(Jong)Volwassen? Gebruik indicatiecriteria adolescentenstrafrecht. Bureau Wetenschap & Opleidingen. Lieke Vogelvang Maaike Kempes

Transcriptie

1 (Jong)Volwassen? Gebruik indicatiecriteria adolescentenstrafrecht Lieke Vogelvang Maaike Kempes Bureau Wetenschap & Opleidingen Uitgave van Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie

2 Samenvatting Inleiding Adolescenten 1 blijken verantwoordelijk voor een onevenredig groot aandeel van de criminaliteit in Nederland. Bovendien verschillen de risicofactoren op crimineel gedrag in deze levensfase van risicofactoren in andere levensfasen. Ook buiten de criminologie staat de transitie naar volwassenheid volop in de belangstelling. Waar eerder mensen met hun 18 e verjaardag volwassen werden beschouwd, wordt nu gesproken over een emerging adulthood of jongvolwassene fase. Neurobiologisch onderzoek laat zien dat de rijping van de hersenen in veel gevallen nog doorloopt tot na het 18 e jaar. Traditionele mijlpalen van volwassenheid worden op een steeds latere leeftijd behaald en jongvolwassenen ervaren de fase tussen de 18 en 23 jaar zelf ook als een aparte levensfase. Binnen de wetenschap en de politiek is daarom de laatste jaren gediscussieerd om adolescenten ook binnen het strafrecht anders te behandelen dan volwassenen. Het kabinet heeft besloten per 1 april 2014 een aantal wetswijzigingen door te voeren die betrekking hebben op de leeftijdsgroep tussen de 16 en 23 jaar. Deze wetswijziging staat bekend als het adolescentenstrafrecht. Een van de wijzigingen houdt in dat de grens voor toepassing van het jeugdstrafrecht bij meerderjarigen op grond van hun ontwikkelingsleeftijd wordt verhoogd van 21 naar 23 jaar. Uitgangspunt blijft echter dat jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar oud volgens het volwassenen strafrecht worden berecht. Het openbaar ministerie en de rechterlijke macht kunnen in strafzaken advies inwinnen over het functioneren en de ontwikkelingsleeftijd van de verdachte bij de reclassering en/of bij het NIFP. Het NIFP wordt gevraagd te rapporteren bij verdachten waarvan het delict ernstig is en waarbij (een vermoeden van) psychopathologie en/of een ontwikkelingsachterstand is. Afwijkingen van de reguliere vorm van strafrecht zullen waarschijnlijk vooral worden overwogen bij verdachten in dergelijke zaken. Om NIFP medewerkers en pro Justitia rapporteurs handvatten te geven bij het geven hun advies over het toepassen van het jeugdstrafrecht bij jarigen, is een onderzoek uitgevoerd om een wegingslijst te ontwikkelen. Methode Er is een literatuurstudie uitgevoerd naar mogelijke criteria om een onderscheid te maken tussen jongvolwassenen die onder het volwassenenstrafrecht berecht kunnen worden en jongvolwassenen die thuishoren in het jeugdstrafrecht. Daarnaast is onderzoek gedaan door middel van de concept mapping methode. Dit is een wetenschappelijke consensusmethode waarbij gebruik gemaakt wordt van expertise van professionals uit het werkveld. In totaal zijn 21 professionals, 1 In navolging van de memorie van toelichting behorende bij het wetsvoorstel adolescentenstrafrecht wordt onder adolescenten jeugdigen en jongvolwassenen in de leeftijd van 15 tot 23 jaar verstaan (Kamerstukken, II 2012/2013, , nr 3, p. 1). 1

3 bestaande uit psychologen en psychiaters van het NIFP, rechters, het OM, de (jeugd)reclassering, Raad voor de Kinderbescherming en behandelaren forensische psychiatrie gevraagd naar indicatiecriteria en contra-indicaties voor het toepassen van het jeugdstrafrecht bij jarigen. De concrete uitspraken die uit de brainstormfase kwamen, zijn vervolgens geprioriteerd door 74 professionals. Dit waren 11 Pro Justitia rapporteurs, 6 NIFP consulenten 2, 10 rechters, 9 officieren van justitie, 4 strafrechtadvocaten, 10 reclasseringsmedewerkers, 8 gedragsdeskundigen Raad voor de Kinderbescherming, 8 gedragsdeskundigen Justitiële Jeugdinrichting (JJI)/ Penitiaire Inrichting (PI) en 8 behandelaren in de forensische psychiatrie. Deelnemers aan de prioriteringsfase van het onderzoek hebben alle uitspraken gewaardeerd met een cijfer tussen de 1 en de 5. Daarna hebben zij de uitspraken geclusterd in voor hun relevante clusters. Over de resultaten zijn statistische analyses uitgevoerd. In eerste instantie is bepaald welke indicatiecriteria en contra-indicaties de professionals gemiddeld genomen belangrijk vonden. Op basis van deze gemiddelde scores zijn uitspraken verwijderd die de deelnemers aan het onderzoek minder relevant achten bij een advies over het toepassen van het jeugdstrafrecht. Vervolgens is via een hiërarchische clusteranalyse een clustering van de overgebleven uitspraken tot stand gekomen. Resultaten Uit de literatuurstudie blijkt dat er veel is geschreven over wat adolescenten als groep doet afwijken van volwassenen. Echter er zijn op individueel niveau nauwelijks criteria te vinden waarom sommige jongeren onder het volwassenen strafrecht zouden moeten worden veroordeeld en andere onder het jeugdstrafrecht. De belangrijkste bevindingen uit de interviews in de conceptmapping is dat professionals geneigd zijn om in abstracte concepten te spreken en concrete uitspraken die hieraan aan ten grondslag liggen onbenoemd laten. Tevens bleken de professionals deze abstracte concepten vanuit het perspectief van de eigen discipline te definiëren. Deze definities komen n iet met elkaar overeen. Uiteindelijk bleef een lijst over van 25 concrete uitspraken voor het toepassen van het jeugdstrafrecht en 27 contra-indicaties. Deze uitspraken werden geprioriteerd. Dit leverde 2 clusters op met 11 indicatiecriteria voor het toepassen van het jeugdstrafrecht en 4 clusters met 15 contra-indicaties. De clusters voor het toepassen van het jeugdstrafrecht zijn Handelingsvaardigheden en Pedagogische beïnvloeding. De clusters met contra-indicaties zijn Justitiële voorgeschiedenis, Psychopathische trekken, Criminele levensstijl en Pedagogische onmogelijkheden. De uiteindelijke clusters met uitspraken zijn gebaseerd op de informatie van alle deelnemers, maar er zijn ook analyses uitgevoerd per beroepsgroep. Hieruit blijkt dat de beroepsgroepen enigszins van elkaar afwijken in hun beoordeling over welke uitspraken van belang zijn. Ook in de clustering laten de beroepsgroepen een andere voorkeur zien. Opvallend is dat er meer verschillen zijn tussen de 2 Psychiaters en psychologen van het NIFP die voorgeleidings- en/of trajectconsulten doen 2

