Zelfevaluatierapport Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Curaçao en Bonaire

Transcriptie

1 Zelfevaluatierapport Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Curaçao en Bonaire Algemene Faculteit Oktober 2011

2 Voorwoord VOORWOORD Dit is het Zelfevaluatierapport van de lerarenopleiding Funderend Onderwijs (LOFO) van de Algemene Faculteit (AF) van de Universiteit van de Nederlandse Antillen (UNA). Deze lerarenopleiding leidt op tot Bachelor of Foundation Based Education. Bepalend voor de inhoud van de lerarenopleiding Funderend Onderwijs zijn de SBL-competenties en de daaraan gerelateerde bekwaamheidseisen of gedragsindicatoren, die nauw aansluiten op de Dublindescriptoren. De student die als competente startbekwame leerkracht aan de lerarenopleiding Funderend Onderwijs afstudeert, is gedurende de uitoefening van zijn beroep in staat om de verschillende toebedeelde rollen van een moderne leerkracht te vervullen. De LOFO is vanaf het collegejaar operationeel. Aan de start is een aantal jaren van ontwikkeling voorafgegaan. De LOFO startte in september 2006 op Curaçao. Enkele maanden daarna, in februari 2007, startte de LOFO ook op Bonaire. De LOFO is op Curaçao doorlopend aangeboden; op Bonaire zal in september 2012 een nieuw cohort van start gaan. Het Zelfevaluatierapport beschrijft de lerarenopleiding Funderend Onderwijs anno oktober De AF gaat ervan uit dat ze erin geslaagd is om een inzichtelijk en met de realiteit van de dagelijkse praktijk overeenstemmend beeld van haar lerarenopleiding Funderend Onderwijs te geven. Curaçao/Bonaire, oktober 201I Dr. E. Echteld Decaan Algemene Faculteit - 1 -

3 <Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE VOORWOORD INHOUDSOPGAVE ADMINISTRATIEVE GEGEVENS LIJST VAN AFKORTINGEN INLEIDING Profiel van de Universiteit Nederlandse Antillen Bestuur en organisatie Lokale context, samenwerking en internationalisering Ontwikkelingen in de organisatie Algemene Faculteit Korte schets van de LOFO DOELSTELLINGEN VAN DE OPLEIDING Domeinspecifieke eisen Niveau bachelor PROGRAMMA Eisen hbo Relatie tussen doelstellingen en inhoud Samenhang programma Studielast Instroom Studieduur Afstemming vormgeving en inhoud Beoordeling en toetsing INZET VAN PERSONEEL Eisen hbo Kwantiteit personeel Kwaliteit personeel VOORZIENINGEN Materiële voorzieningen Studiebegeleiding INTERNE KWALITEITSZORG Evaluatie van resultaten Maatregelen tot verbetering Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld

4 <Inhoudsopgave 6. RESULTATEN Gerealiseerd niveau Onderwijsrendement ONDERLIGGENDE DOCUMENTEN ZELFEVALUATIERAPPORT

5 Administratieve gegevens ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Universiteit van de Nederlandse Antillen Algemene Faculteit Opleiding : Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Niveau : Bachelor Oriëntatie : Hbo Variant : Voltijd Adresgegevens LOFO Curaçao : Jan Noorduynweg 111, Curaçao Telefoon : / 2121 Fax nummer : Website : Contactpersoon : Mevrouw drs. O. Resida LOFO-coördinator orsine.resida@una.an Adresgegevens LOFO Bonaire : Kaya Prinses Marie 9, Bonaire Telefoon : Fax nummer : Website : Contactpersoon : Mevrouw drs. M. Bak-Piard LOFO-coördinator m.bakpiard@una.an - 4 -

6 Lijst van afkortingen LIJST VAN AFKORTINGEN AF Algemene Faculteit ABV Algemene Beroepsvorming ANG Antilliaanse gulden APK Akademia Pedagógiko Kòrsou ARBO Arbeidsomstandigheden BBR Bestuur- en beheersreglement BES Bonaire, Eustatius, Saba BVC Beroepenveldcommissie CARMABI Caribbean Research and Management of Biodiversity CAV Culturele en Artistieke Vorming CBS Centraal Bureau voor de Statistiek CCUNA Computercentrum Universiteit van de Nederlandse Antillen CV Curriculum Vitae CV-leerlijn Conceptuele- en vaardigheden leerlijn Ec European creditpoint ERIC Educational Resource Information Center ERK Europees Referentiekader EVC Eerder/elders verworven competentie FdR Faculteit der Rechtsgeleerdheid FdSEW Faculteit der Sociale en Economische Wetenschappen FdTW Faculteit der Technische Wetenschappen FEC Faculteit der Educatieve Beroepen en Cultuurstudies FMG Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen FO Funderend Onderwijs FPI Fundashon pa Planifikashon di Idioma Fte Full-time equivalent GLB Gezonde Levenstijl en Bewegingsonderwijs Havo Hoger algemeen voortgezet onderwijs HBO Hoger beroepsonderwijs HR Hogeschool Rotterdam HRM Human resources management HU Hogeschool Utrecht HvA Hogeschool van Amsterdam IB er Instituutsbegeleider ICT Informatie en Communicatie Technologie I-leerlijn Integrale leerlijn IPA Instituto Pedagogico Arubano LB Levensbeschouwing LOFO Lerarenopleiding Funderend Onderwijs LUNA Landsverordening Universiteit Nederlandse Antillen M&M Mens en Maatschappij M, N&T Mens, Natuur en Technologie MTO Medewerkerstevredenheidsonderzoek NAAM Nationaal Archeologisch en Antropologisch Museum NOT Nationale Onderwijstentoonstelling NVAO Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie O-week Oriëntatieweek OER Onderwijs- en examenreglement OVO Onderzoek van Onderwijs (tijdschrift) PANAMA Pedagogische Academie Nascholing en Mathematica PAP Persoonlijk actieplan - 5 -

7 Lijst van afkortingen PDS PDCA POP R&W SBL Sbo SEV SGB SKCN SLB SLB-lijn SSC STO T,G&C UNA UNICA UT UU UvA UWI VELON Vo Vwo WB er WER-lijn Professional Development Schools Plan, Do, Check, Act Persoonlijk Ontwikkelingsplan Reken- en Wiskunde Stichting Beroepskwaliteit van Leraren en ander onderwijspersoneel Secundair beroepsonderwijs Sociale en Emotionele Vorming Scholengemeenschap Bonaire Sociaal Kennisnetwerk Curaçao Nederland Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleidingslijn Student Services Center Studententevredenheidsonderzoek Taal, Geletterdheid en Communicatie Universiteit van de Nederlandse Antillen Vereniging van Universiteiten in het Caribische Gebied Universiteit Twente Universiteit Utrecht Universiteit van Amsterdam University of the West-Indies Vereniging Lerarenopleiders Nederland Voortgezet onderwijs Voorbereidend wetenschappelijk onderwijs Werkplekbegeleider Werkervaringsreflectielijn - 6 -

