Inspectieresultaten kwaliteit van chirurgische zorg per thema

Transcriptie

1 Dossier resultaten kwaliteit van chirurgische zorg per thema Heel wat chirurgische ingrepen brengen verwikkelingen met zich mee. Door een betere kwaliteit kan een deel van deze incidenten worden voorkomen. De jaarlijkse inspecties van de ziekenhuizen zijn daardoor van levensbelang. 1. Transparantie voor uw veiligheid Als patiënt is het belangrijk om te weten dat u in een ziekenhuis in bekwame handen bent en in een veilige omgeving terechtkomt. Toch is het ene ziekenhuis het andere niet, en bepaalde inbreuken op de veiligheid kunnen een aanzienlijk risico voor de patiënt betekenen. Heel wat van de chirurgische ingrepen brengen immers verwikkelingen met zich mee, soms zelfs met het overlijden van de patiënt tot gevolg, die ten dele kunnen worden vermeden door een betere kwaliteit. Jaarlijkse inspecties De Vlaamse overheid is verantwoordelijk voor het toezicht op de kwaliteit van zorg en inspecteert elk jaar de ziekenhuizen. Deze onaangekondigde inspecties worden gedaan door het Agentschap Zorginspectie en moeten een realistisch beeld geven van de dagdagelijkse realiteit op de werkvloer. Elk jaar wordt er een ander zorgtraject onder de loep genomen. Dit jaar was het de beurt aan het chirurgische zorgtraject van de ziekenhuizen. Van maart 2013 tot februari 2014 bezochten de inspecteurs het operatiekwartier, de ontwaakkamer, de chirurgische verpleegafdelingen en de sterilisatie-afdeling van elk Vlaams ziekenhuis. Verschillende aspecten die relevant zijn voor patiënten die een ingreep moeten ondergaan kregen een controle. Denk maar aan de sterilisatie van materiaal, het onderhoud van apparatuur en de correcte verwerking en registratie van uw gegevens, zodat u niet met een andere patiënt wordt verward. Volgt uw ziekenhuis de richtlijnen? Wij vroegen de resultaten van de eerste inspectieronde op en verwerkten deze gegevens voor elk van de 94 gecontroleerde ziekenhuizen, aan de hand van een selectie van negen thema's. Voor sommige ziekenhuizen volgde een tweede inspectieronde voor sommige van deze aspecten, omdat ze in eerste instantie niet aan de vereisten voldeden, de zogenaamde "rode knipperlichten". Het ziekenhuis krijgt na de eerste inspectie minstens drie maanden de tijd om deze tekortkomingen recht te zetten. Na deze periode controleert de inspectiedienst opnieuw onaangekondigd of het ziekenhuis de knelpunten heeft weggewerkt. Ook de tweede inspectieronde werd inmiddels afgerond en alle verslagen zijn beschikbaar. In onze vergelijkingsmodule kunt u deze evaluaties per ziekenhuis bekijken. In dit overzicht leest u ook welke ziekenhuizen een tweede inspectie kregen, waarom en met welk resultaat. 1

2 Voor de duidelijkheid, de resultaten van deze inspecties zijn een momentopname. Het is mogelijk dat sommige zaken ondertussen zijn veranderd. Het is geen goed idee om een ziekenhuis alléén te kiezen in functie van deze resultaten, maar u kunt ze wel een rol laten spelen in uw beslissing. Deze samenvatting geeft niet alle details weer, maar u kunt de volledige rapporten opvragen bij de overheid (Agentschap Zorginspectie, via openbaarheid@zorginspectie.be) of nalezen op de website van De Standaard. Een aantal ziekenhuizen publiceren de rapporten ook op hun website. 2. Handhygiëne Jaarlijks lopen Belgen een ziekenhuisinfectie op. In het ene ziekenhuis leidt 4 % van de opnames tot zo n infectie, in het andere kan dat oplopen tot 10 %. Een goede handhygiëne en andere maatregelen kunnen zo n 30% van deze ziekenhuisinfecties voorkomen. Om de verspreiding van ziekenhuisinfecties tegen te gaan, is het belangrijk dat het ziekenhuispersoneel de basisvoorwaarden van een goede handhygiëne respecteert: kortgeknipte en propere nagels, geen nagellak of valse nagels en geen juwelen of horloges aan handen en polsen. De polsen moeten vrij zijn, dus kledij met korte mouwen is aan te raden. De handen op de juiste momenten grondig wassen én ontsmetten blijft echter de meest doeltreffende maatregel. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor alle inspectiecriteria: Het bestaan van een procedure handhygiëne en een correcte omschrijving van de basisvoorwaarden. De beschikbaarheid van de nodige infrastructuur: wastafels met essentiële elementen zoals vloeibare zeep in een dispenser en papieren handdoekjes. De correcte toepassing van de basisvoorwaarden door het personeel (artsen, verpleegkundigen en andere medewerkers zoals kinesisten, logistiek personeel enz.). Resultaten Over het algemeen zijn de resultaten voor handhygiëne zeer matig in verhouding tot de eenvoud van de vereisten en de jarenlange inspanningen van de overheid op dit domein. Alle 94 ziekenhuizen hebben een procedure voor handhygiëne, maar in 29 % van de gevallen was die niet volledig. De meerderheid (95 %) van de gecontroleerde wastafels was in orde. De geïnspecteerde verpleegkundigen (1 371) houden zich goed aan de aanbevelingen voor de basisvoorwaarden van een goede handhygiëne. Slechts 2 % van hen was niet in orde. De resultaten voor de artsen (649) zijn helaas een pak slechter: 20 % van hen respecteerde de richtlijnen niet. De groep van de andere medewerkers (960) situeert zich middenin, met een percentage van 11 %. De resultaten varieerden sterk tussen de ziekenhuizen. Slechts in 21 ziekenhuizen (22 %) waren alle gecontroleerde medewerkers perfect in orde. Onze evaluatie In onze analyse presteren 37 ziekenhuizen goed en 37 ziekenhuizen behalen een gemiddelde score. Eén ziekenhuis kon niet worden geëvalueerd. In de laatste groep van 19 ziekenhuizen 2

