Materials and Ecological Engineering
|
|
|
- Elke Lenaerts
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoorcollege oktober 2011 Materials and Ecological Engineering College 6 - Kringlopen dr. Henk Jonkers prof.dr.ir. Michiel Haas 1
2 Inhoudsopgave Milieukunde en elementenkringlopen: Water, Zuurstof, Zwavel, Stikstof, Fosfor Interactie met (bouw)materialen Koolstof: Broeikaseffect Energie 2
3 Milieu en Kringlopen Het begrip milieu kan gezien worden als het complexe samenspel tussen levende organismen op aarde (biotische delen) en nietlevende factoren zoals water, bodem en atmosfeer (abiotische delen) 3
4 Milieu en Kringlopen Het begrip milieu kan gezien worden als het complexe samenspel tussen levende organismen op aarde (biotische delen) en nietlevende factoren zoals water, bodem en atmosfeer (abiotische delen) Natuurlijke kringlopen: In het milieu bevinden zich elementen die door biotische en abiotische processen omgezet kunnen worden 4
5 Milieu en Kringlopen Het begrip milieu kan gezien worden als het complexe samenspel tussen levende organismen op aarde (biotische delen) en nietlevende factoren zoals water, bodem en atmosfeer (abiotische delen) Natuurlijke kringlopen: In het milieu bevinden zich elementen die door biotische en abiotische processen omgezet kunnen worden Elementen-omzettingen zijn cyclisch wanneer het begin gelijk is aan het einde 5
6 Milieu en Kringlopen Het begrip milieu kan gezien worden als het complexe samenspel tussen levende organismen op aarde (biotische delen) en nietlevende factoren zoals water, bodem en atmosfeer (abiotische delen) Natuurlijke kringlopen: In het milieu bevinden zich elementen die door biotische en abiotische processen omgezet kunnen worden Elementen-omzettingen zijn cyclisch wanneer het begin gelijk is aan het einde Voorbeelden zijn: Water-, Koolstof-, Zuurstof-, Zwavel-, Stikstofen Fosfor-kringlopen 6
7 Milieu en Kringlopen Menselijk handelen leidt tot veranderingen in natuurlijke kringlopen en soms tot milieuproblemen 7
8 Milieu en Kringlopen Menselijk handelen leidt tot veranderingen in natuurlijke kringlopen en soms tot milieuproblemen Wisselwerking elementen en (bouw)materialen 8
9 Kringlopen: Water (H 2 O) Watercyclus beinvloedt: - Klimaat -Plantengroei -Erosie Neerslag / verdamping - transpiratie / waterdamp transport (10 12 m 3 / jaar) 97% water aarde bevindt zich in de oceanen (zout!) 9
10 Kringlopen: Water - Water wordt voortdurend gerecycled - Beïnvloedt verplaatsing van voedings- en afvalstoffen - Regenwater vangt C-, S-, N-oxides en bacteriën uit atmosfeer Kan milieu / materiaal problemen veroorzaken: bijv. -Zure regen - Verspreiden van giftige stoffen -Corrosie 10
11 Kringlopen: Water Kan milieu / materiaal problemen veroorzaken: bijv. Zure regen: 2SO 2 (zwaveldioxide) + O 2 + 2H 2 O 2H 2 SO 4 (zwavelzuur) Stikstofoxiden (NOx) (NO stikstofmonoxide; NO 2 stikstofdioxide) NOx + H 2 O HNO 3 (salpeterzuur) 11
12 Kringlopen: Water Kan milieu / materiaal problemen veroorzaken: bijv. Verspreiden van giftige stoffen Polychlorinated biphenyls (transformators / koelvloeistof) 12
13 Kringlopen: Water Kan milieu / materiaal problemen veroorzaken: bijv. Corrosie (beton) Spalling, e.g. freeze/thaw cycles Acid sulfate soils Ettringite formation / sulfate 13
14 Kringlopen: Zuurstof (O) Huidige situatie Vrij: O 2 Gebonden: Bijv. SiO 4 / CaCO 3 14
15 Kringlopen: Zuurstof Atmosfeer, vroeger en nu Gereduceerd Geoxideerd Oudste fossiele gesteenten 1. Vulkanische aktiviteit: H 2 O, CO 2, SO 2, CH 4 2. Fotosynthese: CO 2 O 2 15
16 Kringlopen: Zuurstof Time before present (billions of years) Archaean Proterozoic Phanerozoic Formation of the earth ~ Origin of life Microbial diversification Origin of cyanobacteria Metazoans 1 % Oxygenated 20 % environment Stromatolites and microbial mats Dinosaurs 16
17 Kringlopen: Zuurstof Vroeger Nu Stromatolieten, Shark Bay, Australia. Moderne microbiële mat 17
18 Kringlopen: Zuurstof Sinds 2.7 x 10 9 jaar geleden: Oxygene fotosynthese Cyanobacteriën: Primaire producenten Oxygene fotosynthese CO 2 + H 2 O CH 2 O + O 2 C (4+) O 2 H 2 O (2-) Reductie: 4 elektronen nodig Oxidatie: levert 4 elektronen C (0) H 2 O O (0) 2 18
19 Kringlopen: Zuurstof Koolstofcyclus aarde 'recent' (< 2.7 x 10 9 jaar geleden) Oxygene fotosynthese CO 2 + H 2 O C 6 H 12 O 6 + O 2 Respiratie Depositie: Fossiele brandstoffen 19
20 Koolstofcyclus aarde 'vroeger' (> 2.7 x 10 9 jaar geleden) Kringlopen: Zuurstof Purperen zwavel bacteriën: Primaire producenten 20
21 Kringlopen: Zuurstof Anoxygene fotosynthese: geen H 2 O maar H 2 S als electronen-donor! Purperen zwavel bacteriën: Primaire producenten 2CO 2 + 2H 2 O + H 2 S 2CH 2 O + H 2 SO 4 C (4+) O 2 H 2 S (2-) Reductie: 4 elektronen nodig Oxidatie: levert op 8 elektronen C (0) H 2 O H 2 S (6+) O 4 21
22 Kringlopen: Zuurstof Anaerobe heterotrofen: Sulfaat reducerende bacteriën: (sulfaat-respiratie) 2CH 2 O + H 2 SO 4 2CO 2 + H 2 S + 2H 2 O Methanogenen: (CO 2 -respiratie) 2CH 2 O CH 4 + CO 2 4H 2 + CO 2 CH 4 + 2H 2 O 22
