Voedingsboekje. Verpleegafdeling Verloskunde. Naam baby:

Transcriptie

1 Voedingsboekje Verpleegafdeling Verloskunde Naam baby:

2 In dit voedingsboekje informeren wij u over de voeding van uw baby. Dat kan zowel borstvoeding (hoofdstuk 1) als kunstmatig bereide voeding (hoofdstuk 2) zijn. U vindt in dit boekje een in te vullen voedingsoverzicht voor de eerste acht dagen. Aan de hand van dit schema kunnen de verpleegkundigen vaststellen hoe het gaat met de voeding van uw baby. Het schema is ook bedoeld voor de overdracht naar de zorgverlening in de thuis situatie (kraam- of wijkverpleegkundige en verloskundige). Als u vragen heeft over de informatie en adviezen in het boekje, stelt u deze dan aan de verpleegkundige van de afdeling. Naam baby... Jongen/meisje Naam moeder... Geboortedatum baby... Tijdstip... Bevalling... Apgar score... Zwangerschapsduur... Temperatuur... Geboortegewicht... Borstvoeding / Kunstvoeding... Vitamine K toegediend: Glucose prikken: ja / nee ja / nee controle glucose doorbellen als bloedafname uitslag afspraken tijdstip paraaf paraaf 1 uur pp 4 uur pp 7 uur pp lager dan lager dan lager dan Consult kinderarts: ja / nee Zo ja, actie:... Baby opgenomen op verpleegafdeling Pasgeborenen ja / nee Zo ja, reden:... Eerste contact moeder / kind:... Aanleggen: ja / nee Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 1

3 2 Martini Ziekenhuis

4 Inhoudsopgave In te vullen dagschema s... 5 Hoofdstuk 1 Borstvoeding De eerste borstvoeding Verzorging van uw borsten Adviezen bij het aanleggen Hoe lang en hoe vaak mag uw baby aan de borst? Tips om het toeschieten van de melk te bevorderen Een of twee borsten per voeding? Liever geen fopspeen Stuwing van de borsten De ontlasting van uw baby Verschillende houdingen bij het voeden Uw eigen voeding Gebruik van genotmiddelen Toedienen vitamine K en D Kolven Meer informatie over borstvoeding Hoofdstuk 2 Kunstvoeding Bijvoeding Aantal kunstvoedingen per dag Kunstvoeding klaarmaken Hoe geeft u kunstvoeding? Meer informatie over kunstvoeding Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 3

5 4 Martini Ziekenhuis

6 Dag 0 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Glucose prikken ja / nee Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Voedingssignalen Techniek van het aanleggen Voedingshoudingen Toeschietreflex Hoe lang voeden Hoe vaak voeden/ voeden op verzoek Huid op huid contact Rooming-in en nachtvoedingen Principe vraag en aanbod Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies Baby gaat binnen een uur na de bevalling aan de borst Baby gaat eerste uur na de bevalling niet aan de borst Start kolven indien aanleggen zes uur na de bevalling niet gelukt is Geen pijn bij het voeden of slechts gedurende 1-3 minuten na het aanleggen Pijn gedurende de hele voeding Zichtbare kloven en / of blaren Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Baby gaat minimaal acht keer per 24 uur aan de borst Baby urineert minimaal een keer binnen 24 uur Baby gaat minder dan drie keer per 24 uur aan de borst Baby urineert niet gedurende 24 uur Start kolven Bijvoeden in overleg met kinderarts of verpleegkundige Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Baby produceert minimaal een keer meconium binnen 24 uur Baby produceert geen meconium Kinderarts inschakelen Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Kinderarts inschakelen Baby fladdert niet of incidenteel Baby fladdert regelmatig Bloedsuiker prikken, verdere acties volgens protocol Extra aanleggen Afspraken moeder Afspraken kinderarts Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 5

7 Dag 1 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Glucose prikken ja / nee Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Wat en hoe over bijvoeden Clustervoedingen Tepelklachten Fopspenen Voeding en rust moeder Controle checklist vorige dag Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies Baby gaat minimaal acht keer per 24 uur aan de borst Geen pijn bij het voeden of slechts gedurende 1-3 minuten na het aanleggen Baby gaat minder dan drie keer per 24 uur aan de borst Pijn gedurende de hele voeding Zichtbare kloven en / of blaren Start kolven Bijvoeden in overleg met kinderarts of verpleegkundige Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Baby urineert minimaal een keer binnen 24 uur Baby urineert minder dan 2 keer per 24 uur Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Baby produceert minimaal een keer meconium binnen 24 uur Baby produceert geen meconium Kinderarts inschakelen Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Kinderarts inschakelen Baby fladdert niet of incidenteel Baby fladdert regelmatig Bloedsuiker prikken, verdere acties volgens protocol Extra aanleggen Afspraken moeder Afspraken kinderarts 6 Martini Ziekenhuis

