De vlagvertoonreis van Smaldeel 5 naar Australië en NNG
|
|
- Damian van den Berg
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De vlagvertoonreis van Smaldeel 5 naar Australië en NNG Als ik het heb over Nederlands Nieuw Guinea en 1960 dan zal dit bij een flink aantal veteranen herinneringen oproepen aan de zo uitvoerig gedocumenteerde reis van Smaldeel 5. Hoewel in heel wat publicaties beschreven, wilde ik er toch niet zomaar aan voorbij gaan. Het begon allemaal met wat oudere ideetjes voor een vlagvertoonreis naar het Verre Oosten die begin 1960 weer van stal werden gehaald. Het pas gemoderniseerde vliegkampschip Hr Ms Karel Doorman zou dan meteen versterkingen voor de Koninklijke Luchtmacht in NNG mee kunnen nemen. Door nadruk te leggen op het vlagvertoon, werd geprobeerd elke schijn van provocatie weg te nemen. Het door de Marine Voorlichtingsdienst op 30 maart 1960 uitgegeven perscommuniqué veroorzaakte gelijk een rel in de media en daarna (natuurlijk) in de Tweede Kamer. Men kon het eigenlijke doel niet verhullen,zodat men niet lang hoefde te wachten op heftig gekrakeel van Indonesische zijde: de komst van het vliegkampschip werd daar uitgelegd als een bedreiging van de vrede en veiligheid in heel Zuid-Oost-Azië. Een paar maanden later verbrak Indonesië zelfs alle diplomatieke betrekkingen met Nederland.Ondertussen waren alle voorbereidingen voor vertrek reeds in volle gang. In Rotterdam werden 12 gedemonteerde Hunter straaljagers en 2 Alouette helicopters aan boord van het vliegkampschip ondergebracht. Daarnaast werd squadron 860 met 10 Seahawkstraaljagers, squadron 2 met 8 Grumman Avengers en 2 reddingshelicopters aan boord genomen. Er werden daarbij 2 typen Avengers meegenomen: de TBM-3W2 versie ("Warner"/verkenner) en de TBM-3S2 versie ("Striker"/torpedobommenwerper). Om te voorkomen dat het Suez-kanaal gesloten zou worden voor schepen van de KM, werd al direct besloten dat via Kaap de Goede Hoop gevaren zou worden. Daarnaast werd een koopvaardijtanker gecharterd, om op volle zee brandstofolie te kunnen laden. Hiermee zou voorkomen worden dat het eventueel niet aan kunnen doen van bunkerhavens de reis in problemen zou brengen. Bij de scheepvaartmij Van Ommeren werd daartoe het 190m lange en ruim ton metende tankschip Mijdrecht gecharterd. De (civiele) bemanning van dit schip werd aangevuld met een marinedetachement, terwijl de benodigde olie-afgiftetuigen op het schip werden gemonteerd. In het reisplan was ook een bezoek aan Yokohama en Nagasaki opgenomen, ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Nederlands-Japanse betrekkingen. Men verwachtte het smaldeel midden december terug in Nederland.Zo vertrokken op 31 mei 1960 vanuit Den Helder de onderzeebootjager Hr Ms Limburg en Hr Ms Groningen, terwijl Hr Ms Karel Doorman en de Mijdrecht diezelfde dag Rotterdam verlieten. Smaldeelcommandant was commandeur Ferwerda die zich met zijn staf op de zgn. admiraalsbrug van het vliegkampschip nestelde. De Mijdrecht stoomde eerst op naar de Franse haven Donges (nabij St.Nazaire)om daar brandstofolie te laden, waarna het schip enkele
2 weken later (16 juni) weer contact maakte met het smaldeel ter hoogte van St.Helena om de dagen daarna voor het eerst op volle zee brandstof over te laden naar de beide jagers en het vliegkampschip.onderweg werd er flink geoefend, bij gunstig weer klonk elke ochtend het signaal "vliegrol op post". De dekploegen namen hun posities in, de grote vliegtuigliften begonnen hun kostbare lading aan dek te brengen, de 'Doorman' draaide tegen de wind in en zette aan tot hoge vaart terwijl de begeleidende jagers zo snel mogelijk naar de nieuwe posities manoeuvreerden. De jagers namen om beurten de 'Plane Guard Station' achter het vliegkampschip in, om eventueel piloten die bij de start of landing in zee crashten te kunnen helpen. De motoren van de Seahawks werden op spectaculaire wijze aangevuurd, waarna deze jets naar de stoomkatapult werden gereden, aangehaakt en met brullende motoren de lucht werden ingeslingerd. De Avengers maakten meestal een vrije start over het hoekdek. Alleen bij weinig wind werden ook zij met de stoomkatapult de lucht ingejaagd. De andere begeleidende jager had daarbij de taak om een spatschijf voort te slepen, waarop door de vliegtuigen met scherp werd geschoten. Tijdens de uitreis bleek dat de regering van Madagascar aarzelde met het verlenen van toestemming om een haven aan te doen. Daarom werd door de 'Limburg' en de 'Groningen' Lourenzo Marques (Mozambique) en door de 'Karel Doorman' en de 'Mijdrecht' Port Louis (Mauritius) aangedaan. Van daaruit begon de oversteek naar Fremantle te Australië. Onderweg werd door een bedieningsfout op het vliegdek een Seahawk in het water geduwd. Een tweede Seahawk ging een paar dagen later verloren door een te ruwe landing op het vliegdek. Een geluk bij een ongeluk was dat bij beide incidenten geen gewonden of doden te betreuren waren. Ook in Australië was de Indonesische druk werkzaam en begon de vakbond van Australische havenarbeiders een boycotactie tegen het bezoek van de Nederlandse marine schepen.het gevolg was dat de schepen op eigen kracht dienden af te meren in de haven van Fremantle, hetgeen voor de 'Karel Doorman' een vrij lastige manoeuvre was. Geholpen door de vol gas draaiende motoren van een aantal aan dek vastgesjorde Vegers, werd voldoende zijwaartse trekkracht verkregen tijdens het langszij komen en meerde het schip op eigen kracht af.