23 Kringlopen: Zuurstof Koolstofcyclus aarde 'vroeger' (> 2.7 x 10 9 jaar geleden) Purperen zwavel bacteriën 2CO 2 + H 2 S + 2H 2 O 2CH 2 O (biomassa) + H 2 SO 4 Sulfaat reducerende bacteriën 23
24 Kringlopen: Zuurstof Wisselwerking materialen / milieu: - Zuurstof sterk oxidatief ('neemt makkelijk electronen op') en veroorzaakt bijv metaal corrosie ('beton-rot') 4 Fe + 3 O 2 2 Fe 2 O 3 3e - 2e - 24
25 Kringlopen: Stikstof (N) 25
26 Kringlopen: Stikstof 'Redox' staat N-verbindingen: NO 3- : 5+ NO 2- : 3+ N 2 : 0 NH 4 + NH 3 : 3- Protein 26
27 Kringlopen: Stikstof N belangrijk voedingsstof en element in biomassa: What is the elemental composition of the human body? By Mole, Dehydrated: Hydrogen 52% Carbon 39% Nitrogen 5.6% Oxygen 1.6% Calcium 0.98% Phosphorus 0.77% Potassium 0.24% Sulfur 0.20% Sodium 0.15% Chlorine 0.10% Magnesium 0.06% Iron % Iodine % 'Hydrated' 27
28 Kringlopen: Stikstof Voornamelijk microbiologische omzettingen Broeikasgas (310x CO 2!) Zure regen Zuurvorming: NH 3 + 2O 2 HNO 3 + H 2 O 28
29 Kringlopen: Stikstof Wisselwerking materialen / milieu: Nitrificatie (NH 4+ HNO 3 ) verzurend: veroorzaakt bijv 'beton-erosie' in varkensstallen 29
30 Kringlopen: Zwavel (S) 'Redox' staat S-verbindingen: SO 4 2- : 6+ SO 2 : 4+ S: 0 Protein H 2 S: 2- Pubs.usgs.gov 30
31 Kringlopen: Zwavel Vnl microbiologische omzettingen Sulfaat-reducerende bacteriën 2CH 2 O + H 2 SO 4 2CO 2 + H 2 S + 2H 2 O 2H + +SO 4 2- H 2 S / HS - / S 2- 'Zwavel' bacteriën 2S + 2H 2 O 2H 2 S + O 2 2H + + H 2 SO 4 S + O 2 + 2H 2 O 31
32 Kringlopen: Zwavel Organische zwavelverbindingen Zwavel in aminozuren eiwitten H 2 S Cysteine Methionine SO 4 2- Zwavel in 'osmolieten bescherming hoge osmotische waarde Dimethylsulfoniopropionate Dimethylsulfide 32
33 Kringlopen: Zwavel Wisselwerking materialen / milieu: oxidatie SO 2 emissies H 2 SO 4 Zure regen 33
34 Kringlopen: Zwavel Wisselwerking materialen / milieu: Dimethylsulfide (DMS): "anti-broeikasgas" Condensatie-kern: Wolken Atmosfeer: Sulfaat Bacteriën: DMS Algen: DMSP 34
35 Kringlopen: Zwavel Wisselwerking materialen / milieu: Sulfide (H 2 S): Giftig en sterk corrosief Fe + H 2 S FeS + H 2 35
36 Kringlopen: Zwavel Wisselwerking materialen / milieu: 'Zwavel' bacteriën Zwavelzuur (H 2 SO 4 ): Sterk corrosief 2H 2 S + O 2 2S + 2H 2 O S + O 2 + 2H 2 O 2H + + H 2 SO 4 36
37 Kringlopen: Fosfor (P) Fosfor essentieel voor leven: bijv. in DNA 37
38 Kringlopen: Fosfor Sterk reactief met O 2 Vooral in vorm van Fosfaat: PO 4 3- Kringloop langzaam: [i.t.t. C, H, O, N, S] P: Geen natuurlijke gasvormige staat Ophoping in bodems, omzetting naar gesteenten 10 6 j 38
39 Kringlopen: Fosfor N en P vaak groeibeperkende nutriëten: Hoofdbestanddelen kunstmest Belangrijkste bronnen P: - Guano - 'Phosphate rock' (hoog apatiet-gehalte) Ca 5 (PO 4 ) 3 (OH), Ca 5 (PO 4 ) 3 F and Ca 5 (PO 4 ) 3 Cl 39
40 Kringlopen: Fosfor Wisselwerking materialen / milieu: Kunstmestgebruik: 'Eutrofiëring' overmaat aan voedingsstoffen Sterke groei specifieke soorten: - Zuurstofloosheid - Giftige algengroei 'Shellfish poisoning' 40
41 Conclusie elementenkringlopen: Wisselwerking materialen / milieu - Afval / uitlogen (bouw)materialen: 'Gif'stoffen voor het milieu - 'Natuurlijke' vormen van elementen Schadelijk voor (bouw)materialen 41
42 Kringlopen: Koolstof (C) "I know it's cheap, plentiful and non-flammable but there's a drawback with this gas..." 42
43 Kringlopen: Koolstof CO 2 Kooldioxide Fotosynthese / CO 2 -fixatie Oxidatie / verbranding (CH 2 O) n biomassa 43
44 Kringlopen: Koolstof 44
45 Kringlopen: Koolstof Atmospheric pool 760 OCEANS LAND Living organic matter 450 Dead organic matter 700 Ocean surface 500 Living organic matter 10 Dead organic matter 3000 Deep sea Recoverable coal and oil Sediments Pools: kg carbon After: Faculty Masters, CiTG / Introduction section Materials to Environmental & Engineering / Chair Materials and Science, & Sustainability
46 Kringlopen: Koolstof Fotosynthese en ademhaling: koppeling CO 2 en O 2 Fotosynthese: Energie (zonlicht) + 6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2 Ademhaling (respiratie): C 6 H 12 O 6 (biomassa) + 6O 2 6CO 2 + 6H 2 O + Energie Netto reaktie: ± balans! 46
47 Kringlopen: Koolstof Atmospheric pool 760 Soil respiration 25 Photosynthesis Respiration LAND Living organic matter Dead organic matter 700 Ocean surface 500 Living organic matter Dead organic matter 3000 OCEANS Photosynthesis 40 Respiration 40 Deep sea Recoverable coal and oil Sediments Pools: kg carbon ; Process rates: kg carbon/year After: Faculty Masters, CiTG / section Introduction Materials to Environmental & Engineering / Chair Materials and & Science, Sustainability
