, Postbus 30158, 9700 LK Groningen. Hierbij moet (eveneens in tweevoud) een schriftelijke samenvatting worden gevoegd van ongeveer 100 woorden. Dit verslag (minimaal 2 en maximaal 4 A4-tjes) en de samenvatting moet worden getypt in het formaat A4 met standaard regelafstand en met lettertype 12. Het maximum aantal pagina's is niet bindend maar richtinggevend! Hierbij dient een getekende authenticiteitsverklaring te worden gevoegd. Deze staat apart op de CDrom. 3

4 4 vmbo_economie.doc Van werkstukken die Examendiensten ontvangt, krijgt de kandidaat binnen drie weken een ontvangstbevestiging. Als de kandidaat na 3 weken nog geen ontvangstbevestiging heeft ontvangen, moet hij/zij contact opnemen met Examendiensten. De werkstukken worden niet door Examendiensten beoordeeld, dat doen de examinatoren tijdens het mondeling examen. Als de kandidaat voor een vak in het geheel geen werkstuk instuurt, krijgt hij schriftelijk bericht dat hij voor dat vak niet wordt opgeroepen voor het mondeling examen. Toelichting bij deze onderdelen: Tijdens het mondeling examen kunnen vragen worden gesteld over: EC/K/1: Oriëntatie op leren en werken. - wat zijn de interesses en ervaringen van de kandidaat met leren en werken? - wat zijn de sterke en wat de zwakke punten van de kandidaat bij het leren en werken? - wat zijn de mogelijkheden van de kandidaat in economie in verband met een vervolgstudie? - wat is het belang van economische kennis bij verschillende beroepen? - wat is het belang van economische kennis in discussie over maatschappelijke vraagstukken? - in welke beroepen is de kandidaat geïnteresseerd en waarom? - enz. EC/K/2: Basisvaardigheden - heeft de kandidaat ervaring met het maken van een planning voor het uitvoeren van een opdracht? - kan de kandidaat met een computer gegevens opslaan en hoe? - kan de kandidaat een verzenden? - kan de kandidaat elementaire rekenvaardigheden toepassen? - kan de kandidaat omgaan met verbale en cijfermatige informatie? - kan de kandidaat een eigen standpunt innemen en verdedigen? - enz. EC/K/3: Leervaardigheden in het vak economie - kan de kandidaat economische verschijnselen en ontwikkelingen beschrijven en/of verklaren (onder andere oorzaken en gevolgen onderscheiden)? - kan de kandidaat economische begrippen en relaties herkennen en toepassen? - kan de kandidaat standpunt bepalen over een economische vraag en daarbij feiten en meningen onderscheiden? - enz. EC/K/4: Consumptie - kan de kandidaat onderscheid maken tussen basisbehoeften en overige behoeften? - kan de kandidaat de invloed beschrijven van jonge kopers op de omvang en de aard van producten? - kan de kandidaat factoren beschrijven die zijn eigen consumptiegedrag beïnvloeden? - kan de kandidaat uitleggen het belang van geld voor de economie beschrijven? - kan de kandidaat een beargumenteerde keus maken voor een vorm van lenen? - kan de kandidaat uit een gegeven huishoudboekje conclusies trekken over de financiële situatie van een samenlevingsverband? - enz. EC/K/5: Arbeid en productie - kan de kandidaat uitleggen hoe het productieproces in bedrijven kan worden onderverdeeld?