8 0. Inleiding 0. INLEIDING 0.1 Profiel van de Universiteit Nederlandse Antillen De UNA is een Curaçaos instituut voor hoger onderwijs 1. De universiteit bestaat sinds 1979 en biedt wetenschappelijke en hogere beroepsopleidingen aan. Volgens de LUNA, de Landsverordening Universiteit Nederlandse Antillen heeft de UNA de volgende taken (Bron 01 Landsverordening Universiteit Nederlandse Antillen, LUNA. art. 3): 1. De Universiteit heeft in elk geval tot taak door het geven van hoger onderwijs: a. voor te bereiden op het bekleden van maatschappelijke betrekkingen waarvoor een hogere opleiding vereist is of dienstbaar kan zijn; b. te bevorderen het inzicht in de samenhang der wetenschappen alsmede het maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. 2. Zij staat ten dienste van de beoefening der wetenschap en het wetenschappelijk onderzoek, zulks mede ten behoeve van het hoger onderwijs en de maatschappelijke ontwikkelingen. 3. Zij kan tevens al dan niet in samenwerking met derden, cursussen verzorgen ten behoeve van hen, die zich door middel van hoger onderwijs verder wensen te bekwamen. In 2000 is de UNA een herstructureringstraject gestart om zowel de inhoudelijke als de organisatorische aspecten van het instituut te moderniseren. Dit traject had als voornaamste doel het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijsaanbod en het behalen van een hoger onderwijsrendement bij de verschillende faculteiten. Hiervoor werden een nieuwe missie en visie voor de UNA geformuleerd. Sinds 2005 hanteert de UNA de volgende missie en visie (Bron 02 Delivering future leaders for the Caribbean, Strategic Plan UNA ) 2. Missie To contribute to the social, economic and intellectual development of the Caribbean society through higher education, research and community service. We consider societal involvement and quality as key values. Our graduates have the potential to become future leaders of the Caribbean. Visie To become a leading institute for higher education and research in the Dutch Caribbean by 2010, and to serve as an example for education and research institutes in the entire Caribbean. We aim to be recognized as the organization most known for improving the social and economic situation of the Dutch Caribbean. Student numbers at our university are expected to exceed 2000 in We focus on strong involvement in developments that affect the entire community, and strong relationships with public and private organizations. All our courses are accredited. 1 Tot 10 oktober 2010, het moment van de veranderde staatkundige structuur, met meer autonomie voor de verschillende eilanden van de Nederlandse Antillen, was de UNA de nationale universiteit voor de eilanden van de Nederlandse Antillen. Sinds januari 2011 heeft de UNA, door die staatkundige veranderingen, een nieuwe naam: University of Curaçao, een naam die nog bekrachtigd moet worden in de Staten. In dit document is, in afwachting van die officiële bekrachtiging, de afkorting UNA nog gehandhaafd. 2 Op dit moment is een nieuw Strategisch Plan voor de komende 5 jaren, in ontwikkeling

9 0. Inleiding De UNA heeft als nationale universiteit een belangrijke signalerende, bewustmakende en oplossingsaanbiedende functie. De UNA geeft hier onder andere gestalte aan door proactief in te spelen op maatschappelijke ontwikkelingen en behoeften. Zij doet dit onder andere door het uitbreiden van het opleidingenaanbod. Zo was het nodig in het verleden de Algemene Faculteit en recent de Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen op te richten, die verschillende opleidingen in zich vervatten. In dit kader is ook belangrijk te vermelden dat UNA in gesprek is met de overheid van Bonaire (Caribisch Nederland) over het continueren en uitbreiden van het opleidingsaanbod verzorgd door de UNA aldaar (Bron 03 Beleidsnotitie UNA-Bonaire) Bestuur en organisatie De UNA is een publiekrechtelijk orgaan, dat voor 60% door de lokale overheid wordt gefinancierd. De wettelijke bepalingen waaraan de UNA zich moet houden staan opgenomen in de Landsverordening Universiteit Nederlandse Antillen (LUNA), die in 2001 voor het laatst is gewijzigd (Bron 01). Daarnaast beschikt de UNA sinds 2006 over een Bestuurs- en beheersreglement (Bron 04 Bestuursen beheersreglement, BBR), ter regeling van het bestuur, het beheer en de inrichting van de universiteit. In dit BBR staat artikelsgewijs aangegeven wat de bevoegdheden, taken en werkzaamheden van de verschillende universitaire geledingen zijn. De rector magnificus is verantwoordelijk voor het bestuur en beheer van de universiteit als geheel en legt verantwoording hieromtrent af aan de Raad van toezicht. Hij wordt voor een periode van vier jaar benoemd en is daarna opnieuw benoembaar. De rector magnificus beschikt over een directieondersteunend team met verschillende stafdiensten, namelijk Onderwijsbeleid en -kwaliteit, Human resources management (HRM), Finance en Student Services Center (SSC), die de rector magnificus op de desbetreffende werkgebieden ondersteunen en adviseren. Tevens beschikt de rector magnificus over een directiesecretaris. De UNA bestaat thans uit vijf faculteiten, die samen 27 verschillende opleidingen aanbieden (Bron 05 Overzicht opleidingen UNA, augustus 2011): Faculteit der Rechtsgeleerdheid (FdR) Faculteit der Sociale en Economische Wetenschappen (FdSEW) Faculteit der Technische Wetenschappen (FdTW) Algemene Faculteit (AF) Faculteit Maatschappij en Gedragswetenschappen (FMG) Op de website van de UNA, is uitgebreide informatie opgenomen over de verschillende faculteiten en de door hen verzorgde opleidingen. Een faculteit wordt geleid door een decaan. De decaan is belast met het uitwerken en uitvoeren van het algemene beleid voor de eigen faculteit en de besteding van de daarvoor toegewezen middelen. Daarover is hij verantwoording schuldig aan de rector magnificus. De rector magnificus en de faculteiten worden ondersteund door verschillende diensten. De organisatorische structuur van de UNA is in het onderstaande organogram weergegeven

