OORZAAK EN BEHANDELI NG
|
|
- Valentijn van Loon
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 OCD Obsessief-compulsieve stoornis (OCD/OCS), dwangstoornis of dwangneurose, is een vorm van irrationeel gedrag door rationele mensen. OCD is een angststoornis met stereotype gedrag en varieert sterk in ernst. Dwangneurotische problemen zijn zowel mentaal (dwanggedachten) als motorisch (dwanghandelingen). De dwanggedachten hebben betrekking tot: schade of leed kunnen doen, vies/besmet zijn patiënt/anderen/objecten, twijfel juistheid handelen. De dwanghandelingen zijn: vaak controleren gevaarlijke dingen (controledwang) en excessief poetsen/wassen (schoonmaak/wasdwang). Opvallend is dat als iemand anders de handelingen verricht ze dit sneller vertrouwen. In de DSM-IV is naast de dwanghandelingen en -gedachten OCD ook nog: het bewustzijn van onredelijkheid, lijden/beperking functioneren, niet door middelen of somatische aandoening. Niet alle irrationele compulsieve gedachten zijn gelinkt aan OCD. Mensen met psychosen zien hun irrationele gedrag niet als het gevolg van hun eigen handelen, maar ingegeven van buitenaf. Mensen met hypochondrie en gegeneraliseerde-angststoornis maken zich druk over de toekomst. Ook is hier meer variatie in de gedachten en voelen ze niet dat de gedachten misplaatst zijn. Mensen met OCD passen ook neutraliserend gedrag toe waarbij ze iets goed praten of telkens dingen checken. OCD heeft een jaarprevalentie onder de 1% (0.5% Nederland) en lifetimeprevalentie van 1.6% (0.9% Nederland) in Amerika. De diagnose wordt vaak aan het einde van de adolescentie of begin volwassenheid gesteld. Het is een chronische aandoening, waarbij weinig mensen hulp zoeken, met fluctuaties in ernst (door stress, comorbiditeit 66% depressie). Het komt even vaak voor bij vrouwen en mannen, vrouwen hebben vaker wasdwang, mannen hebben vaker controledwang. OORZAAK EN BEHANDELING Volgens de psychoanalytische visie is neurotische angst het gevolg van het falen van de afweermechanismen. Dit zorgt voor onaanvaardbare gedachten die vaak van agressieve of seksuele aard zijn. Een obsessie met vuil toont volgens psychoanalytica een anaal-seksuele fixatie aan. De basis van een dwangneurose wordt gelegd in de peutertijd (anale fase). Hier is echter weinig wetenschappelijk bewijs voor. De leertheorie stelt dat dwangstoornissen komen door klassieke conditionering en in stand gehouden worden door operante conditionering (two factor model). Bewijs voor het aanleren via klassieke conditioneren is zwak, omdat men meestal niet een specifieke gebeurtenis heeft waardoor het zou komen. Wel laat operante conditionering zien dat men zich beloond voor het ontwijkend gedag en bij stoppen hiervan men langzaam de angst kan laten verdwijnen. De cognitieve theorie stelt dat er geen verschil is tussen de inhoud van rare gedachten van 'normale' mensen en die met OCD. Wel is er een hogere frequentie en weerstand (wat het juist aanwakkert). De weerstand komt door Thought-Action Fusion (Rachman) wat stelt dat de gedachten van iemand voelen alsof ze daarmee een gebeurtenis kunnen aanpassen. Mensen met OCD voelen ook verhoogde (mogelijke) dreiging en verantwoordelijkheid. Door herhaald handelingen te doen zal het vertrouwen erin juist afnemen. Samenvatting Psychostudent.nl 1
2 Vanuit biologisch perspectief wordt er gekeken naar het beheersen van impulsen door het brein. Dit begint in de orbitale regio van de frontale cortex en gaat via de caudale nucleus (die de sterkste impulsen door laat) en eindigt in de thalamus. Iemand met OCD heeft hier een disfunctionaliteit en medicijnen die serotonine beïnvloeden hebben een positief effect (50-80%). Echter werken de SSRIs niet voor iedereen en hebben ze veel bijeffecten. Tweelingenonderzoek laat zien dat OCD een sterk genetisch aspect heeft. Met exposure therapie kunnen mensen met OCD zien dat zonder compulsief handelen er niets ernstigs gebeurd. Gedragstherapie is vaak ambulant en bij ernstige gevallen kan klinische opname zeer goede resultaten boeken. De effecten zijn vaak van levenslange duur. Responsepreventie is het blootstellen aan een stimulus zonder de rituelen uit te voeren. Smetvrees kan het beste ook met cognitief-therapeutische behandeling aangepakt worden, men leert dan dat de bacteriën niet eng zijn. De behandeling is niet gericht op de oorzaak, maar op de houding van de patiënt. PTSS Posttraumatische-stressstoornis (PTSD/PTSS) gebeurt na het slecht verwerken van een trauma. Men beleeft het telkens opnieuw (mentaal) en vermijden situaties die hen eraan doet denken. Ook hebben ze verhoogde prikkelbaarheid en mindere reactie op de omgeving. Ze voelen intens verdriet, angst, boosheid, onveiligheid, onmacht en hopeloosheid. Selye omschrijft in het General Adaptation Syndrome hoe men een