ADEL-lijke routes naar klimaatneutrale huishoudens

Transcriptie

1 ADEL-lijke routes naar klimaatneutrale huishoudens Welk type woning heeft U? Tot welk type bewoner behoort U? Welke woning/bewoner combinatie past bij U? - Grote Kans op Succes - Natuurlijk Duurzaam - Verantwoord Levensgenieten - Economisch Verantwoord Aanpassen... - Bewuste Keuze Hoe duurzaam kan uw woning worden? 1

2 INHOUDSOPGAVE INLEIDING Pagina 3 BELANGRIJKSTE CONCLUSIES Pagina 4 WONINGEN Pagina 5 BEWONERS Pagina 6 DE VIJF MEEST VOORKOMENDE COMBINATIES: Pagina 7 1. GROTE KANS OP SUCCES Pagina NATUURLIJK DUURZAAM Pagina VERANTWOORD LEVENSGENIETEN Pagina ECONOMISCHE VERANTWOORD AANPASSEN Pagina BEWUSTE KEUZE Pagina 45 SAMENVATTINGEN EN CONCLUSIES Pagina 53 Bijlagen Pagina 57 2

3 Inleiding Gedurende 2011 en 2012 is in Lochem door de bewoners en de bedrijven in het buurtschap Armhoede onderzocht hoe het gebied kan worden veranderd in een duurzaam energielandschap. De hoofddoelstelling van dit met steun van de gemeente uitgevoerde project ADEL - Armhoede Duurzaam Energie Landschap- is het gebied in 2030 zo veel mogelijk klimaatneutraal te laten zijn. Voor de huishoudens binnen Armhoede is onderzocht hoe de uitstoot van broeikasgassen kan worden verminderd of vermeden door consequente toepassing van 1. Energiebesparing 2. Opwekken van duurzame energie 3. Zo efficiënt mogelijk gebruik van onvermijdbaar fossiel energiegebruik De projectgroep ADEL heeft PIAFWonen de opdracht gegeven om te kijken hoe woningen in het gebied geschikt gemaakt kunnen worden om bij te dragen aan deze doelstelling. Dit rapport is een verkorte versie van het onderzoeksrapport van PIAFWonen, uitgevoerd in samenwerking met EnergyGO. Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van gegevens van eerder verricht onderzoek door Adviesbureaus GEAS en Tauw en op basis van enquêtes en gesprekken met bewoners. Ook zijn resultaten van eerder verricht Europees onderzoek gebruikt van ECN en het CBS over energiekosten. Verder is de rekentool van De Hypotheker voor het bepalen van financiële maandlasten gebruikt. Het volledige onderzoeksrapport is te downloaden via de website van ADEL: 3

4 Belangrijkste conclusies uit het PiafWonen onderzoek A. In principe zijn alle woningen in het ADEL gebied geschikt om in klimaatneutrale woningen te veranderen. B. Voor vele bewoners zal klimaatneutraliteit geen doel op zich zijn: voor de meeste mensen is het vooral belangrijk om een gezonde en comfortabele woning te hebben waarvan de woonlasten blijvend betaalbaar zijn, waardoor de woning zijn waarde kan blijven behouden. C. Uit het onderzoek blijkt, dat er zowel verschillende typen gebouwen/woningen als verschillende typen gebruikers/bewoners bestaan. in het onderzoek worden 5 profielen onderscheiden: Grote Kans op Succes, Natuurlijk Duurzaam, Verantwoord Levensgenieten, Economisch Verantwoord Aanpassen en Bewuste Keuze D. Voor vrijwel elk profiel blijken de financiële baten (door de lagere energielasten) al in het eerste jaar van het uit te voeren pakket van maatregelen op te wegen tegen de kosten van dat pakket van maatregelen. E. De effecten zijn uiteraard verschillend per huishouden en per bijbehorend pakket van maatregelen. Voor alle combinaties geldt dat het eindresultaat een woning is die in 2030 meer CO2 compenseert met de eigen duurzame energie opwekking dan nodig is voor bewoning. F. Benadrukt moet worden, dat dit soort pakketten van maatregelen nog zo weinig zijn uitgevoerd, dat het hebben van uitgewerkt scenario s met de bijbehorende economische onderbouwing geen vanzelfsprekendheid is. G. Goede voorlichting en informatie is van zeer groot belang, omdat anders het reële risico bestaat, dat bewoners vooral bij woningen met een slecht label wel van plan zullen zijn om iets te doen, maar vooral niet te veel. Hiermee kunnen vervolgens latere maatregelen moeilijker of onnodig duurder worden. 4