4 beroepsgroepen over de contra-indicaties dan over de indicatiecriteria. De beroepsgroepen lijken op basis van hun prioritering niet op elkaar. Conclusie Er is voor gekozen om alle deelnemers mee te nemen bij de uiteindelijke clustering en prioritering omdat er geen opvallende patronen zichtbaar waren in de antwoorden per beroepsgroep en er op basis van de inhoud van de uitspraken geen reden toe was om hiervan af te wijken. Op basis van deze gegevens is in de laatste fase van het onderzoek een wegingslijst ontwikkeld. De wegingslijst heeft tot doel dat er gestructureerd indicaties en contra-indicaties nagegaan kunnen worden. Tevens draagt het bij aan het inzichtelijk maken en onderbouwen van de overwegingen. Tot slot is er een betere afstemming mogelijk tussen de verschillende beroepsgroepen doordat de wegingslijst op een concreet niveau is geformuleerd. De implementatie van de wegingslijst zal verder worden onderzocht in Mogelijk worden er het komende jaar nog kleine aanpassingen aan de wegingslijst gemaakt. 3

5 Inhoudsopgave Samenvatting p. 1 Inhoudsopgave p. 4 Inleiding Jongvolwassenen: een aparte groep? Adolescentenstrafrecht Positie NIFP Doel onderzoek Van Montfoort criteria en pilots Opbouw onderzoeksverslag Methode Concept mapping Fase 1: Onderzoek voorbereiden Fase 2: Brainstormfase Fase 3: Prioriteringsfase Fase 4: Statische analyse Fase 5: Interpreteren maps Fase 6: Implementatie Resultaten Verzamelen van uitspraken Analyses Analyses per beroepsgroep Wegingslijst Discussie Voordelen huidige onderzoeksmethode Beperkingen Toekomstig onderzoek p. 5 p. 11 p. 20 p. 37 Literatuurlijst p. 41 Bijlage 1 De wegingslijst p. 45 Bijlage 2 Begeleidingscommissie onderzoek p. 52 4

6 Inleiding Adolescenten 3 blijken verantwoordelijk voor een onevenredig groot aantal delicten in Nederland. In 2007 was ruim een kwart van alle aangehouden verdachten tussen de 16 en 22 jaar oud (Eggen, & Goudriaan, 2010). Van der Laan, van der Laan, Hoeve, Blom en Lamet (2012) concluderen dat er zowel relatief als absoluut door het OM en de rechtbank meer strafzaken worden afgedaan tegen jongvolwassenen dan tegen andere leeftijdsgroepen. Adolescenten vertonen vaak leeftijdsspecifiek risicogedrag doordat hun neurobiologische en psychologische ontwikkeling nog niet is voltooid. Om jongvolwassene in deze leeftijdscategorie goed bij te sturen en daarmee de kans op recidive te verminderen, is het belangrijk dat rekening wordt gehouden met hun ontwikkelingsleeftijd. Om deze redenen heeft het kabinet besloten per 1 april 2014 een aantal wetswijzigingen door te voeren die betrekking hebben op de leeftijdsgroep tussen de 16 en 23 jaar. Deze wetswijziging staat bekend als het adolescentenstrafrecht en zal in dit rapport ook zo genoemd worden. Een van de wijzigingen houdt onder andere in dat de grens voor toepassing van het jeugdstrafrecht bij meerderjarigen wordt verhoogd van 21 naar 23 jaar. Uitgangspunt blijft echter dat jongvolwassenen tussen de 18 en 23 jaar oud volgens het volwassenen strafrecht worden berecht. Het NIFP wordt gevraagd te rapporteren bij verdachten waarvan het delict ernstig is en waarbij (een vermoeden van) psychopathologie en/of een ontwikkelingsachterstand is. Afwijkingen van de reguliere vorm van strafrecht zullen waarschijnlijk vooral worden overwogen bij verdachten in dergelijke zaken. De verwachting is dan ook dat het NIFP geregeld geraadpleegd zal worden. Het is daarom belangrijk dat de NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs indicatiecriteria hebben die ze kunnen gebruiken in hun advies om het adolescentenstrafrecht al dan niet te overwegen. Eerder heeft Bureau van Montfoort criteria ontwikkeld (van de Braak, de Jong, Rutten, & Vogelvang, 2012) voor de afweging door de reclassering. Uit een pilot onderzoek bleek dat deze criteria moesten worden aangescherpt en niet goed bruikbaar waren voor NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs. In dit onderzoek, gefinancierd door het Ministerie van Veiligheid en Justitie, worden indicatiecriteria ontwikkeld om te bepalen of en wanneer het jeugdstrafrecht van toepassing is voor jongvolwassenen (18-23 jarigen). In het adolescentenstrafrecht blijft de mogelijkheid bestaan om 16 en 17 jarigen te veroordelen onder het volwassenen strafrecht. Echter omdat dit niet veel gebeurd en het jeugdstrafrecht in principe op deze groep van toepassing is, hebben wij alleen onderzoek gedaan naar toepassing van het jeugdstrafrecht bij jarigen. 3 In navolging van de memorie van toelichting behorende bij het wetsvoorstel adolescentenstrafrecht wordt onder adolescenten jeugdigen en jongvolwassenen in de leeftijd van 15 tot 23 jaar verstaan (Kamerstukken, II 2012/2013, , nr 3, p. 1). 5