trauma verwerkt: schokfase, alarm/contra-shockfase, aanpassingsfase of uitputtingsfase. Kübler-Ross stelt dat mensen slecht nieuws verwerken door: ontkenning, woede, marchanderen, depressie en aanvaarding. Horowitz beschrijft een algemeen stress-repsonsesyndroom: 'outcry', ontkenning, herbeleven, doorwerken, voltooiing. PTSS behoort tot de angststoornissen. Een trauma is volgens de DSM-IV het getuigen/ervaren/confrontatie met één of meerdere gebeurtenissen waarbij feitelijke/dreigende overlijden/ernstig letsel/bedreiging fysieke integratie van anderen/zelf. Het roept reacties op van intense angst/hulpeloosheid/afschuw. Iemand die dagelijks erge dingen ziet en hier geen last aan ondervind zal dus geen PTSS krijgen. PTSS komt door één specifieke gebeurtenis (type I-trauma) of langdurig/herhaalde gebeurtenissen (type II-trauma). Wanneer naasten ook beïnvloed worden spreek je van trauma-infectie. Langdurige/onverwachte trauma's (door bekenden) hebben een hogere kans om te ontwikkelen tot PTSS. Training en anticipatie verminderen de kans. Mensen met PTSS herinneren vaak (onvrijwillig) het trauma. Ook dromen ze er vaak over. En kunnen ze zich gedragen of voelen alsof de traumatische ervaring opnieuw wordt beleefd. Herbeleving kan ook komen door externe factoren zoals vuurwerk. Als laatste zijn er ook fysiologische reacties die door interne of externe prikkels kunnen komen. Mensen met PTSS vermijden vaak de traumatische situatie. Ook voelen ze minder voor hun omgeving en voelen ze zich onbegrepen. Door deze afkapping kan men dubbel slachtoffer worden (secundaire victimisatie). Ook hebben sommige mensen met PTSS het gevoel een beperkte toekomst te hebben. Bij PTSS komt verhoogde prikkelbaarheid voor. Dit resulteert in slaapklachten, moeite met emoties beheersen, concentratie problemen. Volgens de DSM-IV moet een PTSS ook subjectief lijden veroorzaken en beperking in het functioneren laten zien (minimaal 1 maand). Acute PTSS is binnen 3 maanden en PTSS is bij langer chronisch. Als de symptomen later dan na een half jaar komen is er uitgestelde/verlate PTSS. Er zijn verbanden met de gegeneraliseerde-angststoornis betreffende de Samenvatting Psychostudent.nl 2
3 angst/gepieker/concentratie problemen. Bij driekwart van de mensen met PTSS wordt ook een andere DSM-IV diagnose gesteld (comorbiditeit). Bij mannen is dit vaak alcoholisme, depressie, gedragsstoornis, verslaving. Bij vrouwen is dit vaak depressie, specifiek fobie, paniekstoornis, sociale fobie, alcoholisme. ACUTE-STRESSSTOORNIS De acute-stressstoornis (ACSS) is ook een reactie op een externe en traumatisch ervaring. Het vindt binnen een maand plaats en moet van elke categorie bij PTSS (herbeleven, vermijden, toegenomen arousal) één eigenschap hebben. Dissociatie komt veel voor en uit zich in derealisatie, depersonalisatie en dissociatieve amnesie. Bij driekwart van de mensen met ACSS wordt later PTSS geconstateerd. Prevalentiecijfers liggen tussen 14 tot 33% bij mensen die aan een trauma zijn blootgesteld. EPIDEMIOLOGIE In onderzoek wordt er gebruik gemaakt van gestructureerde interviews en vragenlijsten om PTSS (ACSS) vast te stellen. Voorbeelden zijn de Nederlandse CAPS en ZelfinventarisatieLijst PTSS. Van Nederlanders geboren in de jaren 20 en 30 heeft 5% een PTSS (oorlogen). Breslau stelt dat 1 op de 12 ooit een PTSS zal ontwikkelen (15-24% van trauma mee makers). Geconcludeerd kan worden dat een trauma algemeen voorkomt, PTSS ongeveer 7-12% van de bevolking aanraakt, het risico per gebeurtenis varieert. Het komt twee keer zo vaak voor bij vrouwen als mannen. Oorzaken kunnen liggen in genetische predispositie. Ook een lagere educatie is een indicatie dat er meer nazorg nodig is. Ook afgezonderde mensen hebben een hogere kans op PTSS. Mensen met een sterke externe locus of control (beheersing) ontwikkelen eerder PTSS. Wel is belangrijk dat de omstandigheden tijdens een traumatische gebeurtenis (proximale factoren) een betere voorspeller voor de kans op een PTSS zijn dan eerdergenoemde statistische factoren (distale factoren). Peri traumatische dissociatie zorgt voor een verhoogde kans op PTSS. OORZAAK Vanuit psychobiologische hoek kan met betrekking tot PTSS gesteld worden dat men na een trauma veranderingen in het centrale zenuwstelsel laat zien. Er is hyperalertheid, hyperreactiviteit, veranderde reactie op stress en gevoelsverdoving. Mensen met PTSS zullen dus een situatie niet goed meer beoordelen, maar zien het meteen als een bedreiging. De hyperactiviteit kan ook zorgen voor concentratieproblemen. Bij PTSS is de regeling van norepinefrine en adrenocorticotroop hormoon (ACTH) verstoord, deze bereiden mensen voor op actie, de HPA-as (cortisol, stress-hormoon) is ontregelt. Psychofysiologisch reageren mensen met PTSS ook heftiger (hartslag, zweten). Bij angst is ook een verhoogde secretie van endogene opioïdepeptiden (hogere pijndrempel, emotionele vervlakking). Mensen met PTSS hebben een verlaagd basis niveau van cortisol welke bij een stress situatie ernstig omhoog schiet. Er zijn afwijkingen in de amygdala (verhoogde activiteit), hippocampus (kleiner/schade) en mediale frontale cortex. Tweelingenonderzoek laat zien dat er een genetisch aspect is. Samenvatting Psychostudent.nl 3