5 - kan de kandidaat het verband uitleggen tussen de begrippen kosten, opbrengsten, winst en verlies? - kan de kandidaat het verband uitleggen tussen de begrippen arbeidsverdeling, arbeidsproductiviteit en welvaart? - kan de kandidaat voorbeelden noemen/beschrijven tot bestrijding van werkloosheid? - kan de kandidaat actuele voorbeelden noemen van technologische ontwikkelingen en de invloed daarvan op de werkgelegenheid? - enz. EC/K/6: Overheid en bestuur - kan de kandidaat voorbeelden noemen van de functies van de overheid in de Nederlandse economie? - kan de kandidaat aan de hand van voorbeelden uit het eigen dagelijks leven overheidsontvangsten en overheidsuitgaven noemen en beschrijven? - kan de kandidaat aan de hand van eenvoudige voorbeelden de verschillende vormen van sociale zekerheid beschrijven? - enz. EC/K/7: Internationale ontwikkelingen - kan de kandidaat aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het eigen dagelijks leven het belang van het buitenland voor de Nederlandse economie beschrijven? - kan de kandidaat aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het eigen dagelijks leven het belang van de Europese (monetaire) unie beschrijven? - kan de kandidaat oorzaken en gevolgen van onderontwikkeling in ontwikkelingslanden noemen en de invloed van internationale handel op de welvaartsverdeling in de wereld beschrijven? - enz. EC/K/8: natuur en milieu - kan de kandidaat de samenhang tussen consumptie, productie en het milieu beschrijven? - kan de kandidaat de rol van de overheid bij de bestrijding van milieuschade beschrijven? - enz. EC/V/1: verrijkingsstof: zie het examenprogramma EC/V/2: Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie - kan de kandidaat zelfstandig informatie verwerven, verwerken en verstrekken? EC/V/3: Vaardigheden in samenhang Kan de kandidaat de hierboven genoemde vaardigheden in samenhang hanteren? Voor details over deze kerndelen en verrijkingsdelen en over het vereiste niveau (kwaliteit van de uitvoering): zie de beschrijving van de eindtermen in bijlage 1. Specificaties van en toelichting op de leerstof worden gegeven op de website Een zelfstandig bestudeerd onderwerp De kandidaat dient een economisch onderwerp uit te kiezen, dat zijn interesse heeft en betrekking heeft op één of meer van de kerndelen die onderdeel uitmaken van het commissie-examen. Hierover dient de kandidaat gegevens te verzamelen en een goede centrale vraag te kiezen: waarover gaat het?. Het cijfer voor het commissie-examen Bij het mondeling examen worden tenminste 2 onderwerpen, ter keuze van de examinator uit de mondelinge examenstof geëxamineerd, waarvoor aparte deelcijfers worden gegeven. 5

6 Voor het zelfstandig bestudeerd onderwerp wordt een apart deelcijfer gegeven. Het cijfer voor het commissie-examen is het gemiddelde van de aparte deelcijfers. Het eindcijfer Het eindcijfer wordt als volgt berekend: (het cijfer voor het centraal examen + het cijfer voor het commissie-examen) : 2. vmbo_economie.doc Het sectorwerkstuk Voor de kandidaten van de gemengde en de theoretische leerweg kan het sectorwerkstuk mede vanuit het vak economie worden ingevuld. Door het sectorwerkstuk vindt dan toetsing plaats van de exameneenheid EC/V/3 verwerven, verwerken en verstrekken van informatie. 6

7 Bijlage 1. A. De eindtermen van het kerndeel De tekstdelen die niet gecursiveerd zijn, gelden voor alle leerwegen. De gecursiveerde tekstdelen gelden alleen voor de theoretische, de gemengde en de kaderberoepsgerichte leerweg. EC/K/1 Oriëntatie op leren en werken zich oriënteren op de eigen loopbaan. 1 zich bewust worden van de eigen achtergrond, interesses, motivatie, sterke en zwakke punten door terug te kijken op eigen ervaringen en deze schriftelijk, mondeling en/of beeldend weer te geven 2 de eigen mogelijkheden en interesses in het schoolvak economieverwoorden in het licht van vervolgstudie, beroepen en maatschappelijk functioneren 3 de rol en het belang aangeven van economische kennis en vaardigheden in discussies over maatschappelijke vraagstukken 4 de rol en het belang aangeven van economische kennis en vaardigheden in verschillende arbeidsgebieden en werksoorten 5 de eigen interesse en affiniteit verwoorden met bepaalde arbeidsgebieden, werksoorten, functies en opleidingen 6 onderzoeksvaardigheden, keuzevaardigheden, reflectievaardigheden en sociaalcommunicatieve vaardigheden inzetten ten behoeve van het eigen keuzeproces 7 eigen waarden en normen verwoorden ten aanzien van betaalde en onbetaalde arbeid en zorgtaken 8 de betekenis verwoorden van een mogelijke arbeidsrol voor zichzelf en anderen. EC/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat beheerst een aantal basisvaardigheden. 1 zelfstandig leren en werken - een aanpak kiezen voor het uitvoeren van een opdracht - een planning maken - het eigen werk organiseren en op methodische wijze uitvoeren - de voortgang van het eigen werk bewaken - een eenvoudige product- en procesevaluatie maken 2 werken met informatie- en communicatietechnologie - teksten maken en bewerken - gegevens opslaan - berekeningen uitvoeren - zoeksystemen gebruiken - communiceren via 7

