MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN ACTIEPROGRAMMA TEGEN RADICALISERING EN VOOR KANSEN VOOR ROTTERDAMMERS

Transcriptie

1 MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN ACTIEPROGRAMMA TEGEN RADICALISERING EN VOOR KANSEN VOOR ROTTERDAMMERS Rotterdam, 4 februari

2 INHOUDSOPGAVE 1. IN- EN UITSLUITEN DE PREVENTIEVE AANPAK: TEGENGAAN VAN RADICALISERING SIGNALERING VAN RADICALISERING: AFBAKENING TRENDS + EARLY WARNING INDICATOREN (EWI) = RISICOPROFIELEN ORGANISATIE VAN VROEGTIJDIGE SIGNALERING DE REPRESSIEVE AANPAK VAN TERRORISTISCHE DREIGINGEN EN AANSLAGEN IN ROTTERDAM ACTIEPUNTEN BIJLAGE A AFKORTINGEN BIJLAGE B BRONNEN

3 1. In- en uitsluiten Twee schokkende gebeurtenissen hebben voor heel Nederland de gevolgen van radicalisering zichtbaar gemaakt: de moorden op Pim Fortuijn en Theo van Gogh. Waartoe radicalisering kan leiden blijkt ook uit de terroristische aanslagen in New York, Washington, Bali, Casablanca, Istanbul, Moskou, Madrid en Beslan. Deze afschrikwekkende voorbeelden tonen dat radicalisering zich kan uiten in vele vormen, zoals milieu-extremisme, etnische afscheidingsbewegingen, moslim-extremisme, rechts-extremisme en loners. Bovenstaande beelden raken de kern van dit Rotterdamse Actieprogramma. Het Actieprogramma stelt vast welke groeperingen en individuen vatbaar zijn voor radicalisering. Het beschrijft ook welke maatregelen moeten worden genomen om het weerstandsvermogen van betrokken groeperingen en de Rotterdamse samenleving tegenover radicalisering en extremisme, en van daaruit ook tegenover terroristische dreigingen, te versterken. De gemeenteraad heeft in motie 71a unaniem uitgesproken dat werk moet worden gemaakt van concrete maatregelen tegen radicalisering en extremisme. Het college heeft deze opdracht ter hand genomen en het onderstaande Actieprogramma ontwikkeld. Het tegengaan van radicalisering is geen unieke Rotterdamse aangelegenheid zeker niet gezien de mogelijke risico s van hit-and-run aanslagen (terroristen die van buiten de stad aanreizen en een aanslag plegen). Daarbij is duidelijk dat de problematiek niet beperkt blijft tot Rotterdam, maar zich ook, in onderlinge wisselwerking, voordoet in andere gemeenten in de regio. Daarnaast is het tegengaan van radicalisering onderwerp van krachtig landelijk beleid. Daarom is er gedurende het ontwikkelingsproces van dit Actieprogramma goede afstemming geweest met zowel de ministers van Justitie, Binnenlandse Zaken & Koninkrijksrelaties en voor Vreemdelingenzaken & Integratie als de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. Motie concrete maatregelen tegen extremisme De raad, in vergadering bijeen op 9 en 11 november 2004 ter bespreking van de begroting, constaterende - dat de moord op Theo van Gogh door een moslimextremist en alle extremistische acties waaronder bedreiging en brandstichting die daarop zijn gevolgd de angst en bezorgdheid bij de Rotterdamse bevolking hebben aangewakkerd, overwegende - dat de problematiek waarvoor de stad zich in dit verband gesteld ziet absolute prioriteit heeft, spreekt uit - dat het voorkomen van escalatie en het creëren van verdraagzaamheid nu van het allergrootste belang is, - dat het niet alleen gaat om handhavingkwesties, maar dat er lokaal op het gebied van onderwijs, emancipatie, integratie en veiligheid meer moet en kan gebeuren, 3

4 TP TP TP PT Deze PT F.J. PT Zie PT Dit PT ACTIEPROGRAMMA MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN - dat de Rotterdamse bevolking mag verwachten dat het college van B en W in deze leiderschap toont, draagt het college op - al het mogelijke te doen om via onderwijs, emancipatie en integratie te voorkomen dat jongeren hun toevlucht zoeken in extremisme, - een campagne in de publieke ruimte te starten die de universele waarden van de mens actief uitdraagt, - het islamdebat niet uit te stellen, maar juist te vervroegen en te intensiveren, - gevoelens van onveiligheid bij de Rotterdammers zoveel mogelijk te verminderen, - er alles aan te doen extremistische elementen in Rotterdam te isoleren en neutraliseren, - de informatiepositie van de gemeente zowel wat betreft trends als wat betreft specifieke doelgroepen te verbeteren, door enerzijds gebruik te maken van al binnen de gemeente aanwezige informatie en er anderzijds actief naar op zoek te gaan, - met alle betrokken partners gemeenschappelijk te komen tot goede risicoanalyses en profielen, - op basis van dit alles op korte termijn te komen met concrete maatregelen ter bestrijding en preventie van extremisme. 1.1 Radicalisering: afbakening en vatbare groeperingen 1 Radicalisering kent drie componenten, te weten:tp PT de ontwikkeling van opvattingen en activiteiten gericht op vergaande veranderingen en zelfs omverwerping van het maatschappelijke en/of politieke bestel, waarbij zo nodig buitenwettelijke methoden, met inbegrip van geweld, gebruikt worden; het aanvaarden, in toenemende mate, van verreikende persoonlijke of maatschappelijke gevolgen van deze opvattingen en activiteiten; de ontwikkeling van een algehele houding van compromisloosheid en van tendensen om de confrontatie te zoeken met diegenen die in de weg staan. Vatbare groeperingen Naarmate mensen zich meer betrokken voelen bij het democratisch bestel en de rechtsstaat, heeft radicalisering minder vat op hen. Omgekeerd geldt hetzelfde: wanneer mensen zich afwenden van of zich niet betrokken voelen bij het democratisch bestel en de rechtsstaat, zullen ze zich eerder radicale denkbeelden eigen maken en 2 zich tegen de democratie en rechtsstaat keren.tp Verschillende onderzoeken waaronder recente rapportages van de AIVD tonen aan dat delen van moslimgroeperingen momenteel vatbaar zijn voor radicale en 3 extremistische opvattingen.tp geldt ook in Rotterdam. Uit moslimgroeperingen 1 componenten zijn ten dele ontleend aan: AIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004, p Buijs, S. Harchaoui, Islamitisch radicalisme en rekrutering in Nederland, in: Proces, 2003, nr. 2, p onder meer: AIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004; AIVD, Rekrutering in Nederland voor de jihad: van incident naar trend, 4