4 De psychodynamische verklaring voor PTSS is dat men een trauma nog moet verwerken maar dit door de afweermechanismen (verdringen, ontkenning, isolatie) wordt tegengehouden. Horowitz beschrijft een algemene stress-responsesyndroom voor normale mensen: outcry, ontkenning, herbeleving, doorwerken, voltooiing. Mensen met PTSS zijn volgens hem nog bezig met het verwerken van de informatie (ontkenning/herbeleving) en zullen hier klaar mee zijn (voltooiing) als het in de cognitieve structuren bijgezet kan worden (assimilatie), ze aangepast worden (accommodatie) of nieuwe mentale schema's worden gemaakt. Volgens de leertheoretici komt PTSS door klassiek conditioneren (angstresponse door associatie) en operant conditioneren (vermijden geconditioneerde prikkels) (two factor model). Door de associatie kunnen normale dingen ook als angstig worden ervaren. Deze negatieve bekrachtiging zorgt er samen met positieve bekrachtiging in de vorm van hulp/empathie voor dat het in stand blijft. Vanuit de cognitieve verklaring komt PTSS door stress, een niet geslaagde wisselwerking tussen persoon en omgeving. Bij een stress situatie is er sprake van angst (primaire beoordeling), men kan dan hierop reageren (secundaire beoordeling) met emotie/individugerichte of probleem/taakgerichte coping. De functionele illusie van onkwetsbaarheid is geschonden en men voelt zich dan constant kwetsbaar. De cognitieve theorie van Ehlers en Clark stelt dat mensen met PTSS constant in angst leven en een dreiging ervaren en onvrijwillig terugdenken (intrusies) aan het trauma. Ze hebben buitengewone negatieve interpretatie van het trauma/gevolgen, verstoring van autobiografisch geheugen, disfunctionele cognitieve/gedragsmatige reacties bij het ervaren van dreiging. BEHANDELING Meteen na een traumatische gebeurtenis wordt er gebruik gemaakt van outreach, men kan (op een niet dringende wijze) zijn gevoelens uiten (critical incident stress debriefing). Deze debriefing kan het risico op PTSS verhogen doordat het normale verwerkingsproces wordt verstoord, er een nadruk op de (negatieve) emoties wordt gelegd en er te weinig tijd is om de prikkels te laten habitueren. Gedragstherapie is het geleidelijk blootstellen aan het trauma door middel van herinneringen/situaties. De fobische angstreactie wordt hiermee tegengegaan door in een veilige situatie de stimuli op te zoeken (in vivo/imaginair). Hierbij kan graduele exposure of flooding worden toegepast. Exposure is wel lastig, omdat zowel de patiënt als therapeut langdurig aan lastige beelden wordt blootgesteld. Cognitieve (gedrags)therapie bestaat uit blootstelling aan traumatische herinneringen, cognitieve herstructurering van betekenis of een combinatie van beide. De bedoeling is het cognitief disfunctioneren te veranderen. Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR) van Shapiro is een krachtige manier bij PTSS en ACSS bij type I-trauma. Door mensen aan de negatieve gedachten/gevoelens te laten denken en snel de handen van de therapeut te laten volgen (die horizontaal bewegen) en daarna hierop een focus te leggen wordt er cognitieve herinterpretatie bereikt. Deze methode werkt evengoed als cognitieve gedragstherapie en beter dan farmacotherapie (SSRIs), ook is het minder belastend voor de deelnemers. Het is niet goed verklaard waarom het zo goed werkt. Interapy is therapie via internet waar schrijfopdrachten aan vastzitten (beschrijven, herinterpreteren, afsluiten). Feedback komt van een therapeut en het blijkt zeer goed te werken. Samenvatting Psychostudent.nl 4
5 De psychodynamische therapie hoort bij het verwerkingsmodel van Horowitz wat voltooid moet worden. Hierbij kan men traumadesensitisatie toepassen waarbij iemand telkens ernstigere stukken van het trauma verteld (hiërarchie) en hierbij ademshalings/relaxoefeningen doet. Onder hypnotherapie kan een cliënt ook geholpen worden door de geconditioneerde emoties af te vlakken. De kortdurende psychodynamische therapie zoekt een oplossing voor het conflict tussen de aanwezige ideeën en deze van het conflict. De effecten van deze drie behandelingen zijn ongeveer gelijk en langdurig. Samenvatting Psychostudent.nl 5
OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS
OBSESSIEVE-COMPULSIEVE STOORNIS Obsessies: Constant herhalende gedachten, beelden of impulsen die moeilijk onder controle te krijgen zijn. De persoon weet dat zijn obsessieve gedachte overdreven en onnodig