5 Woningen - binnen ADEL zijn de woningen bovengemiddeld groot Gemiddeld zijn de gebouwen binnen het gebied Armhoede vergeleken met de landelijke woningvoorraad veel groter. Ook is sprake van relatief veel vrijstaande of twee onder 1 kap -woningen. Tabel 1. Gebouw/Woningtypen Woningtype Weinig tot geen energetische maatregelen sinds de jaren 80; GEAS label E-G. Aantal energetische maatregelen sinds de jaren 80, maar niet in laatste jaar; GEAS label C- D. Recentelijk (minder dan 10 jaar geleden) behoorlijk aantal energetische maatregelen; GEAS label B of beter. Groot (> 120 m2 woonoppervlak) Gemiddeld ( m2 woonoppervlak) Klein (< 100 m2 woonoppervlak) 34% 41% 15% 3% 4% 1% 0% 2% 0% Uit de tabel blijkt, dat 90% van alle gebouwen/woningen binnen Armhoede hebben meer dan 120 m2 woonoppervlak (donkerrood, donkerblauw en donkergroen opgeteld). Tevens wordt duidelijk, dat van alle woningen bij meer dan 35% weinig tot geen energetische maatregelen zijn genomen sinds de jaren tachtig, en bij ruim 45% geen maatregelen zijn genomen in de laatste jaar. 5

6 Bewoners 85% van gebruikers houdt het huis zeer lang aan Gebruikers/bewoners hebben verschillende redenen om in de eigen woning te investeren. De belangrijkste redenen zijn: Verhogen van het wooncomfort In de hand houden van de woonlasten Verminderen van de milieubelasting Hiermee wordt ook de hoogte van het energiegebruik voor een zeer belangrijk gedeelte bepaald. Belangrijk is de hoeveelheid jaren die men nog verwacht door te gaan brengen in de huidige woning, resp. of de woning in de familie zal blijven. Uit de interviews en de resultaten van de enquête is een indeling gemaakt naar verschillende bewoner/gebruikerstypen, zoals weergegeven in onderstaande tabel. Tabel 2. Bewoners/Gebruikerstypen Bewonerstype Comfort Woonlasten Milieu > 15 jaar in de familie 11% 32% 42% < 15 jaar in de familie 5% 0% 11% 85% van bewoners verwacht hun huis meer dan 15 jaar in de familie te houden (donkerpaars, donkergeel en donkergroen opgeteld). Dit is belangrijk omdat in een dergelijke situatie investeringen in het huis een veel groter economisch effect kunnen hebben. Bewoners hebben in die gevallen naast de voordelen van een betere en comfortabelere woning, ook voor langere tijd de directe financiële baten van investeringen door lagere energielasten. De directe financiële kosten (bijvoorbeeld de aflossing en rente van de lening voor de verbouwing) kunnen hierbij meer dan volledig worden gecompenseerd. 6

7 De vijf meest voorkomende combinaties van Woning/Gebouw en Bewoner/Gebruiker 1. Grote kans voor succes: - Woningtype: Donkerrood Bewonerstype: Woonlasten Grote vrijstaande woning ( m 2 vloeroppervlak) van voor 1965, waar sinds de jaren 80 niets meer aan gedaan is. De (2-4) bewoners zijn van plan de woning nog zo lang mogelijk te bewonen en daarna wellicht zelfs over te doen aan zoon of dochter. Stevige investeringen in maatregelen om het energiegebruik te verlagen zijn uitgesteld, omdat de kosten van de energierekening nog te dragen waren en investeringen niet in verhouding leken tot de vermindering in energiekosten. Het gasgebruik in de woning ligt tussen de m3 per jaar. Het elektriciteitsgebruik in de woning ligt tussen de kwh. Daarmee zijn de totale maandlasten voor energie tussen de per maand, wat neerkomt op per jaar. 2. Natuurlijk Duurzaam: Gebouwtype: Donkerblauw Gebruikerstype: Milieu Zeer grote vrijstaande woning ( m 2 vloeroppervlak) bewoond door gebruikers, die al meerdere maatregelen hebben genomen om de milieulast van de woning te beperken. De (3-5)bewoners zijn sterk begaan met natuur en milieu in de brede zin. Dat is te zien aan hun gedrag (was hangt lekker buiten en bij kou doet men liever een dikkere trui aan dan de verwarming omhoog). Men wil de levenshouding doorgevoerd zien in de woning. Daartoe wordt nog gezocht naar de juiste maatregelen. Het gasgebruik in de woning ligt slechts tussen de m3 per jaar mede dankzij de inzet van biomassa via bijvoorbeeld houtkachels en omdat men zuinig is met warm tapwater. Het elektriciteitsgebruik ligt tussen de kwh. De totale maandlasten voor energie liggen tussen de per maand, wat neerkomt op per jaar. 7