48 Kringlopen: Koolstof Atmospheric pool 760 Soil respiration 25 Photosynthesis Respiration LAND Living organic matter Dead organic matter 700 Ocean surface 500 Living organic matter Dead organic matter 3000 OCEANS Photosynthesis 40 Respiration 40 Deep sea Recoverable coal and oil Sediments Pools: kg carbon ; Process rates: kg carbon/year After: Faculty Masters, CiTG / section Introduction Materials to Environmental & Engineering / Chair Materials and & Science, Sustainability
49 Kringlopen: Koolstof Atmospheric pool 760 Soil respiration 25 Photosynthesis Respiration LAND Living organic matter Dead organic matter Ocean surface 500 Living organic matter Dead organic matter OCEANS Photosynthesis 40 Respiration 40 Deep sea Recoverable coal and oil Sediments Pools: kg carbon ; Process rates: kg carbon/year After: Faculty Masters, CiTG / section Introduction Materials to Environmental & Engineering / Chair Materials and & Science, Sustainability
50 Kringlopen: Koolstof Menselijke invloed: Energieverbruik / CO 2 emissies 50
51 Kringlopen: Koolstof Atmospheric pool 760 Soil respiration 25 Photosynthesis Respiration LAND Living organic matter Dead organic matter 700 Ocean surface Living organic matter OCEANS Photosynthesis 40 Respiration 40 Fossil-fuel combustion Dead organic matter Deep sea Recoverable coal and oil Sediments Pools: kg carbon ; Process rates: kg carbon/year After: Faculty Masters, CiTG / section Introduction Materials to Environmental & Engineering / Chair Materials and & Science, Sustainability
52 Kringlopen: Koolstof Conclusie Gebruik fossiele brandstoffen sinds 1800: C-cyclus uit balans Sterke toename atm CO 2 concentratie 52
53 Kringlopen: Koolstof / Broeikaseffect Relatie CO 2 atmosfeer en temperatuur aarde: vroeger 4 km ijslaag Note that the upper limit of CO2 concentration is below 300 parts per million (ppm). 53
54 Kringlopen: Koolstof / Broeikaseffect Relatie CO 2 atmosfeer en temperatuur aarde: recent 54
55 Kringlopen: Koolstof / Broeikaseffect Sinds industriele revolutie (>1800) is de atm CO 2 concentratie met 25% toegenomen, en neemt nu exponentieel toe! Temperatuurstijging: ± 1 o C / 100 jaar smeltende ijskappen Bron: U.S. Global Change Research Information Office 55
56 Kringlopen: Koolstof / Broeikaseffect Broeikaseffect: scenario's Zeespiegelstijging Klimaatsveranderingen ±0.5-2m / 100 jaar (droogte / neerslag / orkanen 56
57 Kringlopen: Koolstof / Broeikaseffect 57
58 Broeikaseffect (Global warming) Het broeikaseffect is een natuurlijk fenomeen: Temperatuur aarde afhankelijk van broeikasgassen: Houden warmtestraling van de aarde gedeeltelijk vast. Gevormd en afgebroken door natuurlijke processen. Temperatuur aan het aardoppervlak gemiddeld circa 14 C. Zonder broeikasgassen zou de temperatuur op aarde rond de -18 C zijn! 58
59 Broeikaseffect (Global warming) De belangrijke broeikasgassen zijn: 1. H 2 O (waterdamp) 2. CO 2 (koolstofdioxide) 3. CH 4 (methaan) 4. O 3 (ozon) 5. N 2 O (distikstofoxide of lachgas) 6. CFK's (gehalogeneerde koolwaterstoffen) 59
60 Broeikaseffect (Global warming) Relatieve effect broeikasgassen: 1. Concentratie 2. Verblijftijd in atmosfeer 3. Reflectie / absorptie - sterkte Resultaat bepaalt sterkte broeikaseffect Bijvoorbeeld: Conc: Life time: Strength: Total effect: ppm y % CO CH N 2 O HFC's <
61 Broeikaseffect (Global warming) Gechloreerde-fluor-koolwaterstoffen (CFC = chlorofluorocarbons) in: - Purschuim CFCl 3 (CFC-11) 'Freon' jaar atmosfeer - Koelvloeistof CF 2 Cl 2 (CFC-12) " " - Isolatiemateriaal - Brandblusmiddelen Breken ozonlaag af in de hoge atmosfeer (10-50 km) - Ontsmettingsmiddelen O 3 : UV-stralingsfilter! HCFC's = hydrochlorofluorocarbons: Minder stabiel; 2-5% effect van CFC's Moderne HFC's = hydrofluorocarbons (geen chloor): Geen ozon afbraak, wel sterke broeikasgassen! 61
62 Broeikaseffect (Global warming) CO 2 belangrijkste broeikasgas Atmosferische emissies terugbrengen Technologische oplossingen hiervoor mogen niet andere broeikasgasemissie's verhogen! 62
63 Broeikaseffect (Global warming) Versterkt broeikaseffect door menselijke invloed: Het natuurlijke evenwicht wordt verstoord door antropogene emissies: Toename concentraties van broeikasgassen: Extra opwarming van de atmosfeer en het aardoppervlak Stijging temperatuur op aarde laatste 50 jaar is waarschijnlijk veroorzaakt door de toename van broeikasgassen 63
64 Broeikaseffect: maatregelen 1992 Rio de Janeiro: Klimaatverdrag van de VN Doel: concentraties broeikasgassen in de atmosfeer stabiliseren op 'een niveau waarbij een gevaarlijke menselijke beïnvloeding van het klimaat wordt vermeden' 2100: de mondiale emissies broeikasgassen moeten met circa 40-50% dalen t.o.v
65 Broeikaseffect: maatregelen 1997 Klimaatverdrag uitgebreid: 'Kyoto-protocol' Afspraken gemaakt over de reductie van de emissies van broeikasgassen Doel: bereiken van een gemiddelde emissiereductie broeikasgassen geïndustrialiseerde landen 5,2% over de periode t.o.v Voor de EU als geheel is de reductiedoelstelling 8% Voor Nederland 6% 65