7 Jongvolwassenen: een aparte groep Uit wetenschappelijke hoek wordt een harde scheidslijn tussen de adolescentie en volwassenheid steeds meer bekritiseerd. Ten eerste toont neurobiologisch onderzoek aan dat rijping van de hersenen in ieder geval niet bij alle jongeren is voltooid als ze 18 jaar oud zijn geworden. Vaak wordt gesproken over een hersenrijping die in sommige gevallen doorgaat tot het vijfentwintigste levensjaar, waarbij de prefrontale cortex als laatste uitgerijpt is (o.a. Gur, 2005; Crone, 2008). Deze structuur is onder andere van belang bij het plannen van gedrag en impulsbeheersing. Dit zijn functies waar veel delinquenten problemen mee hebben. Ten tweede is bekend dat bij veel jongeren die (herhaaldelijk) in aanraking komen met het jeugdstrafrecht, sprake is van een ontwikkelingsachterstand en/of psychopathologie (Weijers, 2011). Ten derde, hebben de laatste decennia grote maatschappelijke veranderingen plaatsgevonden. Hierdoor is de rol van jongvolwassenen in de samenleving veranderd. Zo beginnen jongvolwassenen later met werken, trouwen ze op latere leeftijd en krijgen ze later kinderen (Arnett, 2004). Dit zijn traditionele markers van volwassenheid. Uit zelfrapportage blijkt tevens dat de meeste jongvolwassenen weliswaar het gevoel hebben dat ze geen adolescent meer zijn maar ook nog niet het gevoel hebben volwassenheid te hebben bereikt (Arnett, 2000). Deze jongvolwassenen merken op dat ze op sommige gebieden al wel volwassen zijn en op anderen nog niet (Arnett, 2001). Om deze reden stelt Arnett de term Emerging adulthood voor. In het Nederlands wordt dit geregeld vertaald als jongvolwassenen. Ook binnen de criminologie staat deze leeftijdsgroep in de aandacht. Moffit (1993) maakt in haar onderzoek onderscheidt tussen life-course persistent en adolescence limited offenders. Het zou bij deze twee groepen om verschillende criminologische levenspaden waarbij de conclusie wordt getrokken dat de twee groepen ook anders moeten worden aangepakt. Tot slot veronderstellen Loeber, Slot en Stouthamer-Loeber (2008) dat risicofactoren verschillen per ontwikkelingsfase. Zij stellen dat deze risicofactoren op het vertonen van crimineel gedrag deels verschillen voor adolescenten en jongvolwassenen. Adolescentenstrafrecht Om bovenstaande redenen is geregeld de discussie opgelaaid of adolescenten ook in strafrechtelijk opzicht niet anders moeten worden behandeld dan volwassenen. Een wetenschapper als Dorelijers (Dorelijers, 2009; Dorelijers & Fokkens, 2010) is grote voorstander van een apart adolescentenstrafrecht. Door hem wordt gepleit voor een losstaand adolescentenstrafrecht met eigen maatregelen en straffen. Ook in de politiek is de discussie over de plaats van adolescenten in het strafrecht geregeld gevoerd. In de jaren 50 adviseerde de commissie-overwater (1951) om, als er redenen gevonden worden in de persoonlijkheid van de dader, het minderjarigenstrafrecht toe te 6

8 kunnen passen bij 18-plussers. Deze aanbeveling is overgenomen voor jongvolwassenen tussen de 18- en 21 jaar oud. De commissie-wiarda (1971) heeft aangestuurd op een apart adolescentenstrafrecht. Zij stelde voor vooral gebruik te maken van sancties uit het jeugdstrafrecht. Vanwege het verlagen van de burgerlijke meerderjarigheidsgrens van 21 naar 18 jaar oud, werd de commissie-anneveldt in 1979 aangesteld om het jeugdstrafrecht te herzien. De commissie stelde voor om het materiële jeugdgsanctierecht uit te breiden naar jongvolwassenen tot 24 jaar (Commisie-Anneveldt, 1982). Indien er redenen zijn in de persoonlijkheid van de dader of de ernst van het strafbare feit, kan als uitzondering ook het meerderjarigenstrafrecht worden toegepast op jarigen. Als reden hiervoor noemde de commissie dat volwassen worden een geleidelijk proces is. Tevens meldde zij dat het bij jongvolwassenen veelal om delict gedrag te gaan dat zich beperkt tot de adolescentiefase. Toen in 1995 het jeugdstrafrecht werd herzien, werden de meeste adviezen overgenomen, behalve het toepassen van sancties uit het jeugdstrafrecht bij 18 tot 24 jarigen. Inhoudelijk gezien was het toenmalige kabinet het er mee eens dat adolescenten een aparte groep vormen. Echter, vanwege praktische en economische redenen en de druk die de jongvolwassenen op het bestaande systeem zouden leggen, is hiervan afgezien. Tevens was het kabinet van mening dat het ook mogelijk zou zijn om jongvolwassenen anders te benaderen binnen het commune strafrecht (Kamerstuk II, ). In het najaar van 2010 kondigde Rutte I aan een adolescentenstrafrecht in te willen voeren voor adolescenten tussen de 15 en 23 jaar. De wetgever heeft er voor gekozen om geen apart adolescentenstrafrecht in te voeren, maar om flexibeler om te gaan met de bestaande leeftijdsgrenzen. Zo blijft de mogelijkheid onder artikel 77b bestaan om 16- en 17-jarigen te veroordelen onder het volwassenen strafrecht als de ernst van het feit, de omstandigheden van het delict of de persoonlijkheid van de dader hierom vragen. Tevens wordt de leeftijd in artikel 77c verhoogd van 21 jaar tot 23 jaar. Dit betekent dat jongvolwassen tussen de 18 en 23 jaar in sommige gevallen onder het jeugdstrafrecht kunnen worden veroordeeld. Hierdoor ontstaat de vraag op welke 18 tot 23 jarigen het jeugdstrafrecht zou moeten worden toegepast. Positie NIFP Het openbaar ministerie en de rechterlijke macht heeft een juridische achtergrond en moet, wanneer sprake is van ontwikkelingsachterstanden of problemen met de geestesvermogens (deels) afgaan op de expertise van gedragsdeskundigen. Aangezien de redenen voor het toepassen van het jeugdstrafrecht bij jongvolwassenen liggen in de ontwikkeling van de verdachte, is gedragsdeskundige advisering over de ontwikkeling en ontwikkelingsleeftijd van de verdachte in deze zaken erg belangrijk. Wanneer er sprake is van aanwijzingen van psychopathologie, wordt dit gedaan 7

9 door het NIFP in de vorm van een consultatie of door Pro Justitia rapporteurs in de vorm van een Pro Justitia rapportage. In figuur 1 wordt de strafrechtketen van jarigen beschreven. Hierin is te vinden hoe en op welke momenten advisering aan het openbaar ministerie en de rechterlijke macht geregeld is. Figuur 1. Strafrechtketen jarigen Na verhoor door de politie, maakt het Openbaar ministerie een eerste beoordeling. Als het delict ernstig genoeg is, wordt de verdachte besproken in het ketenoverleg en wordt een eerste afweging jeugd- of volwassenen strafrecht gemaakt. Vervolgens bepaalt de Rechter commissaris of voorlopige hechtenis noodzakelijk is. De reclassering kan in deze fase adviseren. Echter, als er sprake is van aanwijzingen van psychopathologie, is er een gedragsdeskundig oordeel nodig. Dit kan plaatsvinden in de vorm van een voorgeleidings- of trajectconsult van het NIFP waarbij de vraag aan de orde komt of een jongvolwassene in een justitiële jeugdinrichting (JJI) of een penitentiaire inrichting (PI) in voorlopige hechtenis geplaatst moet worden. Het openbaar ministerie wil dit in een zo vroeg mogelijk stadium weten zodat eventuele latere verplaatsingen van jongvolwassenen kunnen worden voorkomen. Een tweede moment waarop het openbaar ministerie advies kan inwinnen is voor een zitting. Is er geen sprake van psychopathologie, dan volstaat advisering door de reclassering. Is er aanvullend gedragsdeskundig onderzoek nodig, dan kan het NIFP daarover adviseren. In het trajectconsult wordt geadviseerd over de Pro Justitia rapportage. Samenvattend zijn er twee momenten in de strafrechtketen waarop advies kan worden ingewonnen: voor een beoordeling over de voorlopige hechtenis en voor een zitting. Bij deze adviezen zal ook de vraag gesteld worden of het jeugdstrafrecht van toepassing is bij jarigen. 8