8 3. Verantwoord Levensgenieten: Gebouwtype: Donkerblauw Gebruikerstype: Comfort Grote vrijstaande woning ( m2 vloeroppervlak) die goed up-to-date gehouden is, als het gaat om zaken als wooncomfort en onderhoud, met bijvoorbeeld nieuwe CV ketel en recent geplaatst dubbel glas. De (4-6) bewoners willen genieten van alles wat de technologie heeft te bieden voor het comfort van de moderne mens, zoals wasdrogers, vaatwassers, grote diepvriezers maar ook airconditioning, zonnebank en mogelijk een verwarmd zwembad. Wat duurzaamheid betreft is men vooral geïnteresseerd in mogelijkheden om energie met behulp van duurzame energie installaties zo veel mogelijk zelf op te wekken. Het gasgebruik is door de staat van onderhoud van huis en ketel niet het hoogst, maar vanwege gedragsaspecten (lang douchen met ruim water) toch nog behoorlijk: rond de m3 jaar. Elektriciteitsgebruik is door de levensstijl relatief hoog en kan gemakkelijk kwh per jaar zijn. Daarmee zijn de totale maandlasten voor energie tussen de per maand, wat neerkomt op per jaar. 4. Economisch Verantwoord Aanpassen: Gebouwtype: Groen Gebruikerstype: Woonlasten Vrijstaande woning van gemiddelde grootte ( m2 vloeroppervlak), waar redelijk wat aan gedaan is. De bewoner wil graag weten op welk moment aanpassingen aan gebouw of installaties het beste kunnen worden doorgevoerd gelet op balans tussen woonlasten en duurzaamheid. De (2-4) bewoners zijn kostenbewust en laten zich bij aanpassingen aan de woning vooral leiden door de verhouding tussen de kosten en de meer directe financiële baten. Het gasgebruik in de woning ligt tussen de m3 per jaar en het elektriciteitsgebruik in de woning ligt tussen de kwh. Daarmee zijn de totale maandlasten voor energie tussen de per maand, wat neerkomt op per jaar. 8

9 5. Bewuste Keuze: Gebouwtype: Blauw Gebruikerstype: Milieu Rijwoning ( m2 vloeroppervlak), ongeveer 20jaar oud (dan wel waar 20 jaar geleden de laatste aanpassingen aan zijn gedaan). De (2-4) bewoners hebben geen ruime beurs en de energielasten beginnen voelbaar te worden. De bewoner wil bij doorvoer van maatregelen echter wel zo veel mogelijk natuurlijke materialen en systemen. Gebruik van biomassa, bijvoorbeeld via houtkachels, zou helemaal mooi zijn. Het gasverbruik wordt enerzijds beperkt door de grootte van de woning en het feit dat het een rijwoning betreft, maar is anderzijds relatief hoger door de leeftijd van de woning. Het gasgebruik in de woning ligt tussen de m3 per jaar en het elektriciteitsgebruik in de woning ligt tussen de kwh. Daarmee zijn de totale maandlasten voor energie tussen de per maand, wat neerkomt op per jaar. Routes naar klimaatneutrale bewoning Voor de 5 gebouw/gebruiker combinaties is voor elk profiel, aan de hand van een concreet voorbeeldgebouw, een beschrijving gegeven van de huidige status van het gebouw (startsituatie), de gewenste gebouwprestaties en de technisch maatregelen die hierbij een rol spelen (eindsituatie). Voor elk van de vijf gebouw/gebruiker combinaties wordt bovendien een scenario beschreven hoe de technische aanpassingen het beste in de tijd doorlopen kunnen worden, gelet op de mutatiemomenten van het huishouden, het gebouw zelf en de ontwikkelingen ten aanzien van technologie en energiedragers. Hierbij wordt ook ingegaan op de economische aspecten van elk scenario, waarbij voor elk de woonlastenontwikkeling van het volledige maatregelenpakket wordt aangegeven. Tot slot wordt per profiel kort in gegaan op de (technische) stappen in de eerste 15 jaar. 9