3 Luchtopname van het gehele smaldeel onderweg naar NNG
4 Olieladen op volle zee vanaf het motortankschip 'Mijdrecht' Idem, op het dekpark twee Seahawks met opgevouwen vleugels
5 Hawker Hunter straaljagers bestemd voor versterking van de luchtmacht in NNG in de hangar van de 'Karel Doorman' Het vliegdek van de 'Karel Doorman' in vol bedrijf. De Avengers (achter en rechts) maken zich het eerst op voor vertrek
6 Terwijl de vliegtuigen zich gereed maken, manoeuvreert een van de jagers naar de 'Plane Guard Station'
7 De vliegdekbemanning maakt een Avenger gereed voor lancering vanaf de stoomkatapult Idem, met een Seahawk
8 Tijdens terugkeer maakt deze Seahawk een doorstart over het vliegdek Het schip is gereedgemaakt voor een havenbezoek (met dank aan Theo Burgers die deze reis heeft meegemaakt a/b van de 'Karel Doorman') Het bezoek van het smaldeel aan Freemantle duurde van juli, waarna via een lange omweg (ter vermijding van provocaties) koers werd gezet naar Hollandia. Dit deel van de reis verliep namelijk via de Australische Zuidkust, via Bass Strait langs de Oostkust en dan langs de Noordkust van Australisch Nieuw Guinea naar Hollandia, waar de schepen op 2 augustus arriveerden. Vlak voor aankomst maakten enkele boordvliegtuigen een 'fly-past' over de stad. Ook hier diende de 'Karel Doorman' zonder sleepboothulp af te meren en net als in Freemantle werd voldoende zijwaartse trekkracht verkregen door de vol gas draaiende motoren van een aantal aan dek vastgesjorde Avengers. Terwijl het schip afmeerde aan
9 de nieuwe steiger bij de Gouvernementswerf, meerden de jagers af aan de handelssteiger terwijl het tankschip in de baai voor anker ging. De dagen daarop werd een uitgebreid programma afgewerkt, o.a.vaartochten met gasten en vliegdemonstraties. Op 6 augustus arriveerde het vliegkampschip te Biak, waar de meegenomen 12 Hawker Hunters en 2 Alouette's werden uitgeladen en naar de vliegbasis Mokmer getransporteerd. Gedurende de resterende weken in die augustusmaand werd een druk oefenschema afgewerkt in de wateren ten noorden van de lijn Biak-Manokwari-Sorong (Stille Oceaan) en Straat Japen ten zuiden van Biak. Daarbij deed zich een ernstig ongeval voor aan boord van de jager 'Limburg', waarbij een zwaargewonde eerst werd overgebracht naar de 'Karel Doorman' en enkele dagen later naar Hollandia waar hij echter kort na aankomst overleed. Enkele weken later kreeg de 'Limburg' een defect aan de sonardome, die niet te Manokwari kon worden gerepareerd. Het schip moest daarop gedwongen naar Hongkong voor een spoed dokking, zodat deze jager het geplande bezoek aan Japan zou gaan missen. Het bezoekschema werd daarop aangepast, waarbij de 'Karel Doorman' en de 'Groningen' alleen Yokohama zouden aandoen en beide schepen verlieten daartoe in gezelschap van de 'Mijdrecht' de Nieuw-Guineese wateren op 1 september. Het gekrakeel van Indonesische zijde bereikte nu echter zijn hoogtepunt en geen enkel middel werd geschuwd om Japan onder druk te zetten het bezoek van de schepen af te gelasten. Dit leidde ertoe dat ook bij de Japanse vakbonden voor havenarbeiders het verzet tegen het bezoek van de schepen begon toe te nemen. De Japanse regering zat er duidelijk mee verlegen en uiteindelijk werd schoorvoetend het vlootbezoek van Japanse zijde afgelast. Op 4 september wendden de twee oorlogsbodems weer de steven en zetten koers naar NNG, terwijl de 'Mijdrecht' ongehinderd naar Kobe opstoomde om haar olievoorraden aan te vullen. Het vlieg- kampschip bezocht eerst Sorong, waarna het voor onderhoud naar Hollandia voer. De jager ging rechtstreeks voor onderhoud naar Manokwari. Ondertussen was de schade aan de 'Limburg' hersteld en maakte het schip op 19 september voor een BOZ-operatie contact met de ook terugkerende 'Mijdrecht'. De volgende dag waren alle schepen weer terug in NNG en werden de olietanks in Sorong en Biak weer bijgevuld. Het einde van het bezoek aan NNG kwam in zicht en als eerste zou op 29 september de 'Mijdrecht' vertrekken, maar eerst nadat dit schip de olietanks van de andere smaldeeleenheden had bijgevuld. De volgende dag vertrokken ook de 'Karel Doorman' en de 'Groningen' Hollandia op weg naar Noumea in Nieuw-Caledonië. Tot chagrijn van de bemanning verbleef de 'Limburg' als tijdelijke vervanger van de 'Amsterdam' nog tot 11 oktober in Hollandia, omdat deze laatste voor reparatie naar Hongkong was gestuurd. Daardoor mistte de bemanning van de 'Limburg' het bezoek aan Noumea en maakte het schip op volle zee pas weer rendez-vous met het smaldeel (15 oktober). In de wateren nabij Nieuw-Caledonië maakte een Avenger een noodlanding op zee, waarbij de bemanning gelukkig kon worden gered met de aan boord gestationeerde helicopter. De 'Karel Doorman' en de 'Mijdrecht' bezochten daarna Sydney, terwijl de beide jagers opstoomden naar Auckland. In de loop van de laatste week van oktober maakten de schepen weer contact op volle zee en werd gezamenlijk de oversteek gemaakt naar Valparaiso, waarbij onderweg ook de kleurrijke Juan Fernandez eilanden werden aangedaan. Na een bezoek van enkele dagen aan deze Chileense haven (11-16 november) werd van hieruit de reis voortgezet rondom Kaap Hoorn (Punta Arenas werd hier aangedaan, of het smaldeel door de straat van Magellaan heeft gevaren is mij nog niet duidelijk). Daarna werd voor het laatst een kleurrijke haven aangedaan: Rio de Janeiro. Ook
10 hier duurde het bezoek een aantal dagen (28 november-3 december), waarna de oversteek werd gemaakt over de Atlantische Oceaan en het smaldeel op 20 december terugkeerde in het winterse Nederland. Aankomst Hollandia 2 augustus 1960
11 De 'Karel Doorman' vaart de haven van Hollandia binnen en geeft saluutschoten af. De Avengers op het achterdek helpen door hun draaiende motoren bij het manoeuvreren van het schip
12 Aanleggen in de haven van Hollandia (foto Baksgewijs). De bemanning aangetreden tijdens een toespraak op het achterdek in de haven van Hollandia