66 Broeikaseffect: maatregelen - EG: Instellen CO 2 -emissierechten bedrijven Mogelijkheid rechten te verhandelen Voor Nederland betekent deze verplichting dat Nederland jaarlijks gemiddeld 200 miljard kg CO 2 -equivalenten mag uitstoten in de periode
67 Broeikaseffect: maatregelen 2007 Bali: 'Post-Kyoto' verdrag (180 landen) Verwezen naar het Fourth Assessment Report van IPCC: Realiseren stabilisatieconcentratie van 450 ppm CO 2 -equivalenten (gericht op het beperken van de opwarming tot circa 2 o C boven het pre-industriële niveau) 2020: Industrielanden een emissiereductie van 25% tot 40% 2050: Industrielanden een emissiereductie van 85% tot 95% Mondiaal ongeveer een emissiereducties van % in
68 Broeikaseffect: menselijke invloed Technologische ontwikkelingen / 'oplossingen' CO 2 -reductie atmosfeer 68
69 Broeikaseffect: menselijke invloed Voorbeelden 'foute' technologische oplossingen reductie atm CO 2 emissie's Oceaan 'bemesten': invangen CO 2 69
70 Broeikaseffect: menselijke invloed Foute' technologie: OCEANS Idee: stimuleren biomassaproduktie = invangen en opslag atm CO 2 > Ocean surface 500 Photosynthesis 40 Living organic matter Respiration 40 > Dead organic matter 3000 Fotosynthese: Energie (zonlicht) + 6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O6 + 6O 2 1 >>1? Deep sea
71 Broeikaseffect: menselijke invloed Foute' technologie: Risico overbelasten ecosysteem: Zuurstoftekort = CH 4 produktie! Broeikaseffect CH 4 21x groter dan CO 2!!! 71
72 Broeikaseffect: menselijke invloed Foute' technologie: '1ste generatie' Bio-fuels: Stimuleren landbouwproduktie: Gebruik graan / mais / palmolie voor 'bio-fuel' produktie 72
73 Broeikaseffect: menselijke invloed Bemesting: N 2 O produktie Broeikaseffect N 2 O 310x groter dan CO 2!!! 73
74 Broeikaseffect: menselijke invloed Gebruik 'CO 2 -neutrale' brandstoffen! 74
75 Broeikaseffect: menselijke invloed Bosaanplant? Fotosynthese: Energie (zonlicht) + 6CO 2 + H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2 Ademhaling (respiratie): C 6 H 12 O 6 (organic matter) + 6O 2 6CO H 2 O + Energie Netto reaktie: ± balans! 75
76 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie stimuleren Onderzoeksgebieden: 1. Zonneenergie 2. Windenergie 3. Waterenergie 4. Kernenergie? 5. Biomassa 6. Waterstofgas 7. CO 2 -opslag 76
77 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie & processen - Neutrale milieubelasting - Broeikasgas 'neutraal' 77
78 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie 1. Zonneenergie 2. Windenergie 3. Waterenergie Veilig, geen broeikasgas emissie's, (nog) relatief laag rendement 78
79 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie 4. Kernenergie? Geen broeikasgas emissie's, hoog rendement, veiligheidsrisico, radio-aktief afval 79
80 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie 5. Biomassa Fotosynthese: Energie (zonlicht) + 6CO 2 + 6H 2 O C 6 H 12 O 6 + 6O 2 Verbranding: C 6 H 12 O 6 (biomassa) + 6O 2 6CO 2 + 6H 2 O + Energie CO 2 - neutraal 80
81 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa Biobrandstoffen: Van biologische oorsprong voor transportmiddelen '1 ste generatie': - Biodiesel uit koolzaadolie of zonnebloemolie - Alcohol uit suikerbieten of maïs 81
82 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa '1ste generatie' nadeel: - Energie-efficientie laag: veel energie nodig voor teelt, transport en fabricage -CO 2 -reductiepotentieel beperkt tot 50% doordat Tractoren en oogstmachines extra vervuiling veroorzaken De gewassen vragen veel kunstmest en bestrijdingsmiddelen - Produktie per hectare laag: Om één auto een jaar lang te laten rijden is een voetbalveld koolzaad nodig. 82
83 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 1 ste generatie biodiesel: Door een simpele chemische bewerking is pure plantaardige olie om te zetten in biodiesel. De olie wordt daarbij eerst gezuiverd en vervolgens veresterd, zodat een brandstof ontstaat die qua eigenschappen overeenkomt met gewone diesel : 1 ste oliemolen NL in Delfzijl 3-5 ton koolzaad/hectare = 1400 L olie 83
84 Broeikaseffect: menselijke invloed 1 ste generatie bio-ethanol: Duurzame energie: biomassa Microbiologisch vergisten van suikers Europa: op basis van graan en suikerbietenpulp Brazilië en de VS: op basis van suikerriet en maïs NL: Nedalco fabriek Zeeuws-Vlaanderen; bio-ethanol uit graan Food for fuel? 84
85 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 1 ste generatie biogas: Methaangas qua eigenschappen vergelijkbaar met aardgas Verkregen door het anaëroob vergisten van biomassa of biologisch afbreekbaar afval. Biogas zou een vervanger van LPG of fossiel aardgas in voertuigen kunnen zijn. Zweden koploper in Europa in het rijden op biogas 85
86 Broeikaseffect: menselijke invloed '2 de generatie': Duurzame energie: biomassa Uit houtige biomassa (o.a. restprodukten landbouw) - 'FischerTropisch' diesel en ethanol beloven meer broeikasreductie: - Grotere opbrengst per hectare landbouwgrond en (op den duur) lagere prijzen - Productie per hectare ligt 5 tot 10 keer zo hoog als bij koolzaad -Het CO 2 -reductiepotentieel bedraagt 80 tot 90% over de hele keten 86