10 Doel onderzoek Professionals hebben handvatten nodig om de rechterlijke macht op deze momenten te kunnen adviseren over het toepassen van jeugdstrafrecht bij jarigen. Er bestonden nog geen helder omschreven criteria die gedragsdeskundigen kunnen gebruiken. De kennis over ontwikkeling van jongvolwassenen neemt snel toe. Doordat het veel NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs die zullen rapporteren over de jongvolwassenen, in het volwassenen werkveld werken, zal kennis over ontwikkeling van jongvolwassenen mogelijk ontbreken. Dat goede voorlichting over ontwikkeling van de jongvolwassenen wel van groot belang is, blijkt uit het feit dat de invloed van voorlichting en advisering door experts aan de rechterlijke macht groot is. Rechter R. v.d. Water vertelde op het Medilex congres adolescentenstrafrecht van 19 juni 2013 dat de pedagogische en psychologische deskundigheid onder rechters (en het openbaar ministerie) minimaal is. Daaruit volgt logischerwijs dat goede voorlichting over deze onderwerpen belangrijk is. Means, Heller en Janofsky (2012) concluderen dat de beslissing die Amerikaanse rechters nemen over het toepassen van commune of jeugdstrafrecht, het meeste wordt beïnvloedt door de mening van de forensische beoordelaar. In Nederland stelt Duits (2006) vast dat de rechtbank in het merendeel van de onderzochte jeugdstrafrechtzaken het advies van Pro Justitia rapporteurs overneemt. Het is daarom van groot belang dat de adviezen over het toepassen van het adolescentenstrafrecht gedegen en op wetenschappelijke gronden tot stand komen. Dit bevordert de rechtsgelijkheid en maakt het niet afhankelijk van de mening van individuele gedragsdeskundigen. Van Montfoort criteria en pilots In 2012 heeft Bureau van Montfoort in opdracht van de drie reclasseringsorganisaties (3RO) criteria ontwikkeld die de reclassering kan gebruiken bij het adviseren over het adolescentenstrafrecht. In eerste instantie was een triagemodel ontwikkeld met een zestal criteria voor de keuze tussen het volwassenen strafrecht en het jeugdstrafrecht. Ook was een triagemodel voor de keuze tussen jeugdreclassering en volwassenen reclassering ontwikkeld, welke bestond uit een viertal criteria (van den Braak, de Jong, Rutten, & Vogelvang, 2012). Met behulp van de indicatiecriteria hebben tussen september 2012 en mei 2013 twee pilots gedraaid: één in Groningen en één in Almelo. In de pilotregio s werden adolescenten waarbij werd overwogen af te wijken van het reguliere strafrecht onderzocht door een cross-over duo, bestaande uit een medewerker van een van de drie reclasseringsorganisaties en een medewerker van de Raad voor de Kinderbescherming. Eén van de conclusies uit de pilots betrof dat de Van Montfoort criteria aanscherping behoeven (Buysse, Hilhorst, Abraham, & Loef, 2013) en als zodanig niet bruikbaar waren voor het NIFP. 9

11 Probleemstelling Om NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs een denkkader te bieden bij het adviseren over het toepassen van het jeugdstrafrecht bij jarigen zijn in het huidige onderzoek indicatiecriteria ontwikkeld. Deze criteria zijn verwerkt in een wegingslijst adolescentenstrafrecht. Deze wegingslijst zal voor NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs een denkkader bieden waarbinnen een advies over eventuele toepassing van het jeugdstrafrecht meer gestructureerd kan worden afgewogen en beter kan worden onderbouwd. Dit zal de deskundigheid, en daaruit voortvloeiend de kwaliteit van de Pro Justitia rapportages en consulten ten goede komen. Het gestructureerd nagaan van indicaties en contra-indicaties bij een overweging advies toepassen jeugdstrafrecht, voorkomt bovendien mogelijke tunnelvisie van de professional. Daarnaast zal het NIFP met Bureau van Montfoort samenwerken om de criteria op elkaar te laten aansluiten. Aan de hand daarvan wordt een nieuw afwegingskader voor de reclassering door Bureau van Montfoort ontwikkeld dat in januari 2014 wordt getoetst in twee werkplaatsen. De richtlijnen kunnen na de evaluatie verder worden aangescherpt. 10

12 Methode Procedure concept mapping In dit onderzoek is gebruik gemaakt van concept mapping (Trochim, 1989). Dit is een consensusmethode waarbij een diffuus begrip kan worden omschreven en inzichtelijk kan worden uitgewerkt op een gestandaardiseerde manier. De concept mapping methode maakte het mogelijk om op een objectieve manier vast te kunnen stellen wat verschillende belanghebbende partijen als groep de meeste bepalende criteria achten voor de vraag of een jongvolwassene volgens het volwassen of jeugdstrafrecht moet worden berecht. De expertise van de diverse beroepsgroepen die werkzaam (gaan) zijn binnen het adolescentenstrafrecht zijn meegenomen. Er wordt daarbij vanuit gegaan dat professionals dit goed kunnen inschatten. Als er echter sprake is van een kokervisie bij de professionals, zullen niet alle mogelijke uitspraken worden genoemd in interviews met professionals. Vandaar dat aanvullend een literatuur onderzoek is gedaan. Er wordt geen gebruik gemaakt van een theoretisch kader. Gezien de grootte van de onderzoeksgroepen, is de verwachting dat hele afwijkende meningen uitmiddelen. De concept mapping methode bestond uit zes fasen: - Onderzoek voorbereiden: vaststellen van de focus - Brainstormfase door middel van interviews, telefonische interviews en literatuuronderzoek - Prioriteringsfase: prioriteren en clusteren van uitspraken - Statistische analyse: gemiddelden en hiërarchische factoranalyse - Interpreteren maps - Implementatie: het ontwikkelen van een wegingslijst Hieronder staat per fase welke stappen er zijn genomen binnen dit onderzoek. Fase 1: Onderzoek voorbereiden Bepalen focus In de eerste fase van concept mapping werd de focus van het onderzoek bepaald. Er zijn focuszinnen vastgesteld, er is een planning en er een taakverdeling gemaakt. Focuszinnen Bij concept mapping wordt gebruik gemaakt van focuszinnen. Focuszinnen kunnen gezien worden als de onderzoeksvragen van de concept mapping methode. In dit onderzoek zijn twee focuszinnen gebruikt: 11