5 komen echter ook tegengeluiden. 4 Tevens is bekend dat het weerstandsvermogen van de Nederlandse samenleving juist tegen dreigingen vanuit de radicale Islam Islamisme laag is. 5 Het Rotterdamse Actieprogramma is gericht op beide dreigingen. In de uitwerking wordt, waar nodig, ook aandacht besteed aan radicale anti-democratische en antirechtsstatelijke overtuigingen en voornemens in onder meer extreem-rechtse kringen en in de periferie van activistische groeperingen. Bij de aanpak van de problematiek doet zich een dilemma voor. Het expliciet benoemen van groeperingen en personen die vatbaar zijn voor radicalisering, kan juist bijdragen aan een verdere radicalisering. In dit Actieprogramma kiest Rotterdam ervoor duidelijkheid te verschaffen. Het moet duidelijk zijn waarover we praten en waarop de maatregelen zijn gericht. Daarbij geldt expliciet dat de geschetste beelden zijn geverifieerd bij politie, justitie en AIVD. Integratie: geen garantie voor voorkomen van radicalisering en extremisme Integratiebeleid kan de voedingsbodem voor radicalisering verkleinen. Daarbij moet integratie niet als panacee voor het oplossen van radicaliseringstendensen worden gezien. Het beheersen van taal, een goede opleiding en werk vormen geen garantie voor het voorkomen van radicalisering en extremisme. Deze drie onderdelen kunnen juist ook benut worden voor het overtuigend verspreiden van radicale opvattingen en het faciliteren of uitvoeren van terroristische aanslagen. In dat geval is er wel sprake van structurele integratie, maar niet van sociale integratie (samen leven) en culturele integratie (gemeenschappelijke normen en waarden). 1.2 Rotterdam: actiegerichte visie Het Collegeprogramma geeft aan dat veiligheid één van de topprioriteiten is. De afgelopen jaren is hierin veel geïnvesteerd. Het vijfjarenactieprogramma Versterking van veiligheid is volop in uitvoering. Op het gebied van rampenbestrijding en crisisbeheersing zijn de noodzakelijke maatregelen getroffen en in 2004 geactualiseerd. Ook op het terrein van integratie zijn de afgelopen periode veel initiatieven ontwikkeld. Voorbeelden zijn: het Deltaplan Inburgering, het Actieprogramma Mensen maken de stad en de debatten Islam en integratie. Op al deze gebieden zijn de afgelopen jaren resultaten geboekt. 2002; E.R. Muller, R.F. Spaaij, A.G.W. Ruitenberg, Trends in terrorisme, 2003; G. Kepel, The War for Muslim Minds: Islam and the West, De aanslag op Theo van Gogh is een ontoelaatbare aanslag op de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van religie, de vrijheid die voor ons allen in dit land het leven mogelijk maakt ( Gezamenlijke verklaring moord Theo van Gogh, Stichting Islam en Burgerschap, 2 november 2004). De moord op Theo is een monsterlijke daad. Wij zijn geschokt en aangeslagen, maar beseffen tegelijkertijd dat deze gebeurtenis schreeuwt om een gezamenlijke response. Wij zijn ons bewust van het feit dat ook wij als Marokkaanse gemeenschap onze verantwoordelijkheid moeten nemen. Wij zullen hiervoor ook niet weglopen (Persverklaring: Marokkaanse gemeenschap in Rotterdam geschokt door moord op Theo van Gogh, 3 november 2004). Rotterdamse moslims zijn geschokt en verbijsterd door de laffe moord op Theo van Gogh. De aangesloten organisaties laten bij monde van SPIOR weten zich krachtig en onvoorwaardelijk te distantiëren van de dader, en van zijn visie en denkbeelden die hebben geleid tot deze weerzinwekkende daad ( Verklaring SPIOR n.a.v. moord Theo van Gogh, Nieuws, nr. 17, najaar 2004, p. 1). 5 AIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004, p

6 De (internationale) ontwikkelingen rond radicalisering en extremisme maken een versterking van deze aanpak nodig. Rotterdam gaat radicalisering tegen, zowel preventief als repressief. Dat gebeurt in afstemming en overleg met het Rijk. Hierbij is de onderstaande visie leidend: Iedere Rotterdammer is zelf verantwoordelijk voor zijn of haar bijdrage aan de leefbaarheid van de stad. Veruit de meeste Rotterdammers dragen reeds bij aan de ontwikkeling van de stad. Een beperkt aantal mensen weigert mee te doen en toont zich radicaal in woorden en daden. Zij accepteren niet de afgesproken regels zoals vastgelegd in de Nederlandse Grondwet. Rotterdam geeft geen ruimte aan radicalisering en extremisme en maakt werk van het samenleven van álle Rotterdammers. Centraal hierbij staat het principe van in- en uitsluiten. Dat betekent dat iedere Rotterdammer, van welke nationaliteit of religie dan ook, die actief deel wil uitmaken van de Rotterdamse samenleving, hiertoe volop de kans krijgt en waar nodig geholpen wordt. Het betekent ook dat mensen die ervoor kiezen niet mee doen en zichzelf daarmee uitsluiten hard worden aangepakt. De bovenstaande visie verschaft de kaders voor het onderliggende Actieprogramma. De belangrijkste doelstellingen van het Actieprogramma zijn: 1. Het stimuleren van integratie, participatie, emancipatie, inburgering en educatie door: burgers uit te dagen mee te doen om de stad verder te ontwikkelen; initiatieven te ondersteunen die zijn gericht op integratie en emancipatie; hierbij wordt consequent het principe van in- en uitsluiten toegepast; ontmoetingen tussen Rotterdammers te bevorderen; discriminatie, vooral op de arbeidsmarkt, actief te bestrijden; een taaloffensief op te starten. 2. Het tegengaan van radicalisering door: specifieke maatregelen toe te passen op groeperingen die vatbaar zijn voor radicalisering; personen die in woord of gedrag aangeven niet mee te willen doen, hard aan te pakken; radicaliseringstrends in beeld te brengen en vast te stellen welke groeperingen vatbaar zijn voor radicalisering en extremisme; de gemeentelijke informatiepositie te verbeteren met behulp van een lokaal informatieschakelpunt voor vroegtijdige signalering van radicalisering; functionarissen van gemeentelijke diensten, instellingen en deelgemeenten op te leiden om relevante signalen van radicalisering te herkennen en te melden. Deze doelstellingen passen binnen de hoofdlijnen van het collegeprogramma en het Actieprogramma Rotterdam zet door - op weg naar een stad in balans. Het gaat duidelijk om een missie van lange adem. De ontwikkelde richting vergt een langdurige en intensieve inspanning. 1.3 De veiligheidsketen 6