8 Dag 2 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Lengte... Schedelomtrek:... Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Controle checklist vorige dag Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies Baby gaat gemiddeld acht tot twaalf keer per 24 uur aan de borst in een onregelmatig patroon Baby urineert minimaal twee keer per 24 uur Baby gaat minder dan zes keer per 24 uur aan de borst Baby urineert minder dan twee keer per 24 uur Start kolven Bijvoeden Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Geen uraten in de luier Uraten in de luier Extra aanleggen Geef eenmalig bijvoeding Baby produceert meconium of overgangsontlasting Baby valt in gewicht af, maar niet meer dan 7% van het geboortegewicht Baby produceert geen ontlasting Baby valt meer af dan 7% van het geboortegewicht Bij geen resultaat: kinderarts inschakelen Extra observatie en extra aanleggen Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Na het aanleggen bijvoeding geven Pijn bij het aanleggen gedurende 1-3 minuten Pijn houdt aan tijdens devoedingen Nakolven indien het aanleggen matig gaat Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Zichtbare kloven en / of blaren Druppeltje moedermelk op tepel, eventueel een dun laagje lanoline tepelzalf Aanleggen in verschillende houdingen Afspraken moeder Afspraken kinderarts Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 7

9 Dag 3 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Stuwing/voorkomen borstontsteking Controle checklist vorige dag Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies Baby gaat gemiddeld acht tot twaalf keer per 24 uur aan de borst Baby gaat minder dan acht keer per 24 uur aan de borst Start kolven Baby urineert minimaal twee keer per 24 uur Baby urineert minder dan twee keer per 24 uur Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Geen uraten in de luier Baby produceert overgangsontlasting Baby produceert meconium Extra aanleggen daarna bijvoeding Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Baby valt in gewicht af (minder dan 7% van het geboortegewicht) of valt niet af Baby valt meer af dan 7% van het geboortegewicht Observeer drinkgedrag van de baby Extra aanleggen Evalueer en corrigeer zo nodig houding van moeder en kind Na het aanleggen bijvoeding geven Nakolven indien het aanleggen matig gaat Overleg met kinderarts Moeder begint stuwing te ontwikkelen Borsten voelen nog zacht aan Extra observatie aanleggen en houding moeder/baby Observeer zuig- / slikritme van de baby Voldoende rust Veel drinken Afspraken moeder Afspraken kinderarts 8 Martini Ziekenhuis

10 Dag 4 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Hielpriknummer:.... paraaf:... Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Regeldagen Controle checklist vorige dag Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies Moeder heeft stuwing, draaglijke spanning in de borsten Moeder heeft ondraaglijke stuwing waardoor de baby niet aangelegd kan worden Geen verandering in de borsten waarneembaar Warmte toepassen voor en tijdens het voeden Voorkolven en masseren tijdens het voeden Nakolven indien na het voeden nog enorme stuwing bestaat Evalueer aanleggen, houding van moeder en kind Observeer zuig- / slikritme van de baby Baby urineert minimaal 4x per 24uur Baby urineert minder dan 4x per 24uur Observeer aanleggen, zuig- / slikritme van de baby en zonodig corrigeren Eventueel bijvoeden Ontlasting van de baby wordt steeds geler van kleur Baby produceert nog steeds meconium Observeer zuig- / slikritme van de baby Baby heeft spuitluiers Baby valt niet meer af of komt aan in gewicht Baby blijft onrustig en ontevreden na de voeding Extra aanleggen Geen zuig- / slikritme hoor- of zichtbaar Baby is tevreden na de voeding Borsten voelen nog zacht aan Extra observatie aanleggen en houding moeder / baby Observeer zuig- / slikritme van de baby Afspraken moeder Afspraken kinderarts Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 9

11 Dag 5 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Borstvoedingsorganisaties & lactatiedeskundigen Controle checklist vorige dag Normale situatie Reden tot extra aandacht Interventies De borsten voelen soepel aan of licht Moeder heeft extreme stuwing gestuwd Warmte toepassen voor en tijdens het voeden Voorkolven en masseren tijdens het voeden Baby urineert minimaal zes keer per 24 uur Baby urineert minder dan zes keer per 24 uur Evalueer aanleggen, houding van moeder en kind Observeer houding, happen en zuig- / slikritme van de baby Extra aanleggen Eventueel bijvoeden Baby produceert gele ontlasting Baby produceert geen ontlasting Evalueer aanleggen, houding moeder/ kind Observeer drinkgedrag van de baby Baby gaat acht tot twaalf keer per 24 uur aan de borst en de baby slikt / drinkt hoorbaar Baby gaat minder dan zes keer per 24 uur aan de borst of blijft ontevreden na de voeding Extra aanleggen Afspraken moeder Afspraken kinderarts 10 Martini Ziekenhuis

12 Dag 6 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Afspraken moeder Afspraken kinderarts Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 11

13 Dag 7 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Afspraken moeder Afspraken kinderarts 12 Martini Ziekenhuis

14 Dag 8 Datum... Gewicht... BV op aanvraag / KV... x... ml Uur Temp Ontl Urine BV Kolven..ml Hoeveelheid KV Bijvoeding Spugen Bijzonderheden/ afspraken Checklist informatie ouders Afspraken moeder Afspraken kinderarts Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 13