13 1. De meest bepalende indicatiecriteria om te adviseren over het toepassen van het jeugdstrafrecht bij jarigen zijn? 2. De meest bepalende indicatiecriteria om te adviseren over het toepassen van het volwassen strafrecht bij jarigen zijn? Er is gekozen om gebruik te maken van twee focuszinnen omdat de verwachting was dat er indicaties zijn om het jeugdstrafrecht toe te passen maar ook contra-indicaties om het jeugdstrafrecht juist niet toe te passen. De verwachting was dat die contra-indicaties alleen achterhaald kunnen worden door de tweede focusvraag te stellen. Overigens werd bij de tweede focuszin wel altijd opgemerkt dat het gaat om het achterhalen van contra-indicaties aangezien het volwassenen strafrecht standaard gehanteerd wordt. Overwogen is om een vraag te stellen naar de ontwikkelingsleeftijd van de verdachte in plaats van naar het toepassen van het jeugd- of volwassenen strafrecht. Echter, de verwachting bestond dat veel belangrijke aspecten voor een afweging gemist zouden worden. Immers, een keuze voor of tegen het jeugdstrafrecht, is breder dan een vraag naar de ontwikkelingsleeftijd. Bovendien is ontwikkelingsleeftijd een diffuus en niet-eenduidig begrip. Fase 2: Brainstormfase Het doel van de brainstormfase was om uitspraken te genereren die meewegen bij het geven van advies over het toepassen van het adolescentenstrafrecht. Deelnemers brainstormfase Er zijn zeven beroepsgroepen betrokken bij de brainstormfase die direct met het adolescentenstrafrecht te maken hebben of krijgen. In tabel 1 staan de beroepsgroepen, met het aantal deelnemers per beroepsgroep en de verdeling van de deelnemers over het jeugd- en volwassenenveld. Tabel 1. Deelnemers brainstormfase naar beroepsgroep en aandachtsgebieden jeugd of volwassenzaken Beroepsgroep Aantal Aandachtsgebied Jeugd Volw. Beide Psychologen NIFP Psychiaters NIFP Rechters Openbaar Ministerie Reclassering Raad voor de Kinderbescherming 3 3 n.v.t. n.v.t. Behandelaren Totaal

14 Er is gestreefd naar een gelijke verdeling over professionals die gespecialiseerd zijn in jeugdzaken en professionals die zich bezighouden met volwassenenzaken. Bovendien zijn zowel professionals betrokken die zich al eerder in het adolescentenstrafrecht hebben verdiept, door bijvoorbeeld deelname aan de pilots met de van Montfoort criteria, als professionals die zich nog niet hebben bezig gehouden met het adolescentenstrafrecht. Tot slot is er gestreefd naar een geografische spreiding, waarbij in de gaten is gehouden dat er professionals uit de Randstad, van buiten de Randstad en professionals die werkzaam zijn in een klein arrondissement, zijn betrokken. De deelnemers aan de werkgroep adolescentenstrafrecht (zie bijlage 2) hebben namen aangedragen van potentiele deelnemers aan de brainstormfase. Er is gevraagd om professionals die ruime ervaring hebben binnen het forensische veld en van wie de mening als representatief gezien kan worden van de beroepsgroep. Opzet brainstormfase De brainstormfase bestond uit drie onderdelen: 1. Ten eerste zijn er interviews gehouden met één professional uit elke beroepsgroep. De geïnterviewden werden gevraagd het interview voor te bereiden en kregen de focuszinnen toegestuurd. Tevens kregen zij de mededeling dat in het interview gezocht wordt naar eenduidige, duidelijke uitspraken die positief geformuleerd zijn. Er werden 4 voorbeelden meegestuurd. Uit deze interviews zijn eenduidige, duidelijke uitspraken gehaald die volgens de professionals meewegen in het advies adolescentenstrafrecht. Voordeel van de interviews is dat er doorgevraagd werd als antwoorden onduidelijk of niet specifiek waren. Op basis van de 7 interviews volgde een uitsprakenlijst met criteria voor het toepassen van het jeugdstrafrecht en een uitsprakenlijst met uitspraken voor het toepassen van het volwassenen strafrecht. 2. In de tweede stap van de brainstormfase werden de twee uitsprakenlijsten per naar 14 professionals gestuurd: 2 uit elke beroepsgroep. Hen werd gevraagd om de uitsprakenlijsten te controleren op duidelijkheid, accuratesse en volledigheid. Nadat de professional de lijst van commentaar had voorzien en geretourneerd, vond er een telefonische afspraak plaats om de open aanmerkingen na te lopen. Dit om te controleren of de onderzoeker de op- en aanmerkingen goed begreep. 3. Parallel aan de eerste twee onderdelen vond een literatuurstudie plaats om te zoeken naar aanvullende uitspraken. Er zijn diverse zoekstrategieën gebruikt tijdens de literatuurstudie. Op basis van de uitkomsten van eerdere zoekstrategieën en inhoud van de artikelen, zijn deze zoekstrategieën meerdere keren aangepast. Er is steeds op reviews vanaf het jaar 2000 gezocht in 13

15 PsychInfo. Dit is een database voornamelijk bestaande uit gedragsdeskundige artikelen. Er is zowel in internationale als nationale artikelen gezocht; met Nederlandse en Engelstalige zoektermen. Er is gezocht op de volgende onderwerpen: - Straf(recht) en leeftijd - Development en Crime en Age - Development en tasks en Adolescent of Juvenile delinquency - Transition into adulthood - Instrument Arnett over meten van jongvolwassenheid - Culpability en adolescents De volledige lijsten met uitspraken die zijn opgebouwd uit de interviews, de schriftelijke aanvullingen en de literatuurstudie, zijn besproken door de senior onderzoeker, hoofd bureau kwaliteit en junior onderzoeker. Alle dubbele, onduidelijke of ambigue uitspraken zijn geschrapt en/of aangepast. Na afloop bleven er twee uitsprakenlijsten over. De uitsprakenlijst jeugdstrafrecht bevatte 25 items; de uitsprakenlijst volwassenen strafrecht 27 uitspraken. Fase 3: Prioriteringsfase In de prioriteringsfase werden de uitspraken geprioriteerd die de brainstormfase heeft voortgebracht. Deelnemers prioriteringsfase Voor de prioriteringsfase zijn 9 beroepsgroepen geïdentificeerd die met het adolescentenstrafrecht te maken hebben of zullen krijgen. Er is gestreefd naar 10 deelnemers per beroepsgroep. In tabel 2 staan de beroepsgroepen, met het aantal deelnemers per beroepsgroep en de verdeling van de deelnemers over het jeugd- en volwassenenveld. Tabel 4. Deelnemers prioriteringsfase naar beroepsgroep en aandachtsgebieden jeugd of volwassenzaken Beroepsgroep Aantal Aandachtsgebied Jeugd Volw. Beide Rapporteurs Pro Justitia NIFP consulenten Rechters Openbaar Ministerie Strafrechtadvocaten Reclassering Raad voor de Kinderbescherming 8 8 n.v.t. n.v.t. Behandelcoördinatoren