Nadere informatiePTSS - diagnostiek en behandeling. drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren
PTSS - diagnostiek en behandeling drs. Mirjam J. Nijdam psycholoog / onderzoeker Topzorgprogramma Psychotrauma AMC De Meren Opbouw Diagnose PTSS Prevalentiecijfers PTSS en arbeid Preventie van PTSS Behandeling
Nadere informatieTSCYC Ouderversie. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. Jeroen de Groot. ID 256-18 Datum 24.12.2014. Informant:
TSCYC Ouderversie Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen ID 256-18 Datum 24.12.2014 Informant: Mieke de Groot-Aerts moeder TSCYC Inleiding 2 / 10 INLEIDING De TSCYC is een vragenlijst die
Nadere informatieTSCYC. Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen. HTS Report. Julia de Vries ID Datum Ouderversie
TSCYC Vragenlijst over traumasymptomen bij jonge kinderen HTS Report ID 15890-3156 Datum 18.07.2017 Ouderversie Informant: Jeroen de Vries Vader INLEIDING TSCYC 2/8 Inleiding De TSCYC is een vragenlijst
Nadere informatieIN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST. Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen
IN HET PERSPECTIEF VAN DE ANGST Dr. Fabiënne Naber Pedagogische Wetenschappen naber@fsw.eur.nl Interactie tussen biologische en omgevingsfactoren ANGST Angst is een emotie veroorzaakt door een waargenomen
Nadere informatieWorkshop NET: Narratieve Exposure Therapie. Ruud Jongedijk & Gerdie Eiting
Workshop NET: Narratieve Exposure Therapie Ruud Jongedijk & Gerdie Eiting Wie werkt er met: Imaginaire Exposure? EMDR? CGT voor PTSS? BEPP? NET? Overige? Ruud Jongedijk - Narratieve Exposure Therapie -
Nadere informatieANGST. Dr. Miriam Lommen. Zit het in een klein hoekje? Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.
ANGST Zit het in een klein hoekje? Dr. Miriam Lommen Assistant professor Klinische Psychologie en Experimentele Psychopathologie m.j.j.lommen@rug.nl Wie is er NOOIT bang? Heb ik een angststoornis? Volgens
Nadere informatieEMDR. Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie
EMDR Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is EMDR? Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van
Nadere informatieKlik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen.
58 Links www.bureaujeugdzorg.info Klik bovenaan op jeugdigen. Hier vind je alle informatie over Bureau Jeugdzorg en hoe je met ze in contact kan komen. www.emdr.nl Informatie over de behandeling met EMDR.
Nadere informatieHoorcollege 3: Angststoornissen
Hoorcollege 3: Angststoornissen Hoofdstuk 4. Angst is heel belangrijk. Zonder angst zouden we nauwelijks overleven en extreme angstreactie is op gepaste momenten alleen maar goed. Ons lichaam is optimaal
Nadere informatieEMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring
EMDR Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR betekent: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een behandeling voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van
Nadere informatiePosttraumatische stressstoornis na uitzending
Posttraumatische stressstoornis na uitzending Factsheet Inleiding Een ruime meerderheid van de Nederlandse bevolking (ongeveer 80%) krijgt ooit te maken met één of meer potentieel traumatische gebeurtenissen.
Nadere informatieEMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring
EMDR Therapie voor mensen met een traumatische ervaring Wat is EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last blijven houden van de gevolgen
Nadere informatieE M D R een inleiding
E M D R een inleiding Lucinda Meihuizen GZ-psycholoog Zorgpartners Midden-Holland lucinda.meihuizen@zorgpartners.nl Wietske Soeteman GZ-psycholoog Pro Persona w.soeteman@propersona.nl Wat haal je uit deze
Nadere informatieDe Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk. 2013 Universitair Ziekenhuis Gent
De Obsessief-Compulsieve stoornis: behandeling in de praktijk Dr. Leyman Lemke Deswarte Annelies 2013 Universitair Ziekenhuis Gent Inhoud workshop Kapstok: Het neurotische lussenmodel (NLM) (R. Schacht
Nadere informatieNarratieve Exposure Therapie NET
Narratieve Exposure Therapie NET PTSS behandeling bij meervoudig (en complex) trauma Workshop VGCT 2018 Ruud Jongedijk & Simone de la Rie Introductie: Video https://www.youtube.com/watch?v=cwf79ziszli
Nadere informatiePosttraumatische-stressstoornis en NET therapie. Sabina Brinkman, verpleegkundig specialist i.o Khady Sagna, sociaal psychiatrisch verpleegkundige
Posttraumatische-stressstoornis en NET therapie Sabina Brinkman, verpleegkundig specialist i.o Khady Sagna, sociaal psychiatrisch verpleegkundige Even voorstellen Arq Psychotrauma Expert Groep is een groep
Nadere informatieWat kan ik wél doen bij angst of dwang in mijn gezin?