13 De Mijdrecht ligt verderop in de haven voor anker.
14 Afgemeerd aan de kade te Bosnik Biak Bosnik
15 Ook deze is vermoedelijk te Bosnik gemaakt
16 Het uitladen van de gedemonteerde Hawker Hunters te Bosnik, waarna zij werden vervoerd naar de KLu-basis op Biak.
17 Aankomst van de 'Doorman' te Sorong. Ook te Sorong dienden de Avengers met draaiende motoren te helpen bij het manoeuvreren.
18 De 'Doorman' aan de steiger te Sorong. In de baai achter het schip van links naar rechts de 'Piet Heyn', de 'Limburg', de 'Kortenaer' en de 'Groningen' De 'Mijdrecht' op volle zee. De Mijdrecht was een door de marine gecharterde civiele tanker van de rederij Van Ommeren. De rederijkleuren waren zwarte romp en witte opbouw. Had dus niets met de kleuren van een marineschip van doen.
19 Het manouvreren van carriers mbv vastgesjorde vliegtuigen was een vrij algemene procedure bij de USN en de RN. Niet dat het dagelijks werd gebruikt, maar er waren voorschriften voor. Toevallig dat de afgelopen dagen hierover gediscussieerd is op SMML, een dagelijkse nieuwsbrief van/voor/door plastic scheepsmodelbouwers. Vandaag stond er het RN voorschrift in, namelijk "B.R Handling ships" (1954), p. 49: "Use of parked aircraft. Aircraft can be used to assist carriers in turning at rest in narrow waters when tugs are not available. Groups of aircraft are ranged at the appropriate cornersoftheflight deck, so that when their engines are running at high power the turning effect on the ship becomes appreciable. Aircraft can also be used to assist the ship in leaving or berthing at a jetty without tugs. Aircraft fitted with liquid-cooled engines are liable to overheatand cannot be used for prolonged runs." Voorzover ik weet zijn er geen foto's van het gebruik van de Avengers. In het boek "De dikke boot" van Arie Hoog staat wel een cartoon uit een krant in Fremantle over het gebeurde.
Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog
Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in
Nadere informatiecommandant: ktz W.M.W. Vogt, vanaf 2 oktober ktz E. Bakker, vanaf 16 oktober ktz P.J. In t Veld.
Bron: Jaarboek van de Koninklijke Marine 1988 Hr.Ms. Zuiderkruis commandant: ktz W.M.W. Vogt, vanaf 2 oktober ktz E. Bakker, vanaf 16 oktober ktz P.J. In t Veld. Hr.Ms. Zuiderkruis heeft in 1988 alleen
Nadere informatiecommandant: ktz G.P. Slikker, sedert 15 april ktz W. Kool, sedert 9 december ktz H.W. Ort
Bron: Jaarboek van de Koninklijke Marine 1977 Hr.Ms. Zuiderkruis commandant: ktz G.P. Slikker, sedert 15 april ktz W. Kool, sedert 9 december ktz H.W. Ort Hr.Ms. Zuiderkruis was gedurende 1977 ingedeeld
Nadere informatieHet was aan boord van mijn geliefde Karel Doorman. We hadden een sortie met enkele kisten gevlogen en kwamen uiteraard weer op landen.
Het was aan boord van mijn geliefde Karel Doorman. We hadden een sortie met enkele kisten gevlogen en kwamen uiteraard weer op landen. Er stond niet veel wind, maar wel een stevige deining. Theo Jansen
Nadere informatieIntroductie. Havens als belangrijk knooppunt
Les 3. Havens Introductie De onderdelen voor de pennen van Pennenland bv komen uit de Verenigde Staten. De bedrijven die deze onderdelen aan Pennenland verkopen (leveranciers) verschepen hun onderdelen
Nadere informatieANTARCTICA een wereld apart!
ANTARCTICA een wereld apart! KRAS-reis van Emilie, Wigger en Paul met de MS Delphin in februari 2010. Wat overheerst na terugkomst in Nederland van onze geslaagde reis naar Antarctica is dankbaarheid.
Nadere informatieElena-crew vermijdt piratengebied
Elena-crew vermijdt piratengebied De afgelopen nummers volgden we Elena, een aluminium Veliger 477. Daarmee zeilen Adam en Leonie en hun zonen Mees (5) en Pieter (4) sinds 2009 rond de wereld. Hamvraag
Nadere informatieLaat de teleurstellingen van vandaag nooit de dromen van morgen overschaduwen
22 e jaargang februari/maart 2014 No139. VAN DE REDACTIE Voor u ligt weer een nieuw exemplaar van uw clubblad Samengesteld door uw redactie en vrijwilligers die bereid waren om even een beetje van hun
Nadere informatieWéér een rondje Schiermonnikoog,
Wéér een rondje Schiermonnikoog, Op zondag 25 sept. jl., het vaarseizoen was bijna voorbij, de jachthaven van Schiermonnikoog lag nog in diepe rust, maakten we in alle vroegte onze boten klaar om te vertrekken
Nadere informatieReisverslag Madeira augustus 2012.