10 0. Inleiding Figuur 1Organogram UNA De UNA wil meer buitenlandse studenten binnen haar studentenpopulatie opnemen. Het internationale karakter van de diverse opleidingen zal dientengevolge ook meer aandacht krijgen. In dit kader is het verwerven van het positief oordeel door de NVAO van cruciaal belang. De UNA kent de volgende overlegorganen: Personeelsraad Twee docenten van iedere faculteit zijn lid van de personeelsraad van de UNA. De personeelsraad adviseert de rector magnificus met betrekking tot: de begroting, het jaarplan, de jaarrekening en het jaarverslag van de universiteit; belangrijke investeringsvoornemens van de universiteit; belangrijke organisatieveranderingen binnen de universiteit; belangrijke beleidswijzigingen met betrekking tot het personeelsbeheer, het onderwijs; het onderzoek en het beheer van de universiteit; het beroepsreglement, bedoeld in artikel 23 van de LUNA (Bron 01). Studentenraad Iedere faculteit heeft 2 studenten die in de studentenraad zitting nemen. De studentenraad adviseert de rector magnificus met betrekking tot: de studentenvoorzieningen; de kwaliteitszorg van het onderwijs, in het bijzonder de studeerbaarheid van de programma s; het beroepsreglement, bedoeld in artikel 23 van de LUNA (Bron 01)

11 0. Inleiding Lokale context, samenwerking en internationalisering De sociaal-culturele, maatschappelijke, financieel-economische en geografische context waarbinnen de UNA opereert, is bepalend voor haar functioneren. Deze context verschilt in bepaalde opzichten van die van soortgelijke instellingen in het buitenland. Enige belangrijke kenmerken van de UNAomgeving zijn, in willekeurige volgorde: eilanden in ontwikkeling; kleinschaligheid; Curaçaose/Bonaireaanse, Antilliaanse, Caribische cultuur; specifieke maatschappelijke functie als nationale universiteit van Curaçao; specifieke wensen en behoeften vanuit het beroepenveld, voortkomend uit de maatschappelijke situatie; beperkte financiële middelen, gekoppeld aan beperkte mogelijkheden voor het verwerven van additionele financieringsbronnen; sterke concurrentie met Nederland als hooggewaardeerd studieland onder de bevolking; verscheidenheid aan vooropleidingen van de instromende studenten. De focus is continu gericht op kwaliteitszorg en verbetering. Het kwaliteitsbeleid sluit dan ook nauw aan op internationale trends op kwaliteitsgebied in het hoger onderwijs. Als universiteit binnen een kleinschalige samenleving is de UNA zich goed bewust van de noodzaak tot het sluiten van strategische allianties met buitenlandse instituten (Bron 06 Overzicht samenwerkingsovereenkomsten). Deze samenwerking bevordert de uitwisseling van studenten en docenten, alsmede de kwaliteit van onderwijs en onderzoek. Het ligt in de bedoeling om deze samenwerking binnenkort ook op instellingsniveau te formaliseren. Ook uitwisseling van studenten zal dan tot de mogelijkheden behoren. De samenwerkingsverbanden met buitenlandse onderwijsinstellingen in het kader van internationalisering bieden de studenten de mogelijkheid om stage en/of studieonderdelen bij deze instellingen te volgen. Ook komen jaarlijks studenten (vooral uit Nederland) een studieonderdeel bij de UNA volgen. Dit geschiedt tot nu toe bij uitstek op basis van individuele dan wel bilaterale contacten tussen de onderwijsinstellingen en de faculteiten. Om een gerichte en structurele studentenuitwisseling te bevorderen is binnen het Student Services Center een International Office ingericht. De afgelopen jaren werkt de UNA bewust aan het versterken van de samenwerkingsverbanden met universiteiten op St. Maarten, Aruba, in het Caribische gebied en Zuid-Amerika, aangezien deze universiteiten vanuit hun historische, geografische en culturele ontwikkelingen overeenkomsten met de UNA vertonen. In het verlengde van deze samenwerking is een Memorandum of Understanding getekend tussen de UNA en de University of the West Indies (UWI), de Universiteit van Aruba en de University of St. Martin om op een gestructureerde wijze met elkaar samen te werken. Tevens is de UNA actief bestuurslid van UNICA, de vereniging van alle universiteiten in het Caribische gebied. Het voorzitterschap van deze vereniging was enkele jaren geleden in handen van een der voormalige rectoren, waardoor de banden met de aangesloten universiteiten zijn aangetrokken. Ook zijn er samenwerkingsverbanden met universiteiten en hogescholen in Nederland, zoals de Universiteit Utrecht (UU), de Hogeschool Utrecht (HU), de Universiteit van Amsterdam (UvA), de Hogeschool van Amsterdam (HvA), de Universiteit Twente (UT) en de Hogeschool Rotterdam (HR)

12 0. Inleiding Ontwikkelingen in de organisatie De UNA is een organisatie in ontwikkeling (Bron 02). In het recente verleden is op uiteenlopende terreinen beleid geformuleerd, gericht op de verbetering van de kwaliteit van de UNA als instituut voor hoger onderwijs binnen de Antilliaanse samenleving. De drie hierna vermelde kerntaken (Bron 01) zijn in ontwikkeling, zowel door zelf ingezette verandertrajecten, als door interne en externe pushfactoren: a. Onderwijs b. Onderzoek c. Maatschappelijke dienstverlening Ad a. Onderwijs Het onderwijs dat door de UNA wordt aangeboden, sluit primair aan op de regionale arbeidsmarkt van technici, juristen, bedrijfskundigen en docenten. Als nieuwe specifieke behoeften aan hoger opgeleiden binnen de Curaçaose maatschappij werd in het Strategisch Plan de behoefte aan lokaal opgeleide basisschoolleerkrachten, social workers en fiscalisten geformuleerd. In september 2008 is gestart met de bacheloropleiding Social Work bij de FMG en in september 2009 startte de bacheloropleiding Fiscaal Recht en Economie bij de FdSEW. Diverse factoren liggen ten grondslag aan de diversificatie en uitbreiding van het UNA onderwijsaanbod. Ten eerste heeft Curaçao nog een grote inhaalslag te maken wat betreft het aantal studenten dat naar het hoger onderwijs gaat. De Lissabonnormen liggen op 50% van de 18- jarigen naar het hoger onderwijs. Op Curaçao ligt dit naar schatting op 20 à 25%. Een aantrekkelijk onderwijsaanbod op de UNA zal zeker een positief effect hebben op de studentenaantallen. Ten tweede is er een groeiende belangstelling om lokaal te blijven studeren, in de eigen cultuur en tegen minder kosten. Ten derde wordt er door de lokale overheid werk van gemaakt om de braindrain structureel te bestrijden en om te zetten in een braingain (Bron 07 Hoger onderwijsbeleid in grote lijnen, december 2002). Gouverneur F. Goedgedrag stelde in zijn toespraak bij de opening van de Staten van de Nederlandse Antillen in september 2007 een beleid voor met one highschool / college kid in every home. De UNA heeft te maken gehad met een explosieve groei van haar studentenpopulatie. In zes jaar tijd is het studentenaantal verdrievoudigd. Deze groei heeft behoorlijke implicaties gehad voor de organisatie, de financiën en de infrastructuur van de UNA. Het kwaliteitsbeleid van de UNA en de gerealiseerde, infrastructurele uitbreiding zorgen ervoor dat de UNA op een onderwijskundig verantwoorde wijze om kan gaan met deze snelle studentengroei. Vanaf 2008 heeft een stabilisatie van het studentenaantal plaatsgevonden. Het aantal studenten schommelt de laatste jaren rond de In onderstaand overzicht wordt de groei van het studentenaantal van de UNA (figuur 2) weergegeven