7 Voor een sluitende aanpak hanteert Rotterdam de veiligheidsketen. In dit Actieprogramma worden preventie, preparatie en repressie uitgewerkt. Dit resulteert in een integrale aanpak gericht op het voorkomen, signaleren en tegengaan van radicalisering en op het voorkomen en bestrijden van terroristische dreigingen en aanslagen. Preventie: tegengaan van radicalisering stimuleren van integratie Integratie biedt geen garantie tegen extremisme, maar verkleint wel de voedingsbodem voor radicalisering. Het integratiebeleid krijgt in dit Actieprogramma vorm aan de hand van het uitgangspunt in- en uitsluiten. Deze lijn sluit aan bij het Collegeprogramma en het Actieprogramma Rotterdam zet door - op weg naar een stad in balans. In de uitwerking van dit Actieprogramma worden Rotterdammers actief aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid om deel uit te maken van de Rotterdamse samenleving. Zij kunnen zonodig rekenen op actieve hulp van de gemeente en krijgen volop de ruimte om zichzelf te zijn en zich persoonlijk te ontwikkelen. Daarnaast worden gerichte programma s ontwikkeld die helpen voorkomen dat jongeren die vatbaar zijn voor radicalisering, extremistische opvattingen ontwikkelen. Mensen die niet willen meedoen, worden waar mogelijk uitgesloten van voorzieningen. Voor hen geldt een streng regime. Dit geldt in het bijzonder voor personen die extremistische uitlatingen doen of extremistische activiteiten ondernemen. Dit gebeurt in aansluiting bij de beproefde methodiek van de persoonsgerichte- en gebiedsgebonden aanpak. Preparatie: vroegtijdige signalering van radicalisering In de preparatieve aanpak ligt de nadruk op het vroegtijdig signaleren van radicalisering en het vaststellen van vatbare groepen en personen. Kort na de moord op Van Gogh bleek bijvoorbeeld dat onder meer jongerenwerkers en docenten al langere tijd signalen hadden waargenomen dat de verdachte Mohammed B. in sterke mate radicaliseerde. Signalen van radicalisering zijn ook in Rotterdam zichtbaar. Ze worden opgemerkt door onder andere veiligheidscoördinatoren, leerplichtambtenaren en andere overheidsfunctionarissen. Zij krijgen bij de uitvoering van dit Actieprogramma concrete instrumenten in handen voor het herkennen en melden van signalen. Burgers zien in hun straat of buurt eveneens ontwikkelingen die op radicalisering kunnen duiden. In de uitwerking van het Actieprogramma wordt beoordeeld welke faciliterende voorzieningen, bijvoorbeeld een meldpunt voor burgers, er moeten komen. Repressie: de aanpak van terroristische dreigingen en aanslagen Centraal in de repressieve aanpak staat de terrorismebestrijding van de kant van de politie, justitie, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en de AIVD. De repressieve aanpak omvat ook de voorbereiding op terroristische dreigingen en aanslagen. Hiertoe zijn in Rotterdam specifieke plannen ontwikkeld en wordt regelmatig geoefend. Waar de aanpak van radicalisering en criminaliteit en/of overlast samenvallen, zal synergie worden gezocht met de in Rotterdam beproefde werkwijze van de 7

8 persoonsgebonden- en gebiedsgerichte aanpak. Daardoor vallen geen gaten of ontstaat geen overlap en zullen de actierichtingen elkaar versterken. Preventie, preparatie, repressie: hard nodig De integrale aanpak maakt geen onderscheid tussen een harde en zachte aanpak. Ook in het preventieve domein zullen waar nodig harde woorden worden gesproken en harde maatregelen worden getroffen. In dit Actieprogramma staan de maatregelen ter bevordering van de integratie in sterke mate in het teken van het tegengaan van radicalisering. Juist een gebrek aan integratie bevordert immers radicalisering en extremisme. 1.4 Totstandkoming van het Actieprogramma Het Actieprogramma is ontwikkeld op basis van binnen- en buitenlandse wetenschappelijke onderzoeksliteratuur en analyse van overheidsdocumenten. Met ruim veertig personen zijn gesprekken gevoerd. Het COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement heeft het onderzoek naar de preparatie en repressie voor zijn rekening genomen. De aanpak voor de preventie van radicalisering, het stimuleren van integratie en de organisatie van het informatieknooppunt is gezamenlijk door de gemeente en het COT ontwikkeld. Alle onderdelen van het Actieprogramma zijn tot stand gekomen in overleg tussen het Collegeteam, de leden van de driehoek, de betrokken gemeentelijke diensten, de afdelingen OOV, EWO en Communicatie van de Bestuursdienst en het COT. 1.5 Wat volgt Teneinde in dit Actieprogramma een integrale aanpak te presenteren, worden de drie domeinen (preventie preparatie repressie) afgedekt. Hoofdstuk 2: de preventieve aanpak. Op hoofdlijnen wordt de integratie-aanpak in Rotterdam uiteengezet. Daarbinnen wordt specifieke aandacht besteed aan de aanpak van groeperingen en individuen die vatbaar zijn voor radicalisering. Hoofdstukken 3-5: preparatie. In deze hoofdstukken is aandacht voor welke groeperingen in de Rotterdamse samenleving vatbaar zijn voor radicalisering (hoofdstuk 3); specifieke trends en Early Warning Indicators (hoofdstuk 4) en de Rotterdamse aanpak van vroegtijdige signalering (hoofdstuk 5). Hoofdstuk 6: repressie. Hier wordt kort het beeld geschetst van de stand van zaken van de repressieve aanpak in Rotterdam bij terroristische dreigingen en aanslagen. 8

9 Hoofdstuk 7: actiepunten. De actiepunten uit de veiligheidsketen worden gebundeld. Deze actiepunten vormen het kader waarbinnen radicalisering en extremisme wordt aangepakt en de kansen voor alle Rotterdammers worden uitgewerkt. 9