3 moet er dringend werk gemaakt worden van vooral een beter respect van de richtlijnen voor de basisvoorwaarden voor handhygiëne. Het gaat om: - Algemeen Stedelijk Ziekenhuis - Campus A.S.Z. Geraardsbergen - Algemeen Ziekenhuis Alma - Campus Eeklo - Algemeen Ziekenhuis Alma - Campus Sijsele - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan Brugge-Oostende - Campus Henri Serruys Oostende - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle - Algemeen Ziekenhuis Sint-Lucas - Campus Sint-Lucas Gent - Algemeen Ziekenhuis Sint-Maarten - Campus Zwartzustersvest Mechelen - Heilig Hartziekenhuis Lier - Imelda Ziekenhuis Bonheiden - Sint-Andriesziekenhuis Tielt - Sint-Jozefkliniek - Campus Bornem - Universitair Ziekenhuis Brussel - Ziekenhuis Maas en Kempen - Campus Maaseik - Ziekenhuis Maas en Kempen - Campus Bree - Ziekenhuis Oost-Limburg - Campus Andre Dumont Genk - Ziekenhuis Oost-Limburg - Campus Sint-Jan Genk - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Sint-Elisabeth - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Stuivenberg Kanttekeningen Uit de resultaten blijkt niet of er op alle essentiële plaatsen een wastafel is, omdat er hierover nog onvoldoende duidelijke afspraken bestaan met de ziekenhuizen. Zeker in de zogenaamde vuile berging vinden wij de aanwezigheid van een wastafel heel belangrijk. Handen die in contact zijn gekomen met sterk bevuilde voorwerpen (zoals bv. na het spoelen van bedpannen) moeten met zeep kunnen worden gewassen in de ruimte zelf, zodat de vuile handen niet in contact komen met deurklinken. Uit deze inspectie blijkt dat dit dringend moet worden aangepakt. De evaluatie gaat over de naleving van de basisvoorwaarden voor handhygiëne, niet om het daadwerkelijke wassen en ontsmetten van de handen op de gepaste momenten. Deze aanbevelingen worden (nog) veel minder goed opgevolgd dan de basisvereisten. De correcte toepassing van het ontsmetten van de handen werd wel nagegaan bij de chirurgen vóór een operatie. Hiervoor bestaat een specifieke methode, die in vaktermen rubben heet. Zorginspectie ervaarde moeilijkheden om dit te inspecteren en kon dus geen uitspraken doen over alle ziekenhuizen. Van de volgende ziekenhuizen kunnen we wel met zekerheid zeggen dat er inbreuken gebeuren en sommige chirurgen de handen ontsmetten volgens een verouderde, minderwaardige methode : - Algemeen Ziekenhuis Damiaan Oostende - Algemeen Ziekenhuis Heilige Familie Reet - Algemeen Ziekenhuis Sint- Lucas Brugge - Regionaal Ziekenhuis Sint-Trudo Campus Sint-Jozef Sint-Truiden - Sint-Jozefkliniek - Campus Willebroek - Universitair Ziekenhuis Brussel 3

4 - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen campus ZNA Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis 3. Operatiekledij en gesloten deuren De meeste infecties die patiënten aan hun operatiewonde oplopen, worden veroorzaakt door kiemen van zorgverleners. Daarom schrijven richtlijnen voor dat medewerkers van het operatiekwartier specifieke operatiekledij en een muts moeten dragen. Een mondneusmasker moet de patiënt beschermen tegen kiemen in de mond en de keel van zorgverleners. Daarnaast is er ook een verband tussen het aantal kiemen in de lucht van een operatiezaal en infecties van de operatiewonde. Turbulenties in de luchtstroom van de operatiezaal zorgen voor meer kiemen in de lucht en moeten dus worden beperkt. Daarom moeten onder andere de deuren en doorgeefluiken van de operatiezaal zo veel mogelijk gesloten blijven tijdens de ingreep. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor alle inspectiecriteria: Het bestaan en de inhoud van een procedure voor de kledijvoorschriften in het operatiekwartier. Het dragen van specifieke operatiekledij en een muts door de vaste medewerkers van het operatiekwartier. Het dragen van een mondneusmasker door de medewerkers tijdens de ingreep. Het sluiten van deuren en doorgeefluiken van operatiezalen waar een ingreep plaatsvindt. Resultaten Alle ziekenhuizen hebben een procedure voor de kledijvoorschriften in het operatiekwartier, maar in maar liefst 36 van de 94 ziekenhuizen is deze inhoudelijk niet volledig. Over het algemeen leven de Vlaamse ziekenhuizen de hygiënische voorschriften inzake kledij goed na. Zorginspectie controleerde 609 medewerkers, waarvan 96 % correcte werkkledij en een muts droeg. Hier en daar zijn er toch inbreuken: in 10 % van de ziekenhuizen waren niet alle gecontroleerde medewerkers volledig in orde. Voor het dragen van een mondneusmasker werden er meer inbreuken vastgesteld: in 12 % van de operatiezalen (520) droegen één of meerdere zorgverstrekkers er geen. In slechts 64 % van de ziekenhuizen waren in alle zalen alle medewerkers in orde. In 30 ziekenhuizen (34 %) stonden er deuren of doorgeefluiken open tijdens de ingreep, maar meestal ging het (slechts) om één of twee operatiezalen. Ongeveer één op de tien gecontroleerde zalen was niet in orde. Tweede inspectie Wanneer Zorginspectie in meer dan de helft van de gecontroleerde operatiezalen medewerkers zonder mondneusmasker zag, kreeg dit ziekenhuis een tweede inspectie. Dit was het geval voor: 4