13 0. Inleiding Figuur 2 Overzicht groei studentenpopulatie Total registrations up to Reference date: December31, 2010 Bron: Progress 31 december 2010 In figuur 3 is de spreiding van de studentenpercentages over de vijf faculteiten (figuur 3) te vinden. Figuur 3 Procentuele verdeling van het aantal studenten over de 5 faculteiten Total registrations FMG 12% 9% FdR Total number of students: 2058 AF 19% FdTW 13% 47% FdSEW Reference date: December 31, 2010 Bron: Progress 31 december

14 0. Inleiding Ad b. Onderzoek Met het Strategisch Plan is ook de onderzoeksdoelstelling van de UNA centraler komen te staan. Volgens het nieuwe bekostigingsmodel is 15% van de publieke middelen voor de UNA bestemd voor onderzoek. Enerzijds ligt het accent bij de UNA op toegepast onderzoek: dataverzameling over en onderzoek naar vraagstukken in eigen land en vergelijkend onderzoek met andere landen in de regio. Anderzijds ligt het accent op wetenschappelijk onderzoek in de vorm van promotieonderzoek en onderzoek voor het internationaal wetenschappelijk forum. Voor het bevorderen van het wetenschappelijk onderzoek kan elke faculteit sinds 2006 vier hoogleraren benoemen (de FdSEW zes). Deze kunnen promovendi bij hun promotie begeleiden. Bij de meeste faculteiten zijn reeds een of meer hoogleraren benoemd (Bron 08 Overzicht buitengewoon hoogleraren UNA). Aan de AF zijn thans drie buitengewoon hoogleraren verbonden die niet alleen bij de hbo-masteropleidingen werkzaam zijn, maar ook bij de bacheloropleidingen Papiamentu, Nederlands, Engels en Spaans. Vooralsnog zijn deze hoogleraren nog niet nauw betrokken bij de LOFO. Om een toekomstige generatie goede onderzoekers op te leiden is het van belang dat in de opleidingen aandacht aan onderzoeksmethoden wordt besteed en dat studenten praktische ervaring opdoen met onderzoek. Met het verrichten van onderzoek en het integreren van de onderzoeksresultaten in het onderwijsprogramma wordt het wetenschappelijke gehalte van de opleidingen naar een hoger niveau getild. De UNA is hiermee bewust bezig. Voor het toegepaste onderzoek heeft de UNA contacten gelegd of contracten afgesloten met lokale onderzoeksinstituten, zoals Caribbean Research and Management of Biodiversity (CARMABI), Sociaal Kennisnetwerk Curaçao Nederland (SKCN), Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), Nationaal Archeologisch & Antropologisch Museum (NAAM) en Fundashon pa Planifikashon di Idioma (FPI). De opleidingen kunnen gebruik maken van deze contacten bij het invullen van de onderzoekslijn in het curriculum. Ad c. Maatschappelijke dienstverlening Aan de kerntaak maatschappelijke dienstverlening is voortdurend gewerkt. Met het organiseren van lezingen en workshops voor een breed publiek ( en het bieden van vakdeskundig advies aan zowel de publieke als de private sector is de UNA ook hiermee een nieuwe weg ingeslagen. Het ligt in de bedoeling om ook op Bonaire in de toekomst lezingen en workshops voor een breed publiek te organiseren. In het jaarverslag 2010 (Bron 09) van de UNA is een overzicht opgenomen van de jaarlijkse publicaties en de verzorgde activiteiten in 2010 ten dienste van de Curaçaose samenleving, zoals lezingen, workshops en seminars. 0.2 Algemene Faculteit De twee documenten die als basis hebben gediend voor de oprichting van de AF zijn de nota Contouren van een Algemene Faculteit van de Nederlandse Antillen (1994) (Bron 10) en het 3 Zie opmerking onder noot

15 0. Inleiding Invoeringsplan Algemene Faculteit (1997) (Bron 11). In het laatste document is de algemene doelstelling van de AF als volgt beschreven. In het algemeen streeft de AF naar de bevordering van een brede zelf-ontplooiing van de Antilliaan in het algemeen en van de UNA-studenten in het bijzonder. De faculteit wil mogelijkheden bieden die de student en andere belangstellenden in staat stellen zich kritisch, actief en probleemoplossend op te stellen zowel ten opzichte van het eigen werk- en vakgebied, als ten opzichte van lokale, regionale en internationale politieke, economische, sociale en culturele ontwikkelingen. Op deze wijze dient de Algemene Faculteit bij te dragen aan de taakuitvoering van de UNA om naast het voorbereiden van studenten op maatschappelijke functies, ook inzicht te bevorderen in de samenhang der wetenschappen, alsmede om maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef te kweken. Naar aanleiding van deze twee nota s werd in de Ministeriële Beschikking met Algemene Werking van 30 juli 2001 de AF in de LUNA opgenomen onder paragraaf 5, artikel 31a. De AF kreeg conform het invoeringsplan de volgende specifieke doelstellingen toegewezen. 1 De studie van en het onderzoek naar culturele verschijnselen binnen de Nederlandse Antillen en de Caribische regio met als doel de kennis van en het inzicht in die verschijnselen te vergroten en een bijdrage te leveren aan ontwikkelingen op dit gebied. 2 De studie van en het onderzoek naar het verschijnsel taal in de Nederlandse Antillen en de Caribische regio, met in het bijzonder wetenschappelijke aandacht voor het Papiamentu, het Nederlands en het Engels in deze regio, met als doel de kennis en het inzicht in taalverschijnselen te vergroten en een bijdrage te leveren aan ontwikkelingen op dit gebied. 3 De opleiding van taaldocenten Papiamentu, Engels en Nederlands, Spaans op tweedegraadsniveau en eerstegraadsniveau. 4 Het verzorgen van Studium Generale programma s waarmee wetenschap toegankelijker wordt gemaakt voor een breder publiek, alsmede het verzorgen van taaltrainingen en korte cursussen op het gebied van taal en cultuur. In een beleidsdocument van de Algemene Faculteit uit 2005, het zogenaamde Contourenplan FEC (Bron 12), werd ook het belang van een Lerarenopleiding Funderend Onderwijs binnen de Algemene Faculteit onderstreept. Uitbreiding van de faculteit, gebaseerd op de marktbehoefte, moest er immers toe leiden dat de UNA (lees Algemene Faculteit) een structurele bijdrage kon leveren in het vergroten van inzichten op educatief gebied en op het gebied van cultuur om verdere ontwikkelingen in deze werkgebieden (wetenschappelijk) te stimuleren. Concreet betekent dit o.a. dat er binnen de Algemene Faculteit naar gestreefd wordt oplossingen aan te bieden voor een aantal van de ervaren knelpunten in de educatieve sector, zoals hier in willekeurige volgorde weergegeven: het structureel tekort aan onderwijsgevend personeel; het tekort aan leerkrachten voor specifiek Nederlands-Antilliaans georiënteerde vakken; het verslechterde imago van het beroep van leerkracht; onvoldoende lokale studiemogelijkheden voor leerkrachten; gebrek aan structurele na- en bijscholing van leerkrachten in de verschillende onderwijstypen; gebrek aan statistische gegevens ten aanzien van de voortgang en het rendement van het Antilliaans onderwijs; onvoldoende formatieve en summatieve evaluatie van de onderwijsvernieuwingstrajecten; gebrek aan wetenschappelijke studies van relevante onderwijsconcepten voor de Antillen. Inmiddels is de staatkundige structuur veranderd en is Curaçao een autonoom land binnen het koninkrijk en is Bonaire een gemeente van Nederland. In verband met de doorstart in september 2012 van de LOFO op Bonaire, vindt er overleg plaats tussen de UNA, Caribisch Nederland waartoe Bonaire nu behoort en het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap van Nederland. Anno 2011 is de realiteit van de AF dat er naast de LOFO zowel tweedegraads lerarenopleidingen talen als hbo-masteropleidingen worden verzorgd, met bevoegdheid voor respectievelijk Papiamentu, Engels, Nederlands, en Spaans, als hbo-masteropleidingen Papiamentu, Engels, Nederlands, en Spaans