8 3 de Nederlandse taal functioneel gebruiken - teksten begrijpend lezen en beluisteren - eenvoudige schriftelijke teksten produceren in correct Nederlands - in gesprekken passende verbale en non-verbale middelen kiezen - zich in uiteenlopende taalsituaties gepast presenteren 4 elementaire rekenvaardigheden toepassen - standaardberekeningen correct en efficiënt uitvoeren - de zakrekenmachine doelmatig gebruiken 5 vaardig omgaan met verbale en cijfermatige informatie bronnen gebruiken - vraaggesprekken - boeken en ander schriftelijk materiaal - audiovisuele bronnen - geautomatiseerde gegevensbestanden - informatie op waarde schatten, kiezen en ordenen - informatie bewerken. samenvatten, grafiek. tabel opstellen. grafiek tekenen 6 in het leer- en werkproces adequaat omgaan met zichzelf en anderen - sociale conventies in acht nemen - overleggen en onderhandelen met anderen - taken verdelen - zich aan afspraken houden - rekening houden met anderen - kritiek geven en incasseren - een eigen standpunt innemen en verdedigen - samen met anderen werk uitvoeren en presenteren. vmbo_economie.doc EC/K/3 Leervaardigheden in het vak economie De kandidaat beheerst een aantal strategische vaardigheden die bijdragen tot de ontwikkeling van het eigen leervermogen. 1 economische verschijnselen, vraagstukken en ontwikkelingen beschrijven en/of verklaren - oorzaken, gevolgen en oplossingen onderscheiden - gebruik maken van redeneringen binnen vooronderstellingen of contexten - een kosten- en batenanalyse maken, zowel van meetbare als niet meetbare factoren 2 relevante economische vragen herkennen en zelfstandig vragen formuleren met het oog op het verwerven van kennis en inzicht 3 verworven en/of aangeboden informatie over economische verschijnselen,ontwikkelingen en vraagstukken verwerken - economische begrippen en relaties herkennen en toepassen - onderscheid maken tussen hoofd- en bijzaken - informatie (her)ordenen en zonodig bewerken - gegevens beoordelen op betrouwbaarheid, bruikbaarheid en representativiteit - conclusies en antwoorden formuleren 4 een beargumenteerd standpunt bepalen over een gegeven of zelf geformuleerde economische vraag - feiten en meningen onderscheiden - belangen van diverse betrokkenen herkennen 8