5 - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Aalst - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse Deze herinspectie vond ondertussen plaats. Alle ziekenhuizen waren nu wel volledig in orde. Onze evaluatie Ziekenhuizen in de beste groep (60) in onze evaluatie presteren goed op dit gebied. Ziekenhuizen met de gemiddelde score (30) moeten doorgaans meer aandacht besteden aan het beter sluiten van de deuren en het dragen van een mondneusmasker door alle medewerkers in de operatiezaal. Naast de drie ziekenhuizen die een tweede inspectie kregen, behaalde nog één ziekenhuis de laagste score: Ziekenhuisnetwerk Antwerpen Campus Zna Hoge Beuken. In dat verslag noteerde de inspecteur het volgende: Op het vlak van hygiënische maatregelen is er duidelijk nog veel mogelijkheid tot verbetering... Doordat er geen automatisch sluitende deuren aan de zalen hangen, blijven zowel de toegangsdeuren voor de patiënt als voor het personeel voortdurend openstaan, en dit van beide zalen. In combinatie met de deuren naar het dagziekenhuis en de gang rondom het operatiekwartier die vaak open bleven staan, kan hierdoor de luchtkwaliteit onvoldoende beheerst worden. Tijdens de inspectie werd vastgesteld dat het personeel van het naastgelegen dagziekenhuis frequent het operatiekwartier betreedt zonder zich om te kleden. Verschillende personeelsleden dragen ook geen muts tijdens heelkundige ingrepen. Tenslotte werd in de operatiezaal een anesthesist opgemerkt die een boterham aan het opeten was terwijl de patiënt nog onder narcose was. 4. Sterilisatietechnieken Al het materiaal dat wordt gebruikt bij een ingreep moet steriel zijn om infecties te voorkomen. Sterilisatie gebeurt meestal door zogenaamde autoclaven: toestellen die instrumenten en ander materiaal via stoom onder hoge druk steriel maken. Voor een goed resultaat moet het hele sterilisatieproces van begin tot eind worden doorlopen, en mag het dus niet worden ingekort. Wanneer dat wel gebeurt, is er dus geen enkele garantie dat het materiaal volledig steriel is. Ook bij zogenaamde noodsterilisatie is het beoogde eindresultaat (volledige sterilisatie) niet gewaarborgd. In sommige omstandigheden is zo n procedure echter noodzakelijk, bijvoorbeeld bij een spoedgeval. Maar sommige ziekenhuizen misbruiken dit procédé omdat het een tekort heeft aan bepaalde instrumenten. Een aantal materialen zoals scopen kunnen niet worden gesteriliseerd door een autoclaaf. In dat geval moet de sterilisatie-afdeling andere procedures gebruiken: automatische processen met zo min mogelijk manuele handelingen van het personeel. In een aantal ziekenhuizen dompelt het bevoegde personeel het materiaal onder in een desinfecterende vloeistof. Zo n open sterilisatie geeft echter onvoldoende zekerheid. Alhoewel deze technieken vroeger vaak voorkwamen, moeten ze nu helemaal worden gebannen. Er bestaan inmiddels immers veel betere alternatieven. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor alle gecontroleerde inspectiecriteria, met name het gebruik van deze af te raden sterilisatietechnieken. 5

6 Resultaten Te veel ziekenhuizen gebruiken deze onkwaliteitsvolle sterilisatietechnieken nog, terwijl ze eigenlijk helemaal zouden moeten verdwijnen. Vooral open sterilisatie wordt nog vaak gebruikt: 24 ziekenhuizen bezondigen zich er aan. In 11 ziekenhuizen hanteert men snelsterilisatie en in zes ziekenhuizen maakt men misbruik van noodsterilisatie. In de meeste gevallen wordt er slechts één van deze verouderde technieken toegepast, maar in enkele ziekenhuizen gebruikt het personeel nog altijd verschillende van deze sterilisatiemethoden. Bovendien is er een vermoeden van onderrapportering van snelsterilisatie. Tweede inspectie Van zodra er twee of drie van dergelijke praktijken tegelijk voorkwamen op een campus kreeg het ziekenhuis een tweede inspectie. Het gaat om: - Algemeen Stedelijk Ziekenhuis - Campus A.S.Z. Aalst - Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Jan Palfijn Merksem Deze herinspectie vond ondertussen plaats en alle ziekenhuizen waren nu wel in orde. Onze evaluatie In 57 ziekenhuizen stelde Zorginspectie geen onkwaliteitsvolle sterilisatietechnieken vast: deze ziekenhuizen doen het goed en bevinden zich in de beste groep in onze evaluatie. In 33 ziekenhuizen werd één van de af te raden technieken vastgesteld. Al deze ziekenhuizen krijgen in onze module de score gemiddeld. Ook hier moet dringend komaf worden gemaakt met deze slechte gewoonten. De drie ziekenhuizen met de slechtste score kregen allemaal een tweede controle door de overheid. Eén ziekenhuis kon niet worden beoordeeld. 5. Sterilisatietoestellen Materiaal dat wordt gebruikt bij een ingreep moet steriel zijn om infecties te voorkomen. Het is niet mogelijk om na het sterilisatieproces te controleren of het inderdaad steriel is. De enige optie is dus om de procedures en toestelcontroles strikt te volgen. Sterilisatie gebeurt meestal door zogenaamde autoclaven: toestellen die instrumenten en ander materiaal via stoom onder hoge druk steriel maken. Om er zeker van te zijn dat het materiaal na het proces echt steriel is, wordt de werking van deze toestellen elk jaar uitgebreid gevalideerd. Ook moeten tijdens het sterilisatieproces of op regelmatige tijdstippen een aantal parameters worden gecontroleerd aan de hand van een aantal specifieke testen. Zo moeten bijvoorbeeld de temperatuur en de druk in het toestel worden geregistreerd, zodat de sterilisatiedienst kan nagaan of de waarden voldoende hoog waren. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor volgende inspectiecriteria: De validatie van alle autoclaven. 6