Reisverslag Madeira augustus 2012. Van 9-8 t/m 14-8 2012 zijn we met 6 personen naar Madeira geweest. Deze reis werd georganiseerd door Dennis en Raymond. De bedoeling is om er met een bootje de zee op
Nadere informatieSchotland reis MS Word Export To Multiple PDF Files Software - Please purchase license. 10 mei tot 15 mei
MS Word Export To Multiple PDF Files Software - Please purchase license. Schotland reis 2009 10 mei tot 15 mei De week rust pakte even anders uit voor de achter gebleven bemanning, het was zo n bar weer
Nadere informatieVan Hr.Ms Zuiderkruis is geen verslag ontvangen. Het schip heeft een aantal reizen samen met Hr.Ms. Pieter Florisz gemaakt.
Bron: Jaarboek van de Koninklijke Marine 1990 Hr.Ms. Zuiderkruis commandant: ktz G.G. Hooft. Van Hr.Ms Zuiderkruis is geen verslag ontvangen. Het schip heeft een aantal reizen samen met Hr.Ms. Pieter Florisz
Nadere informatieIMPRESSIE HEMELVAARTTOCHT 2015 (VOYAGER)
IMPRESSIE HEMELVAARTTOCHT 2015 (VOYAGER) Voor de Voyager begon de Hemelvaarttocht 2015 met de afvaart om 13:30 vanuit Lelystad haven met zon, 15 knopen wind en een snelheid over de grond van 6 knopen.
Nadere informatieNaar de golf van Aden met Duncan Vlaar
Naar de golf van Aden met Duncan Vlaar Begin pagina English page Engelum Geschiedenis Dorpsfoto's Kerkklokken Bewoners Dorpsbelang Verenigingen Jeugdclub De oude doos Woningaanbod Sponsors K.v.Sla Raak
Nadere informatieWat je van ver haalt is!
Wat je van ver haalt is! Hemelvaartsweekend was het zover. Na begin van het jaar de koop van onze Westbas 29 Offshore overeengekomen te zijn met de Duitse eigenaren, was nu het moment om de boot naar Nederland
Nadere informatieDe Molukse Emigranten
De Molukse Emigranten Daar het voor de Molukse militairen na de onafhankelijksoorlog van het toenmalige Nederlands-Indië erg moeilijk werd om zich daar te handhaven [zij hadden immers trouw meegestreden
Nadere informatieLUCHTPOST NAAR DE WEST. De KLM folder voor de te maken Kerstpostvluaht naar Ned. West Indië.
LUCHTPOST NAAR DE WEST Terwijl Nederland nog in de roes verkeerde van de prestaties van de Uiver stond er alweer een nieuwe vlucht van historische betekenis op stapel. Driehonderd jaar bestond het Nederlands
Nadere informatieHr.Ms Drenthe Jaarverslag Door Carel Fleischacker. Bron: Jaarboek Kon. Marine Commandant: Kapitein-luitenant ter zee W.
Hr.Ms Drenthe Jaarverslag 1972 Door Carel Fleischacker. Bron: Jaarboek Kon. Marine 1972 Commandant: Kapitein-luitenant ter zee W. Gonggrijp Hr.Ms. Drenthe was opgenomen in het eskader tot 2 maart Op 11
Nadere informatieSmaldeel 5 27 Augustus -3 oktober 1968
Smaldeel 5 27 Augustus -3 oktober 1968 Den Helder, Portland, Plymouth/Portsmouth, Southampton, Plymouth/ Portland, Den Helder/Rosyth, Den Helder Commandant: schout-bij-nacht A. van der Moer Hr. Ms. Karet
Nadere informatieSamenvatting. Verlies van controle over de richtingsbesturing tijdens waterlanding, Consolidated PBY-5A Catalina
Samenvatting Verlies van controle over de richtingsbesturing tijdens waterlanding, Consolidated PBY-5A Catalina Samenvatting Verlies van controle over de richtingsbesturing tijdens waterlanding, Consolidated
Nadere informatieReisverslag Helgoland
Reisverslag Helgoland Op donderdagochtend om 4 uur ben ik met een goede vriend vertrokken naar Bremerhaven in Duitsland waar we om half tien de boot moesten hebben naar Helgoland. Doordat we door de Duitse
Nadere informatieSindbad. De Vier Windstreken
Nieuwsgierig naar de wereld achter de horizon, vertrekt Sindbad op een schip naar Oost-Indië. Hij bevaart alle zeeën en oceanen waar de zon op schijnt en beleeft de meest fantastische avonturen. Hongerige
Nadere informatieMuus Visser en de tanker Ondina
Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Muus Visser en de tanker Ondina In de Tweede Wereldoorlog was Muus Visser matroos en kanonnier op verschillende
Nadere informatieVOLVO Ocean Race 2009
VOLVO Ocean Race 2009 Rotterdam - Stockholm Nadat we na binnenkomst Rotterdam een paar dagen rust hadden gehad waarbij er ook weer bemanning gewisseld is zijn we bij de race voor Hoek van Holland geweest,
Nadere informatieToespraak van Tineke Netelenbos, voorzitter van de KVNR, bij de herdenkingsplechtigheid in Egmond aan Zee op 4 mei 2015.
Toespraak van Tineke Netelenbos, voorzitter van de KVNR, bij de herdenkingsplechtigheid in Egmond aan Zee op 4 mei 2015. Dames en heren, Wij gedenken met elkaar in ons land dat het 70 jaar geleden is dat
Nadere informatieEen week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg.
Een week varen met de morgenster. Suzanne van Tilborg. Ik begon deze week met het gevoel ik heb er zin in en ik zie wel wat we allemaal gaat gebeuren, ik laat het wel op me afkomen. Na de eerste dag voor
Nadere informatieGeschiedenis groep 6 Junior Einstein
De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten
Nadere informatieToespraak van Anouchka van Miltenburg, Voorzitter van de Tweede Kamer, bij de bijeenkomst van de Stichting Herdenking 15 augustus 1945, op 14 augustus 2015 in de Tweede Kamer We dachten dat we na de capitulatie
Nadere informatieDe prestaties van onze vliegers op de Indië-lijn
LUCHTPOST * POSTVERVOER - 2 De prestaties van onze vliegers op de Indië-lijn hebben tot een snelle postverbinding tussen Nederland en Indië geleid. Na het succes van van der Hoop in 1924 ging men er zich
Nadere informatie3. Welk kanaal in de VHF-band wordt gebruikt voor schip-schip alarmering? 2 a. 70. b. 67. c. 13.