87 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 2 de generatie cellulose-ethanol: Houtige biomassa als brandstofbron: Enzymatische afbraak hemicellulose (de suikerachtige basis van hout) -CO 2 reductie potentie: 80-90% (vrgl: bio-ethanol 50%) Proeffabriek Örnsköldsvik Zweden: ethanol uit resthout 87
88 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 2 de generatie: BioSyngas en BioSNG Vergassen (houtige) biomassa: BioSyngas (CO + H 2 ) voor produktie van - Biodiesel en biomethanol BioSNG (substitute natural gas) voor produktie van - Biomethaan 88
89 Broeikaseffect: menselijke invloed Vergassen biomassa: Duurzame energie: biomassa Onvolledige verbranding door laag zuurstofgehalte: -Produktie H 2, CO, CH 4, CO 2 CO + 2H 2 CH 3 OH CH 4 H 2 Biodiesel: Fischer-Tropsch techniek 89
90 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa Biodiesel: Fischer-Tropsch techniek Produktie van alkanen (bij o C): (2n+1)H 2 + nco C n H(2n+2) + nh 2 O Professor Franz Fischer (left) and Dr Hans Tropsch, the inventors of a process to create liquid hydrocarbons from carbon monoxide gas and hydrogen using metal catalysts 90
91 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 2de generatie: Biodiesel uit algen Bio-produktie van alkanen (buiten temp): Voordelen: Snelle groei Hoge opbrengst per hectare Bevat geen zwavel Biologisch afbreekbaar 91
92 Broeikaseffect: menselijke invloed Duurzame energie: biomassa 1 ste generatie biogas: 92
Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen
Scheikunde Hoofdstuk 2 Samenvatting Paragraaf 1: Fossiele brandstoffen Fossiele brandstof Koolwaterstof Onvolledige verbranding Broeikaseffect Brandstof ontstaan door het afsterven van levende organismen,
Duurzaamheid. Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018
Duurzaamheid Openbare wijkraad vergadering 15 nov 2018 Duurzaamheid Duurzaamheid Duurzame ontwikkeling is de ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van de toekomstige
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie
Nutriënten: stikstof, fosfor. Assimilatie: opbouw van levend materiaal
Nutriënten: sleutelrol bij de groei van organismen en het functioneren van ecosystemen Jos Verhoeven Assimilatie: opbouw van levend materiaal In de eerste plaats: Fotosynthese! 6 CO 2 + 6 H 2 O C 6 H 12
Een mengsel van lucht, hete verbrandingsgassen en kleine deeltjes vaste stof In rook zitten ook soms vonken
Hoofdstuk 5 In vuur en vlam 5.1 Brand! Voorwaarden voor verbranding Ontbrandingstemperatuur De temperatuur waarbij een stof gaat branden De ontbrandingstemperatuur is ook een stofeigenschap. Er zijn drie
Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Begrippen. Broeikasgas Gas in de atmosfeer dat de warmte van de aarde vasthoudt en zo bijdraagt aan het broeikaseffect.
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Informatieblad Begrippen Biobrandstof Brandstof die gemaakt wordt van biomassa. Als planten groeien, nemen ze CO 2 uit de lucht op. Bij verbranding van de biobrandstof komt
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1018 woorden 18 januari 2017 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting H3 3.1 Ecosysteem: afgebakend gebied met
Biomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 7 duurzaamheid
Samenvatting Scheikunde Hoofdstuk 7 duurzaamheid Samenvatting door een scholier 1632 woorden 10 juni 2017 5,9 6 keer beoordeeld Vak Scheikunde Scheikunde samenvatting hoofdstuk 7 7.2 Fossiele brandstoffen
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
PACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Basisscheikunde voor het hbo ISBN e druk Uitgeverij Syntax media
Zie Basisscheikunde voor het hbo bij https://www.syntaxmedia.nl/basisscheikunde-voor-het-hbo Uitwerkingen van de opgaven uit: Hoofdstuk 15 Milieu en veiligheid bladzijde 1 Opgave 1 Welke schade veroorzaakt
Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging
Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014 Energie in Beweging Wat is Well to Wheel Met Well to Wheel wordt het totale rendement van brandstoffen voor wegtransport uitgedrukt Well to Wheel maakt duidelijk
5,5. Samenvatting door M woorden 10 juni keer beoordeeld Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop.
Samenvatting door M. 1285 woorden 10 juni 2013 5,5 4 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar 13.1 Allemaal nodig? Wij maken deel uit van de voedselkringloop. Consumenten dieren en mensen Afvaleters
Samenvatting Biologie Thema 7
Samenvatting Biologie Thema 7 Samenvatting door een scholier 1416 woorden 5 juni 2012 6,8 19 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Par. 1 De mens is afhankelijk van het milieu. De mens
Wat is de Environmental Product Declaration (EPD)?