7 Het juiste gebruik van drie specifieke testen die een optimaal sterilisatieproces moeten garanderen. Resultaten Ongeveer 20 % van de gecontroleerde autoclaven (309) was niet in orde: van 13,5 % gebeurde de validatie te laat en van 6,5 % kon helemaal geen validatie worden aangetoond. Voor een belangrijk deel ging het om de kleine autoclaven in het ziekenhuis die minder worden gebruikt, maar hierover werden geen aparte cijfers verzameld. In slechts 66 % van de ziekenhuizen werden alle autoclaven tijdig gevalideerd. Bij 93 % van de gecontroleerde autoclaven gebeurden alle controletesten van het sterilisatieproces naar behoren. Ook hier waren vooral de kleinere autoclaven in de ziekenhuizen niet in orde. Zo n 74 % van de ziekenhuizen is volledig in orde met de drie controletesten voor de autoclaven. Bij 15 % van de ziekenhuizen moest er een tweede inspectie plaatsvinden omdat de uitvoering van de controletesten werkelijk ondermaats was. Toch betekent dit niet dat zoveel instrumenten een suboptimaal sterilisatieproces doorlopen. De controles ontbreken immers frequent bij kleine toestellen die enkel worden gebruikt voor noodsterilisatie en meestal niet dagelijks worden ingezet. Tweede inspectie Wanneer één type test volledig ontbreekt bij één of meerdere autoclaven voerde Zorginspectie een tweede controle uit. Dit gebeurde bij: - Algemeen Stedelijk Ziekenhuis - Campus A.S.Z. Aalst - Algemeen Ziekenhuis Alma - Campus Eeklo - Algemeen Ziekenhuis Diest - Campus Hasseltsestraat - Algemeen Ziekenhuis Heilige Familie Reet - Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares - Campus Maria Middelares Gent - Algemeen Ziekenhuis Monica - Campus Deurne - Algemeen Ziekenhuis Nikolaas - Campus Sint-Niklaas - Algemeen Ziekenhuis Sint-Dimpna Geel - Algemeen Ziekenhuis Sint-Elisabeth Herentals - Heilig Hartziekenhuis Mol - Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse - Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze Deze herinspectie vond ondertussen plaats en alle ziekenhuizen waren volledig in orde, met uitzondering van het Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares - Campus Maria Middelares Gent en het Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze, die bijna helemaal in orde waren (respectievelijk 149/151 en 89/90 testen). Onze evaluatie 7

8 Wij bevonden 58 ziekenhuizen heel goed in orde voor de geïnspecteerde parameters. De 16 ziekenhuizen met een middelmatige evaluatie moeten vooral werk maken van de validatie van hun autoclaven. Buiten de 13 ziekenhuizen die een tweede inspectie kregen, bevindt geen enkel ziekenhuis zich in de groep die lager dan gemiddeld presteert in onze evaluatie. Zeven ziekenhuizen tot slot konden niet worden geëvalueerd, omdat we niet over voldoende informatie beschikten. 6. Patiëntenidentificatie In het ziekenhuis zijn er regelmatig (bijna-) incidenten door persoonsverwisseling. Patiënten krijgen bijvoorbeeld geneesmiddelen toegediend die niet voor hen zijn voorgeschreven, of ze ondergaan onderzoeken en zelfs ingrepen die voor een andere patiënt waren bedoeld. Daarom zijn er richtlijnen opgesteld voor een betere identificatie van de patiënt. Zo moet de identiteit van de patiënt bij elke zorghandeling worden gecheckt via de naam en de voornaam, en via een extra parameter zoals de geboortedatum of een uniek nummer. Deze gegevens moeten correct worden genoteerd in het dossier, op bloed en weefselstalen, op het polsbandje enz. Dit identificatiebandje is des te belangrijker op momenten dat de patiënt zelf niet kan aangeven wie hij is, bijvoorbeeld omdat hij onder narcose is, of kalmerende medicatie heeft gekregen. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor volgende inspectiecriteria: Het bestaan van een procedure voor patiëntenidentificatie en de inhoud ervan. Het dragen van een polsbandje met alle vereiste identificatiegegevens. De aanwezigheid van de vereiste identificatiegegevens in het dossier van de patiënten. Resultaten De algemene resultaten voor dit aspect zijn zeer goed. In de meeste (93 %) Vlaamse ziekenhuizen is er een correcte procedure voor identificatie. Het gebruik van polsbandjes is veralgemeend: nagenoeg alle geobserveerde patiënten (97 %) droegen een identificatiebandje en op deze armbandjes stonden bijna altijd alle vereiste gegevens (98 %). Ook in de dossiers zijn de verschillende werkbladen doorgaans correct en eenduidig geïdentificeerd. In 4 % van de dossiers ontbraken soms identificatiegegevens. Tweede inspectie Als Zorginspectie in het operatiekwartier meer dan één patiënt aantrof zonder identificatiebandje, volgde een tweede inspectie voor dit aspect. Ziekenhuizen moeten immers voldoende controles inbouwen om te verhinderen dat patiënten een dergelijke hoogrisicoomgeving betreden zonder identificatiegegevens. Dit was het geval voor: - Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt - Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt Deze herinspectie vond ondertussen plaats en beide ziekenhuizen waren in orde. 8