15 14 Martini Ziekenhuis

16 Hoofdstuk 1 Borstvoeding Wij willen ouders die ervoor kiezen hun kind borstvoeding te geven, daarin optimaal ondersteunen. Tijdens de opname geven de verpleegkundigen dan ook graag informatie en advies. Zij bieden ook praktische begeleiding bij het geven van borstvoeding. Voor specifieke problemen (bijvoorbeeld met aanleggen of in geval van vroeggeboorte) doen zij een beroep op de lactatiekundige, dat is een verpleegkundige die deskundig is op gebied van borstvoeding. In 2010 heeft de afdeling Verloskunde het certificaat Zorg voor Borstvoeding ontvangen. Dit kwaliteitskeurmerk bevestigt dat de zorg voor borstvoeding in het Martini Ziekenhuis voldoet aan de tien vuis tregels die opgesteld zijn door Unicef en de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO). Op basis van deze vuistregels zorgen wij ervoor dat: 1. wij een borstvoedingsbeleid hebben dat wij standaard bekend maken aan alle betrokken medewerkers; 2. alle betrokken medewerkers de vaardigheden die noodzakelijk zijn voor het uitvoeren van dat beleid, aanleren; 3. alle zwangere vrouwen voorlichting krijgen over de voordelen en de praktijk van het geven van borstvoeding; 4. moeders binnen één uur na de geboorte van hun kind geholpen worden met het geven van borstvoeding; 5. moeders uitleg krijgen hoe ze hun baby moeten aanleggen en hoe ze de melkproductie in stand kunnen houden, zelfs als de baby van de moeder moet worden gescheiden; 6. aan baby s die borstvoeding krijgen, geen andere voeding wordt gegeven tenzij op medische indicatie; 7. moeder en kind dag en nacht bij elkaar op één kamer mogen blijven; 8. borstvoeding op verzoek wordt nagestreefd; 9. aan pasgeboren baby s die borstvoeding krijgen, geen fopspeen wordt gegeven; 10. wij contacten onderhouden met andere instellingen en disciplines over de begeleiding van borstvoeding en dat wij ouders verwijzen naar borstvoedingsorganisaties De eerste borstvoeding Het is belangrijk om baby en moeder ongestoord met elkaar kennis te laten maken door huid op huidcontact, liefst zo snel mogelijk na de geboorte. Het kort na de geboorte aanleggen van de baby stimuleert de zuigreflex, brengt de borstvoeding sneller op gang en stelt de baby tevreden. Daarbij bevordert het huid op huidcontact de moeder-kind relatie. De eerste voeding die uw baby krijgt, heet colostrum. Colostrum ziet er dikker en geler uit dan de latere borstvoeding en is rijk aan eiwitten en antistoffen. Bovendien werkt deze eerste voeding licht laxerend en is het makkelijk verteerbaar. Door de baby zo snel mogelijk na de geboorte te laten zuigen aan de borst komen twee hormonen vrij: prolactine: dit zorgt voor het op gang komen van de melkproductie; oxytocine: dit zorgt voor het toeschieten van de melk en voor het samentrekken van de baarmoeder. Het toeschieten van de melk (toeschietreflex) kan een tintelend gevoel geven in uw borst. Het samentrekken van de baarmoeder is - soms pijnlijk - voelbaar tijdens het voeden. Is het niet mogelijk om de baby aan de borst te laten drinken of drinkt de baby onvoldoende, dan adviseren wij om binnen zes uur na de geboorte te starten met kolven Verzorging van uw borsten Hygiëne is belangrijk bij het geven van borstvoeding. Wij geven hiervoor de volgende richtlijn: Was vóór het voeden uw handen mét zeep. Was één keer per dag uw borsten zónder zeep. Verschoon regelmatig uw beha en zorg dat deze niet knelt. Draag indien nodig zoogcompressen die u na iedere voeding verwisselt. Wrijf na de voeding een druppeltje moedermelk over uw tepels. Dit vermindert de kans op infecties en tepel kloven. Laat de tepels vervolgens aan de lucht drogen. Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 15