Wat is de Environmental Product Declaration (EPD)? In een Environmental Product Declaration of EPD wordt in een 11-tal impactcategoriën de milieu-impact van een product uitgedrukt in getallen. Het is een
Leerlingenhandleiding
Leerlingenhandleiding Afsluitende module Alternatieve Brandstoffen - Chemie verdieping - Ontwikkeld door dr. T. Klop en ir. J.F. Jacobs Op alle lesmaterialen is de Creative Commons Naamsvermelding-Niet-commercieel-Gelijk
Kooldioxide en het klimaat
Kooldioxide en het klimaat 039 1 Kooldioxide en het klimaat Inleiding Kooldioxide (CO 2 ) is een kleurloos, onbrandbaar en reukloos gas met een zwak zure smaak dat van nature aanwezig is in de atmosfeer.
GRENZELOOS BIOBASED ONDERWIJS
GRENZELS BIBASED NDERWIJS Met onderwijs naar duurzame toekomst Inspiratiedag@HGENT 1 februari 2019 Ruben Guisson ruben.guisson@vito.be Project Manager Team Biobased Economy VIT NV Boeretang 200 2400 Mol
Afsluitende les. Leerlingenhandleiding. Alternatieve brandstoffen
Afsluitende les Leerlingenhandleiding Alternatieve brandstoffen Inleiding Deze chemie-verdiepingsmodule over alternatieve brandstoffen sluit aan op het Reizende DNA-lab Racen met wc-papier. Doel Het Reizende
Curaçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Yerseke Engine Services BV (YES) Yerseke Engine Services is een service provider voor Caterpillar en John Deere in Nederland.
Yerseke Engine Services BV (YES) Yerseke Engine Services is een service provider voor Caterpillar en John Deere in Nederland. Wij zijn gevestigd in Yerseke, dicht bij de havens van Rotterdam en Antwerpen
Energiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
BioMCN: Advanced Sustainable Biofuels BIObased Industry april 2015 Jeroen Koot -CEO
BioMCN: Advanced Sustainable Biofuels BIObased Industry 2015 9 april 2015 Jeroen Koot -CEO Content Bio-methanol belangrijke grondstof voor o.a. transport en chemie BioMCN ontwikkelt duurzame en bio-based
Koolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING
INHOUD Voorwoord 13 Inleiding 15 Indeling van milieuproblemen 19 Indeling van dit boek 19 Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven 19 Deel 1. LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING 21 1. Inleiding
Les Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Jan Schouten. Volvo Truck Nederland
Jan Schouten Quality Safety Environmental care A company driven by strong core values CO 2 -neutrale productie Eerste 100 % CO 2 -neutrale truckfabriek in Gent Windenergie, zonne-energie, biobrandstoffen
Een ei wordt tijdens het bakken verhit. Er moet constant warmte toegevoegd worden, deze reactie is daarom endotherm.
8.1 1. Tijdens de verbranding van a. aluminium ontstaat er aluminiumoxide, b. koolstof ontstaat er koolstofdioxide, c. magnesiumsulfide ontstaan er magnesiumoxide en zwaveldioxide, want de beginstof bevat
Clean fuel. LNG Facts & Figures
1 LNG Facts & Figures Waarom LNG Schoon Zonder nabehandeling voldoen aan emissie standaarden Veilig Lichter dan lucht als het verdampt Moeilijk ontsteekbaar Enorme voorraden Past in Europese doelstelling
Praktische opdracht ANW Biobased economy keuzekaart
Praktische opdracht ANW Biobased economy k Praktische-opdracht door een scholier 1807 woorden 26 juni 2011 4,7 3 keer beoordeeld Vak ANW Keuzeopdracht ANW Jan H. 4V SGL 09-06-2011 Biobased Economy Het
et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar
17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal. Jan Peter Lesschen. Kimo van Dijk en Oene Oenema
Nutriënten en organische stof stromen en voorraden op wereld en Europese schaal Jan Peter Lesschen Kimo van Dijk en Oene Oenema Introductie Bodemvruchtbaarheid ongelijk verdeeld in de wereld Natuurlijke
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort Klimaat & Klimaatverandering Gevolgen klimaatverandering Opwarming van de Aarde Broeikaseffect Klimaatmodellen An Inconvenient Truth VN - Akkoord van Parijs Nederlands
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen VK Loonwerkers Najaar 2018 Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Methaan Lachgas Kooldioxide Ammoniak Nitraat Fosfaat Milieuopgave melkveehouderij 1 Ammoniak
Klimaatverandering: beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 14 november 2006 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In het Kyoto-protocol en het
Low carbon opties voor duurzame mobiliteit Nieuwe ontwikkelingen in motortechniek en biobrandstoffen
Low carbon opties voor duurzame mobiliteit Nieuwe ontwikkelingen in motortechniek en biobrandstoffen RVO/PDB Kennissessie Den Haag 17 januari 2018 Context: energieverbruik in Nederland en aandeel hernieuwbaar
Bacteriële ijzer reductie
Bacteriële ijzer reductie Een aantal bacteriën zijn in staat om ferri ijzer te reduceren. Dit gebeurt bv in sedimenten van meren. Dit gereduceerde ijzer kan dan worden getransporteerd over zelfs grote
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden
De wereld kan op lange termijn alleen biologisch gevoed worden Jan Willem Erisman 10 oktober 2016 Stikstof (nutriënten) hebben goede en Te weinig slechte kanten Te veel Voor 1 kg zuivere stikstof is 135
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee
Effecten van toenemende warmte en CO 2 op het leven in zee Jack Middelburg Universiteit Utrecht Darwin Centrum voor Biogeologie Netherlands Earth System Science Centre 21 Oktober 2014 KNAW Oceaan in hoge
Waterplanten en Waterkwaliteit
Waterplanten en Waterkwaliteit Leon van den Berg Moni Poelen Monique van Kempen Laury Loeffen Sarah Faye Harpenslager Jeroen Geurts Fons Smolders Leon Lamers Platform Ecologisch Herstel Meren Vrijdag 11
Milieuproblemen: Stoffen worden in het milieu onttrokken (deel verwijderen) en er worden andere stoffen aan toegevoegd = veranderen van het milieu.