9 Onze evaluatie Volgens onze evaluatie doen 61 ziekenhuizen het uitstekend qua patiëntenidentificatie. 21 ziekenhuizen behalen de gemiddelde score: deze leveren goede prestaties. Naast de twee ziekenhuizen met een rood knipperlicht scoren ook de volgende negen ziekenhuizen in onze evaluatie onder het gemiddelde: omdat de scores algemeen zeer goed zijn, gaat het nog om aanvaardbare resultaten. - Algemeen Ziekenhuis Alma - Campus Sijsele - Algemeen Ziekenhuis Lokeren - Algemeen Ziekenhuis Oudenaarde - Algemeen Ziekenhuis Sint-Blasius - Campus Sint-Blasius Dendermonde - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan Brugge-Oostende - Campus Sint-Jan Brugge - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse - Sint-Jozefkliniek - Campus Bornem - Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze Tijdens de inspecties trof men één patiënt aan met een verkeerd identificatiebandje, waarop de gegevens stonden van een andere patiënt. Dit was in het Algemeen Ziekenhuis Jan Palfijn, campus Watersportbaan. Identificatiebandjes vormen eigenlijk maar een tussenstap voor echt veilige zorg. In heel veel ziekenhuizen zijn alle noodzakelijke elementen voor identificatie aanwezig. Nu moet de aandacht dus worden verlegd naar de dagdagelijkse toepassing van deze elementen, zodat identificatiefouten worden vermeden. De controle van het identificatiebandje van een patiënt door de verpleegkundige alvorens die hem medicatie toedient bijvoorbeeld. 7. Volledigheid van het patiëntendossier Een goede inschatting van het operatierisico doet de kans op complicaties en overlijdens dalen. Richtlijnen benadrukken daarom het belang van een zorgvuldige bevraging en onderzoek van de patiënt. Deze laten immers toe de patiënt in te delen in een risicoklasse, die doorslaggevend is voor het al dan niet laten uitvoeren van verdere onderzoeken. Ook na de ingreep is het belangrijk de toestand van de patiënt nauwlettend op te volgen aan de hand van bepaalde parameters zoals hartfrequentie, bloeddruk enz. Pas dan kunnen zorgverleners in een vroeg stadium vaststellen of iemands toestand na de operatie verslechtert, en de nodige maatregelen nemen. Daarnaast is pijn een belangrijk element in de zorg voor de patiënt na de operatie. Onbehandelde pijn kan leiden tot een te hoge hartslag en bloeddruk, slapeloosheid, een tragere wondheling enz. Uiteraard moet pijn eerst worden gemeten vooraleer artsen een adequate pijnbehandeling kunnen starten. Al deze informatie moet in het dossier worden genoteerd, zodat de betrokken zorgverleners de toestand van de patiënt goed kunnen inschatten en de juiste beslissingen nemen. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor volgende inspectiecriteria: 9

10 Registratie in de patiëntendossiers van de volgende informatie vóór de operatie: thuismedicatie, allergieën, vorige ingrepen, gewicht en bloeddruk. Registratie in de patiëntendossiers van de volgende informatie na de operatie: hartfrequentie, bloeddruk en temperatuur. Registratie van informatie over de pijnbeleving van de patiënt in de dossiers. Resultaten De registratie van een aantal essentiële gegevens over de patiënt voor de ingreep gebeurt onvoldoende. In 70 % van de gecontroleerde dossiers (636) werd voor alle gezochte preoperatieve items de nodige informatie gevonden. In drie op de tien dossiers ontbraken dus minstens één van de noodzakelijke elementen om het operatierisico correct in te schatten. Dit maakt deze inschatting echter niet helemaal onmogelijk. Vaak zijn er andere aanduidingen die het tekort aan gegevens enigszins kunnen compenseren. De registratie van de postoperatieve informatie verloopt gelukkig beter. Na de ingreep ontbraken in 7 % van de gecontroleerde dossiers (920) bepaalde vereiste parameters (hartfrequentie, bloeddruk en temperatuur). In 1 % van de gecontroleerde dossiers was er zelfs geen enkele parameter te vinden! De pijnscores werden dan weer minder goed bijgehouden. In het kader van de pijnbeoordeling werd eenzelfde steekproef van patiëntendossiers gecontroleerd. In 88 % van deze gecontroleerde dossiers was de pijnbeleving goed genoteerd (minstens twee pijnscores) en in 6 % van de gevallen gebeurde dit onvolledig. In 6 % van de gecontroleerde dossiers kon over de eventuele pijn van de patiënt op de dag na de ingreep worden niets teruggevonden. Tweede inspectie Als Zorginspectie in een patiëntendossier geen enkel van de gecontroleerde preoperatieve gegevens (bloeddruk, gewicht, allergie, vorige ingrepen en thuismedicatie) terugvond, volgde een tweede inspectie specifiek voor dit aspect. Dit was het geval voor: - Heilig Hartziekenhuis Mol - Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt - Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt Deze herinspectie vond ondertussen plaats. In het Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt waren alle gecontroleerde dossiers perfect in orde en in het Heilig Hartziekenhuis Mol bijna allemaal (één van de 18 gecontroleerde dossiers was onvolledig). In het Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt was de registratie van de pre-operatieve gegevens nog altijd ondermaats: slechts drie van de 12 gecontroleerde dossiers waren volledig in orde. Voor de postoperatieve parameters (bloeddruk, pols en temperatuur) plande Zorginspectie een nieuwe controle als in meer dan één patiëntendossier deze gegevens ontbraken. Dit was het geval voor: - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse - Universitair Ziekenhuis Brussel Deze herinspectie vond ondertussen plaats en beide ziekenhuizen waren in orde. 10