10 2. De preventieve aanpak: tegengaan van radicalisering 2.1 Inleiding Onvoldoende integratie van mensen in de samenleving draagt risico s in zich van radicalisering en extremisme. Het gaat niet alleen om onvoldoende integratie in de zin van taalbeheersing en scholing (structurele integratie), maar ook om het niet bereid zijn tot samen te leven met andere bevolkingsgroepen (sociale integratie) en het niet accepteren van gemeenschappelijke normen en waarden (culturele integratie). Succesvolle structurele, sociale en culturele integratie is geen garantie om extremisme te voorkomen, maar ze verkleint wel de voedingsbodem voor radicalisering in Rotterdam. Zo is bijvoorbeeld het vervullen, op een betekenisvolle wijze, van reguliere arbeid een kritische succesfactor voor integratie. De gemeentelijke inzet op het brede terrein van integratie, participatie, emancipatie, inburgering en educatie levert ondanks alle inspanningen tot nog toe onvoldoende resultaat op. Er zijn teveel mensen die de taal niet of onvoldoende spreken en die geen werk hebben. Het samenleven tussen allochtonen en autochtonen knelt en leidt tot spanningen met name bij belangrijke onderwerpen als normen en waarden en de positie van het geloof in het dagelijks leven. Het Collegeprogramma en in het actieprogramma Rotterdam zet door - op weg naar een stad in balans geven duidelijk aan hoe de gemeente dit probleem wil aanpakken. Het belang van integratie wordt door de maatschappelijke ontwikkelingen eens te meer benadrukt en vergt een helder antwoord van de overheid. Radicalisering heeft geen eenduidige oorzaak en kan daarmee niet met een beperkte beleidsaanpassing voorkomen worden. Dit vergt een integrale aanpak die zich in het bijzonder specifiek richt op vatbare personen en kwetsbare gebieden. Niet slechts vanwege de risico s van radicalisering, maar vooral ook om groeperingen die zich niet hebben (kunnen of willen) laten horen een zichtbare plaats te geven waar ze trots op kunnen zijn. In dit hoofdstuk komen de hoofdlijnen van het Rotterdamse beleid op het terrein van integratie, participatie, emancipatie, inburgering en educatie aan de orde. Daarbinnen worden de uitgangspunten voor de aanpak van jongeren die vatbaar zijn voor radicalisering uitgewerkt. In het kader van dit Actieprogramma ligt de nadruk dus op de bijdrage die maatregelen en activiteiten op het gebied van integratie, participatie, emancipatie, inburgering en educatie kunnen leveren aan het tegengaan van radicalisering. 2.2 Centraal uitgangspunt: in- en uitsluiten De hoofdlijn van het gemeentelijke integratiebeleid is het leggen van de nadruk op de eigen verantwoordelijkheid van mensen. Zij moeten de persoonlijke wil hebben om deel uit te maken van de Rotterdamse samenleving en om zich daarvoor in te zetten. Dit betekent de taal spreken en wetten, regels, normen en waarden naleven. Het betekent ook willen werken en zo een bijdrage te leveren aan de maatschappij. 10

11 TP PT Brief PT ACTIEPROGRAMMA MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN Mensen die dit doen, krijgen binnen dit kader de ruimte om zichzelf te zijn en zich persoonlijk te ontwikkelen. Wie aantoont te willen meedoen krijgt toegang tot (overheids)faciliteiten als opvoedingsondersteuning, (taal)onderwijs, welzijnswerk, stages, reïntegratietrajecten, buurt- en wijkactiviteiten, culturele en sportactiviteiten en subsidies. Daarnaast neemt de overheid barrières weg door: discriminatie op de werkvloer keihard aan te pakken; stageplekken en werkgelegenheid te bevorderen; misstanden bespreekbaar te maken en te helpen oplossen; de dialoog te bevorderen en initiatieven te ondersteunen die hieraan een bijdrage leveren; te stimuleren dat inwoners van Rotterdam - autochtoon en allochtoon - zich inspannen om mensen op te nemen in de gemeenschap. Om insluiting te stimuleren zullen positieve rolmodellen (individuen en organisaties) worden gewaardeerd en benut om anderen te inspireren dit voorbeeld te volgen. Niet meedoen betekent uitsluiting van voorzieningen of een strenger regime. Dat moet per beleidsonderdeel precies worden uitgewerkt. Hierbij bestaat het gevaar dat uitsluiting ook een impuls kan zijn voor radicalisering. Daarom zal het zwaartepunt liggen op een strenger regime van regels met een positief perspectief dat meedoen loont. In- en uitsluiten geldt voor iedereen Er mag geen misverstand over bestaan dat in- en uitsluiten geldt voor àlle Rotterdammers, zonder aanziens des persoons. Dit laatste is een koerswijziging in het gemeentelijke integratiebeleid. Dat beleid was tot nu toe relatief vrijblijvend en vooral gericht op allochtone minderheden. Succesvolle integratie komt echter alleen tot stand als iedereen meedoet en zich aan de regels houdt. Op dit moment zijn de gemeentelijke sanctiemogelijkheden tegen mensen die de Nederlandse rechtsorde afwijzen en zich tegen integratie verzetten beperkt. Met de brief van 24 januari van de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties over de activiteiten van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding is een aantal nieuwe initiatieven aangekondigd. Dit gaat onder meer om de verbreding van de Wet Bibob, een wetsvoorstel voor de strafbaarstelling van apologie: het verheerlijken of goedpraten van ernstige misdrijven, toegespitst op terroristische misdrijven. Daarnaast wordt het bestuursrechtelijk instrumentarium aangevuld met twee maatregelen. Ze hebben betrekking op personen van wie het gedrag niet voldoende aanleiding geeft voor strafrechtelijk optreden, maar die op grond van contacten, activiteiten of andere aanwijzingen, van dusdanige aard dat maatregelen gerechtvaardigd zijn. De eerste maatregelen verplicht betrokkenen zich periodiek te melden. De tweede verbiedt hen zich te bevinden in de nabijheid van 6 bepaalde personen of objecten.tp De overheid kan op dit moment alleen optreden bij een directe financiële afhankelijkheidsrelatie in de zin van bijstand, uitkeringen en/of subsidies. Van 6 van de ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer, Terrorismebestrijding, 24 januari, pp