Proefexamen Marcom-B module GMDSS U bent geslaagd voor het examen Module GMDSS als u tenminste 28 van de 40 punten heeft behaald. Het aantal te behalen punten is in de rechter kantlijn vermeld. Naast deze
Nadere informatieLes Aardrijkskunde & Geschiedenis
C Deze les bestaat uit 16 vragen over de zeescheepvaart. De meeste vragen hebben ook met aardrijkskunde en geschiedenis te maken. Als je deze les af hebt, weet je alles over de scheepvaart! eerkeuzevragen
Nadere informatieDe tall ship races 2014 van Aalborg naar Bergen en Esbjerg,aan boord van zeilbrik de Morgenster.
De tall ship races 2014 van Aalborg naar Bergen en Esbjerg,aan boord van zeilbrik de Morgenster. Van 19-7-2014 tot 04-8-2014 In de wekelijkse nieuwsbrief van de KNRM las ik dat het mogelijk was om als
Nadere informatieMascha Pijnenborg. Naast een nieuwe outfit, hoort daar ook een natuurlijk ook nieuwe fiets bij. Deze fiets kon ik begin januari op gaan halen!
Nieuwsbrief Mascha Pijnenborg Uitgave 1, 2011 Nieuw jaar, nieuwe ploeg, nieuwe fiets Een nieuw jaar is begonnen! Mijn oude ploeg bestaat nu écht niet meer en ik start nu officieel bij het nieuwe Dolmans
Nadere informatieDe Evolutietheorie. Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a
De Evolutietheorie Gemaakt door : Thomas Pereira Datum : 26-3-2010 School : Het Baken Klas : 7a 1 Inhoudsopgave 2. Inleiding... 3 3. Wat is Evolutie en wie is Darwin?... 4 3.1 Wat is Evolutie?... 4 3.2
Nadere informatie9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training
9 daagse Mindful-leSs 3 stappen plan training In 9 dagen jezelf volledig op de kaart zetten Je energie aangevuld en in staat om die batterij op peil te houden. Aan het eind heb jij Een goed gevoel in je
Nadere informatieVerhalen uit het. Midden-Oosten. naverteld door Sandra van der Stege
Verhalen uit het Midden-Oosten naverteld door Sandra van der Stege Moeilijke woorden staan schuin. Ze worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 63. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Inhoud
Nadere informatieFinale weekend club competitie
Finale weekend club competitie Ploegentijdrit Zaterdag stond als allereerst de ploegentijdrit op programma. Jawel hoor we moesten als eerste van start. We waren maar met 5 in plaats van 6 man. Start ging
Nadere informatie1. Wat weet ik er al van. Ik doe mijn werkstuk over "Tunnels en Bruggen". Ik weet er nog niet veel van, daarom wil ik er meer over weten.
Edwin van Tienen TUNNELS EN BRUGGEN Inhoud. 1. Wat weet ik er al van. 2. Tunnels. 2.1 Boren. 2.2 Tunnels in de bergen. 3. De kanaaltunnel. 3.1 Tunnel onder de zee. 3.2 De TGV. 4. Bruggen. 4.1 Onderzoeken
Nadere informatieI n h o u d Tim Jaarsveld
I n h o u d H1 Wat kon de bemanning doen om een ongeluk te voorkomen? pagina 7 H2 Wat zijn de hitte-bestendige tegels? pagina 9 H3 H4 Hebben andere shuttles ook problemen gehad met de hitte-bestendige
Nadere informatieWerkblad Meander Thema 1: Onderweg
Werkblad Meander Thema 1: Onderweg 1.1 Vakantiebestemmingen Schrijf 1, 2, 3, 4, 5, en 6 1. De reis start in Nederland 2. België is klein, dat gaat snel 3. Frankrijk is groot, pffff.wat duurt het lang!!
Nadere informatieDORST IN DE OORLOGSJAREN.
DORST IN DE OORLOGSJAREN. De aanwezigheid van vliegveld Gilze-Rijen heeft voor de bewoners van Dorst de hele oorlog door steeds grote ongemakken en vele gevaren opgeleverd. Praktisch de hele oorlog waren
Nadere informatieMijn laatste nieuwsbrief
Mijn laatste nieuwsbrief Lieve familie, vrienden en sponsors! Mijn laatste nieuwsbrief schrijf ik vanuit het prachtige en kleurrijke Sri Lanka! Hier vierde ik Kerst en Oud en Nieuw met de bemanning van
Nadere informatieNieuwsbrief april 2011
Nieuwsbrief april 2011 Modelbouwvereniging Hoekse Waard Achterzeedijk 1b 2991 SB Barendrecht Nieuwsbrief april 2011 Barendrecht, 18-04-2011 Beste leden en relaties, Hierbij de nieuwsbrief van de Modelbouwvereniging
Nadere informatieUK 102 dit jaar te sterk voor het jeugdteam van de SBH
Nieuwsbrief November 2015 UK 102 dit jaar te sterk voor het jeugdteam van de SBH Elke dag een beaufort erbij! Door het rustige begin van dag 1, de poorten race, heeft elk schip meerdere aanlandingen kunnen
Nadere informatieTwenthe Air Base visitors 1964
Verslag van de: LUCHTVAART VERENIGING TWENTHE Twenthe Air Base visitors 1964 Januari 10. D-8145 F-104G KLu nb. del. 16. D-5807 TF-104G KLu nb. (OCU) 17. D-8135 F-104G KLu nb. del. D-8141 F-104G KLu nb.