11 Onze evaluatie In onze evaluatie bevinden 39 ziekenhuizen zich in de groep boven het gemiddelde, die het goed doet qua registratie van belangrijke parameters in de dossiers. Voor de 22 ziekenhuizen in de middenste groep is er nog ruimte voor verbetering, meestal voor het noteren van de preoperatieve gegevens en de pijnscores na de ingreep. In de groep met de slechtste resultaten (18) moet er hard worden gesleuteld aan een betere registratie (15 geen info ). Naast de ziekenhuizen die een tweede inspectie kregen gaat het om de volgende (13): - Algemeen Ziekenhuis Heilige Familie Reet - Algemeen Ziekenhuis Jan Palfijn - Campus Watersportbaan Gent - Algemeen Ziekenhuis Klina - Campus Klina Brasschaat - Algemeen Ziekenhuis Oudenaarde - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan Brugge-Oostende - Campus Sint-Jan Brugge - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle - Algemeen Ziekenhuis Sint-Maarten - Campus Leopoldstraat Mechelen - Algemeen Ziekenhuis Turnhout - Campus Sint-Jozef - Regionaal Ziekenhuis Sint-Maria Halle - Sint-Jozefkliniek - Campus Bornem - Sint-Jozefkliniek - Campus Willebroek - Stedelijk Ziekenhuis - Campus Roeselare - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis Antwerpen 8. Checklist voor veilige ingrepen Heel wat complicaties bij ingrepen kunnen worden vermeden door het gebruik van een checklist. Met behulp van de zogenaamde Safe Surgery Checklist (kortweg SSCL) moeten de zorgverleners voor en na de ingreep een aantal sleutelelementen overlopen, waaronder soms heel evidente zaken zoals het controleren van de identiteit van de patiënt en de geplande ingreep. Met andere woorden, ligt de juiste patiënt op de operatietafel en moet hij aan de linker- of de rechterheup worden geopereerd? Consequent gebruik van de volledige checklist kan volgens studies het aantal complicaties en sterfgevallen na een operatie met meer dan 30 % doen dalen. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor de volgende inspectiecriteria: Het bestaan van een procedure over de SSCL en de inhoud ervan. Het gebruik van de de SSCL bij geplande ingrepen in de dagdagelijkse praktijk aan de hand van de dossiers (al dan niet aanwezig en al dan niet volledig ingevuld). Resultaten In alle Vlaamse ziekenhuizen werd de checklist de voorbije jaren ingevoerd, maar niet allemaal beschikken ze hiervoor over een correcte procedure. In 20 % van de ziekenhuizen is er geen procedure, in 8 % is er wel een procedure maar bevat ze niet alle essentiële elementen. Vooral het juiste gebruik van deze checklist laat te wensen over. Zorginspectie vond 11

12 weliswaar in 97 % van de gecontroleerde dossiers (1 482) een exemplaar van deze lijst, maar dat wil niet zeggen dat deze daarom correct werd gebruikt. Uit de inspectieresultaten blijkt dat de checklist maar bij 39 % van de geplande ingrepen werd gebruikt én volledig ingevuld. Onze evaluatie Minder dan een derde van de ziekenhuizen (24) presteert aanvaardbaar tot goed. De middenste groep (33) moet zich nog veel meer inzetten voor een correcte en volledige toepassing van deze checklist. In 31 ziekenhuizen moet dringend werk worden gemaakt van een betere toepassing ervan, zij presteren zwaar ondermaats. Zes ziekenhuizen werden niet geëvalueerd. 9. Personeelsbezetting Tijdens een ingreep moet er voldoende personeel aanwezig zijn in het operatiekwartier om de veiligheid van de patiënt te garanderen: instrumenterende en omloopverpleegkundigen moeten de chirurg assisteren en ondersteunen, terwijl de anesthesist waakt over de verdoving van de patiënt. De anesthesist moet bij de patiënt blijven tot deze terug zelf kan instaan voor zijn vitale functies (bv. zelfstandig ademen). Dit betekent dat de anesthesist geen twee patiënten tegelijkertijd onder narcose mag hebben in twee verschillende zalen (simultaan anesthesie), een schijnbaar evidente regel die in het verleden echter (ook) werd overtreden. Er moet ook voldoende verpleegkundig personeel zijn tijdens de ingreep. Een instrumenterende verpleegkundige assisteert de chirurg bij de operatie of reikt het steriel materiaal aan. Overdag moet er één omloopverpleegkundige per operatiezaal zijn. Die ondersteunt tijdens de operatie zonder daarbij in het steriele werkveld te komen. Ook buiten de normale openingsuren ( s nachts of in het weekend) moet er voldoende gekwalificeerd personeel (minstens twee medewerkers) kunnen worden opgeroepen, bijvoorbeeld voor een dringende ingreep in ziekenhuizen met een spoedgevallendienst. Wij evalueerden op basis van de resultaten voor volgende inspectiecriteria: De aanwezigheid van een anesthesist (in opleiding) in elke zaal waar een patiënt onder algemene narcose was. Indien dat niet het geval was, ging de inspecteur na of dit eventueel te wijten was aan een noodsituatie. De aanwezigheid van een omloopverpleegkundige in iedere zaal waar een ingreep plaatsvond. De beschikbaarheid van minimaal twee personen met de nodige kwalificaties in ziekenhuizen waar dringende ingrepen kunnen plaatsvinden buiten de openingsuren. Resultaten Alhoewel een algemene narcose een risicovolle gebeurtenis is, werden elf patiënten (2 % van de 444 geobserveerde ingrepen) onbewaakt achtergelaten door de anesthesist. Dit gebeurde in negen ziekenhuizen, wat ongehoord is. Op een uitzondering na, meer bepaald in 99 % van de ingrepen, voorzien de ziekenhuizen in minstens één omloopverpleegkundige per operatiezaal tijdens de normale openingsuren van het operatiekwartier. Voor dringende ingrepen hebben 12