9 - relaties leggen met omstandigheden en achtergronden - eigen waarden en opvattingen uitwisselen en confronteren met andere waarden en opvattingen - mogelijke consequenties van een standpunt aangeven 5 een eenvoudig onderzoek verrichten op het terrein van consumptie en/of het terrein van arbeid en productie en/of op het terrein van economisch-maatschappelijke vraagstukken. EC/K/4 Consumptie met het oog op zijn/haar rol van consument 1 bij verschillende vormen van consumptie de keuzeproblemen beschrijven, die zich daarbij kunnen voordoen door schaarste van middelen en tijd en door verschillen in urgentie van behoeften - voorbeelden van het onderscheid tussen basisbehoeften en overige behoeften - de invloed van beschikbaarheid van middelen op consumptie - voorbeelden van zelfvoorziening, kopen, collectieve voorzieningen, gebruik van natuur - koop en verkoop als vorm van ruil - de samenhang tussen ruil, maatschappelijke arbeidsverdeling en geldgebruik 2 de eigen positie als consument vergelijken met die van anderen het verschil in marktpositie tussen consumenten onderling en tussen consumenten en producenten beschrijven en daarbij de positie van jongeren als belangrijke doelgroep betrekken - verschillende vormen van inkomen - informatie over inkomensverschillen in Nederland - verschil in machtspositie tussen consument en producent - de invloed die (jonge) kopers uitoefenen op de omvang en aard van de productie 2 aan de hand van concrete eenvoudige aan de hand van concrete voorbeelden factoren beschrijven, die van invloed zijn op veranderingen in het eigen consumentengedrag en dat van anderen in de loop van de tijd - veranderende persoonlijke en maatschappelijke behoeften - het gebruik van consumenteninformatie - marketing en reclame - technologische ontwikkelingen 3 uit een gegeven concrete context van wettelijke regels ter bescherming van de consument beschrijven - het consumentenrecht - consumentenorganisaties en hun werkzaamheden - voorwaarden voor een geldige overeenkomst - rechten en plichten van de verkoper 5 aan de hand van concrete voorbeelden het belang van geld voor de economie en de huidige vormen van betalingsverkeer beschrijven 6 in een voor leerlingen herkenbare situatie met behulp van een gegeven koers berekeningen maken met vreemd geld 7 motieven voor en gevolgen van sparen en lenen noemen en de rol van banken daarbij beschrijven - rente als vergoeding voor het uitlenen van geld 9

10 - financiële instellingen als bemiddelaars tussen vragers en aanbieders van geld 8 aan de hand van verstrekte of verzamelde actuele gegevens van bestaande banken een beargumenteerde keuze maken voor de meest gunstige spaarvorm en leningsvorm, daarbij eventueel gebruikmakend van ICT - onderscheid in spaarvormen - onderscheid in leningsvormen - het keuzeprobleem: sparen of besteden - het keuzeprobleem: lenen of niet lenen - de berekening van enkelvoudige rente gegeven een spaarbedrag in gehele munteenheden, een looptijd in gehele jaren en een rentepercentage 9 aan de hand van concrete voorbeelden het belang van verzekeren in het economisch leven uitleggen en daarbij rekening houden met verzekeringsmotieven 10 aan de hand van criteria een beargumenteerd standpunt innemen met betrekking tot de noodzaak van het verzekeren voor zichzelf en voor anderen - de positie van de verzekerde ten opzichte van de verzekeringsmaatschappij - de criteria. hoogte van het risico. hoogte van de premie. wettelijk verplicht karakter 11 eenvoudige berekeningen uitvoeren met betrekking tot premie en uitkering van schadeverzekeringen - de verzekeringsovereenkomst - schadeverzekeringen. opstal/inboedelverzekering. autoverzekering. (brom)fietsverzekering. reisverzekering. aansprakelijkheidsverzekering particulieren 12 aan de hand van voorbeelden voor- en nadelen noemen van de diverse vormen van huisvesting 13 een beargumenteerd standpunt innemen ten aanzien van verschillende mogelijkheden van huisvesting en enkele praktische en juridische aspecten van wonen noemen - de rechten en plichten van huurder en verhuurder - regels met betrekking tot bescherming van de huurder - regels met betrekking tot bescherming van de koper/verkoper - verschillende instanties die bemiddelen bij koop of huur van een huis 14 aan de hand van verzamelde of verstrekte consumenteninformatie een concrete voorgenomen koopbeslissing beoordelen - behoeften en prioriteiten - budgettaire mogelijkheden ten aanzien van kopen, sparen en lenen en de gevolgen daarvan - sociale en commerciële beïnvloeding - economisch-maatschappelijke gevolgen voor milieu, werkgelegenheid en derde wereld - eigen normen en waarden en die van anderen - consumenteninformatie 15 aan de hand van verzamelde of verstrekte consumenteninformatie, gegeven een aantal criteria, een beargumenteerde koopbeslissing nemen, daarbij rekening houdend met de 10