Wat kan ik wél doen bij angst of dwang in mijn gezin? Angst Angst ontstaat in de hersenen in de amygdala. Amygdala stimuleert: Schrikreflex Bevriezen Bijniermerg: adrenaline (Lichaam wordt in optimale
Nadere informatieHet geïntegreerd behandelen van verslavingsproblematiek en PTSS
Het geïntegreerd behandelen van verslavingsproblematiek en PTSS Dag van de Inhoud Den Haag 28 september 2017 Ante Lemkes, GZ-psycholoog in opleiding tot Specialist Inleiding Introductie van mezelf, jullie
Nadere informatieEMDR bij adolescenten
EMDR bij adolescenten Een vorm van traumabehandeling Marijke de Koning-Groothuizen ZMC Kinderen en Jongeren van de Gelderse Roos Voorbeelden uit de praktijk Sofie, 16 jaar. Klachten, sinds ongeveer een
Nadere informatieVoorlichting Angst en Dwangstoornissen
Voorlichting Angst en Dwangstoornissen INHOUD Wat is Angst? De meest voorkomende angststoornissen Oorzaken Behandeling en aanmelding Tips voor de omgeving Tijd voor vragen Wat is Angst? Fear: emotionele
Nadere informatieStress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening
Stress, spanningen, en psychosociale problematiek na confrontatie met een hart- of longaandoening 1. Wat is stress? 2. Een aandoening als oorzaak voor stress en psychosociale problematiek 3. Problematiek
Nadere informatieAardbevingen en psychische klachten
Aardbevingen en psychische klachten (Karin Folkers, Klinisch Psycholoog) Jantien Mast, Verpleegkundig Specialist Peter Pijper en Coosje Klootwijk, verpleegkundigen Bouke Koopmans, psychiater Loppersum,
Nadere informatieEMDR. Eye Movement Desensitization and Reprocessing
EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing Wat is EMDR Eye Movement Desensitization and Reprocessing, afgekort tot EMDR, is een therapie voor mensen die last houden van de gevolgen van een schokkende
Nadere informatieDepressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist
Depressie en angst bij de ziekte van Parkinson Rianne van Gool Verpleegkundig specialist Dopamine Ziekte van Parkinson: minder dopamine Dopamine is een signaalstof die de communicatie tussen hersencellen
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatie26 januari januari 2009
FiST-debriefing Dendermonde 26 januari 2009 29 januari 2009 Welke psychische reacties kunnen we nu verwachten bij getroffenen, families en hulpverleners? FiST Team Oost-Vlaanderen getroffenen - reactieverloop
Nadere informatieDiagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders
Diagnostiek volgens het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Inleiding Bij de diagnostiek van psychische klachten in de huisartsenpraktijk worden niet altijd dezelfde diagnostische criteria
Nadere informatieComplexe PTSS Zoek als PMTer samenwerking met EMDR-therapeuten
Beweging en lichamelijkheid in het EMDR-proces Henriëtte van der Meijden 4-11-2016 Complexe PTSS Zoek als PMTer samenwerking met EMDR-therapeuten Eye Movement Desensitization Reprocessing 1989 beschreven
Nadere informatieBehandeling informatie.
Behandeling informatie. Bij een wachttijd langer dan een maand wordt de mogelijkheid geboden om door te verwijzen naar een andere GBGGZ- aanbieder. Psychologenpraktijk NK heeft nauwe contacten met een
Nadere informatieAngststoornissen bij ouderen. Arjan Videler GGz Breburg SeneCure
Angststoornissen bij ouderen Arjan Videler GGz Breburg SeneCure Programma Angststoornissen Verschillen in etiologie & fenomenologie Differentiële diagnostiek Behandelopties Angststoornissen Angst is functioneel
Nadere informatieScreen & Treat. Sjef Berendsen
Screen & Treat Sjef Berendsen 19-4-2012 Handboek PTSS Natuurlijk verloop stress reacties Het IVP stepped care model watchfull waiting door interne opvang, professionele back-up en monitoring eerste opvang
Nadere informatieDepressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatieAngststoornissen. Verzekeringsgeneeskundig protocol
Angststoornissen Verzekeringsgeneeskundig protocol Epidemiologie I De jaarprevalentie voor psychische stoornissen onder de beroepsbevolking in Nederland wordt geschat op: 1. 5-10% 2. 10-15% 15% 3. 15-20%
Nadere informatieKindermishandeling; Wel of geen diagnose? Drs. A van Dijke Drs. M. Reijns
Kindermishandeling; Wel of geen diagnose? Drs. A van Dijke Drs. M. Reijns Impact afhankelijk van aantal factoren: Eigenschappen van trauma zelf Eigenschappen van het kind Eigenschappen van omgeving Eigenschappen
Nadere informatieBijscholing: Mogelijkheden eerste lijn
Bijscholing: Mogelijkheden eerste lijn T R A U M A C E N T R U M B E L G I Ë 3 0 A P R I L 2 0 1 3 C O P Y R I G H T D O R I S D H O O G H E Welke hulp hebben mensen nodig? Studie van Dyregrov & Nordanger,
Nadere informatieBehandeling van OCD. tony de clippele klinisch psycholoog
Behandeling van OCD tony de clippele klinisch psycholoog DSM - IV Dwanggedachten recidiverende en aanhoudende gedachten, impulsen of voorstellingen, die gedurende bepaalde momenten van de stoornis als
Nadere informatieMaar wat als het toch gebeurt? TRAUMAVERWERKING BMW MEDIATION COACHING TRAININGEN
Maar wat als het toch gebeurt? Bedrijfspresentatie D.O.e.N. Hoe te handelen bij Cor van Alderwegen Hulpverlener / Coach / Trainer Doel van Directe Opvang en Nazorg: Het verminderen van psychische problemen
Nadere informatieDe ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp
De ontwikkeling en evolutie van posttraumatische stressklachten bij mensen met brandwonden na een ramp Nancy Van Loey Wetenschappelijk onderzoeker VSBN Corinne Reynders Onderzoekscoördinator België Inhoud
Nadere informatieAngst en Kanker, wanneer klopt er iets niet? Dr Christine Brouwer- Dudok de Wit, klin psycholoog
Angst en Kanker, wanneer klopt er iets niet? Dr Christine Brouwer- Dudok de Wit, klin psycholoog Opzet van deze presentatie Korte introductie van mijzelf. Theorie: Wat is angst? Wanneer klopt er iets niet?