17 1.3. Adviezen bij het aanleggen Voor het aan de borst leggen van de baby geven wij de volgende adviezen: Voed de baby in een rustige, vertrouwde omgeving. Neem een prettige houding aan (liggend of zittend), goed ondersteund, eventueel met kussens. Leg de baby met het buikje tegen uw buik. Leg de baby op de zij: oortjes, schoudertjes en heupjes op één lijn. Leg het mondje van de baby ter hoogte van uw tepel. Ondersteun zonodig uw borst door vingers onder en duim op de borst te leggen (C-greep). Streel zachtjes met de tepel langs de lipjes van de baby. Opent de baby het mondje (hapreflex), trek de baby dan naar u toe, zodat het gaat zuigen (zuigreflex). Het eerste zuigen kan wat pijnlijk zijn door de rekking van uw tepel. Deze pijn verdwijnt na vijf tot zeven dagen. Zorg ervoor dat het neusje van de baby vrij ligt. Druk niet met uw vingers op de borst, maar draai de baby met de heupjes dichter naar uw lichaam. Uw baby ligt goed aan de borst als: het kinnetje tegen uw borst ligt; de lipjes naar buiten gekruld zijn; de wangetjes mooi bol blijven; het mondje zowel tepel als tepelhof omvat; het neusje vrij ligt; het zuigen en slikken veranderen nadat de moedermelk is toegeschoten; het mondje wijd open blijft tijdens het zuigen; u geen pijn hebt tijdens het voeden Hoe lang en hoe vaak mag de baby aan de borst? Uw baby mag zo lang drinken als hij of zij dat wil. Wissel van borst als de baby zelf loslaat of wanneer het drinken overgaat in sabbelen. Zo voorkomt u tepelkloven. De eerste week zal de baby acht tot twaalf keer per 24 uur drinken. Overdag voedt u de baby ongeveer om de drie uur. Maak de baby gerust wakker als het aan een voeding toe is. Vaak voeden brengt de melkproductie vlot op gang en zorgt ervoor dat uw baby voldoende voeding krijgt (en dus minder afvalt en sneller terug op zijn geboortegewicht is). U haalt de baby van de borst af door uw pink in een mondhoekje te brengen en zo het vacuüm te verbreken. Uw baby laat dan gemakkelijk en voor u pijnloos de borst los Tips om het toeschieten van de melk te bevorderen Als u borstvoeding geeft of kolft, begint de melk te stromen door de toeschietreflex. Het toeschieten van de melk gaat soms moeizaam door stress, weinig rust, pijn of ongerustheid over uw baby. Om de toeschietreflex te stimuleren staat hieronder een aantal tips: Neem tijd en rust voor het geven van borstvoeding of het kolven. Bij kolven kan het helpen om te kijken naar een foto van de baby. Misschien kunt u ook in de buurt van de baby kolven; overleg dit met de afdeling. Maak een vast ritueel van het voeden of kolven. Zorg voor een prettige houding en probeer te ontspannen. Neem vóór het voeden of kolven een warme douche of drink iets warms. Als u voor het voeden of kolven vijf minuten warme kompressen op de borst legt, gaat de melk vaak gemakkelijk stromen. Borstmassage voor en tijdens het kolven helpt om de melk te laten toeschieten (wanneer u de ene borst kolft, kunt u de andere borst masseren). Wil het toeschieten echt niet lukken, dan kunt u de verpleegkundigen om Syntocinon neusspray vragen.wanneer deze spray enkele minuten voor het voeden of kolven wordt gebruikt, brengt dit de toeschietreflex op gang. Syntocinon neusspray is ook via uw huisarts op recept verkrijgbaar bij de apotheek. 16 Martini Ziekenhuis

18 1.6. Een of twee borsten per voeding? Voor een optimale melkstimulatie is het belangrijk dat u de baby laat drinken aan beide borsten. Geef daarom twee borsten per voeding als de borstvoeding nog op gang moet komen. Begin steeds met de laatst gegeven borst en laat de baby zuigen tot het zélf loslaat of gaat sabbelen. Heeft u veel voeding, dan kunt u (tijdelijk) kiezen voor het geven van één borst per voeding. Zo drinkt de baby de borst goed leeg en krijgt het ook de calorierijke, vettere achtermelk binnen. Deze melk zorgt voor meer verzadiging. Als de baby daar nog behoefte aan heeft, geeft u de andere borst als toetje Liever geen fopspeen Het is beter om de baby geen fopspeen te geven. Het drinken aan de borst vraagt van de baby namelijk een andere techniek dan drinken uit een speen. De andere zuigtechniek is niet bevorderlijk voor het drinken uit de borst en kan bij u tepelproblemen geven. Door te zuigen aan een fopspeen raken bovendien de hongersignalen van de baby verstoort en verliest het de nodige energie. De vraag-en-aanbod-werking van de borstvoeding raakt hierdoor ontregeld. Soms wordt als tijdelijk hulpmiddel bij de borstvoeding een zogenaamd tepelhoedje gebruikt. Een nadeel hiervan is dat dit hulpmiddel een andere zuigtechniek stimuleert, waardoor de borst minder goed wordt leeggedronken en meer kans op borstontsteking ontstaat. Krijgt een baby om medische redenen bijvoeding, dan wordt dat gegeven met behulp van een cupje. Dit voorkomt dat een baby de borst minder goed accepteert of weigert Stuwing van de borsten Enkele dagen na de bevalling kunt u last krijgen van stuwing, dat is een gespannen, soms wat pijnlijk gevoel in uw borsten. Stuwing is een teken dat de melkproductie op gang komt. Door vaak te voeden, heeft u minder last van stuwing omdat de borst sneller wordt leeggedronken. De spanning in de borsten vermindert als u vóór de voeding een warme doek op uw borst legt, waardoor de melk eerder toeschiet. U kunt ook voor het aanleggen, met de hand de gespannen tepelhof leeg masseren zodat de baby makkelijker de borst kan pakken. Leg uw baby tijdens de stuwingsdagen in ieder geval wat vaker aan De ontlasting van uw baby De eerste dagen is de ontlasting van de baby zwart. Deze ontlasting noemen we meconium. Na enkele dagen verandert de kleur van de ontlasting; we noemen dat de overgangsontlasting. Uiteindelijk wordt de ontlasting dunner en meestal mosterdgeel van kleur. Het aantal ontlastingluiers varieert van twee tot meer dan zes per dag of zelfs enkele dagen helemaal niet Verschillende houdingen bij het voeden Een liggende houding is vooral prettig na de bevalling en tijdens de nacht- en ochtendvoedingen. U legt de baby dan helemaal op de zij, met oortjes, schoudertjes en heupjes op één lijn en het gezichtje naar u toegekeerd. Het mondje ligt ter hoogte van uw tepel, zodat uw baby geen moeite hoeft te doen om uw borst te pakken. Moeder en kind liggen buik tegen buik. U kunt de baby ook zittend voeden. In de zogenoemde Madonnahouding rust het hoofdje van de baby in uw elleboogholte. Uw onderarm steunt het ruggetje, terwijl u met uw hand de billetjes of een bovenbeentje vasthoudt. Gebruik eventueel kussens om goed gesteund en ontspannen te kunnen zitten. In de baker- of rugbyhouding legt u de baby op een kussen naast u, met het hoofdje van de baby op uw schoot. Lijfje en beentjes liggen onder uw arm, terwijl u uw hand onder het hoofdje legt. Uw baby kan in deze houding op de rug of op de zij tegen u aanliggen. Deze houding is vooral prettig bij zware borsten, stuwing of veel melk. Ook bij een kleine baby, gevoelige tepels, een verstopt melkkanaaltje of na een keizersnede is dit een fijne houding. Bij alle houdingen is het belangrijk dat de baby op de juiste hoogte ligt, met de oortjes, schoudertjes en heupjes op één lijn en het mondje tegenover uw tepel. Door de houdingen af te wisselen, kunt u tepelkloven voorkomen. Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 17