12 werkelijke uitsluiting is daarmee geen sprake. Dat is pas het geval wanneer aan iemand publieke voorzieningen worden onthouden, zoals onderwijs, arbeid, huursubsidie en andere openbare voorzieningen (bijvoorbeeld rijbewijs, identiteitsbewijs, ziekenfonds). Bij uitsluiting gaat het in feite om een toestand waarin de Koppelingswet voorziet. Daarbij mogen illegale vreemdelingen geen gebruik maken van deze voorzieningen. Op dit niveau van uitsluiting heeft een gemeente geen bevoegdheden en is nationale wetgeving een vereiste. Aanpak van jongeren die voor radicalisering vatbaar zijn Jongeren die vatbaar zijn voor radicalisering krijgen verplicht een specifiek traject waarin zij geconfronteerd worden met de consequenties van de keuze voor radicalisering. Dit traject is gericht op: het bijstellen van denkbeelden over de rechtsstaat, normen, waarden en gedrag; het verrichten van arbeid zonodig door middel van Work First of het volgen van scholing om er voor te zorgen dat deze jongeren een start maken met integratie en het verkrijgen van een toekomstperspectief. Jongeren die deze laatste kans trajecten niet aangrijpen, worden van zoveel mogelijk activiteiten uitgesloten. Waar mogelijk volgt ook een repressieve aanpak van politie en justitie. Die hanteren daarbij de beproefde systematiek van de persoonsgebonden en gebiedsgerichte aanpak. De ouders van deze jongeren krijgen verplicht opvoedingsbegeleiding waarbij ze bewust worden gemaakt van de risico s van radicalisering en van hun preventieve verantwoordelijkheid. 2.3 Integratie: samen met de Rotterdammers Integratie gaat niet vanzelf en is niet door de overheid van bovenaf op te leggen. Het vergt een interactief proces met mensen en organisaties die gezamenlijk bepalen wat concreet van iedereen verwacht wordt om integratie van alle inwoners van Rotterdam te bereiken. Rotterdammers moeten met elkaar in gesprek over wat ons bindt en wat ons scheidt en hoe we met elkaar om willen gaan. Met het debat Islam en Integratie is de discussie in de stad op gang gebracht. Deze aanpak werkt goed en moet worden voortgezet zodat mensen niet over elkaar maar met elkaar praten, en gezamenlijk werken aan oplossingen voor de problemen waar Rotterdam voor staat. In wordt na afronding van het debat Islam en Integratie een dialoog gestart met de stad over integratie in al haar facetten. Doel hiervan is te komen tot een gezamenlijke aanpak die gedragen wordt door de hele stad. Ter afronding van dit proces start de campagne waarom de gemeenteraad heeft gevraagd, en die gaat over de universele waarden van de mens en vooral de Rotterdamse normen en waarden. Het is pas zinvol om over normen en waarden te communiceren wanneer hiervoor voldoende draagvlak is in de stad. Op deze manier geven wij tevens invulling aan een belangrijke aanbeveling van het rapport Marginaal of Modern. In dit Actieprogramma wordt de gemeentelijke inzet op het terrein van integratie bepaald die in samenspraak met inwoners van de stad handen en voeten moet krijgen in het jaar. De gemeente stelt in de loop van een nieuw gemeentelijk beleidskader vast en zal dat gebruiken als leidraad voor het integratiebeleid in de 12

13 TP PT Hierbij ACTIEPROGRAMMA MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN komende jaren. In dit nieuwe kader zullen ook de resultaten van het debat Islam en Integratie worden verwerkt. 2.4 Stimuleren van integratie Integratie is een proces dat bestaat uit drie onderdelen: Ustructurele integratie:u het verwerven van een acceptabele positie in het onderwijs (weten), op de arbeidsmarkt (werk) en de woningmarkt (wonen); Usociale integratieu: het bevorderen van een samenleving, waarin allochtonen en autochtonen zonder belemmeringen een goed sociaal verkeer onderhouden en met elkaar samenleven; Uculturele integratieu: het aanpassen aan een aantal gemeenschappelijke normen en waarden van de ontvangende samenleving, met ruimte voor eigenheid Structurele integratie: wonen, weten, werken In het integratieproces heeft tot nu toe de structurele integratie de meeste aandacht gekregen. Dat is ook logisch: om volwaardig te kunnen meedoen is het nodig om de taal te spreken en door middel van werk een inkomen te genereren. De huidige inburgeringscursussen zijn in de praktijk niet voldoende om de taal goed te leren beheersen. Het is een belangrijke eerste stap die daarna gevolgd moet worden door veel oefening in de praktijk. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van maatschappelijke stages of een reïntegratietraject. Het belang van taal en opvoeding De Nederlandse taal is een belangrijke basis om elkaar goed te begrijpen in de stad. Moeders vervullen hierbij een cruciale rol in het gezin, de opvoeding en de positie van jongeren. Daarom starten wij in een project Taalschool. Daarbij bieden we alle vrouwen die moeder worden een taaltraject aan, inclusief een module opvoedingsondersteuning. Dit legt de basis voor een positieversterking van moeders en hun kinderen. Een goede opvoeding verhoogt de weerbaarheid van kinderen tegen radicaliserende invloeden in de maatschappij. Voor structurele integratie is het cruciaal dat mensen niet alleen een taalcursus krijgen, maar ook ondergedompeld worden in de Nederlandse taal: thuis, op school, op straat, op de sportvereniging en in de gebedshuizen. De gemeente kan dit samen met anderen stimuleren en soms afdwingen daar waar de gemeente zelf diensten verleent of activiteiten subsidieert. Een eerlijke kans op werk De aansluiting van de school op de arbeidsmarkt is essentieel. Jongeren die hun opleiding afronden moeten direct aan het werk op een stage- of werkplek. Dit lukt tot nu toe onvoldoendetp PTen dat demotiveert jongeren in belangrijke mate. Om werk- en stageplekken te realiseren zijn meer voorbeeldprojecten nodig zoals 7 Marok kanstp PT. Daarnaast moeten maatregelen worden genomen om discriminatie op de arbeidsmarkt tegen te gaan. De gemeente zet in fors in op het tegengaan van discriminatie op de arbeidsmarkt en zal in dat kader zelf het goede voorbeeld geven. 7 hebben 50 Rotterdamse jongeren met een Marokkaanse achtergrond een baan gekregen bij Rotterdam Airport, een project dat in 2004 de EDBR-award heeft gewonnen. 13

14 Samen met de Economic Development Board Rotterdam (EDBR) ontwikkelt de gemeente specifieke werkgelegenheidsprojecten voor jongeren Sociale integratie: bevorderen van samenleven De huidige inspanningen op het terrein van sociale integratie dienen stevig te worden aangezet om het samenleven tussen allochtonen en autochtonen te bevorderen. Sociaal contract op straatniveau Op dit terrein zijn de nodige initiatieven ontwikkeld, met als belangrijkste de stratenaanpak van Mensen maken de stad. Deze heeft tot op heden nog een te beperkt volume om echt van invloed te zijn op het leefklimaat in de stad. Dit initiatief zal in de komende anderhalf jaar fors worden opgeschaald om van huidige 60 naar 250 straten te komen in Deze inzet zal stevig worden voortgezet in de navolgende jaren. Ontmoeting bevorderen Ontmoeting tussen allochtonen en autochtonen, dat is wat vooropstaat op alle terreinen van het integratie, inburgering, onderwijs, werkgelegenheid, emancipatie, cultuur en sport. Deze ontmoetingen zijn broodnodig om elkaar te leren kennen, kennis te nemen van ieders achtergrond en te spreken over wederzijdse verwachtingen. Dit vergt een aanpak op het terrein van huisvesting (gemengd wonen), onderwijs (gemengd naar school) en sport- en culturele activiteiten (samen iets doen). De gemeente kan dit niet op alle terreinen zelf regelen. Wel kan zij faciliteren en stimuleren en het subsidie-instrument inzetten om de gewenste beweging te bevorderen. Ontmoetingen tussen autochtonen en allochtonen zijn een prioriteit van het subsidiebeleid evenals het bespreekbaar maken van belangrijke onderwerpen zoals opvoeding, emancipatie en normen en waarden. Er zijn ook veel vrijwilligersinitiatieven die ontmoetingen bevorderen. Deze activiteiten worden waar nodig gefaciliteerd. Stimuleren van vernieuwing moskeebesturen en imams Veel moskeebesturen en imams hangen traditionele geloofsvormen aan die niet herkenbaar of begrijpbaar zijn voor jongeren. Jongeren kunnen met hun (identiteits)vragen over hun religie onvoldoende terecht in de moskee. Dit heeft als belangrijk risico dat jongeren zich afkeren van de gevestigde instituties en daarmee vatbaar zijn voor allerlei invloeden. De moskeeën zullen voor jongeren bereikbaar moeten zijn en hen moeten kunnen helpen met hun vragen. Moskeebesturen en imams worden dan ook gestimuleerd om: betrokken te zijn bij de samenleving; dat gebeurt door hen te betrekken bij activiteiten in buurt en de wijk; te preken in het Nederlands zodat ze toegankelijker voor jongeren worden; spreekuren voor jongeren te houden; verjonging van moskeebesturen te bewerkstelligen; een opleiding te volgen over Islamitische Nederlanders in de westerse samenleving. 14