Nadere informatieDe behandeling van complexe rouw. Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut
De behandeling van complexe rouw Jantien Piekstra GZ psycholoog / cognitief gedragstherapeut Disclosure of interest Mogelijke belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven
Nadere informatieEFFECTIVITEIT VAN METHODIEKEN VOOR SLACHTOFFERS
EFFECTIVITEIT VAN METHODIEKEN VOOR SLACHTOFFERS WAT WETEN WEOVER DE EFFECTIVITEIT VAN METHODIEKEN IN DE VERSCHILLENDE FASEN VAN HET VERWERKINGSPROCES? Fasen in het verwerkingsproces Verschillende auteurs
Nadere informatieDebriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013
Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed
Nadere informatieGrensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie
Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie
Nadere informatiePosttraumatische stress-stoornis
Cure + Care Solutions is hèt landelijk behandel- en expertisecentrum voor complexe psychische aandoeningen en werkt nauw samen binnen een landelijk netwerk van zorginstellingen door het hele land. Cure
Nadere informatierecidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst
Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst
Nadere informatieExploring EMDR-therapy and tinnitus. Linda Hochstenbach-Nederpel Gz-psycholoog
Exploring EMDR-therapy and tinnitus Linda Hochstenbach-Nederpel Gz-psycholoog Introductie Voorstellen: GZ-psycholoog, gedragstherapeut en traumatherapeut (EMDR) eigen eerstelijnspraktijk (verwijzingen
Nadere informatieWanneer Trauma je leven bepaalt.
Wanneer Trauma je leven bepaalt. Diagnose en behandeling van PTSS. Dirk Van den Abbeele - UZ Gent Wat is PTSS? Blootstelling aan een (zichzelf of anderen) Herbelevingen Vermijding en afvlakking van gevoelsleven
Nadere informatieMIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie
MIDDELENMISBRUIK + angststoornissen depressie Enkele cijfers 17,9 % van de patiënten met een angststoornis lijdt aan een alcoholverslaving 19,4% van de alcoholverslaafden heeft een angststoornis (Addiction
Nadere informatieFactoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten
Factoren in de relatie tussen angstige depressie en het risico voor hart- en vaatziekten In dit proefschrift werd de relatie tussen depressie en het risico voor hart- en vaatziekten onderzocht in een groep
Nadere informatieStress, depressie en cognitie gedurende de levensloop
SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,
Nadere informatieInhoud: Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme. Wat is EMDR?
Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme Ank Goosen Gezondheidszorgpsycholoog GGzE 21 09 2012 Wat is EMDR Indicatie Doel Doelgroep Methode Aanpassingen Resultaten 2 cliënten Inhoud:
Nadere informatieNarratieve Exposure Therapie
Narratieve Exposure Therapie MANP jubileumcongres Patricia Strijk Even voorstellen Wat doet Stichting Centrum 45: Diagnostiek en behandeling complexe psychotraumaklachten VS-GGZ: Werkzaam op de polikliniek
Nadere informatieSCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE
SCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE Dyslexie Moeite met de techniek van het lezen en spellen, door problemen om het woordniveau en met als belangrijk kenmerk dat geen echte automatisering van het lezen
Nadere informatieBoek Slapende honden? Wakker maken!
Boek Slapende honden? Wakker maken! A.Struik, ontwikkelingspsycholoog/ systeemtherapeut Joany Spierings Drie testen Weinig theorie en veel praktijk CD-Rom/ werkbladen Formulier zes testen Geen protocol
Nadere informatieIngrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS. Jaap Dogger
Ik zal handhaven Ingrijpende gebeurtenissen Agressie en geweld Preventie Opvang Behandelen van PTSS Jaap Dogger Definitie. Onder een traumatische ervaring wordt verstaan: een gebeurtenis die een dreigende
Nadere informatieReeks 11. Psychiatrie op volwassen leeftijd
Reeks 11 Psychiatrie op volwassen leeftijd Psychiatrische aandoeningen Wanneer ben je ziek en wat is normaal? Hoe wordt een diagnose gesteld? Symptomen van de meest voorkomende ziektebeelden Angst Depressie
Nadere informatiePOSTTRAUMATISCHE STRESS STOORNIS (PTSS)
POSTTRAUMATISCHE STRESS STOORNIS (PTSS) PATIËNTENINFORMATIE ALGEMEEN Wat is een psychotrauma? Schokkende gebeurtenissen zoals ongelukken, lichamelijk of seksueel geweld, huiselijk geweld, incest, natuurrampen
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie
Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieOmgaan met de PP ramp Welke reacties kunnen we nu verwachten bij de hulpverleners? FiST Limburg
www.fist.be Omgaan met de PP ramp Welke reacties kunnen we nu verwachten bij de hulpverleners? FiST Limburg getroffenen - reactieverloop 18 augustus 2011 26 augustus 2011 18 september 2011 acuut doorwerking
Nadere informatieSociale steun na schokkende gebeurtenissen
Sociale steun na schokkende gebeurtenissen Sjef Berendsen Directeur Zorg Stellingen Mensen beschikken over een groot zelfherstellend vermogen, opvang c.q. debriefing kan zelfs een negatief effect hebben.