11 gevolgen van die koopbeslissing voor zichzelf en voor anderen, en daarbij eventueel gebruik maken van ICT 16 uit een gegeven eenvoudig huishoudbudgetplan conclusies trekken over de financiële situatie van het samenlevingsverband en daarbij de eigen invloed beschrijven op beslissingen over de omvang en samenstelling van ontvangsten en uitgaven - de huishoudontvangsten. inkomsten uit arbeid. inkomensoverdrachten. uitgekeerde winst. rente, huur - de huishouduitgaven. vaste lasten. dagelijkse uitgaven. incidentele uitgaven - de financieringssituatie: overschotten, tekorten - herleiden van gegeven huishouduitgaven per week/maand/twee maanden/kwartaal tot uitgaven per jaar en omgekeerd - berekening van het gemiddeld totaal aan uitgaven in een periode met gegeven boekingsstukken - instanties die behulpzaam kunnen zijn bij budgetproblemen - berekening van reservering per maand, gegeven de aanschafprijs of vervangingsprijs, de gebruiksduur en een eventuele restwaarde - eenvoudige berekening van de kilometerprijs en de kosten van verschillende vormen van vervoer. EC/K/5 Arbeid en productie met het oog op zijn rol in relatie tot arbeid en productie 1 aan de hand van eenvoudige voorbeelden de plaats van produceren, zowel in enge als in ruime zin, beschrijven en daarbij de productiefactoren betrekken 2 aan de hand van een concreet voorbeeld beschrijven hoe het productieproces in bedrijven in een aantal fasen kan worden verdeeld, waarbij telkens waardetoevoeging plaatsvindt - de fasen in het productieproces - de waardetoevoeging - bedrijfskolom 3 aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het bedrijfsleven, (handelsondernemingen) het verband leggen tussen de begrippen kosten, opbrengsten, winst en verlies en eenvoudige berekeningen in dit verband maken met behulp van verstrekte of verzamelde gegevens in een realistische context - afzet - omzet - verkoopprijs (inclusief BTW) - bedrijfskosten - brutowinst - nettowinst 4 aan de hand van eenvoudige voorbeelden van arbeidssituaties en arbeidsorganisaties de relatie beschrijven tussen verschillende sectoren en functies 11