Nadere informatieHybride voortstuwing sloep met ballen
Hybride voortstuwing sloep met ballen Sloep met ballen is een overnaads geklonken aluminium reddingssloep van 8,25 m met een gewicht van circa 2500 kilo. Voor deze sloep ben ik op zoek naar een hybride
Nadere informatieDe Harderwijker Botterstichting zet HARDERWIJK. op de kaart. Harderwijk - New York Sponsert u ook?
De Harderwijker zet HARDERWIJK op de kaart Ter ere van Henry Hudson 400 jaar Harderwijk - New York Sponsert u ook? Met oud Hollandse schepen naar Amerika Voor deze happening wordt er één vloot samen gesteld
Nadere informatieDe Molukse Emigranten
De Molukse Emigranten Daar het voor de Molukse militairen na de onafhankelijksoorlog van het toenmalige Nederlands- Indië erg moeilijk werd om zich daar te handhaven [zij hadden immers trouw meegestreden
Nadere informatieAan het slot van het artikel in de vorige aflevering
LUCHTPOST * POSTVERVOER- 3 Aan het slot van het artikel in de vorige aflevering werd gewag gemaakt van de start op 25 september 1930 met een geregelde 14-daagse dienst op Indië. Daarbij werd een brief
Nadere informatieONTMOETEN KENNY KOKEN
Gratis Excemplaar ONTMOETEN KENNY KOKEN WIL JIJ HET HELE (VOORLEES) VERHAAL GRAAG LEZEN? Je krijgt Ontmoeten Kenny Koken thuis gestuurd als je een mailtje stuurt naar timo-co@coderups.nl met je naam, adres
Nadere informatieNieuwsbrief Vliegbasis Leeuwarden juni 2018 editie
Nieuwsbrief Vliegbasis Leeuwarden juni 2018 editie IN DEZE EDITIE: KLACHTENAFHANDELING HOOGVLIEGERDAG 75 JAAR 322 SQUADRON VERTREK STARFIGHTER KALENDER INTERESSANTE LINKS KLACHTENAFHANDELING We wijzen
Nadere informatieVerre reizen maken zonder te vliegen
Verre reizen maken zonder te vliegen Heeft u ook altijd een verre reis willen maken maar wil u lange vluchten vermijden? Cunard biedt verschillende cruises aan naar de Caraïben, New York en Canada die
Nadere informatie15966_Oorlog in foto's III - D-Day BW.indd 53 16-09-14 10:17
Een foto van een van de twee drijvende wegen in de kunstmatige haven bij Arromanches. De kunstmatige havens waren eigenlijk een enorme legpuzzel die in het geheim was ontworpen en daarna verspreid over
Nadere informatieSchotland reis e verslag. Onderweg ging het werk natuurlijk gewoon door, ook Adrie was onverstoorbaar bezig in de spoelkeuken.
Schotland reis 2011 2 e verslag Zondag 15 mei om 10.00 uur was het dan weer zover de bus met gasten arriveerde precies op tijd en vertrokken we weer richting het eiland Arran waar de golfers en wandelaars
Nadere informatieSamenvatting. Botsing in de lucht tijdens de training voor een luchtvaartvertoning
Samenvatting Botsing in de lucht tijdens de training voor een luchtvaartvertoning Samenvatting Botsing in de lucht tijdens de training voor een luchtvaartvertoning Den Haag, oktober 2018 De rapporten van
Nadere informatieTripverslag ferry OO-KWQ van Capua naar Kiewit
Tripverslag ferry OO-KWQ van Capua naar Kiewit Donderdag 24 maart 2016: de crew voor de retourvlucht van de OO-KWQ bestaat uit Ronald De Meerleer en Frank Sterkmans. Na de aanslagen in Brussel zijn we
Nadere informatieMet in dit nummer. Klubkampioenschappen. Voorbereidingen overvliegkamp
Groep Nieuwsbrief augustus 2014 Nieuwsbrief Heb je iets meegemaakt met de scoutinggroep wat je graag wilt delen of heb je iets leuks voor de nieuwsbrief stuur het ons. Het adres is: nieuwsbrief@de-ruyter.nl.
Nadere informatieBlagovest na wereldomzeiling even terug in Nederland
'Very much on you Blagovest na wereldomzeiling even terug in Nederland 10 foto s Andrey Fomintsev tekst: Ruud Kattenberg I like...' 11 Ik hoef geen seconde na te denken. is de Russische catamaran die in
Nadere informatieYvonne van Daal 67, opgegroeid in Sint Anthonis en getrouwd met Koen Geurts 62, geboren en getogen in Cuijk.
Hoe het begon. Even voorstellen. Wij zijn Yvonne en Koen. Yvonne van Daal 67, opgegroeid in Sint Anthonis en getrouwd met Koen Geurts 62, geboren en getogen in Cuijk. Ik (Koen) zeil al sinds mijn 12 e
Nadere informatieMariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT. Muitgeverij. marmer
redders langs de kust Mariëtte Middelbeek REDDERS LANGS DE KUST VERHALEN UIT DE REDDINGBOOT Muitgeverij marmer Schoolreis Ed Koopman / KNRM Enkhuizen / Donderdagmiddag 15:34 uur DE DRIEËNDERTIG KINDEREN
Nadere informatieFiets vakantie Gran Canaria oktober 2013.
Fiets vakantie Gran Canaria oktober 2013. In de zomer van 2013 is het plan geboren om met de racefiets een weekje te fietsen op Gran Canaria. 11 oktober is na wat voorbereiding de vertrek datum gevonden.