16 0. Inleiding In figuur 4 is een overzicht opgenomen van de opleidingen die door de AF worden aangeboden. Figuur 4 Overzicht opleidingen AF De AF is qua organisatie ingebed in het bestaande UNA-model. Conform de LUNA (Bron 01) is de decaan verantwoordelijk voor de faculteit. De decaan, die volgens wettelijke regels en procedures steeds voor een bepaalde periode wordt benoemd, is formeel eindverantwoordelijke voor het gevoerde beleid binnen de faculteit. De decaan wordt door de rector magnificus benoemd op voordracht van de faculteitsraad, die op haar beurt weer de medewerkers raadpleegt. Medewerkers van de AF worden aangesteld in een functie als wetenschappelijk (hoofd) medewerker of als administratief en ondersteunend medewerker binnen het officemanagement. De taken binnen het officemanagement zijn onderverdeeld in secretariële werkzaamheden, organisatorische werkzaamheden en werkzaamheden die gerelateerd zijn aan onderwijs(administratie). De taken van de wetenschappelijke medewerkers, die samen behoren tot de wetenschappelijke staf en tot het management van de faculteit vallen uiteen in 4 componenten: Onderwijs, Onderzoek, Maatschappelijke dienstverlening, Bestuurlijke taken. De taken van de wetenschappelijke medewerkers worden jaarlijks in samenspraak met de decaan, tijdens functioneringsgesprekken vastgelegd. Per 31 december 2010 is de totale studentenpopulatie van de AF 386 studenten, verdeeld over de negen opleidingen. De volgende tabel bevat een overzicht hiervan

17 0. Inleiding Tabel 1a Overzicht aantal studenten AF per 31 december 2010 Opleidingen AF Aantal studenten 2e-graads lerarenopleiding Engels 60 2e-graads lerarenopleiding Nederlands 36 2e-graads lerarenopleiding Papiamentu 26 2e-graads lerarenopleiding Spaans 52 Totaal Totaal 174 Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Curaçao 161 Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Bonaire 14 Totaal 175 hbo master Engels 6 hbo master Nederlands 10 hbo master Papiamentu 20 hbo master Spaans 1 Totaal 386 Bron: Managementinformatie 31dec 2010, SSC - UNA 37 In de tabel zijn voor de LOFO de studenten aantallen opgesplitst in LOFO Curaçao en Bonaire. Het betreft één opleiding, verzorgd op twee verschillende locaties. Per 3 mei 2011 is dit aantal iets gegroeid. De volgende tabel bevat een overzicht hiervan. Tabel 1 b Overzicht aantal studenten AF per 3 mei 2011 Opleidingen AF Aantal studenten 2e-graads lerarenopleiding Engels 60 2e-graads lerarenopleiding Nederlands 36 2e-graads lerarenopleiding Papiamentu 26 2e-graads lerarenopleiding Spaans 52 Totaal Totaal 2 e graads lerarenopleiding 174 hbo master Engels 7 hbo master Nederlands 11 hbo master Papiamentu 23 hbo master Spaans 1 Totaal hbo master 42 Lerarenopleiding Funderend Onderwijs Totaal 391 Bron: Managementinformatie 3 mei 2011, SSC- UNA