Biologie hoofdstuk 7 Mens en milieu Paragraaf 1 mens en het milieu de mens is afhankelijk van het milieu: - voedsel => voor de mens. - zuurstof => voor planten (fotosynthese) en om te ademen. - water =>
Ecotanken quiz antwoorden
Ecotanken quiz antwoorden 1. Waarom laten we, steeds vaker, auto s rijden op alternatieve brandstoffen. A: De minerale (fossiele) stoffen raken op B: Slecht voor het milieu Uitleg vraag 1 Alle stoffen
Rekenen aan reacties (de mol)
Rekenen aan reacties (de mol) 1. Reactievergelijkingen oefenen: Scheikunde Deze opgaven zijn bedoeld voor diegenen die moeite hebben met rekenen aan reacties 1. Reactievergelijkingen http://www.nassau-sg.nl/scheikunde/tutorials/deeltjes/deeltjes.html
Opwarming aarde niet de schuld van het vee
focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information
Bedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
- de explosieve groei van de wereldbevolking - de manier van leven die verandert (machines, industrie, grootschaligheid)
Samenvatting Thema 4: Mens en milieu Basisstof 1 Mensen hebben het milieu nodig voor het krijgen van: - voedsel - water - energie - grondstoffen - zuurstof - een plekje om je er te recreëren Milieuproblemen
1 Voedingselementen Voedingselementen Zuurgraad Elektrische geleidbaarheid (EC) Afsluiting 14
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voedingselementen 9 1.1 Voedingselementen 9 1.2 Zuurgraad 12 1.3 Elektrische geleidbaarheid (EC) 13 1.4 Afsluiting 14 2 Kunstmeststoffen 15 2.1 Indeling kunstmeststoffen
NMVisie op Koe&Klimaat
Wat is de positie van de melkveehouderij in het klimaatvraagstuk? Voor ons blijft onderbelicht wat het significante verschil is met overige bronnen van broeikasgassen. Positie van de melkveehouderij in
Stikstofdepositie. Van bron naar effect. 24 Januari 2016 Albert Bleeker
Stikstofdepositie Van bron naar effect Inhoud Waardoor? Wat? Waar? Inhoud Stikstofdepositie: waardoor? De stikstofproblematiek Effecten van stikstof in het milieu Stikstofdepositie: wat? Emissie van stikstof
INHOUD. Voorwoord 13. Inleiding 15 Indeling van milieuproblemen 19 Indeling van dit boek 19 Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven 19
INHOUD Voorwoord 13 Inleiding 15 Indeling van milieuproblemen 19 Indeling van dit boek 19 Inleiding tot de Vlaamse milieuwetgeving voor bedrijven 19 Deel 1. LUCHTVERONTREINIGING EN -ZUIVERING 23 1. Inleiding
Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt
Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen
Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen
BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN. Johan van Groenestijn
BIORAFFINAGE ALGEN/ BIOBRANDSTOFFEN Johan van Groenestijn johan.vangroenestijn@tno.nl Biobased Economy In de Biobased Economy wordt biomassa gebruikt voor de productie van energie, transportbrandstoffen,
Emissie broeikasgassen in Europa,
Indicator 11 januari 2011 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2009 nam de Europese uitstoot
Bewust Duurzaam Bouwen. Deel 1: Waarom?
Bewust Duurzaam Bouwen Deel 1: Waarom? 1 Bewust Duurzaam Bouwen Bron: www.klimaat.be 2 1. Waarom? 1. Milieu 2. Energie 3. Overheid 4. Comfort 3 1. Waarom? 1. Milieu 2. Energie 3. Overheid 4. Comfort 4
De ontbrandingstemperatuur is de laagste temperatuur waarbij een stof gaat branden
Samenvatting door een scholier 1322 woorden 21 januari 2004 5,7 92 keer beoordeeld Vak Methode NaSk Banas NASK HOOFDSTUK 7 TOETSWEEK Begrippen 7.1A Stoffen verbranden Bij verbranding kun je waarnemen:
Praktijk : Voorschrift bacterieel wateronderzoek
LTO42 Toets 5.1 Boek: Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk, Blz 321-324, Blz 328-332, Blz 336-345)
Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek
Inspiratie- en referentieprojecten ontwerpopdracht biotechniek Biotechniek Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek: een overzicht Biotechniek Life sciences
Zure regen. Zure regen
010 1 Zure regen Zure regen is de laatste jaren voortdurend in de belangstelling geweest, doordat de verzuring van de neerslag in verband wordt gebracht met het afsterven van bossen, het volledig verdwijnen
E85 rijdende flexifuel auto uitstoot ten gevolge van de aanwezigheid van benzine in de brandstof.
Energielabel auto Personenwagens moeten voorzien zijn van een zogenaamd energielabel. Deze maatregel is ingesteld om de consument de mogelijkheid te geven om op eenvoudige wijze het energieverbruik van
Organismen die organisch en anorganische moleculen kunnen maken of nodig hebben zijn heterotroof
Boekverslag door A. 1802 woorden 20 juni 2007 5 71 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Samenvatting stofwisseling Stofwisseling is het totaal van alle chemische processen in een organisme
RACEN met... WC-papier
RACEN met... WC-papier 1 Fossiele Brandstoffen Nadelen 1) Voorraden zijn eindig. 2) Afhankelijkheid van oliestaten 3) Bij verbranding komen broeikasgassen vrij: CO2/NOx/CH4 1000 1500 2000 2 Fossiele Brandstoffen
De club van Rome had toch gelijk!
De club van Rome had toch gelijk! Bernard Dam MECS, Chemical Engineering, Faculty of Applied Science, Delft University of Technology 11 november 2009 Delft University of Technology Challenge the future
Factsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Het milieu is rechtstreeks verantwoordelijk voor onze gezondheid (zuivere lucht, zuiver water zijn nodig om te overleven.)