19 1.11. Uw eigen voeding Over het algemeen kunt u eten wat u gewend bent. Neem naast de drie hoofdmaaltijden wel enkele voedzame tussendoortjes zoals fruit, yoghurt of een boterham, en eet gevarieerd. De productie van moedermelk verhoogt de energiebehoefte namelijk met gemiddeld 500 kcal per dag. De meeste moeders hebben vooral behoefte aan meer drinken. Dat komt omdat borstvoeding extra vocht aan het lichaam onttrekt. Zorg er dus voor dat u voldoende drinkt. Bent u vegetariër, maar gebruikt u wel dierlijke producten (zoals zuivel en eieren), dan komen u en uw baby niets tekort. Eet u ook geen dierlijke eiwitten, dan hebben u en uw baby kans op tekorten aan bepaalde voedingsstoffen. In dit geval raden wij u aan contact op te nemen met een diëtist. De meeste moeders die borstvoeding geven, kunnen alles eten zonder dat de baby daar last van heeft. Sommige baby s reageren echter gevoelig op bepaalde voedingsstoffen in het eten van de moeder, bijvoorbeeld op uien of koolsoorten. Sporen van deze voedingsstoffen zijn 6 tot 24 uur na het eten ervan terug te vinden in de borstvoeding. Baby s die gevoelig zijn voor deze voedingsstoffen, huilen veel, hebben darmkrampen en/of laten veel windjes. Om vast te stellen of deze reactie ontstaat door de voeding van de moeder is het aan te bevelen om een voedingsdagboek bij te houden. Gedurende minimaal twee weken gebruikt de moeder een verdacht product niet. Komen de klachten terug als u het product weer gebruikt, dan is de gevoeligheid van de baby ervoor bewezen en kunt u het gebruik ervan beter vermijden Gebruik van genotmiddelen (cafeïne, alcohol, nicotine) Matig gebruik van producten waar cafeïne in zit (koffie, thee, cola, chocolade) geeft meestal geen problemen als u borstvoeding geeft. Is uw baby erg wakker of onrustig dan kan het laten staan van deze producten en/of de keuze voor de cafeïnevrije variant deze verschijnselen verminderen. Wij adviseren om geen alcohol te drinken in de periode dat u borstvoeding geeft. De alcohol die u drinkt komt namelijk in de moedermelk terecht. Voor de baby is het moeilijk deze giftige stof af te breken. Vooral de hersenen van de baby zijn extra gevoelig voor alcohol. Ook nicotine komt in de moedermelk terecht. Als u rookt, kunt u dit beter niet direct vóór de voeding van de baby doen en liefst niet in het bijzijn van de baby. De melkproductie vermindert naarmate u meer rookt en ook de toeschietreflex wordt er negatief door beïnvloed Toedienen vitamine K en D 1.14 Kolven Direct na de geboorte krijgen alle baby s 1 mg vitamine K toegediend. Vitamine K beschermt pasgeboren baby s tegen het krijgen van bloedingsziekten. Baby s die borstvoeding krijgen, hebben gedurende de eerste drie maanden 150 mcg vitamine K extra per dag nodig. Moedermelk bevat namelijk weinig vitamine K en voorziet niet in de vitamine K-behoefte van de baby in de eerste drie levensmaanden. Na drie maanden maakt het lichaam van de baby zelf vitamine K aan. Verder hebben alle kinderen tot vier jaar vitamine D als aanvulling op hun voeding nodig. Omdat vitamine D belangrijk is voor de botontwikkeling, wordt twee weken na de geboorte begonnen met het toedienen ervan. Dit gebeurt na overleg met de wijkverpleegkundige. Om de borstvoeding op gang te brengen en op peil te houden, moet u net zo vaak te kolven als wanneer de baby aan de borst zou drinken (elke 3 tot 4 uur kolven, minimaal 6 keer per dag). Wanneer de baby al enkele voedingen aan de borst drinkt, kolft u iedere gemiste voeding. U mag zelf aangeven of u ook s nachts wilt kolven. De verpleging staat hier positief tegenover. Kolfadviezen Was u handen met water en zeep voordat u gaat kolven. Probeert u zich te ontspannen en zorg voor een rustige omgeving. Vaker kolven werkt beter dan lang kolven. Kolven mag nooit pijn doen. U heeft over het algemeen s ochtends de meeste voeding. Laat bij grote hoeveelheden afgekolfde melk iets meer tijd tussen het kolven. Noteer het tijdstip en de hoeveelheid afgekolfde melk in het voedingsboekje. 18 Martini Ziekenhuis