18 0. Inleiding De AF heeft verschillende interne organen die de kwaliteit van de opleidingen bewaken: Faculteitsbreed overleg Maandelijks is er faculteitsbreed overleg tussen alle vaste stafleden van alle opleidingen. Tijdens dit overleg worden belangrijke ontwikkelingen besproken en beslissingen genomen. Enkele voorbeelden hiervan zijn: instellingsbrede ontwikkelingen, de organisatie- en beheerstructuur van de faculteit, de start van nieuwe opleidingen en de jaarroosters (Bron 13 - Verslagen van faculteitsbrede vergaderingen). De LOFO-coördinator Bonaire maakt deze vergaderingen, indien mogelijk mee en ontvangt alle notulen en vergaderstukken waarop zij, indien wenselijk en nodig, reageert. De LOFO-coördinator Bonaire sluist relevante informatie door naar betrokken actoren aldaar. Afdelingsoverleg Curaçao Wekelijks vindt een afdelingsoverleg plaats. Agendapunten tijdens dit overleg zijn o.a. borging van de kwaliteit van de opleiding, inzet personeel, studentresultaten, de inhoud van de opleiding en samenwerking met andere lokale en internationale onderwijsinstellingen (Bron 14 - Verslagen LOFO-team vergaderingen). Afdelingsoverleg Bonaire Er wordt maandelijks structureel overlegd met een coördinatieteam en er wordt minstens 1x per kwartaal een rapportage gemaakt van de verrichte werkzaamheden. Agendapunten tijdens dit overleg zijn onder andere; stand van zaken (resultaten) studenten, inhoud van de opleiding, samenwerking met andere (onderwijs) instellingen, inzet personeel, peiling kwaliteit, stand van zaken nieuwe locatie, evaluatie academisch jaar enz. (Bron 14). Faculteitsraad Conform artikel 11 van de LUNA (Bron 01) heeft de AF een faculteitsraad, bestaande uit studenten, docenten en ondersteunend personeel. De faculteitsraad adviseert de decaan met betrekking tot (Bron 15 - Notulen faculteitsraadvergaderingen): de facultaire onderwijs- en onderzoekprogramma s en de examenregelingen; de studeerbaarheid van de facultaire programma s; belangrijke organisatieveranderingen binnen de faculteit; de op de faculteit betrekking hebbende onderdelen van de begroting, het jaarplan, de jaarrekening en het jaarverslag. Examencommissie De Algemene Faculteit heeft een examencommissie. Deze bestaat uit één lid van de LOFO, één lid van de tweedegraads lerarenopleidingen talen en één lid van de masteropleidingen. Tot op heden is de decaan voorzitter van de commissie (zonder stemrecht). Eén van de leden fungeert als de secretaris. De taken zijn beschreven in het Onderwijs- en examenreglement (OER) van de opleidingen (Bron 16). De commissie heeft onder andere als taken (Bron 17 Enkele documenten examencommissie): toelatingsadvies beoordeling programma op maat vrijstellingen uitbrengen van studieadviezen toezicht houden op de kwaliteit van tentamens en examens en op de cijferregistratie behandeling van klachten en fraudegevallen bijstellen van het OER benoemen examinatoren

19 0. Inleiding vaststellen en registratie van geslaagden het vaststellen van geslaagden Beroepenveldcommissie Elke opleiding, of cluster van opleidingen, beschikt over een beroepenveldcommissie (BVC) die de opleiding adviseert. Het beroepenveld spreekt uit dat de opleiding opleidt tot wat in het veld gewenst of noodzakelijk is (Bron 18 - Beroepenveldcommissies LOFO). 0.3 Korte schets van de LOFO De lerarenopleiding Funderend Onderwijs op Curaçao en de lerarenopleiding Funderend Onderwijs op Bonaire vallen onder de AF. De LOFO heeft in haar bestaan een grote ontwikkeling doorgemaakt met onder andere een fusietraject met de Akademia Pedagógiko Kòrsou (APK) (Bron 19 Korte beschrijving integratieproces APK). De acht educatiegebieden van het Funderend Onderwijs worden ook binnen de LOFO aangeboden: Taal, Geletterdheid en Communicatie (T,G&C); Reken- en Wiskunde (R&W); Mens en Maatschappij (M&M); Mens, Natuur en Technologie (M,N&T); Culturele en Artistieke Vorming (CAV); Gezonde Levenstijl en Bewegingsonderwijs (GLB); Sociale en Emotionele Vorming (SEV); Levensbeschouwing (LB). Per vakinhoudelijk onderdeel van ieder educatiegebied, zijn er eindtermen geformuleerd voor het Funderend Onderwijs (Bron 20 - Wet op het Funderend Onderwijs). De Algemeen Beroepsvormende (ABV) vakken die bij de LOFO worden aangeboden zijn Pedagogiek, Psychologie, Onderwijskunde, Orthopedagogiek en Algemene Didactiek. Ook worden er aanvullende ABV-vaardigheden aangeboden zoals planningsvaardigheden, ontwikkelingsvaardigheden, onderzoeksvaardigheden en ICT-vaardigheden. Het door de overheid opgestelde beroepsprofiel (Bron 21 Beroepsprofiel leerkracht Funderend Onderwijs) diende oorspronkelijk als denkkader bij de opzet van de LOFO. Dit beroepsprofiel is gebaseerd op de lokale (beroeps)praktijk van het Funderend Onderwijs. De student die op Curaçao of Bonaire als competente leerkracht afstudeert aan de lerarenopleiding Funderend Onderwijs is gedurende de uitoefening van zijn beroep in staat om de verschillende toebedeelde rollen van een moderne leerkracht te vervullen: pedagoog, didacticus, begeleider en organisator in verscheidene beroepssituaties. In hoofdstuk 2 is er meer informatie over het programma van de LOFO opgenomen

20 1. Doelstellingen van de opleiding 1. DOELSTELLINGEN VAN DE OPLEIDING De Algemene Faculteit stelt zich ten doel een lerarenopleiding Funderend Onderwijs te realiseren ten einde Curaçao en Bonaire te voorzien van kwalitatief hoogopgeleide leraren, die voldoen aan het internationaal erkende hbo - bachelorniveau. 1.1 Domeinspecifieke eisen NVAO criterium De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). Om tot een werkbaar model te komen gaat de AF uit van de door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren en ander onderwijspersoneel (SBL) in 2004 in Nederland vastgestelde 7 competenties, waarmee de beroepscontexten en beroepsrollen gecategoriseerd worden. Deze competenties betreffen: 1. interpersoonlijke competentie 2. pedagogische competentie 3. vakinhoudelijke en didactische competentie 4. organisatorische competentie 5. competent in het samenwerken met collega s 6. competent in het samenwerken met de omgeving 7. competent in reflectie en eigen professionele ontwikkeling De SBL heeft de 7 SBL-competenties nader beschreven en uitgewerkt in De kennisbasis - Het fundament voor professioneel (leren) handelen (Bron 22). Er is internationale borging doordat de SBL-competenties en de daaraan gerelateerde bekwaamheidseisen of gedragsindicatoren, zijn gebaseerd op in Europees verband vastgestelde Dublindescriptoren. Internationale borging wordt tevens in stand gehouden door het overleg door de LOFO met regionale en Nederlandse onderwijsinstellingen. Zo onderhoudt de LOFO contacten met het Instituto Pedagogico Arubano (IPA) en met de Hogeschool van Amsterdam, de Hogeschool van Rotterdam, de Marnix Academie in Utrecht en de Iselinge Hogeschool in Doetinchem. Dit heeft informatie-uitwisseling tot gevolg, hetgeen een internationale ijking van het LOFO-programma in de hand werkt. Internationale borging ontstaat voorts door de volgende activiteiten: een bezoek van de LOFOcoördinator Curaçao aan de Nationale Onderwijstentoonstelling (NOT) om zich op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen op het gebied van lesmateriaal; deelname door een van de vaste LOFO-medewerkers aan de jaarlijkse rekenconferentie georganiseerd door de Pedagogische Academie Nascholing en Mathematica (PANAMA) om zich op de hoogte te stellen van de laatste ontwikkelingen op het gebied van het reken- en wiskunde onderwijs; jaarlijkse deelname door twee onderwijskundigen, vaste medewerkers van de AF, aan het VELON-congres (VELON=Vereniging Lerarenopleiders Nederland), om zich op de hoogte te stellen van ontwikkelingen binnen het opleidingsonderwijs (Bron 23 Verslagen studiereizen)