Nadere informatieMeer informatie MRS 0610-2
Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieDe behandeling van de dwangstoornis. Else de Haan & Lidewij Wolters UvA / AMC / De Bascule Veldhoven, VGCT, november 2013
De behandeling van de dwangstoornis Else de Haan & Lidewij Wolters UvA / AMC / De Bascule Veldhoven, VGCT, november 2013 Programma Behandeling en behandelstrategieën Per fase in de behandeling: Mogelijke
Nadere informatieFiST-debriefing Treinramp Buizingen Gemeentehuis Halle
FiST-debriefing Treinramp Buizingen Gemeentehuis Halle Welke psychische reacties kunnen we nu verwachten bij getroffenen, families en hulpverleners? FiST Vlaams-Brabant 1 Meeting Rules van de psychologische
Nadere informatieDeze vragenlijst is ontwikkeld om de ernst en de aard van de symptomen van
1 Bedwing je dwang Children s Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (CY-BOCS) Algemene instructies Deze vragenlijst is ontwikkeld om de ernst en de aard van de symptomen van patiënten met een obsessieve-compulsieve
Nadere informatieDwang en autisme. Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een obsessief compulsieve stoornis en een stoornis uit het autistische spectrum.
Dwang en autisme Cognitieve gedragstherapie bij jongeren met een obsessief compulsieve stoornis en een stoornis uit het autistische spectrum. Autistische stoornis Informatieverwerkingsstoornis Andere manier
Nadere informatieGT diagnostiek Analyse van klassiek geconditioneerd gedrag Analyse van operant geconditioneerd gedrag DSM-IV Evidence based behandelingen
Samenvatting *('5$*67+(5$3,(LQ92*(/9/8&+7 Wegbereiders Gedragstherapie Pavlov Watson Skinner Belangrijke Gedragstherapeuten Wolpe Emmelkamp Beck GT diagnostiek Analyse van klassiek geconditioneerd gedrag
Nadere informatieONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN CALAMITEITENPSYCHOLOGIE (1) INPUTS UIT DIVERSE PSYCHOLOGISCHE DISCIPLINES
ONDERWERPEN MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN TUNNELVEILIGHEID DOOR HET MENSELIJK OOG MENSELIJK GEDRAG BIJ CALAMITEITEN 1. Wat is calamiteitenpsychologie? 2. Stress en onderliggende biologische processen
Nadere informatieOud worden en sterven met de oorlog
Oud worden en sterven met de oorlog Mede mogelijk gemaakt door de Stichting 1940-1945 1 Oud worden en sterven met de oorlog Over wie gaat het Schokkende gebeurtenissen Kenmerken en stressreacties Verwerking
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieJe bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014
Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik
Nadere informatieTraumabehandeling Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie
Traumabehandeling Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie Krijg je (binnenkort) traumabehandeling vanuit zorgprogramma Angst & stemming van Emergis kinder- en jeugdpsychiatrie? Ben je 6 tot 18 jaar? Dan is
Nadere informatieKorte Eclectische Psychotherapie KEP voor PTSS
Korte Eclectische Psychotherapie KEP voor PTSS Berthold Gersons, Ineke Vrijlandt, Miranda Olff, Ramon Lindauer, AMC de Meren KEP accepted as effective treatment for PTSD NICE Guidelines PTSD 2005 BEP effect
Nadere informatieOmgaan met littekens. Els Vandermeulen. Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014
Omgaan met littekens Els Vandermeulen Psychologe BWC Neder-over-Heembeek Februari 2014 1. Huid 2. Brandwonden 3. Littekens 4. Traumatische gebeurtenis 5. Onzichtbare littekens 6. Psychische problemen 1.
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieZorgpad Psychotrauma (PTSS) 1. Zorgpad Psychotrauma
Zorgpad Psychotrauma (PTSS) 1 Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-4 zijn de standaard modules, voor iedereen. Evenetueel aangevuld
Nadere informatieDwangstoornissen. Als kiezen niet meer lukt
Als kiezen niet meer lukt Moeten als dwang Iedereen herkent het wel: controleren of het gas uit is, uw kleren netjes opruimen, steeds hetzelfde deuntje in uw hoofd hebben, alleen op de witte stoeptegels
Nadere informatieZorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen. Zorgpad Somatische symptoomstoornis
Zorgpad Somatische symptoomstoornis en verwante stoornissen Een zorgpad beschrijft hoe uw behandeling er uit gaat zien. En welke behandelmethode wordt gebruikt. Stap 1-5 zijn de standaard modules, voor
Nadere informatieLeven met een trauma
Leven met een trauma Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag hoe men
Nadere informatieIn het afgelopen jaar heeft een groot aantal professionals de workshop Kennismaken met Oplossingsgericht Werken gevolgd.