15 Deze onderwerpen worden in met de moskeebesturen besproken en in acties omgezet Culturele integratie: gemeenschappelijke normen en eigenheid Sociale integratie is een voorwaarde om culturele integratie te kunnen bereiken. Dat laatste is veruit het moeilijkste onderdeel in het politieke integratiedebat. Culturele integratie heeft te maken met opvattingen en gedrag van mensen. Wanneer die te veel afwijken van de gangbare normen en waarden, beginnen doorgaans de problemen. Het is niet aan de overheid om te bepalen wat de opvattingen van mensen moeten zijn. Dat is strijdig met de constitutionele grondrechten van onze samenleving. De overheid treedt pas op als grondrechten en (wettelijke) regels worden overtreden. Het gaat dan bijvoorbeeld om in de Grondwet vastgelegde uitgangspunten als de vrijheid van meningsuiting, scheiding van kerk en staat, en respect voor elkaar. Grondwet als basis voor iedereen Het is verontrustend dat in de praktijk opvattingen hoorbaar zijn die de Nederlandse rechtsorde en de uitgangspunten van de Grondwet ter discussie stellen, zo niet rechtstreeks bedreigen. 8 Daar waar deze opvattingen leiden tot normafwijkend gedrag heeft de overheid een belangrijke rol en voorbeeldfunctie. Van belang is daarom dat bij inburgeringprogramma s, op scholen en in de (gesubsidieerde) instituten duidelijk wordt gemaakt wat de in Rotterdam 'gangbare opvattingen' zijn. Het actieprogramma Mensen maken de stad vervult hierbij een rol door dit proces juist in de 'moeilijke' straten en de betrokken scholen en instellingen te organiseren. Burgerschap Integratie is niet alleen een individuele zaak. Bij integratie hoort ook dat burgers elkaar, waar nodig, aanspreken op hun gedrag en opvattingen. Integratie vergt dus iets van alle Rotterdammers. Integratie is ook het lef hebben om de vuile was buiten te hangen wanneer dingen niet goed gaan. Niet om mensen in diskrediet te brengen, maar juist om hulp aan die mensen aan te kaarten. Burgerschap moet worden gestimuleerd door mensen en organisaties hierop aan te spreken. Rotterdam ondersteunt in dat kader het voornemen van het Rijk om het vak Burgerschapskunde verplicht in te voeren in het primair en voortgezet onderwijs. Hetzelfde geldt voor het recente voorstel van de Onderwijsraad om richtlijnen in te voeren voor de overdracht en ontwikkeling van het Nederlands cultureel erfgoed en historisch besef. Rotterdam zet door op weg naar een stad in balans benadrukt het belang van burgerschap. Dat actieprogramma spreekt ook de verwachting uit dat het rapport Marginaal of Modern concrete handvatten biedt om burgerschap te operationaliseren. Marginaal of Modern onderstreept hoe belangrijk het is dat de overheid normen en waarden uitdraagt en zelforganisaties stimuleert zich te moderniseren en zich in te zetten voor emancipatie en participatie. Deze aanbevelingen zijn in belangrijke mate verwerkt in dit Actieprogramma. 8 Zie onder meer, AIVD, Jaarverslag 2003, 2004, pp AIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004; NRC Handelsblad, Het ronselen voor de jihad gaat volop door, 31 december 2004; De Volkskrant, Opkomst radicale Islam lang miskend, 18 december

16 Emancipatie Emancipatie is een cruciaal onderdeel van integratie. Allochtonen hebben hierin een relatieve achterstand. In dat kader is er een Plan van Aanpak, naar een doelgericht emancipatiebeleid opgesteld. Dit plan kent vier speerpunten die onderdeel uitmaken van dit actieprogramma: het stimuleren van bewustwording en maatschappelijk debat om taboes en barrières te doorbreken die, vanuit welke culturele traditie, levensovertuiging of opvatting dan ook, de gelijke behandeling, rechten, kansen, vrijheden en verantwoordelijkheden van vrouwen en mannen in de weg staan; (optimale voorzieningen voor) arbeidsparticipatie; toename van kansen op volwaardige participatie in de Nederlandse samenleving door een samenhangend cluster van emancipatie, educatie, participatie, integratie en inburgering; inzetten op jeugd: het voorkomen van ongelijkheid tussen meisjes en jongens en meer aandacht voor de problemen van meisjes. 16