12 5 aan de hand van eenvoudige voorbeelden van arbeidssituaties en arbeidsorganisaties de relatie tussen opleidingswegen en functies en tussen scholing en posities op de arbeidsmarkt beschrijven 6 vanuit een herkenbare actuele context het belang en de inhoud van een CAO beschrijven - de relatie tussen een CAO en een individuele arbeidsovereenkomst (van een minderjarige werknemer) 7 aan de hand van eenvoudige voorbeelden de samenhang verklaren tussen de begrippen arbeidsverdeling, arbeidsproductiviteit en welvaart en in dit verband arbeidsverdeling in en buiten het samenlevingsverband en tussen bedrijven onderscheiden - de toegenomen afhankelijkheid tussen individuen, samenlevingsverbanden, bedrijven en overheid - positieve en negatieve gevolgen van arbeidsverdeling - factoren die de arbeidsproductiviteit beïnvloeden - emancipatorische aspecten bij arbeidsverdeling - interculturele aspecten bij arbeidsverdeling 8 aan de hand van concrete voorbeelden uit eigen omgeving economische aspecten van betaalde en onbetaalde arbeid noemen/beschrijven - de eigen keuze ten aanzien van betaalde en/of onbetaalde arbeid binnen en buiten het samenlevingsverband - de arbeidsmarkt, overschotten en tekorten 9 vormen, oorzaken en gevolgen van geregistreerde en verborgen werkloosheid aan de hand van voorbeelden eenvoudige voorbeelden beschrijven/noemen, zowel in de eigen omgeving als op nationaal niveau - stagnatie/daling van de vraag naar goederen en diensten - veranderingen in de aanbodkant van de economie - gevolgen voor inkomenssituatie, sociale situatie - kosten van werkloosheidsuitkeringen - sociale onrust/politieke instabiliteit 10 aan de hand van concrete voorbeelden mogelijkheden tot bestrijding van werkloosheid noemen/beschrijven, zowel in de eigen omgeving als op nationaal niveau - vergroten van de vraag naar goederen en diensten - maatregelen in het kader van beloningen - maatregelen in het kader van arbeidstijd/bedrijfstijd - kinderopvang - scholing - voorlichting 11 aan de hand van concrete actuele voorbeelden uit de eigen omgeving het verband beschrijven tussen technologische ontwikkeling en productiviteitsgroei en positieve en negatieve gevolgen hiervan voor werknemers en werkgevers noemen/beschrijven 12 in verschillende concrete situaties van productie beschrijven dat zich keuzeproblemen voordoen in de afweging van kosten tegenover baten in engere zin en in de afweging van maatschappelijke kosten en baten. EC/K/6 Overheid en bestuur met het oog op zijn rol als burger 12

13 1 aan de hand van concrete voorbeelden de functies van de overheid in de Nederlandse economie beschrijven - de overheid als leverancier of producent van goederen en diensten - de overheid als werkgever - de overheid als verantwoordelijke voor aanvullende, corrigerende en voorwaardenscheppende activiteiten 2 aan de hand van voorbeelden uit het eigen dagelijks leven overheidsontvangsten en overheidsuitgaven noemen en beschrijven - BTW - accijns - loon- en inkomstenbelasting - houderschapsbelasting - gemeentelijke belastingen - de uitgaven naar departement 3 aan de hand van eenvoudige voorbeelden de verschillende vormen van sociale zekerheid beschrijven. EC/K/7 Internationale ontwikkelingen met het oog op zijn rol als burger 1 aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit het eigen dagelijks leven het belang van het buitenland voor de Nederlandse economie beschrijven - consumptie - productie - werkgelegenheid 2 aan de hand van eenvoudige voorbeelden uit eigen dagelijks leven het belang van de Europese (monetaire) unie beschrijven - consumptie - export - werkgelegenheid - coördinatie van economische politiek 3 oorzaken en gevolgen van onderontwikkeling in ontwikkelingslanden noemen en de invloed van internationale handel op de welvaartsverdeling in de wereld beschrijven oorzaken en gevolgen van welvaartsverschillen tussen rijke en arme landen beschrijven - de hoogte van het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking in Nederland in vergelijking met dat van andere landen - het nationaal inkomen per hoofd van de bevolking als gebrekkige maatstaf voor internationale welvaartsvergelijking - kenmerken van economische (onder)ontwikkeling - oorzaken en gevolgen van economische (onder)ontwikkeling - economische onderontwikkeling als een vicieuze cirkel 4 maatregelen en (eigen) activiteiten beoordelen op hun bijdragen aan de verkleining van mondiale welvaartsverschillen - werkgelegenheid - inkomen 13