16 JJI/psychologen PI Behandelaren forensische psychiatrie Totaal Net als bij de brainstormfase, is in de prioriteringsfase ook gelet op een spreiding over het jeugd- en volwassen werkveld, deelnemers aan de pilots in Almelo en Groningen en professionals zonder die ervaring en een geografische spreiding (zie deelnemers brainstormfase). Uit tabel 4 is af te lezen dat er meer deelnemers zijn die zich bezig houden met het jeugdveld dan het volwassenen werkveld. Professionals uit het volwassenen veld bleken zich minder bezig te houden met het aankomende adolescentenstrafrecht. De deelnemers aan de werkgroep adolescentenstrafrecht (zie bijlage 2) werd gevraagd om namen van potentiële deelnemers aan de prioriteringsfase. Tevens hebben benaderde professionals namen doorgegeven van te benaderen collega s. Bij de Raad voor de Kinderbescherming en de rechterlijke macht is de communicatie verlopen via respectievelijk het hoofdkantoor en de Raad voor de rechtspraak. Opzet prioriteringsfase De prioriteringsfase vond plaats in een vergaderzaal in Amsterdam Zuidoost, op locatie bij de softwareontwikkelaar van het computerprogramma Ariadne dat gebruikt wordt. Er waren maximaal 15 deelnemers per bijeenkomst. Deelnemers konden zich op basis van hun beschikbaarheid opgeven voor één van de zeven bijeenkomsten waardoor bij elke bijeenkomst deelnemers uit alle 9 beroepsgroepen vertegenwoordigd waren. Tijdens de prioriteringsfase werden deelnemers gevraagd individueel de uitspraken uit beide uitsprakenlijsten te waarderen en te clusteren via het computerprogramma Ariadne. Bij het waarderen van de uitspraken werd het belang van de individuele uitspraken aangegeven door deze te verdelen over 5 vakken. Een score 5 werd gegeven aan uitspraken die het meest belangrijk zijn voor het adviseren van het betreffende strafrecht. De minst belangrijke uitspraken kregen een waarde 1. In figuur 1 is een voorbeeld te vinden van het computerprogramma waarvan gebruik gemaakt werd tijdens het waarderen van de uitspraken. 15

17 Figuur 1. Voorbeeldscherm van het computerprogramma Ariadne dat werd gebruikt tijdens het waarderen van de uitspraken Bij het clusteren van de uitspraken hebben de deelnemers de uitspraken geclusterd op basis van hun inhoud. Er konden maximaal 10 clusters gemaakt worden. Tot slot moesten de deelnemers de clusters nog een naam geven op basis van hetgeen de items in een cluster volgens hen gemeenschappelijk hebben. In figuur 2 is een voorbeeld te vinden van het computerprogramma waarvan gebruik gemaakt is tijdens het clusteren van de uitspraken. Figuur 2. Voorbeeldscherm van het computerprogramma Ariadne dat werd gebruikt tijdens het clusteren van de uitspraken 16

18 Eerst werden de uitspraken die van belang zijn bij het adviseren over het toepassen van het jeugdstrafrecht geprioriteerd. Vervolgens werden de uitspraken die van belang zijn om het jeugdstrafrecht bij 18 23jarigen niet toe te passen, geprioriteerd. Deelnemers moesten opnieuw inloggen tussen de concept mapping voor jeugd- en volwassenstrafrecht, waardoor hen duidelijk was dat ze aan een nieuwe taak begonnen. Voorafgaand aan het prioriteren kregen deelnemers een korte inleiding in het adolescentenstrafrecht en het onderzoek en werd een korte uitleg gegeven over het gebruik van het computerprogramma. Tevens werd een korte uitleg op papier uitgedeeld. Gedurende de prioritering was de junior onderzoeker en een onderzoeksassistent (zie bijlage 2) aanwezig waardoor gedurende het onderzoek vragen gesteld konden worden. Fase 4: Statische analyse Prioritering items De statistische analyses werden uitgevoerd door het computerprogramma Ariadne over de uitspraken van alle deelnemers. Er is gekozen om alle beroepsgroepen die zich bezig gaan houden met het adolescentenstrafrecht te benaderen voor het onderzoek omdat het een multidisciplinair werkveld is waarbij de diverse invalshoeken elkaar complementeren. Als er voor gekozen zou zijn om alleen NIFP medewerkers en Pro Justitia rapporteurs mee te laten doen aan het onderzoek, was er een erg eenzijdig beeld ontstaan. Ook was het dan zeer de vraag geweest of de wegingslijst in de praktijk bruikbaar was geweest. Eerst zijn de gemiddelden en standaard deviatie bepaald over de waardering die de deelnemers hebben gegeven aan de individuele uitspraken. Niet alle uitspraken die zijn geprioriteerd, hebben de uiteindelijke wegingslijst gehaald. Er is gestreefd naar een hanteerbare lijst met een beperkt aantal uitspraken waarvan alle deelnemers vonden dat deze belangrijk waren. Besloten is om een cut-off score van 3 te hanteren aangezien een score 3 staat voor een score tussen minder belangrijk en belangrijk in. Aangezien deelnemers is gevraagd naar de meest belangrijke indicatiecriteria en om de uitspraken eerlijk te verdelen over de vijf groepen, wordt een gemiddelde score 3 belangrijk genoeg geacht om mee genomen te worden in de wegingslijst. Alle items die een gemiddelde score hebben lager dan 3, zullen niet worden meegenomen in verdere analyses. Immers, deze items werden door de deelnemers als minder belangrijk ervaren. Onderstaande analyses werden met de overgebleven items uitgevoerd. 17

19 Hiërarchische factoranalyse Het aantal keer dat items bij elkaar worden geclusterd, is omgebouwd tot een afstandenmatrix tussen de diverse items. Vervolgens is een correlatiematrix bepaald. Daarover is een singuliere waarden decompositie (SVD) berekend. De SVD vormt een matrix met een grote dimensionaliteit, om tot een matrix met een kleinere dimensionaliteit. Na de SVD is een hiërarchische factoranalyse uitgevoerd. De hiërarchische factoranalyse leverde eigenvectors op. Het aantal eigenvectors die mee werden genomen in het vaststellen van de clusters en onderliggende uitspraken, was gebaseerd op de verklaarde variantie en de eigenvalues. De verklaarde variantie geeft aan hoeveel van de totale variantie door de eigenvector verklaard wordt. Als een nieuwe eigenvector niet veel extra variantie verklaarde ten opzichte van de eerdere eigenvector, is hij niet meer meegenomen in de verdere analyses. Deze uitspraak voegde immers niets toe. Daarnaast werden eigenvectors met een lading kleiner dan 1 verwijderd. Bij het overwegen of uitspraken verwijderd dienden te worden, is tevens altijd een afweging gemaakt op basis van de inhoud van de uitspraken. Aan de hand van de lading van een uitspraak op de eigenvectors is bepaald welke uitspraken samen clusteren. Er is vastgehouden aan een factorlading tussen de 0.50 en 1 of tussen de en -1. Een factorlading van.50 betekent dat het item 25% van de factor waar het op laadt verklaard. Uitspraken die lager dan.50 of hoger dan -.50 op de eigenvector laadden zijn verwijderd uit de lijst voor verdere analyses. Zij dragen weinig bij aan de eigenvector. Ook hierbij zijn de overwegingen om uitspraken te verwijderen, mede gemaakt op basis van de inhoud van de uitspraken. Hierna werden de definitieve clusters met bijbehorende uitspraken vastgesteld. Dit werd visueel weergegeven in een cluster map. Fase 5: Interpreteren maps Nadat de clusters zijn vastgesteld, is een naam gegeven op basis van wat zij gemeenschappelijk hebben. Deze interpretatie is uitgevoerd door de senior onderzoeker, hoofd bureau kwaliteit (zie bijlage 2) en junior onderzoeker totdat er consensus bestond. De namen die de deelnemers hebben gegeven aan de door hun ontworpen clusters, dienden ter inspiratie. Fase 6: Implementatie In de implementatiefase zijn de clusters met bijbehorende uitspraken, omgezet in een wegingslijst. Het voorbeeld van de wegingslijst PIJ-maatregel (ten Berge, de Beurs, Duits, & van der Hoorn, 2009) vormde de basis van de huidige wegingslijst. Kleine wijzigingen in de vorm van de wegingslijst zijn ingevoerd op basis van het doel van deze lijst. De wegingslijst biedt een denkkader bij de advisering 18