Nadere informatieHaven van Amsterdam. Open zee. Sluis Ijmuiden
Opis 2012. Haven van Amsterdam Open zee Sluis Ijmuiden 3 oktober 2012 De start van vandaag was er een met veel strubbelingen maar met een geweldig eind. Gisterenavond mochten de jongens even van hun privileges
Nadere informatieMINISTERIE VAN -BUITENLA
?; MNSTERE VAN -BUTENLA ye S-GRAVENHAGE L ~irccnel~~d+qr Beleidszaken ndonesie/zl Dit-: 22 juli 1960 samenvatting te geven van nadere ontwikkelingen m.b. t. Wederlands Nieuw-Guinea welke iin het bijzonder
Nadere informatie24 Januari 1948, beide uit Paramaribo, hoofdstad van Suriname. Hij verzocht me jou te schrijven
Mr. A. J. H. L. ADAM WARNSVELD, 2 Februari 1948 Boschlaan 7 Beste Renzo, Reeds twee brieven kreeg ik van je va.der, de eene gedateerd 19 Januari en de andere 24 Januari 1948, beide uit Paramaribo, hoofdstad
Nadere informatieDE CLUB MET DE BESTE DIXIELAND EN JAZZ OUDE STIJL
DE CLUB MET DE BESTE DIXIELAND EN JAZZ OUDE STIJL SCHIEHAVEN 11 TEL. 010 476 02 12 3024 EC ROTTERDAM www.c5jazz.nl INTRO NIEUWSBRIEF U ontvangt hier de eerste nieuwsbrief van C5 Jazz. Wij gaan ook moderniseren.
Nadere informatieIk vind zelf dat ik best veel geleerd heb vooral over het touwwerk, had de week alleen iets anders willen beginnen.
De week op de morgenster, Maurits cleijne. Ik begon de week met een heel goed gevoel over deze tocht naar engeland, had er zeer veel zin in, en ging er voor. Toen ik de eerste dag op de morgenster kwam
Nadere informatieDe grote Geronimo Stilton omnibus
Het thema van deze nieuwsbrief is: Reizen De grote Geronimo Stilton omnibus Tekst: Geronimo Stilton / Illustraties: Flavio Ferron e.a. Voorlezen vanaf 7 jaar / zelf lezen vanaf 9 jaar Over het boek Paperback
Nadere informatieTer Land, ter zee en op de fiets
Ter Land, ter zee en op de fiets Eerste druk, maart 2012 2012 Lucas Graver isbn: 978-90-484-2285-2 nur: 402 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming van
Nadere informatieCanonvensters Michiel de Ruyter
ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout
Nadere informatieNoem de letters H t/m J en zeg welke oceaan het is. H = de Grote Oceaan (Stille Oceaan), I = de Atlantische Oceaan, J = de Indische Oceaan
Thuistopo. Noem de letters A t/m G en zeg welk werelddeel het is. A = Noord-Amerika, B = Europa, C = Azië, D = Zuid-Amerika, E = Afrika, F = Australië, G = Zuidpool/Antarctica Noem de letters H t/m J en
Nadere informatieSEABOURN. Tiaki Travel ~ Lambrechtstraat 13, 4331 PR Middelburg ~ ~
SEABOURN Great Barrier Reef & Gold Coast 16 dagen Een luxe cruise langs een waar paradijs! Ontdek de schoonheid van het Great Barrier Reef tijdens deze cruise langs de oostkust van Australië. Doordat de
Nadere informatierust zetten. rust gezet) Commandant der Strijdkrachten.
1 Toespraak van de komend Commandant der Strijdkrachten, generaal Middendorp, bij de aanvaarding van het commando over de Nederlandse krijgsmacht op 28 juni 2012 te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord
Nadere informatieHONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913
HONDERD JAAR GELEDEN aflevering 12 Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 Een vast onderwerp waaraan in de kranten aandacht werd besteed, was de oorlog op de Balkan. Turkije was er bij betrokken
Nadere informatieInformatie zeilkamp organiseren
WWW.NIEUWE-MAEN.NL Informatie zeilkamp organiseren Beste leraar/lerares, U wilt een excursie, werkweek of uitje plannen voor uw leerlingen. Wij nodigen u dan ook graag uit voor een informatie bijeenkomst
Nadere informatieZeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden. 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-4. gzv-4. gzv-2 kzv-3
Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-2 kzv-3 1 Oefeningen gzv-3 Oefeningen Verplichte oefeningen: Brand Schip verlaten (evacuatie)
Nadere informatieALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 19 november 2011
ALGEMEEN EN BEPERKT STUURBREVET 19 november 2011 Hieronder staan de vragen van het Stuurbrevet-examen van 19 november 2011. Het gedeelte Beperkt en het gedeelte Algemeen bestaan ieder uit 20 vragen (60
Nadere informatieAan: de Minister-President de Minister van Defensie de Minister van Buitenlandse Zaken. Van: Coördinator Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten
Aan: de Minister-President de Minister van Defensie de Minister van Buitenlandse Zaken Van: Coördinator Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten Betreft: Toestand Midden-Oosten Afgesloten 17.00 uur op 19 oktober
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 1. De haven 2. Soorten havens 3. Soorten vracht 4. Lossen en laden 5. Werken in de haven 6. Filmpjes Pluskaarten
De haven inhoud blz. Inleiding 3 1. De haven 4 2. Soorten havens 5 3. Soorten vracht 7 4. Lossen en laden 10 5. Werken in de haven 12 6. Filmpjes 14 Pluskaarten 16 Bronnen en foto s 18 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieIn een eerder verschenen artikel werd er op gewezen
LUCHTPOST * LUCHTSCHEPEN In een eerder verschenen artikel werd er op gewezen dat het gebrek aan bestuurbaarheid van een luchtballon als een grote leemte werd gevoeld. Om die reden was de ballon voor geregeld
Nadere informatieHr.Ms. Zuiderkruis was van januari tot en met mei ingedeeld in het eskader.
Bron: Jaarboek van de Koninklijke Marine 1978 Hr.Ms. Zuiderkruis commandant: ktz H.M. Ort, sedert 1 december ktz J.C. Einthoven Hr.Ms. Zuiderkruis was van januari tot en met mei ingedeeld in het eskader.
Nadere informatiede Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag
> Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl
Nadere informatieReisverslag (Duitsland Slovenië Italië Frankrijk)
Reisverslag (Duitsland Slovenië Italië Frankrijk) Onze reis werd gepland van 1 juli tot 31 juli. Voor aanvang van onze reis hebben we geprobeerd om zoveel mogelijk treinen te reserveren. Gedurende onze
Nadere informatieVrije inloop 8 augustus
Uitgave van NAH Trefpunt Voorne-Putten Nummer 9 september 2018 Vrije inloop 8 augustus Tijdens de vrije inloop die dag heeft Het Trefpunt in samenwerking met You Can Be een mindfulness workshop georganiseerd.