21 1. Doelstellingen van de opleiding De VELON is voor de LOFO een belangrijke bron om nieuwe ontwikkelingen bij te houden. Enkelen van de onderwijskundigen in de staf van de AF zijn lid van deze organisatie. Informatie vanuit de VELON wordt onder de medewerkers verspreid. Zij ontvangen de digitale nieuwsbrief en het vakblad. Bij de LOFO Curaçao is er een samenwerking op het gebied van studentenuitwisseling met de Hogeschool van Amsterdam. Het ligt in de bedoeling om deze samenwerking na de visitatie ook uit te breiden richting de LOFO Bonaire. Daarbij zullen ook andere instellingen en de hiervoor genoemde Marnix Academie in Utrecht en de Iselinge Hogeschool in Doetinchem, een belangrijke rol gaan spelen. Ook uitwisseling van docenten zal dan tot de mogelijkheden behoren. 1.2 Niveau bachelor NVAO criterium De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van de hbo-bachelor of een Master. Elk van de 7 SBL-competenties, met de daaraan gerelateerde Dublindescriptoren, is opgedeeld in 3 deelcompetenties; de aldus verkregen 21 deelcompetenties bevatten elk 20 bekwaamheidseisen, hetgeen neerkomt op 420 bekwaamheidseisen in totaal (Bron 24 Bardocompetentiekit leraren, ter inzage tijdens visitatie). Na een intensief proces heeft de LOFO voor het cohort 2011 en volgende cohorten, zorgvuldig vastgesteld dat aan 312 van deze 420 bekwaamheidseisen in de verschillende opleidingsfasen van de LOFO door de student moet worden voldaan (Bron 25 Overzicht van de verdeling van SBLbekwaamheidseise met handleiding). Aan de resterende bekwaamheidseisen wordt tijdens de opleiding wel aandacht geschonken, maar deze komen pas echt tot hun recht als de student als leraar aan het werk is. De 7 SBL-competenties met de daaraan gerelateerde 312 bekwaamheidseisen zijn als toetsings- en ijkingsinstrument richtinggevend voor het beheersingsniveau van de startbekwame leraar Funderend Onderwijs. Bij het voltooien van de LOFO voldoet de student aan de eisen van een startbekwame, zelfstandige beroepsbeoefenaar. Vanaf cohort 2006 tot aan cohort 2011, zijn dezelfde competentiegebieden afgechecked met verschillende instrumenten. De competentiematrix van het SBL-niveau startbekwaam (Bron 22) is ook voor studenten uit die cohorten maatgevend. In relatie tot de 7 SBL-competenties zijn de beroepscontexten en beroepsrollen belangrijk. In de volgende matrix wordt de relatie tussen de 7 competenties en de beroepscontexten iets meer gespecificeerd

22 1. Doelstellingen van de opleiding Matrix 1 Overzicht relatie tussen competenties, beroepscontexten en beroepsrollen Contexten van beroepshandelen Beroepsspecifieke competenties Werken met leerlingen. Werken in team en organisatie (5) Werken met/in de omgeving (6) Algemene competenties Werken aan eigen ontwikkeling (7) Connotaties Klassenbeleid kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren Schoolbeleid kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren en vertalen naar klassenbeleid Maatschappelijk beleid kunnen vertalen naar schoolbeleid en klassenbeleid A B C D 1. Interpersoonlijk handelen De leraar draagt zorg voor samengaan en samenwerken van en met leerlingen begeleiden binnen een plan voor groepsontwikkeling De leraar draagt bij aan realisering en ontwikkeling van samenhang en samenwerken binnen team/organisatie De leraar draagt bij aan realisering en versterking van samenhang en samenwerken in de relatie school-leraaromgeving De leraar onderzoekt en ontwikkelt zijn opvatting van en competenties m.b.t. interpersoonlijk handelen. 2. Pedagogisch handelen De leraar draagt zorg voor een veilige leeromgeving voor leerlingen vormgeven van leeractiviteiten binnen een plan voor leerlingbegeleiding De leraar draagt bij aan realiseringen ontwikkeling van het pedagogisch klimaat in team / organisatie beleidsnotie schoolcultuur [schoolconcept] De leraar draagt bij aan realisering en versterking van de pedagogische relatie school-leraaromgeving beleidsplan ouderparticipatie De leraar onderzoekt en ontwikkelt zijn opvatting van en competenties m.b.t. pedagogisch handelen 3. Vakinhoudelijk en didactisch handelen De leraar draagt zorg voor een krachtige leeromgeving voor leerlingen vormgeven van leeractiviteiten binnen een lessenjaarplan De leraar draagt bij aan realisering en ontwikkeling van (vak)didactiek binnen team / organisatie - plan voor toetsing en afsluiting - taalbeleidsplan De leraar draagt bij aan realisering en versterking van de (vak)didactische relatie school-leraaromgeving -implementatieplan onderwijsvernieuwing -beleidsplan aansluiting verschillende typen onderwijs De leraar onderzoekt en ontwikkelt zijn opvatting van en competenties m.b.t. (vak) didactisch handelen 4. Organisatorisch handelen De leraar draagt zorg voor structuur in de leeromgeving voor leerlingen De leraar draagt bij aan realisering en ontwikkeling van team- en schoolorganisatie De leerkracht draagt bij aan realisering en versterking van de organisatorische relatie school-leraar-omgeving De leraar onderzoekt en ontwikkelt zijn opvatting van en competenties m.b.t. organisatorisch handelen NB. De cijfers in de matrix corresponderen met de nummering van de SBL-competenties. Per beroepscompetentie kan invulling worden gegeven door eerst de functies aan te geven en vervolgens deze te ondersteunen met bijbehorende gereedschappen die nodig zijn om de beroepscompetentie te realiseren (dus de competentie te verwerven) (Bron 26 - Invulling beroepscompetenties). Overige instrumenten die gehanteerd worden bij het opstellen van het curriculum zijn: het Raamwerk curriculum Funderend Onderwijs, Freim di Kuríkulo (Bron 27), waarin de kerndoelen, structuur en inhoud van de hiervoor genoemde 8 educatiegebieden zijn uitgewerkt door het desbetreffende beleidsorgaan van het Ministerie van Onderwijs. de in Nederland gehanteerde Kennisbases voor het primair onderwijs (Bron 28)