13 alle ziekenhuizen een permanentiesysteem, maar tien ziekenhuizen (13 %) konden slechts de beschikbaarheid van één (in de plaats van twee) gekwalificeerde medewerkers garanderen. Tweede inspectie Wanneer een patiënt onder algemene narcose niet onder toezicht stond van een anesthesist (in opleiding), organiseerde Zorginspectie een tweede inspectie. Dit was het geval voor: - Algemeen Ziekenhuis Sint-Maarten - Campus Zwartzustersvest Mechelen - Algemeen Ziekenhuis Zeno - Campus Onze-Lieve-Vrouw Ter Linden Knokke-Heist - Gza Ziekenhuizen - Campus Sint-Augustinus Wilrijk - Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt - Sint-Andriesziekenhuis Tielt - Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze - Stedelijk Ziekenhuis Roeselare - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis Antwerpen - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Stuivenberg Antwerpen Deze herinspectie vond ondertussen plaats. In alle gecontroleerde operatiezalen was er nu een anesthesist aanwezig. In het Sint-Andriesziekenhuis in Tielt werden tijdens de tweede inspectie in de vijf operatiezalen wel zware inbreuken vastgesteld op het correct gebruik van een mondneusmasker. Onze evaluatie De meeste ziekenhuizen voldoen aan de normen voor de geëvalueerde vereisten voor personeelsbezetting in het operatiekwartier. De ziekenhuizen die geen omloopverpleegkundige hadden in elke zaal of niet in orde waren met hun permanentiesysteem hebben in de module een gemiddelde score. - Algemeen Ziekenhuis Groeninge - Campus Vercruysselaan - Algemeen Ziekenhuis Heilige Familie Reet - Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares Campus Sint-Jozef - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle - Algemeen Ziekenhuis Monica Campus Antwerpen - Gza Ziekenhuizen - Sint-Jozef - Regionaal Ziekenhuis Heilig Hart - Campus Mariendal - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis Campus Asse - Sint-Jozefkliniek Campus Bornem - Ziekenhuis Oost-Limburg Campus Sint-Barbara 13

14 10. Onderhoud van apparatuur Zorgverleners gebruiken steeds meer gesofisticeerde toestellen. Deze apparatuur moet goed worden afgesteld en onderhouden, anders is het risico op defecten (en de impact op de patiënt) te groot. Daarom moeten anesthesietoestellen elke zes maanden een onderhoud krijgen. Voor andere apparatuur zoals monitoringtoestellen, coagulatietoestellen en defibrillatoren moet dat jaarlijks gebeuren. Zorginspectie controleerde of de anesthesie- en de coagulatietoestellen op het operatiekwartier en de monitors en de defibrillator(en) in de ontwaakkamer het gepaste onderhoud kregen. Resultaten Te weinig ziekenhuizen konden garanderen dat al hun toestellen tijdig werden onderhouden. De score voor de gecontroleerde anesthesietoestellen (370) is de beste van de vier. Deze toestellen zijn dan ook van vitaal belang. Toch is 20 % van de ziekenhuizen niet in orde. Zo n 11 % van de anesthesietoestellen kreeg geen tijdig onderhoud. Voor 2 % van de toestellen, verspreid over vijf ziekenhuizen, was de vereiste onderhoudstermijn zelfs tweemaal overschreden zonder preventief nazicht. Voor de coagulatietoestellen (383) kon in maar liefst 32 % van de gevallen geen tijdig onderhoud worden aangetoond. Bij 5 % was het onderhoud zelfs langer dan twee jaar geleden, en van 19 % kon niet eens worden aangetoond dat het ooit was onderhouden. De resultaten voor de monitoren (498) en defibrillatoren (118) zijn min of meer dezelfde. Tweede inspectie Wanneer Zorginspectie vaststelde dat er in het operatiekwartier anesthesietoestellen werden gebruikt waarvan het laatste onderhoud meer dan een jaar geleden was, volgde een tweede inspectie. Dit was het geval voor: - Algemeen Ziekenhuis Sint-Dimpna Geel - Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt - Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse - Universitaire Ziekenhuizen K.U.L. - Campus Pellenberg - Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis Antwerpen Deze herinspectie vond ondertussen plaats. Alle gecontroleerde toestellen waren nu volledig in orde met hun onderhoud, behalve in het Jessaziekenhuis, Campus Salvator Hasselt, waar een van de negen coagulatietoestellen niet in orde was, en Campus Pellenberg van de Universitaire Ziekenhuizen K.U.L., waar dit het geval was voor een van de zes coagulatietoestellen. 14