Nadere informatieNeus correctie 2012. Aanleiding. Intake gesprek. Stap 1: Wat gaan we doen
Neus correctie 2012 Aanleiding Al een tijdje heb ik last van mijn neus. Als kind van een jaar of 5 kreeg ik een schep tegen mijn neus, wat er waarschijnlijk voor heeft gezorgd dat mijn neus brak. Als kind
Nadere informatieClassic Handhydraulische Stuursystemen
Classic Handhydraulische Stuursystemen Classic handhydraulische stuursystemen zijn ontwikkeld voor professionele schepen, die geen bekrachting nodig zijn. De stuursystemen blinken uit in eenvoud, levensduur,
Nadere informatieDatum 29 maart 2013 Onderwerp Uitnodiging herdenkingsplechtigheid Onderzeedienst. Geachte mevrouw, meneer,
Ministerie van Defensie www.marine.nl Contactpersoon KTZ M.R.P. Elsensohn MSc Groepsoudste Onderzeeboten Datum 29 maart 2013 Onderwerp Uitnodiging herdenkingsplechtigheid T +31 (0)22365 23 50 MDTN M +31
Nadere informatieMijn vader Nicolas Gurowitsch is bevrijd in kamp Westerbork. Over zijn geschiedenis is een mooi bevrijdingsportret
Bijdrage Rob Gurowitsch Mijn vader Nicolas Gurowitsch is bevrijd in kamp Westerbork. Over zijn geschiedenis is een mooi bevrijdingsportret geschreven, u kunt dat nalezen op de website van de bevrijdingsportretten.
Nadere informatieOpen dagen Koninklijke Luchtmacht 2007 op de luchtmachtbasis Volkel.
Open dagen Koninklijke Luchtmacht 2007 op de luchtmachtbasis Volkel. De jaarlijkse Open Dagen van de Koninklijke Luchtmacht, die op vrijdag 15 en zaterdag 16 juni op de vliegbasis Volkel werden gehouden,
Nadere informatieALGEMENE GEGEVENS SAMENVATTING FEITELIJKE INFORMATIE. Nummer voorval: 2008031. Datum, tijd 1 voorval: 31 maart 2008, 12.07 uur
ALGEMENE GEGEVENS Nummer voorval: 2008031 Classificatie: Ongeval Datum, tijd 1 voorval: 31 maart 2008, 12.07 uur Plaats voorval: Rotterdam Airport (EHRD) Registratie luchtvaartuig: PH-KIS Type luchtvaartuig:
Nadere informatieHANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart.
Regenten en vorsten LES 2 HANDEL 1600 Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. 1700 JE LEERT waarom de moederhandel zo belangrijk is; hoe de VOC werkt; hoe de WIC werkt.
Nadere informatieinhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5.
Helikopters inhoud blz. Helikopters 3 1. De geboorte van de helikopter 4 2. De delen van de helikopter 6 3. In de cockpit 7 4. De rotor 8 5. Het gebruik van helikopters 9 6. Filmpjes 13 Pluskaarten 14
Nadere informatieAhoy! Mijn naam is Moos Matroos. Aan boord steek ik graag mijn handen uit de mouwen én maak ik veel plezier. Wil je ook aan de slag als matroos?
---- Samen varen, samen doen----------- Laatst was mijn kleinzoon voor de eerste keer aan boord van mijn motorboot, een jochie van net anderhalf jaar. Het eerste wat hij deed, was draaien aan het stuurwiel.
Nadere informatieBPR, geluidseinen, lichten 28 februari 2017
BPR, geluidseinen, lichten 28 februari 2017 vraag 1) Wie is de gezagvoerder van een sleep met een gesleept vaartuig? A. de schipper van de sleepboot B. de schipper van het gesleepte vaartuig C. geen van
Nadere informatieReisverslag van smaldeel 5 29 APRIL 2 JULI
Reisverslag van smaldeel 5 29 APRIL 2 JULI Den Helder Invergordon Moray Firth Gotenburg Greenock/ Faslane Londonderry Moville Mounts Bay Den Helder. Commandant: schout-bij-nacht L. E. H. Reeser Hr. Ms.
Nadere informatieHAVENS EN DE REIS VAN BONTEKOE
EN 28 december EN Inleiding Schepen vertrekken of leggen aan. Op de kade wordt gezwaaid en afscheid genomen. En wie na een lange reis terugkeert, wordt begroet door de thuisblijvers. De zee oefent een
Nadere informatieNieuwsbrief najaar 2013. Neeltje Jans - Zoutelande met de bus!
Nieuwsbrief najaar 2013 Neeltje Jans - Zoutelande met de bus! Exclusief voor Loopgroep Zeeland leden kunnen wij op zaterdag 14 september met de bus van Zoutelande naar Neeltje Jans. Dat betekent dat je
Nadere informatieISU 2018 (102KM ultratrail)
ISU 2018 (102KM ultratrail) De ISU zit er weer op. Eigenlijk verliep alles in de voorbereidingen perfect. Vrijdag na een beetje file hier en daar waren we aangekomen bij 'De Pompstee', het B&B waar we
Nadere informatieVliegtuigen. Inleiding. De geschiedenis van het vliegtuig
Vliegtuigen Inleiding Een vliegtuig is een voertuig dat in de lucht vliegt. Een passagiersvliegtuig is een vliegtuig die mensen vervoerd. Een gevechtsvliegtuig is een vliegtuig die oorlog voert. Een gevechtsvliegtuig
Nadere informatieOp ontdekkingstocht naar aardolie
O p o n t d e k k i n g s t o c h t n a a r a a r d o l i e Op ontdekkingstocht naar aardolie Miljoenen jaren geleden De mens heeft in de loop van de tijd vele vormen van energie gebruikt: spierkracht,
Nadere informatie