14 - bestedingsmogelijkheden 5 de werking verklaren van maatregelen om onderontwikkeling te verminderen en de rol van de overheid en particulieren daarbij beschrijven - de maatregelen. internationale hulp. (gunstige) voorwaarden bij leningen. bevorderen van vrije wereldhandel. handelsovereenkomsten. grondstofovereenkomsten - het Nederlands ontwikkelingsbeleid. noodhulp. financiële hulp. kennis. hulp gericht op bepaalde landen/groepen. EC/K/8 Natuur en milieu met het oog op zijn rol als burger 1 de samenhang tussen consumptie, productie en het milieu beschrijven - factoren die de groei van de consumptie bepalen - factoren die de groei van de productie bepalen - de samenhang tussen de groei van de consumptie en de groei van de productie - de nadelige gevolgen van de groei van de productie voor het milieu 2 met concrete voorbeelden uit het dagelijks leven oorzaken en gevolgen van milieuschade uitleggen, nu en in de toekomst - de rol van maatschappelijke kosten ten opzichte van bedrijfskosten - de rol van de kandidaat in relatie tot het milieu 3 aan de hand van eenvoudige voorbeelden concrete maatregelen noemen om milieuschade te voorkomen en te bestrijden en hierbij de rol van overheid, organisaties en van individuele personen beschrijven. 14

15 B. De eindtermen van het verrijkingsdeel De exameneenheden van het verrijkingsdeel gelden alleen voor de gemengde en theoretische leerweg. EC/V/1 Verrijkingsstof in samenhang met met exameneenheden 1 t/m 8 1 aan de hand van een actuele concrete context ontstaan, ontwikkeling en vermindering van het begrotingstekort en de staatsschuld beschrijven Hij betrekt daarbij - de ontvangsten. BTW. accijns. loon- en inkomstenbelasting. houderschapsbelasting. vennootschapsbelasting. gemeentelijke belastingen. niet belastingmiddelen - de uitgaven. naar departement - de ontwikkeling van de omvang van de staatsschuld en de maatregelen om de staatsschuld te verminderen 2 de systematiek van loon- en inkomstenbelasting beschrijven en aan de hand van verstrekte en/of verzamelde gegevens eenvoudige berekeningen uitvoeren, eventueel met gebruik van ICT - de uitgangspunten van belastingheffing. draagkrachtbeginsel. profijtbeginsel - de inningswijze van de loon- en inkomstenbelasting - berekening van de te betalen loon- en inkomstenbelasting en premie volksverzekeringen aan de hand van gegevens, met behulp van een toelichting 3 oorzaken/functies van inkomensverschillen beschrijven - oorzaken van inkomensverschillen - de beperkte betekenis van welvaartsvergelijking op basis van het inkomen per hoofd in relatie tot het inkomen versus vrije tijd, de kwaliteit van het bestaan en het milieu 4 de werking van de instrumenten die de overheid heeft om inkomensverschillen te beïnvloeden uitleggen - nivelleren/denivelleren, geen berekeningen 5 oorzaken en gevolgen van de waardeverandering van geld beschrijven - de meting van inflatie/deflatie met behulp van de consumentenprijsindex, geen berekening - oorzaken van prijsveranderingen - gevolgen van prijsveranderingen 15

16 6 prijscompensatie beschrijven als middel om koopkrachtverlies tegen te gaan - de samenhang tussen de begrippen nominaal inkomen, prijscompensatie en reëel inkomen - eenvoudige berekeningen. EC/V/2 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie zelfstandig informatie verwerven, verwerken en verstrekken in het kader van het sectorwerkstuk. 1 In de voorbereidingsfase - onderwerp, doel en publiek van het sectorwerkstuk bepalen - relevante vragen formuleren, die hij/zij met het sectorwerkstuk wil beantwoorden 2 In de uitvoeringsfase - informatie verwerven uit schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van informatie- en communicatietechnologie - uit deze informatiebronnen relevante inhoudselementen kiezen en deze passend ordenen en verwoorden - strategieën hanteren, die op het bereiken van de benodigde lees-, schrijf- en luister /kijkdoelen zijn afgestemd 3 In de afsluitingsfase - de bewerkte informatie presenteren op een doel- en publiekgerichte wijze 4 In de evaluatiefase - reflecteren op het proces van het werken aan het sectorwerkstuk en het product: het sectorwerkstuk - het belang aangeven van het gemaakte sectorwerkstuk voor vervolgstudie, toekomstige beroepspraktijk of algemene vorming. EC/V/3 Vaardigheden in samenhang de vaardigheden uit het kerndeel in samenhang toepassen. 16