15 Onze evaluatie 32 ziekenhuizen presteren beter dan gemiddeld. De groep die het gemiddeld doet is de grootste, namelijk 47 ziekenhuizen. Ook voor deze ziekenhuizen is er werk aan de winkel wat het regelmatig onderhoud van hun toestellen betreft. En dat geldt natuurlijk nog veel meer voor de derde groep van 14 ziekenhuizen. Eén ziekenhuis werd niet geëvalueerd. Naast de ziekenhuizen die een tweede inspectie kregen, presteerden ook de volgende ziekenhuizen ondermaats: - Algemeen Stedelijk Ziekenhuis - Campus A.S.Z. Wetteren - Algemeen Ziekenhuis Groeninge - Campus Loofstraat Kortrijk - Algemeen Ziekenhuis Lokeren - Algemeen Ziekenhuis Sint-Jan Brugge-Oostende - Campus Sint-Jan Brugge - Heilig Hartziekenhuis Mol - Sint-Andriesziekenhuis Tielt - Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze - Universitair Ziekenhuis Brussel - Universitaire Ziekenhuizen K.U.L. - Campus Pellenberg - Ziekenhuis Oost-Limburg - Campus Sint-Jan Genk 11. Tweede inspecties Een aantal inbreuken vormen zo'n groot risico voor de patiënt, dat de overheid beslist dat in die gevallen een tweede inspectie nodig is. Het ziekenhuis krijgt dan minstens drie maanden de tijd om deze tekortkomingen aan te pakken. Na deze periode controleert de inspectiedienst opnieuw onaangekondigd of het ziekenhuis de knelpunten heeft weggewerkt. Dit bezoek beperkt zich in theorie tot de vastgestelde rode knipperlichten. Indien Zorginspectie bij deze tweede controle opnieuw dezelfde knelpunten vaststelt, volgt een derde, uitgebreidere, inspectie. De volgende 26 ziekenhuizen kregen een tweede inspectie omwille van één of meerdere ernstige inbreuken. Het aantal tekortkomingen staat vermeld bij elk ziekenhuis. Algemeen Stedelijk Ziekenhuis - Campus A.S.Z. Aalst (2) Algemeen Ziekenhuis Alma - Campus Eeklo Algemeen Ziekenhuis Diest - Campus Hasseltsestraat (2) Algemeen Ziekenhuis Heilige Familie Reet Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares - Campus Maria Middelares Gent Algemeen Ziekenhuis Monica - Campus Deurne Algemeen Ziekenhuis Nikolaas - Campus Sint-Niklaas Algemeen Ziekenhuis Sint-Dimpna Geel (2) Algemeen Ziekenhuis Sint-Elisabeth Herentals Algemeen Ziekenhuis Sint-Jozef Malle Algemeen Ziekenhuis Sint-Maarten - Campus Zwartzustersvest Mechelen Algemeen Ziekenhuis Zeno - Campus Onze-Lieve-Vrouw Ter Linden Knokke-Heist Gza Ziekenhuizen - Campus Sint-Augustinus Wilrijk Heilig Hartziekenhuis Mol (2) Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt (4) Mariaziekenhuis Noord-Limburg Overpelt (4) 15

16 Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Aalst Onze-Lieve-Vrouwziekenhuis - Campus Asse (4) Sint-Andriesziekenhuis Tielt Sint-Vincentiusziekenhuis Deinze (2) Stedelijk Ziekenhuis Roeselare Universitair Ziekenhuis Brussel Universitaire Ziekenhuizen K.U.L. - Campus Pellenberg Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Jan Palfijn Merksem Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Middelheim/Koningin Paola Kinderziekenhuis Antwerpen (2) Ziekenhuisnetwerk Antwerpen - Campus Zna Stuivenberg Antwerpen Ook de tweede inspectieronde werd ondertussen afgerond en alle verslagen zijn beschikbaar. Alle ziekenhuizen waren in orde voor de ernstige inbreuken die werden vastgesteld tijdens de eerste inspectieronde. De ziekenhuizen hebben duidelijk veel inspanningen geleverd om zich in orde te stellen op deze knelpunten. Dat is een goede zaak, zolang de verbeteringen verworven zijn en de patiënt ook volgend jaar nog dezelfde garanties op een veilige zorg heeft. Maar dat is nog niet overal het geval, zo is gebleken uit de tweede inspectieronde. In het Jessaziekenhuis - Campus Salvator Hasselt was er weliswaar een verbetering van de registratie van pre-operatieve gegevens, maar de registratie ervan was nog steeds ondermaats: slechts drie van de 12 gecontroleerde dossiers waren volledig in orde. En in het Sint- Andriesziekenhuis Tielt werden tijdens de tweede inspectie zware inbreuken vastgesteld op het dragen van een mondneusmasker: in geen van de vijf operatiezalen droegen alle medewerkers een mondneusmasker op een correcte manier! Dat toont alleen maar aan hoezeer het nodig is om de vinger aan de pols te houden! 12. Methodologie s De controles van de Zorginspectie gebeuren aan de hand van een duidelijk eisenkader, dat in overleg met ziekenhuizen en beroepsverenigingen werd opgesteld en op voorhand duidelijk werd gecommuniceerd. Meer specifiek gaat de overheid na of de ziekenhuizen een selectie van richtlijnen en erkenningsnormen respecteren die essentieel zijn voor een goede kwaliteit van zorg. De veiligheid van de patiënt staat hierbij centraal. Tijdens een inspectie wordt er niet gekeken naar de kwaliteit van de medische zorg, zoals de competenties van de chirurgen, anesthesisten enz. Deze inspectiebezoeken verlopen op een gestandaardiseerde manier via objectieve vaststellingen. Van elk bezoek wordt een overzichts- en detailverslag opgemaakt volgens een stramien dat voor elk ziekenhuis hetzelfde is. Een inspectie moet helpen de kwaliteit van ziekenhuizen te verbeteren. In elk verslag staat daarom een opsomming van de knelpunten, waarmee ziekenhuizen actief aan de slag moeten. Onze evaluatie Wij vroegen alle inspectieverslagen op en maakten een selectie van negen thema s in functie van de relevantie van de resultaten. Elk thema bestaat uit drie of vier parameters, die in de beoordeling elk een bepaald gewicht toegekend kregen. Hoe doorslaggevend een parameter is, hangt af van verschillende elementen, zoals het aantal observaties en de impact op de 16

17 veiligheid van de patiënt. Ook weegt een parameter die de toepassing van een regel in de praktijk weergeeft veel zwaarder door dan een parameter over het bestaan van een bepaalde procedure. Met statistische berekeningen deelden we de ziekenhuizen op in drie groepen naargeland van hun prestaties: een groep die het beter doet dan gemiddeld, een groep die gemiddeld scoort, en een groep die het slechter doet. Twijfelgevallen werden zorgvuldig individueel geëvalueerd. Wat deze score precies betekent, hangt af van de algemene resultaten. Scoren alle ziekenhuizen heel goed, dan is een gemiddelde score nog steeds aanvaardbaar. Stellen ze allemaal teleur, dan duidt een gemiddelde score veeleer op een slecht resultaat. 17