Samenvatting door een scholier 988 woorden 20 mei 2015 0 keer beoordeeld Vak Biologie Welke soorten verontreiniging van het milieu kennen we? Lucht verontreiniging Water verontreiniging Bodem verontreiniging
2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances :
Oefenvragen deeltentamen 1 onderdeel 'Sustainability' Vraag 1 en 2 Engels, rest Nederlands, op het (deel)tentamen zullen alle vragen zowel in het Engels als in het Nederlands gesteld worden. Antwoorden:
Praktische opdracht Scheikunde Biomassa als brandstof
Praktische opdracht Scheikunde Biomassa als brandstof Praktische-opdracht door een scholier 694 woorden 13 april 2016 9 2 keer beoordeeld Vak Scheikunde Pagina 1 van 5 PO biomassa als brandstof (practicum
Deeltoets TB151-II. Uitwerking vraagstuk 1)
Deeltoets TB151-II Uitwerking vraagstuk 1) a) Ontvangst: straling van de zon (zonlicht) Afstaan: straling van de aarde (warmte-straling, IR van zwart lichaam) Verschil: golflengte Achtergrond: Spiro eq.
Kolenvergasser. Kolenvergasser 2009-02-01 hdefc.doc
Kolenvergasser 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Beantwoord de vragen 1 t/m 3 aan de hand van het in bron 1 beschreven proces. Bron 1 De
De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017
Jan Peter Nap Hanze Research Energy De rol van biomassa in de energietransitie Inleiding Debat 22 nov 2017 Energietransitie 2 Er staat veel op het spel Klimaatverandering - CO 2, opwarming, milieu, afspraken
Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal)
LTO42 Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal) Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk,
Invloed Waterkwaliteit op de Onderwater Flora en Fauna
Invloed Waterkwaliteit op de Onderwater Flora en Fauna Gezond en voedselrijkwater waarborgt een diversiteit aan Flora en Fauna. Een wankel evenwicht tussen de biologische elementen. Index. De voedselketen.
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
DE BLAUWE AARDE. College 1 Water als leven brengend molecuul
DE BLAUWE AARDE College 1 Water als leven brengend molecuul BLAUWE AARDE Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Water als leven brengend molecuul 2. Leven in zee 3. Leven in sloot en plas 4. Water in een rugzak,
Ecosysteem voedselrelaties
Ecosysteem ecologie Ecosysteem voedselrelaties Oceanen: voedselweb + energiestromen Ga naar Mypip.nl en open de oefening 3 voedselketen - voedselweb Doe de oefening en maak vervolgens de aangeleverde vragen.
Algemene natuurwetenschappen
Correctievoorschrift VWO 2017 Algemene natuurwetenschappen Tijdvak 1 Woensdag 24 mei 13.30 15.30 uur College-examen schriftelijk VF-0301-s-17-1-c 1 Algemene natuurwetenschappen (uitsluitingen E1, F3) 1
Onderzoek kosten actualisatie BEES B Pieter Kroon/Wouter Wetzels; ECN Beleidsstudies
Onderzoek kosten actualisatie BEES B Pieter Kroon/Wouter Wetzels; ECN Beleidsstudies Ten behoeve van doelgroepen overleg VROM maart 2008 www.ecn.nl Inhoud 1. Nederlandse situatie 2. Positie BEES B ten
De Energieboerderij 10/21/2011. Inhoudsopgave. toont duurzaamheid aan! Bio-energie: oplossing bij reststromen? Waarom Energieboerderij?
Inhoudsopgave De Energieboerderij Jan Kamp Wageningen UR (PPO-AGV) toont duurzaamheid aan! Waarom Energieboerderij? Opzet project Resultaten 2008 en 2009 Strategieën voor verbetering Waarom Energieboerderij?
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
In planten vindt fotosynthese plaats:
Thema6 ecologie + Thema 7 mens en milieu samenvatting 1 invloeden uit het milieu Invloeden uit het Alle organismen worden beïnvloed door hun milieu (leefomgeving) milieu o Het milieu wordt ook door organismen
Factsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Koelwatersystemen en chemische waterbehandeling. Irma Steemers-Rijkse Novochem Water Treatment Houten
Koelwatersystemen en chemische waterbehandeling Irma Steemers-Rijkse Novochem Water Treatment Houten Overzicht presentatie Ongewenste fenomenen Corrosie Ontstaan van afzettingen (scale) Microbiële groei
Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
De heer Oerlemans is in zijn lezing niet ingegaan op de vraag waarom
Het broeikaseffect M. Buitenkamp De heer Oerlemans is in zijn lezing niet ingegaan op de vraag waarom stijging van temperatuur op aarde en de daarmee gepaard gaande klimaatsveranderingen ('broeikaseffect')
Samenvatting Biologie Biologie Samenvatting Hoofdstuk 7 2b
Samenvatting Biologie Biologie Samenvatting Hoofdstuk 7 2b Samenvatting door D. 1983 woorden 30 september 2012 8,1 1 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Par. 1 De mens is afhankelijk
Vloeibaar aardgas - Liquid Natural Gas (LNG) Voordelen en uitdagingen. Jan Van Houwenhove 3 December 2015
Vloeibaar aardgas - Liquid Natural Gas (LNG) Voordelen en uitdagingen Jan Van Houwenhove 3 December 2015 Agenda Cryo Advise Aardgas - eigenschappen Voordelen Uitdagingen Cryo Advise advies voor LNG systemen
Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Copernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development
Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid
Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect
Werkstuk Maatschappijleer Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1897 woorden 18 januari 2003 6,4 35 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Wat is het broeikaseffect? Wat is het broeikaseffect nu precies?
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER
DRAAIBOEK SESSIE HOOFD KLIMAATWIJZER Introquiz uit de workshop Low Impact Lama 15 Korte quiz rond begrippen gelinkt aan klimaatverandering. Dit om de voorkennis van de deelnemers/leerlingen na te gaan
BROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen.
BROEIKASEFFECT Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Levende wezens hebben energie nodig om te overleven. De energie die het leven op aarde in stand
Informatiebijeenkomst schone scheepvaart. SHIP, 1 november Henri van der Weide
Informatiebijeenkomst schone scheepvaart SHIP, 1 november Henri van der Weide Vluchtige organische stoffen (VOS), geur van lading en geluid bij overslag Kooldioxide (CO2),Stikstofoxiden (NO X), Zwaveloxiden