Beste nieuwsbrieflezer, Leuk dat je deze (korte) nieuwsbrief hebt geopend. Ik stel het erg op prijs dat je interesse hebt. Hierbij stel ik je in kennis van het workshopaanbod voor de komende periode. Heb
Nadere informatieBorderline in het gezin. Koos Krook, sr. preventiefunctionaris GGZ Midden Brabant
Borderline in het gezin. Koos Krook, sr. preventiefunctionaris GGZ Midden Brabant Inleiding - Stellingen. - Ontstaan psychiatrische aandoeningen. - Wat zien naastbetrokkenen. - Invloed van borderline op
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie bij angststoornissen
MRA 0612 Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en alcoholmisbruik. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,
Nadere informatieIedereen is wel eens bang
Iedereen is wel eens bang Stichting nascholingscommissie voor Bedrijfs- en Verzekeringsartsen Noord Nederland 4 februari 2015 de Lawei, Drachten Dr. Kamini Ho Pian, psychiater Drs. Date van der Veen, klinisch
Nadere informatieSymposium Angststoornissen en? Den Haag, 10 oktober 2014. Chantal Dommanschet Klinisch psycholoog psychotherapeut PsyQ Angststoornissen Den Haag
Symposium Angststoornissen en? Den Haag, 10 oktober 2014 Chantal Dommanschet Klinisch psycholoog psychotherapeut PsyQ Angststoornissen Den Haag Inleiding Videofragment ERP Theoretisch kader Rollenspellen
Nadere informatieHou dat vast! EMDR bij mensen met ( C ) PTSS en een laag IQ
Hou dat vast! EMDR bij mensen met ( C ) PTSS en een laag IQ 16-06-2017 info@poli-plus.nl Kan ik wel..? De PTSS wel goed diagnosticeren? De EMDR behandeling bij deze patiënt wel doen? (anders?) Juist inschatten
Nadere informatieDe Tijger Ontwaakt: Workshop Somatic Experiencing. Effecten van Trauma. Slang of touw?: automatische reacties. Congres Vitaliteit en (Zelf)coaching
Congres Vitaliteit en (Zelf)coaching De Tijger Ontwaakt: Workshop Somatic Experiencing traumaverwerking volgens Dr. Peter A. Levine Spreker: Sybren Post traumahealing.org of traumahealing.eu 1 Effecten
Nadere informatieSTUDIEDAG GEDRAGS- EN EMOTIONELE STOORNISSEN PVOC VLAAMS-BRABANT EN BRUSSEL 29 MAART 2018 ELS GOETHALS TRAUMA: GEVOLGEN VOOR GEDRAG EN EMOTIE
STUDIEDAG GEDRAGS- EN EMOTIONELE STOORNISSEN PVOC VLAAMS-BRABANT EN BRUSSEL 29 MAART 2018 ELS GOETHALS TRAUMA: GEVOLGEN VOOR GEDRAG EN EMOTIE TOT 50% MINDERJARIGEN MAKEN EEN TRAUMATISCH INCIDENT MEE Yves
Nadere informatieDe gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten
De gevolgen van trauma en stress in de volwassenheid en uitgestelde klachten Cogis Symposium Trauma: late gevolgen voor kinderen en volwassenen 12 oktober 2011 Geert Smid Paul Celan: late gevolgen van
Nadere informatieTraumasensitief lesgeven. Praten over trauma kan stress veroorzaken. Irena, 8 jaar. LOWAN-PO Studiedag 11 april 2017
Traumasensitief lesgeven LOWAN-PO Studiedag 11 april 2017 Praten over trauma kan stress veroorzaken Irena, 8 jaar Irena was 2 jaar toen de oorlog in het Syrische dorp waar ze woonde doordrong. Bij harde
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieMindfulness voor kinderen Introductie
Mindfulness voor kinderen Introductie Mindfulness voor kinderen - Introductie Mindfulness algemeen Wat? Geschiedenis Waarom? Hoe? Mindfulness kinderen Mindfulness voor kinderen Mindful Kids training Mindful
Nadere informatieChronisch ziek: chaos in je hoofd
Chronisch ziek: chaos in je hoofd Marjan Nijkamp minisymposium Gezondheidspsychologie Utrecht, 31 maart 2017 Chronische ziekte Een langdurige en onomkeerbare ziekte waarbij de kans op volledig herstel
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieWij behandelen mensen poliklinisch, dat betekent dat je naar ons toe komt voor de hulp. Een enkele keer kan het zijn dat wij op huisbezoek komen.
Wie zijn wij? Het team van AltraCura Behandeling biedt hulp aan mensen met leermoeilijkheden en psychische problemen. Wij willen graag een goede behandeling bieden, daarom onderzoeken wij samen met jou
Nadere informatieZE KOMEN WEL, MAAR VERANDEREN NIET
ZE KOMEN WEL, MAAR VERANDEREN NIET SCHEMATHERAPIE (ST) EN DIALECTISCH GEDRAGSTHERAPIE (DGT) IN ACTIE BIJ PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN MET STERKE AFFECT FOBIE SECTIE PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN VGCT NAJAARSCONGRES,
Nadere informatieBusiness continuity garanderen bij kritische gebeurtenissen
Business continuity garanderen bij kritische gebeurtenissen De driehoeksamenwerking tussen organisatie, arbeidsgeneesheer en psycholoog B. Vriesacker, K. Van Hulst, U. Van Soom Bart Vriesacker Psychosociaal
Nadere informatie