23 1. Doelstellingen van de opleiding 1.3 Oriëntatie hbo-bachelor NVAO criteria De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan de door (of in samenspraak met) het relevante beroepenveld opgestelde beroepsprofiel en/of beroepscompetenties; een hbo-bachelor heeft de kwalificaties voor het niveau van beginnend beroepsbeoefenaar in een specifiek beroep of samenhangend spectrum van beroepen waarvoor een hbo-opleiding vereist is of dienstig is. De eindkwalificaties, uitgedrukt in de 7 competenties van de SBL, richten zich op de startbekwame beroepsbeoefenaar in de functie van de leraar Funderend Onderwijs op hbo-bachelorniveau. De SBL-competenties zijn het product van intensieve consultering van en validering door het beroepenveld in Nederland. De SBL-competenties zijn door de LOFO nagenoeg integraal overgenomen. Na overleg met de desbetreffende actoren van de LOFO op Curaçao en op Bonaire, is een spreiding van de bekwaamheidseisen voorgesteld over opleidingsfasen. Om dit te verwezenlijken is er gezorgd voor procedures als richtlijn voor de docenten en begeleiders, waarbij de studieloopbaanbegeleider (SLB er) een cruciale rol speelt (Bron 25). De beroepenveldcommissies De beroepenveldcommissies van de LOFO (Curaçao en Bonaire) bestaan uit experts op het gebied van het lokale Funderend Onderwijs en het Speciaal Onderwijs (Bron 18). Deze commissies komen minimaal tweemaal per studiejaar bijeen. Er worden zaken besproken die direct van belang zijn voor de inhoud van de lerarenopleiding Funderend Onderwijs. De besprekingen in de beroepenveldcommissies hebben het karakter van tweerichtingsverkeer: zowel de opleidingen als de collega s uit het beroepenveld brengen hun punten ter bespreking in. Beroepenveldcommissie Curaçao Op Curaçao is vanaf de voorbereidingen op de start van de LOFO intensief contact geweest met de schoolbesturen. Dat heeft in 2010 geleid tot het formeel oprichten van de Beroepenveldcommissie voor de LOFO. Het curriculum van de LOFO is regelmatig onderdeel van de agenda. De SBLcompetenties komen ook regelmatig aan bod (Bron 18). Ook is in de beroepenveldcommissie rekening gehouden met het door de overheid opgestelde beroepsprofiel leraar Funderend Onderwijs (Bron 21). Beroepenveldcommissie Bonaire Op Bonaire verliepen de contacten met het beroepenveld tot het jaar 2010 langs directe contacten met het beroepenveld. Bespreekpunten tijdens deze vergaderingen waren o.a. de opzet van het programma; de SBL-competenties; de lokale inkleuring. Resultaat is een groeiende samenwerking met de verschillende scholen en schoolbesturen. Er is op Bonaire een grote bereidheid bij de scholen voor primair onderwijs, om stagiaires van de LOFO toe te laten. Er is in 2011 een start gemaakt met een meer formele vorm van beroepenveldcommissie (Bron 18). Wisselwerking tussen LOFO en de praktijk De LOFO bedient zich bij de uitvoering van het onderwijs van vele gekwalificeerde (gast)docenten die op de hoogte zijn van de eisen van het afnemende beroepenveld. Deze (gast)docenten brengen een stroom aan ervaring uit de beroepspraktijk met zich mee. Zo brengen de (gast)docenten van de verschillende educatiegebieden en van de ABV-vakken de actuele ontwikkelingen in het Funderend Onderwijs in de scholen onder de aandacht van de faculteit. Voorbeelden van aspecten in de opleiding die daardoor zijn verbeterd, zijn betere afstemming tussen theorie en praktijk; extra aandacht en ondersteuning van de pas ingestroomde studenten op het gebied van taal- en rekenvaardigheden

24 2. Programma 2. PROGRAMMA Het opleidingsprogramma, waarvan de inhouden zijn gebaseerd op de 7 SBL competenties en de Dublindescriptoren (Bron 22), het Raamwerk curriculum ( Freim di Kuríkulo ) Funderend Onderwijs (Bron 27) en de Nederlandse kennisbases voor het primair onderwijs (Bron 28), stelt studenten in staat om, in de daarvoor gestelde tijd, als startbekwame beroepsbeoefenaren op het vereiste hbobachelorniveau af te studeren. 2.1 Eisen hbo NVAO criteria Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats via vakliteratuur, aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal en via interactie met de beroepspraktijk en/of (toegepast) onderzoek; het programma heeft aantoonbare verbanden met actuele ontwikkelingen in het vakgebied/de discipline; het programma waarborgt de ontwikkeling van beroepsvaardigheden en heeft aantoonbare verbanden met de actuele beroepspraktijk. De LOFO is een competentiegerichte opleiding. Het programma van de LOFO is gespreid over drie fasen: Propedeutische fase van 60 ec s, die opleidt tot opleidingsbekwaamheid; Hoofdfase van 120 ec s, die opleidt tot werkplekbekwaamheid; Afstudeerfase van 60 ec s, die opleidt tot startbekwaamheid. In de propedeutische fase (of oriëntatiefase) wordt de nadruk gelegd op het verwerven van (basis)kennis en het aanleren van (beroeps)vaardigheden die als voorwaarde dienen voor de praktijkstage en verdere ontwikkeling van competenties. Aan het eind van het propedeutisch jaar dient de student opleidingsbekwaam te zijn, wat onder andere inhoudt dat hij de juiste beroepshouding en persoonlijke kwaliteiten heeft ontwikkeld die als basis dienen voor verdere ontwikkeling binnen de opleiding. In de hoofdfase ontwikkelen de studenten zich tot het niveau van werkplekbekwaam. Dat wil zeggen dat de student onder begeleiding in staat is, onderwijs te verzorgen. In de afstudeerfase bereiken de studenten het niveau van startbekwaam en zijn zij in staat om zelfstandig het beroep uit te oefenen. Het programma van de LOFO is ondergebracht in vier leerlijnen: de Integrale leerlijn of I-lijn; de Conceptuele- en vaardigheden leerlijn of CV-lijn; de Werkervaringsreflectie leerlijn of WER-lijn en de Studieloopbaanbegeleidingslijn of SLB-lijn. Per augustus 2011 is er een curriculum geïntroduceerd, waarbij de ABV-vakken zichtbaarder zijn geworden. Ook wordt er in de integrale lijn structureler aandacht besteed aan pedagogischdidactische vaardigheden. In het volgende overzicht wordt het curriculum van de LOFO weergegeven van cohort Het curriculumoverzicht van de cohorten (Curaçao en Bonaire); (Curaçao en Bonaire); en (Curaçao), worden in een bron (Bron 29) vermeld