20 Met de Symphony kolf kunt u uw eigen maximale kolfcomfort instellen. Hiervoor stelt u de kolf in tot het niet meer prettig voelt en dan draait u de kolf twee standjes terug. Maximale zuigkracht is niet gelijk aan maximale opbrengst! Als de melk begint te stromen, drukt u de knop van het afkolven in. Hierdoor wordt er minder vaak, maar wel krachtiger gekolfd. Als er maar een paar drupjes melk komen, is er al sprake van een toeschietreflex en kunt u de afkolfstand instellen. Komt er nog helemaal geen melk, dan is het niet verstandig om lang door te kolven. Het is beter om na anderhalf uur nog eens te kolven, dan 10 minuten door te kolven op een lege borst. Dubbelzijdig kolven wordt aangeraden vanwege de tijdswinst en de grotere melkproductie. Afwisselend de ene en de andere borst kolven schijnt geen meerwaarde te hebben. Borstmassage Borstmassage voor en tijdens het kolven, helpt om de melk te laten toeschieten. Hiervoor kunt u de volgende aanwijzingen volgen: Masseer de melkgangen en -kliertjes door met een vlakke hand van bovenaf richting de tepel te drukken. Maak cirkelvormige bewegingen met de vingers en concentreer de bewegingen gedurende enkele seconden op één plek voor u naar een andere plek gaat. Ga in een ronde beweging naar de tepelhof. Strijk licht van de bovenkant van de borst richting de tepelhof. Probeert u zich daarbij te ontspannen, aangezien ook dat bevorderend werkt op de toeschietreflex. Wat ook kan helpen, is gebruikmaken van de zwaartekracht door voorover te leunen en te schudden. Kolfapparaten U kiest zelf of u op de verpleegafdeling Pasgeborenen naast uw baby gaat kolven of op uw kamer op de afdeling Verloskunde. Op beide afdelingen zijn voldoende elektrische borstkolven Symphony en Lactina beschikbaar. U krijgt eenmalig een steriel kolfsetje. Na gebruik wordt het setje met handwarm water gereinigd en gedroogd. Eenmaal per 24 uur wordt het uitgekookt in de magnetron. Gekolfde melk bewaren Plakt u op de flesjes met afgekolfde moedermelk altijd een etiket met de datum, de tijd en de naam van de baby. Op de verpleegafdeling Pasgeborenen wordt de moedermelk in de koelkast bewaard. Op de afdeling Verloskunde is dit ook mogelijk. U, uw partner of een verpleegkundige van de afdeling Verloskunde kan de moedermelk vervolgens naar de verpleegafdeling Pasgeborenen brengen. Wanneer u thuis kolft en uw baby ligt in het Martini Ziekenhuis, houdt u dan rekening met de volgende richtlijnen: Afgekolfde moedermelk kan maximaal 48 uur bij 4 C in de koelkast worden bewaard. Dit geldt ook als de voeding voor een zieke of te vroeg geboren baby is. Verse moedermelk mag maximaal 4 uur op kamertemperatuur worden bewaard. Breng de melk altijd in een koeltas met koelelementen naar het ziekenhuis. Gekolfde melk verwarmen Verwam moedermelk nooit in de magnetron, maar in een flessenwarmer of onder een warme, stromende kraan. Op de verpleegafdeling Pasgeborenen is een speciale machine voor het opwarmen van moedermelk. Dit gebeurt met behulp van hete lucht. Na ontslag Als u uw keuze heeft gemaakt voor een borstkolf, kunt u deze kolf huren (of kopen) bij het Hulpmiddelencentrum Noordoost Nederland of bij particuliere adressen. Om de borstvoeding op gang te brengen is een goede elektrische liefst dubbelzijdige kolf nodig. De elektrische huurkolven voldoen aan deze eisen. Op de afdeling liggen folders met meer informatie over borstkolven. Ligt uw kind op de verpleegafdeling Pasgeborenen en bent u al met ontslag, dan kunt u op die afdeling kolven met de borstkolf Symphony. U krijgt eenmalig een steriel kolfsetje dat na gebruik eenmaal per 24 uur wordt uitgekookt in de magnetron. Ook verstrekt het ziekenhuis etiketten en steriele kunststof flesjes om de moedermelk in te bewaren. Schrijft u na het kolven altijd de datum, tijd en de naam van de baby op het etiket. Onder de kop Gekolfde melk bewaren leest u hoe en hoe lang u de melk thuis kunt bewaren. Gebruik voor het vervoer van de flesjes naar het ziekenhuis altijd een koeltas met koelelementen. Kolven met de hand Kolven met de hand is een eenvoudige en goedkope methode, het vergt meestal wel enige oefening. Deze methode is niet geschikt wanneer u langdurig moet kolven. Kolven met de hand kan op veel manieren. Eén van de mogelijkheden is de volgende: U laat de borst in uw hand rusten met de vingers eronder en de duim erop, ongeveer op de rand van de tepelhof. Uw vingers liggen er net op of er iets achter. U duwt de borst naar de ribben toe; een zware borst kunt u beter eerst ondersteunen. Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 19