20 en beslissing over eventuele toepassing van het adolescentenstrafrecht, om dit meer gestructureerd af te wegen, beter te onderbouwen en daarover beter te kunnen afstemmen. 19

21 Resultaten In dit hoofdstuk zijn de resultaten van het onderzoek te vinden. Begonnen wordt met de opvallende zaken tijdens het verzamelen van de uitspraken. Het gaat hier om de uitspraken die verzameld zijn ten behoeve van de volgende stappen in het onderzoek. Vervolgens zullen de analyses over deze uitspraken besproken worden. Hieruit volgt een clustering van de uitspraken. Om te onderzoeken hoeveel beroepsgroepen ten opzichte van elkaar afwijken in de prioritering en clustering van criteria zijn analyses per beroepsgroep uitgevoerd. Tot slot wordt de uiteindelijke wegingslijst genoemd. Deze is te vinden in bijlage 1. Verzamelen van uitspraken Tijdens het verzamelen van de uitspraken in de brainstormfase, waren er drie opvallende zaken: 1) het vrijwel ontbreken van criteria in vakliteratuur, 2) de neiging van professionals om in abstracte termen te spreken en 3) de verschillen in definities door de diverse beroepsgroepen. Literatuur Tijdens de literatuurstudie bleek dat er in de Nederlandse literatuur nauwelijks concrete criteria te vinden zijn waarom sommige jongvolwassenen volgens het volwassenen strafrecht zouden moeten worden veroordeeld en andere onder het jeugdstrafrecht. Zoals in de inleiding ook te vinden is, zijn er vele artikelen over de volgroeiing van het brein dat niet stopt bij 18 jaar, over veranderende maatschappelijke rollen voor adolescenten en het ontstaan van een aparte levensfase, de jongvolwassenheid. Ook wordt er geregeld gepubliceerd over het anders benaderen van jongvolwassenen in het strafrecht. Echter, het gaat steeds over jongvolwassenen als groep. Oftewel wat maakt alle jongvolwassenen anders dan volwassenen? Er is nauwelijks literatuur gevonden over hoe je binnen de groep jongvolwassenen kunt discrimineren tussen hen die nog onder het jeugdstrafrecht zouden moeten vallen en jongvolwassenen die volgens het volwassenen strafrecht veroordeeld kunnen worden. Alleen Bakker (2006) heeft voor de Nederlandse situatie een vijftal criteria opgesteld voor de rechtspraktijk die niet langer aanwezig moeten zijn bij minderjarigen, als het meerderjarigenstrafrecht toegepast wordt. Als een minderjarige niet beschikt over zelfstandig cognitief oordeelsvermogen; tijdens het delict duidelijk is beïnvloedt door anderen; de verdachte nog beïnvloedbaar is voor behandeling; het functioneren niet wijst op een behoorlijke mate van autonomie of de verwachting bestaat dat de verdachte aanzienlijke nadelige gevolgen zal ondervinden van de tenuitvoerlegging onder het volwassenen strafrecht, dan zou de voorkeur gegeven moeten worden aan het jeugdstrafrecht (Bakker, 2006, p. 195). Deze criteria zouden 20

22 mogelijk ook gebruikt kunnen worden om te bepalen wanneer het jeugdstrafrecht toegepast dient te worden bij meerderjarigen. In de internationale literatuur is hetzelfde beeld te zien: er is veel geschreven over de vraag wat adolescenten of jongvolwassenen als groep doet afwijken van volwassenen. Zo worden in de Verenigde Staten veel 16-jarigen onder het volwassenen strafrecht berecht en zijn wetenschappers als Steinberg (2009) van mening dat deze jongeren onder het jeugdstrafrecht veroordeeld zouden moeten worden. Ondanks dat de leeftijdsgrenzen van het toepassen van het jeugdstrafrecht in Nederland afwijken van de leeftijdsgrenzen van het jeugdstrafrecht in de Verenigde staten, is men daar ook bezig met de vraag wat iemand minder- of meerderjarig maakt en wanneer verdachten onder welk strafrecht dienen te vallen. Steinberg heeft dan ook geregeld over breinontwikkeling en toerekeningsvatbaarheid van adolescenten geregeld (Steinberg, 2003; Cauffman, & Steinberg., 2000). Echter, ook Steinberg discrimineert niet binnen de groep adolescenten. Zijn argumenten over verminderde toerekeningsvatbaarheid gelden voor alle adolescenten als groep. In de Verenigde Staten geeft Ash (2012) een eerste aanzet tot het formuleren van criteria die betrokken moeten worden bij het bepalen van de toerekeningsvatbaarheid van adolescenten. Dit zijn (Ash, 2012, p. 30): Inzien van fout gedrag Mogelijkheid om zich te houden aan de wet Ontwikkelingsverloop van agressiviteit en impulsiviteit Onvolwassenheid: IQ, psychosociale volwassenheid waaronder tijdsbesef, ontvankelijk voor beïnvloeding door leeftijdsgenoten, risicovol gedrag, mogelijkheid tot empathie Gedrag niet passend bij het karakter Omstandigheden van de omgeving Normen binnen de vriendengroep Incomplete persoonlijkheidsontwikkeling Psychologische aandoening Reactieve attitude van derden ten aanzien van delict gedrag van adolescenten Interviews Uit de interviews bleek direct het belang van eenduidige, duidelijke uitspraken op een concreet niveau. Als deelnemers gevraagd werd naar beide focuszinnen, werd in eerste instantie vaak gesproken in abstracte concepten, zoals leerbaarheid, kwetsbaarheid en een achterlopende sociaal emotionele ontwikkeling. Na doorvragen bleken daar een heleboel aspecten onder te vallen (zie figuur 1). 21