17 3. Signalering van radicalisering: afbakening 3.1 Inleiding Vele factoren kunnen extreme impulsen geven. Deze factoren variëren van persoonlijke crises en emotionele instabiliteit tot materiele en immateriële frustraties en overgevoeligheid voor status. Daarbij bepalen in hoge mate de fysieke en mentale omstandigheden het al dan niet kiemen van radicale en extremistische overtuigingen. Radicalisering is het beginpunt van een proces dat kan uitlopen op daadwerkelijke uitvoering of ondersteuning van terroristische aanslagen. Slechts een beperkt deel van personen met radicale overtuigingen gaat werkelijk over tot gewelddadige acties. 9 Gezien de huidige dreigingsbeelden van AIVD en (inter)nationale onderzoeksinstellingen ligt op dit moment de nadruk op de vatbaarheid van delen van moslimgroeperingen voor islamitische radicalisering. Daarbij mogen de risico s van activistische en rechtsradicale invloeden niet worden veronachtzaamd. 10 Het internationale en nationale karakter van het radicaal-islamitische terrorisme maakt duidelijk dat Rotterdam niet zelfstandig de oorzaken van radicalisering en extremisme kan wegnemen. In nauwe samenwerking met het Rijk wordt de onderliggende problematiek aangepakt. Tegelijk neemt Rotterdam haar eigen verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen van een forse aanpak voor personen die vatbaar voor radicalisering zijn. Deze aanpak wordt uitgewerkt binnen de bestaande kaders van persoonsgebonden en gebiedsgericht werken. In dit hoofdstuk zal worden ingegaan op de afbakening van gehanteerde begrippen en op groeperingen die op dit moment vatbaar zijn voor radicalisering. 3.2 Afbakening van radicalisering De term radicalisering drukt een beweging uit, een richting. In de inleiding zijn reeds de drie componenten van het begrip radicalisering benoemd. Het gaat om een ontwikkelingsproces richting extremisme met als mogelijke uitkomst het daadwerkelijk ondersteunen of uitvoeren van terroristische aanslagen. 11 Dat proces laat zich versnellen en vertragen al naar gelang de impulsen die worden opgepikt. 9 Uit vooral internationale onderzoeksliteratuur blijkt daarnaast dat er ook terroristen zijn die om heel andere redenen dan radicale geloofs- of politieke overtuigingen terroristische acties plegen, zoals bijvoorbeeld: status, het erbij horen, de opwinding van geweldsgebruik, het vooruitzicht van materiele en immateriële beloningen. 10 In de meest recente Monitor Racisme en Extreem Rechts wordt aangegeven dat de betrokkenheid van extreem-rechts bij gewelddadigheden sterk lijkt toe te nemen. De dreiging vanuit deze groeperingen lijkt vooralsnog echter minder in omvang (J. van Donselaar, P.R. Rodrigues, Monitor racisme en extreem rechts, zesde rapportage: ontwikkelingen na de moord op Theo van Gogh, Leiden/Amsterdam, december 2004, p.4.). 11 Extremisme kan worden gezien als het eindpunt van een radicaliseringsproces waarbij (nog) niet tot handelingen wordt overgegaan. Men is dan al wel bereid in woord en daad tot het uiterste te gaan. Onder terrorisme wordt de daadwerkelijke actie inclusief dreigen verstaan. De in Nederland gangbare definitie van terrorisme luidt: het plegen van of dreigen met op mensenlevens gericht geweld, met als doel 17

18 TP TP TP PT Grotendeels PT F.J. PT P eeuw: PT ACTIEPROGRAMMA MEEDOEN OF ACHTERBLIJVEN Ook binnen de Islam zijn radicale stromingen. De koppeling tussen Islam en radicalisering levert de volgende definitie op: Het politiek-religieus streven om, desnoods met uiterste middelen, een samenleving tot stand te brengen die een zo zuiver mogelijke afspiegeling is van de exegese of eigen interpretatie van oorspronkelijke bronnen van de Islam.TP De AIVD onderscheidt in haar jongste rapport drie typen radicale Islam:TP PT Radicale politieke Islam: hierin staat het verzet tegen de westerse politieke en economische overheersing centraal. Het ultieme doel is de creatie van het wereldkalifaat en een machtspositie van de umma (de islamitische wereldgemeenschap), die de westerse mogendheden verdringt. Radicaal-islamitisch puritanisme: de focus ligt op het verzet tegen de westerse culturele overheersing. De verderfelijke levensstijl wordt gezien als een bedreiging voor de zuivere islam. Er is een afkeer van westerse opvattingen over de gelijkheid van man en vrouw, vrije meningsuiting, respect voor ieders levensbeschouwing en autonomie in de persoonlijke levenssfeer. Dit type manifesteert zich binnen stromingen als het salafisme en het wahhabisme. De nadruk ligt op het herstel van islamitische zeden, zoals beschreven in de sharia (koran en soenna). Radicaal moslimnationalisme: hierin wordt niet zozeer de inhoud van de religie centraal gesteld, maar het moslim-zijn (de lotsverbondenheid van alle moslims wereldwijd). Dit type heeft aspecten van beide eerdergenoemde typen in zich. 3.3 Oorzaken van islamitisch radicalisme in Nederland Op vier niveaus kunnen oorzaken van radicalisering worden gevonden: op cultureel, 14 sociaal-economisch, religieus en politiek niveau.tp Het culturele niveau De eerste generatie immigranten benadrukt in veel gevallen de traditionele aspecten van de Islam. De religieuze voormannen uit het land van herkomst versterken vaak deze tendens. Pogingen van niet-moslims om de traditionele opvattingen te moderniseren hebben een averechts effect gehad. Veel moslims zien het modernisme als een bedreiging van de eigen moslimidentiteit. De eerste generatie moslims leeft merendeels nog steeds op deze wijze. maatschappelijke veranderingen te bewerkstelligen of politieke besluitvorming te beïnvloeden. (BVD, ste Terrorisme aan het begin van de 21P dreigingsbeeld en positionering BVD, 2001, p. 7). 12 ontleend aan: AIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004, p. 7. Overigens staat een fundamentalistische geloofsbeleving niet synoniem aan uitingen in woord en daad van radicalisering en extremisme. Feit is wel dat radicalisering onder moslims vaak gepaard gaat met een fundamentalistische geloofsbeleving. 13 PTAIVD, Van Dawa tot Jihad: de diverse dreigingen van de radicale islam tegen de democratische rechtsorde, 2004, p Buijs, S. Harchaoui, Islamitisch radicalisme en rekrutering in Nederland, in: Proces, 2003, nr. 2, p

19 De ontwikkeling van een tweede en derde generatie heeft een forse verschuiving veroorzaakt van de collectivistische concepten van de moslimidentiteit naar individuele concepten. Dit geldt ook voor Rotterdamse moslimjongeren. 15 Deze individualisering betekent echter niet vanzelfsprekend een modernisering. De keuze voor een radicaalislamitische geloofsopvatting staat ook open. Het sociaal-economisch niveau Twee theoretische stromingen bieden op sociaal-economisch niveau verklaringen voor de radicalisering van moslims in West-Europa. Beide zijn in de Nederlandse situatie van belang. De eerste stelt de zwakke sociaal-economische positie van immigranten centraal. Isolement, gebrek aan perspectief en gevoelde uitsluiting leiden tot actieve en passieve steun aan radicale uitingen. Vooral arme buurten met een hoog percentage immigranten zijn hier vatbaar voor. De tweede verklaring betreft hoger opgeleide jongeren van allochtone herkomst. Zij hebben zich ontwikkeld, vaak door hogere beroepsopleidingen of wetenschappelijke studies en kennen de samenleving waarin ze wonen. Zij moeten echter vaststellen dat hun toekomstverwachtingen niet uitkomen (werk, inkomen, aanzien in de maatschappij). Ze raken teleurgesteld en voelen zich verraden en gekwetst. Het religieuze niveau In het algemeen geldt hoe strakker de leiding vanuit de religieuze instituties, hoe minder radicale personen zich kunnen organiseren. In lossere organisatievormen bestaat meer ruimte voor individuele radicalisering. Dat is zeker het geval als niet de interpretatie van het establishment centraal staat, maar de interpretatie van de individuele gelovige. Religies met een centrale boodschap van verlossing na de dood zijn meer ontvankelijk voor radicalisering. De hoop op verlossing kan sommige mensen verleiden tot pogingen deze met geweld te bereiken. Het politieke niveau De eerste generatie moslims keek op uiteenlopende manieren aan tegen vragen over de loyaliteit jegens een niet-islamitische overheid, de verhouding tussen familierecht en het Nederlandse rechtssysteem en politieke participatie. Veel moslims kozen voor een pragmatische aanpak, anderen voor een isolationistische houding. De integratie van moslims in het politieke proces is nog onvoldoende succesvol. Enerzijds door een tekort aan politiek-relevante kennis en vaardigheden, anderzijds door terughoudendheid van de gevestigde politieke instituties. Voor alle duidelijkheid: het aantal personen dat extremistische opvattingen koestert vormt een beperkt deel van het aantal moslims in Nederland. Ter illustratie is het onderstaande schema opgenomen K. Phalet, C. van Lotringen, H. Entzinger, Islam in de multiculturele samenleving: opvattingen van jongeren in Rotterdam, 2000, samenvatting, p Dit schema is niet gebaseerd op specifieke getallen en verhoudingen en dient slechts als illustratie gelezen te worden. 19