21 Daarna knijpt u duim en vingers in een ritmische beweging samen. Het kan even duren voor de voeding begint te druppelen of te lopen. U verplaatst uw hand regelmatig rond de borst en pauzeert even als er niet veel melk meer komt. Normaal melkvolume Het melkvolume is dagen na de bevalling: ideaal: >750 ml/24 uur grensgeval: ml /24 uur laag: < 350 ml /24 uur Rooming-in Aan beide ouders bieden wij de mogelijkheid om dag en nacht bij de baby te blijven. De wieg staat bij voorkeur naast het bed van de moeder, zodat de moeder de baby kan zien en op elk moment bij zich kan nemen. Als u een keizersnede heeft ondergaan of minder mobiel bent, heeft de afdeling ook wiegjes die aan uw bed vastgekoppeld kunnen worden. Hierdoor kunt u gemakkelijker contact met uw kind maken. Rooming-in heeft als voordeel dat u de baby kunt aanleggen zo vaak en zo lang als de baby dit wil. Hierdoor kunt u in de eerste dagen 8 tot 12 voedingen per 24 uur proberen te geven, waardoor de melkproductie optimaal wordt gestimuleerd. Vraaggerichte zorg Deze afdeling Verloskunde biedt vraaggerichte zorg. Bij vraaggerichte zorg is de partner nauw betrokken bij de zorg voor de baby. Dit heeft een positief effect op de borstvoeding: uw partner leert ook de voedingssignalen van de baby te herkennen en is bij de meeste voedingen aanwezig Meer informatie over borstvoeding Vereniging Borstvoeding Natuurlijk (VBN) Contactpersonen van de VBN werken als ervaringsdeskundigen op vrijwillige basis en hebben zich bekwaamd in het ondersteunen van moeders die borstvoeding geven. Zij kunnen u helpen bij diverse vragen, bijvoorbeeld rondom de onderwerpen: te weinig of te veel melk of werken en borstvoeding. Ze organiseren ook informatiebijeenkomsten. Via de VBN kunt u informatieve en uitgebreide folders krijgen over uiteenlopende onderwerpen. U kunt contact opnemen of informatie opvragen via het landelijk telefoonnummer of via de website Borstvoedingsorganisatie La Leche League (LLL) Ook deze organisatie werkt met vrijwillige ervaringsdeskundigen die zich hebben zich bekwaamd in het ondersteunen van borstvoedende moeders en het organiseren van informatiebijeenkomsten. LLL geeft goede en uitgebreide folders uit over specifieke onderwerpen rondom borstvoeding. Als u vragen of twijfels heeft, kunt u contact opnemen met de ervaringsdeskundigen via het landelijke telefoonnummer Informatie vindt u ook op de website Nederlandse Vereniging Lactatiekundigen (NVL) Een lactatiekundige is een zorgverlener die gespecialiseerd is op het gebied van borstvoeding. Het werk van de lactatiekundige bestaat uit het geven van intensieve begeleiding en ondersteuning bij problemen met de borstvoeding. 20 Martini Ziekenhuis

22 U kunt een lactatiekundige inschakelen bij specifieke problemen, zoals voeden na een borstoperatie of een vroeggeboorte, bij borstweigeren, een meerling, etc. Bij verschillende zorgverzekeraars wordt deze zorg (gedeeltelijk) vergoed. U kunt de NVL bereiken via telefoonnummer Voor informatie kunt u ook de website raadplegen. Kenniscentrum Borstvoeding Op de website van Kenniscentrum Borstvoeding, vindt u veel informatie over borstvoeding; de informatie is samengesteld door borstvoedingsdeskundigen en moeders met borstvoedingervaring. Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 21