23 Figuur 1. Opbouw van abstracte begrippen naar eenduidige uitspraken Impulscontrole Achterlopende sociaal emotionele ontwikkeling Emotieregulatie Moeite om kritiek te accepteren Sociale omgang Moeite met het omgaan van autoriteit/gezag Is gericht op waardering anderen Beïnvloedbaarheid Is meeloper in groepsdelict Kan geen nee zeggen Ten tweede bleek dat de diverse professionals wel allemaal dezelfde soort abstracte begrippen gebruiken als wordt gesproken wat van belang is bij het adviseren over het adolescentenstrafrecht. Echter, deze begrippen vulden zij net allemaal anders in, vanuit het kader dat hun discipline biedt (zie figuur 2). Figuur 2. Invulling diverse professionals van het begrip verharding Verharding kan worden afgelezen aan de justitiële documentatie en aan een negatieve proceshouding. Als een jongere ontkent of zich beroept op het zwijgrecht, terwijl er ernstige bezwaren zijn, lijkt de verdachte ongemotiveerd iets te willen veranderen aan zijn gedrag. Rechter Een jongere die verhard is raakt het niet meer dat hij vastzit. Hij wil niet veranderen en vindt dat zijn gedrag meer oplevert dan dat het kost. Dit zijn jongeren die ongevoelig zijn voor een pedagogische aanpak. Behandeldirecteur JJI Een volledig gebrek in empathie is een indicatie voor verharding. Het gaat dan om gevestigd gedrag, dat niet het gevolg is van pedagogische tekorten. Psychiater In het voorbeeld dat in figuur 2 wordt gegeven, lijken de drie professionals wel ongeveer hetzelfde te bedoelen met het begrip verharding. Echter, ze hanteerden toch andere definities en gaven een andere prioritering aan diverse aspecten die onder het begrip vallen. Om te zorgen dat alle 22

24 professionals die zich bezig houden met het adolescentenstrafrecht elkaar begrijpen, is het belangrijk dat de diverse uitspraken eenduidig te begrijpen zijn door iedereen die ermee werkt. De (professionele) achtergrond zouden niet moeten uitmaken. In de interviews is rekening gehouden met deze twee aspecten door goed door te vragen. Dit leverde de volgende uitsprakenlijsten op. In tabel 1 is de uitsprakenlijst te vinden met uitspraken die uiteindelijk zijn uitgekozen om mee te wegen bij het advies om het jeugdstrafrecht toe te passen. Tabel 2 bevat de uitspraken die meewegen om het jeugdstrafrecht juist niet toe te passen. Tabel 1. Uitsprakenlijst jeugdstrafrecht Uitsprakenlijst jeugdstrafrecht 1. Stemming wisselt snel 2. Neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag 3. Heeft groepsgericht leefklimaat nodig 4. Opvoedkundige aanpak is noodzakelijk 5. Handelt zonder nadenken 6. Het ten laste gelegde was een impulsieve daad 7. Denkt niet na over ernst delict 8. Gezinsgerichte hulpverlening is nodig 9. Toont geen berouw 10. Houdt geen rekening met anderen 11. Toont weinig zelfreflectie 12. Kan risico s eigen handelen nauwelijks inschatten 13. Legt schuld buiten zichzelf 14. Opvoedkundige aanpak is mogelijk 15. Kan eigen gedrag nauwelijks organiseren 16. Heeft hulp nodig om afspraken na te komen 17. Kan geen nee zeggen 18. Neemt actief deel aan gezin van herkomst 19. Oogt in contact jonger dan kalenderleeftijd 20. Is gericht op waardering van anderen 21. Continuering scholing noodzakelijk 22. Functioneert op verstandelijk beperkt niveau 23. Is een first offender 24. Is meeloper in een groepsdelict 25. Kan niet omgaan met frustratie Tabel 2. Uitsprakenlijst volwassenen strafrecht Uitsprakenlijst volwassenen strafrecht 1. Heeft jarenlange justitiële voorgeschiedenis 2. Stelt eigen belang boven dat van anderen 3. Heeft eerdere justitiële sancties laten mislukken 4. Toont geen berouw 5. Is leider bij een groepsdelict 6. Kiest voor het plegen van delict(en) 7. Heeft psychopathische trekken 8. Houdt criminele activiteiten verborgen voor omgeving 9. Is ingebed in crimineel milieu 23

25 10. Pedagogische aanpak is niet mogelijk 11. Is niet onder de indruk van justitiële autoriteiten 12. Overziet lange termijn gevolgen eigen handelen 13. Pronkt met criminele activiteiten 14. Woont zelfstandig 15. Heeft eerder PIJ-maatregel gehad 16. Er is een toename in ernst van delicten 17. Is ongeschikt voor groepsgericht leefklimaat 18. Langdurige beveiliging maatschappij is noodzakelijk 19. Trekt zich niets aan van ouders 20. Heeft een (langdurige) relatie 21. Zorgt voor gezin 22. Heeft betaald werk 23. Gebruikt anderen voor eigen doeleinden 24. Neemt geen verantwoordelijkheid voor eigen gedrag 25. Heeft antisociale persoonlijkheidsproblematiek 26. Houdt geen rekening met slachtoffers 27. Zal andere jeugdige gedetineerden negatief beïnvloeden Analyses Niet alle uitspraken die in tabel 1 en 2 staan beschreven, hebben de uiteindelijke wegingslijst gehaald. Zoals verwacht bleek uit de prioriteringsfase dat de deelnemers vonden dat niet alle uitspraken die zijn verzameld even bepalend zijn in het discrimineren tussen het jeugd en volwassenen strafrecht. In eerste instantie is bekeken hoe bovenstaande uitspraken gewaardeerd zijn. Deelnemers gaven de individuele uitspraken een cijfer tussen de 1 en de 5, waarbij 1 stond voor onbelangrijk en 5 voor zeer belangrijk. De gemiddelde waarderingen en standaard deviatie van de uitspraken toepassen jeugdstrafrecht staan in tabel 3. De gemiddelde waarderingen en standaard deviatie van de uitspraken toepassen volwassenenstrafrecht staan in tabel 4. Tabel 3. Gemiddelde en standaard deviatie waarderingen uitspraken voor het toepassen van het jeugdstrafrecht. Uitspraken in het grijs hadden een gemiddelde score van lager dan 3 Item Namen items Gemiddelde SD 1 Opvoedkundige aanpak is noodzakelijk 4, , Functioneert op verstandelijk beperkt niveau 4, , Gezinsgerichte hulpverlening is noodzakelijk 4, , Kan risico's eigen handelen nauwelijks inschatten 4, , Kan eigen gedrag nauwelijks organiseren 4, , Opvoedkundige aanpak is mogelijk 4, , Continuering scholing noodzakelijk 3, , Heeft groepsgericht leefklimaat nodig 3, , Handelt zonder nadenken 3, , Oogt in contact jonger dan kalenderleeftijd 3, , Is meeloper in een groepsdelict 3, , Heeft hulp nodig om afspraken na te komen 3, ,