20 Moslims Vatbare moslimjongeren Actief geradicaliseerde moslims Moslimterroristen 3.4 Islamitische radicalisering in Rotterdam: vatbare groeperingen en personen Net als in de rest van Nederland wonen in Rotterdam veel mensen van wie de eigen achtergrond, of die van hun (voor)ouders, niet in Nederland ligt. Zo wonen naar schatting ongeveer moslims in Rotterdam. Naar etniciteit zijn vele moslimgroeperingen te onderscheiden, waaronder groepen van Surinaamse, Indonesische, Afghaanse, Iraanse, Somalische, Turkse en Marokkaanse origine. Deze moslimgroeperingen zijn in achtergrond, culturele bagage, ontwikkeling en geloofsbelijding zeer verschillend. In Rotterdam zijn de Turkse en de Marokkaanse groeperingen in omvang de grootste. De Turkse groeperingen zijn in belangrijke mate op zichzelf gericht. Er is een hoge organisatiegraad, die politiek, maatschappelijk en religieus is gelieerd aan het moederland of gezaghebbende kringen elders (bijvoorbeeld Keulen). De Turkse groeperingen hebben zich in belangrijke mate de scheiding van kerk en staat eigen gemaakt die in Turkije geldt. Jongeren met een kansrijke toekomst gaan met regelmaat terug naar het land van herkomst om zich daar verder te ontwikkelen. De AIVD meldt dat de aanslagen in Istanbul in november 2003 in kleine kring binnen Turkse groeperingen met instemming is verwelkomd. Daarbij stelt de AIVD vast dat evenals in 2002 opnieuw enkele individuele Turken zich hebben aangesloten bij radicaalislamitische netwerken en organisaties. 17 In de uitvoering van het Actieprogramma worden deze beelden op hun actualiteit gemonitord. Binnen Noord-Afrikaanse moslimgroeperingen, en dan vooral de Marokkaanse, is sprake van religieuze radicalisering. De AIVD meldt in diverse rapportages dat vooral 17 Zie ook: AIVD, Jaarverslag 2003, 2004, pp ; AIVD, Rekrutering in Nederland voor de jihad: van incident naar trend,

21 moslimjongeren en studerende moslims kwetsbaar zijn. 18 Daarbij geldt dat een aantal families in een kleine wereld leeft waarin ze nauwelijks contact maken met de Nederlandse samenleving. Dat is met name het geval voor de eerste generatie immigranten. De aandacht in een aantal families voor opgroeiende kinderen die problemen veroorzaken, is beperkt ontwikkeld. Voor een deel komt dat door schaamtegevoelens, maar soms ook door desinteresse. Het kost binnen deze groeperingen grote moeite zelfkritiek te ontwikkelen Bekeerlingen In landen als de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk zijn duizenden bekeerlingen in de jaren negentig bereid gebleken af te reizen voor de jihad in Pakistan, Bosnië en Tsjetsjenië. 19 Veel bekeerlingen hebben een (zware) criminele achtergrond en zijn gerekruteerd in gevangenissen. Een verklaring voor het grote aantal bekeerlingen ligt in de strijd tegen moslimvijandigheid: solidariteit met moslims die door westerse mogendheden als vijand en underdog wordt getypeerd. 20 Het gaat hierbij vooral om jongeren uit arbeidersgezinnen. In Frankrijk wordt het aantal bekeerlingen geschat op personen. 21 Internationaal zijn diverse voorbeelden bekend van bekeerlingen die in naam van de Islam gewelddadige acties hebben ondernomen. Zo poogde de Engelsman Richard Reid in december 2001 tijdens een intercontinentale vlucht van Parijs naar Miami een bom in zijn schoen tot ontploffing te brengen. De Amerikaan John Walker Lindh werd als al Qaeda strijder in Afghanistan gevangen genomen. In september 2001 werd een persoon van autochtone Franse afkomst in Rotterdam aangehouden op grond van vermeende ondersteuning van een mogelijke terroristische aanslag in Parijs. 22 In 2002 heeft de AIVD aangegeven dat in Nederland een klein aantal bekeerlingen toe lijkt te groeien naar bereidheid om activiteiten te ontplooien ter ondersteuning van of deelname aan terroristische activiteiten. 23 Begin 2004 heeft de AIVD aangegeven dat onder bekeerlingen een toenemende interesse bestaat in religieuze studiereizen naar Saoedi-Arabië. Daar worden zij regelmatig geconfronteerd met conservatieve opvattingen die mogelijk een rol spelen in hun radicaliseringsproces. 24 In de uitvoering van het Actieprogramma zullen zonodig nadere inspanningen worden gericht op deze doelgroep Jonge immigranten Jonge immigranten zijn voornamelijk personen die relatief kort in Nederland zijn (enkele jaren), geen of een tijdelijke verblijfsvergunning hebben en de Nederlandse taal slechts beperkt beheersen. Hierbij gaat het vooral, maar niet alleen, om jonge mensen 18 AIVD, Jaarverslag 2003, 2004, pp ; AIVD, Achtergronden van jihadrekruten in Nederland, notitie Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aan de Tweede Kamer, 10 maart 2004; AIVD, Rekrutering in Nederland voor de jihad: van incident naar trend, F.J. Buijs, S. Harchaoui, Islamitisch radicalisme en rekrutering in Nederland, in: Proces, 2003, nr. 2, pp Idem, p G. Kepel, The War for Muslim Minds: Islam and the West, 2004, p AIVD, Rekrutering in Nederland voor de jihad: van incident naar trend, 2002, p idem, p AIVD, Jaarverslag 2003, 2004, p