23 Hoofdstuk 2 Kunstvoeding Als u geen borstvoeding geeft, is kunstmatig bereide voeding een goed alternatief. Deze zogenoemde kunstvoeding heeft een aantal voordelen: Ouders weten altijd hoeveel melk de baby heeft gedronken. De partner kan zich meer betrokken voelen bij het voeden. De moeder heeft meer vrijheid. U kunt tijdens uw verblijf gebruikmaken van de kunstvoeding die de afdeling op voorraad heeft. Dat geldt ook voor de kunstvoeding die uw baby krijgt als bijvoeding naast de borstvoeding. Zorg ervoor dat er voeding in huis is als u met ontslag gaat. Om stuwing in uw borsten te voorkomen, raden wij u aan om na de geboorte een strakke bh aan te doen Bijvoeding Soms hebben baby s naast borstvoeding extra voeding nodig. Dit kan verschillende medische redenen hebben, bijvoorbeeld: het geboortegewicht is te laag (minder dan 2750 gram); het geboortegewicht is te hoog (hoger dan 4250 gram); moeder heeft (zwangerschaps)diabetes; de baby heeft 24 uur na de geboorte nog niet geplast. Bijvoeden gebeurt altijd in overleg met de verpleging. Het geven van bijvoeding kan het vraag-en-aanbodprincipe van de borstvoeding namelijk nadelig beïnvloeden. Als er sprake is van te weinig borstvoeding, is het verstandig om na de borstvoeding te kolven (zie hoofdstuk 1.13). Als uw baby bijgevoed wordt naast de borstvoeding, spreekt de kinderarts of verloskundige de hoeveelheid af. Mocht bijvoeding thuis ook nog nodig zijn, dan spreekt de verloskundige dit met u af. Als u van borstvoeding overgaat op volledige kunstvoeding, bouwt u de hoeveelheid kunstvoeding langzaam op, te beginnen bij ml per kunstvoeding. Dit wordt in de volgende dagen met zo n 10 ml per kunstvoeding opgehoogd. De hoeveelheid die een baby nodig heeft, varieert van140 tot 200 ml per kg lichaamsgewicht per dag en is mede afhankelijk van leeftijd, gewicht en activiteit van de baby. Raadpleeg altijd de arts, verloskundige of het consultatiebureau voor de juiste hoeveelheid kunstvoeding Aantal kunstvoedingen per dag De meeste pasgeboren baby s vragen zelf om de twee à vier uur om een voeding. Dit ritme kan variëren. In de eerste maand zullen dit ongeveer zes tot acht voedingen per dag zijn, daarna zijn het dagelijks vijf of zes voedingen. Als leidraad kunt u het beste de behoefte van de baby volgen. Het is normaal dat een kind per voeding soms wat meer of juist wat minder wil drinken. De hoeveelheid per dag is belangrijker dan het aantal voedingen. Een voeding duurt ongeveer 5-30 minuten Kunstvoeding klaarmaken Op de afdeling Verloskunde gebruiken wij kant-en-klare kunstvoeding die u kunt opwarmen in de magnetron. De voeding moet goed gemengd worden; schud de fles daarom voor en na het opwarmen. U kunt de temperatuur van de voeding controleren door een paar druppels op de binnenkant van de pols te laten lopen. Als de voeding even warm aanvoelt als de huid (ongeveer 30 à 35 C) is het goed. Voor het zélf klaarmaken van de kunstvoeding gelden de volgende richtlijnen: Was van tevoren uw handen. Kijk op de verpakking hoe de voeding bereid moet worden. Gebruik koud kraanwater als u de voeding per keer klaarmaakt. Gebruik gekookt en afgekoeld water als u meerdere voedingen tegelijk klaarmaakt. Bewaar klaargemaakte voeding afgesloten en maximaal acht uur in de koelkast. Bewaar klaargemaakte voeding niet langer dan één uur bij kamertemperatuur. Gooi restjes voeding altijd weg! Spoel fles en speen direct na gebruik af met koud water en reinig ze daarna in de vaatwasser (minimaal 55 C) of in een heet sopje met een flessenborstel. U kunt de fles ondersteboven op een schone doek laten drogen. Als fles en speen op deze manier gereinigd worden, is uitkoken niet nodig. 22 Martini Ziekenhuis

24 2.5. Hoe geeft u kunstvoeding? Neem de baby op schoot om de kunstvoeding te geven. Dit voorkomt verslikken en is dus veiliger. Voor de sociale ontwikkeling van uw baby is het beter om de baby zoveel mogelijk zelf (u of uw partner) te voeden in een rustige omgeving. Huid-op-huidcontact draagt daar ook aan bij. Als u de arm waarop de baby rust afwisselt, voorkomt u dat de baby een voorkeurshouding ontwikkelt. Meer informatie over kunstvoeding Kijk voor meer informatie over kunstmatig bereide voeding op de volgende website: Voedingsboekje verpleegafdeling Verloskunde 23

25 Ruimte voor aantekeningen: 24 Martini Ziekenhuis

26 Martini Ziekenhuis Postadres Postbus RM Groningen Bezoekadres Van Swietenplein 1 Groningen Algemeen telefoonnummer (050)