10 1. Grote Kans op Succes Start situatie Figuur 1: Typische woning van gebouw/gebruiker combinatie: Grote kans voor succes In onderstaande figuur en tabellen wordt getoond hoe het energiegebruik verdeeld is over de posten ruimteverwarming, warm tapwater en elektriciteit. In de figuur over ruimteverwarming geeft de zwarte lijn aan wat het landelijk gemiddelde energiegebruik is en de groene lijn geeft aan wat het mogelijke energiegebruik is na doorvoer van alle logische maatregelen voor dit profiel. Figuur 2. Grote kans voor succes: Energiegebruik per m 2 vloeroppervlak voor ruimteverwarming. 10

11 De linker kolom geeft aan waar de warmte vandaan komt: stralingswarmte van de zon door de ramen, warmte die vrijkomt van de bewoners en door gebruik van elektrische apparaten of warmte die afkomstig is van de centrale verwarming. In de rechterkolom wordt zichtbaar langs welke wegen de warmte uit de woning verdwijnt: door afkoeling van de verschillende (relatief) oppervlaktes die in contact staan met de buitenlucht en door stroming van warme lucht naar buiten (kieren en ventilatie). In de volgende tabel staat het energiegebruik voor het maken van warm tapwater (bad/douche) weergegeven. Tabel 3: Energiegebruik voor warm tapwater vergeleken Warm tapwater Start situatie Landelijk gemiddelde Gasgebruik [m 3 /jaar] Uit deze tabel valt op te maken dat het warm water gebruik op het landelijk gemiddelde ligt. In de volgende tabel staat het energiegebruik voor elektriciteitsgebruik weergegeven. Tabel 4: Elektriciteitsgebruik vergeleken Elektriciteitsgebruik Start situatie Landelijk gemiddelde Totaal [kwh/jaar] Uit de tabel valt op te maken dat het elektriciteitsgebruik hier dicht rond het landelijk gemiddelde ligt. De wat grotere woning (dan landelijk gemiddeld) en het voldoende ruime inkomen, zorgt er toch voor dat er wat meer elektriciteit wordt gebruikt door verlichting, extra apparatuur en standby -verliezen van apparaten die niet altijd helemaal uitgezet worden. 11

12 Eind situatie In alle gevallen wordt er van uitgegaan dat alle huidige gebruiksfuncties behouden blijven. Dus het verminderen van gebruikersapparatuur (wasmachine, tv) maakt geen onderdeel uit van de door te voeren maatregelen. Het huidige comfortniveau en de bijbehorende leefstijl blijft altijd behouden. Om de woning klimaatneutraal te maken, passend binnen de leefstijl van bewoners en de mogelijkheden van het gebouw, zijn de volgende stappen genomen: De energievraag voor ruimteverwarming is met 70% gereduceerd. Hiervoor zijn de volgende maatregelen doorgevoerd: Er is een isolatiepakket aangebracht, waarmee de woning net zo goed geïsoleerd is als de nieuwbouw standaard voor woningen die worden gebouwd vanaf Glas- en kozijnvervanging heeft gezorgd voor de installatie van 3-voudig glas in goed geïsoleerde kozijnen. Ongewenste luchtstromingen door kieren en naden zijn flink teruggebracht -. De woning wordt continu van verse buitenlucht voorzien door een ventilatiesysteem die de warmte van de woning vrijwel volledig binnen houdt. De warmte van de afgevoerde binnenlucht wordt namelijk eerst geurloos overgedragen aan de verse buitenlucht. De energievraag voor warm tapwater is gehalveerd door de toepassing van een douchewater warmteterugwinning (douche WTW) in de vorm van een nieuwe afvoer pijp dan wel een vernieuwde douchebak, waarin de warmteterugwinning in is verwerkt. De resterende vraag naar warmte voor ruimteverwarming en warm tap water wordt volledig opgewekt met duurzame energie. Hiervoor is een relatief grote (10 m 2 ) zonnecollector toegepast in combinatie met een warmtebatterij, die de overtollige zonnewarmte in de zomer opslaat voor gebruik in de winter. Hoewel het elektriciteitsgebruik voor de gebouwinstallaties is toegenomen (door de extra installaties), is het totale elektriciteitsgebruik afgenomen met 20% dankzij de aanschaf van de meest energiezuinig gebruikersapparatuur ter vervanging van oude en energieslurpende apparatuur, die 15 jaar oud of nog ouder was. Bovendien hebben zogenaamde standby-killers er voor gezorgd dat de apparaten geen stroom verbruiken op momenten dat ze niet in gebruik zijn. Dankzij de toepassing van een vrijwel voldak Zonnestroom systeem (80 m2), verbruikt de woning uiteindelijk in totaal minder energie, dan wordt opgewekt. 12

13 Scenario naar eindsituatie Aan deze woning is al langere tijd weinig gedaan als het gaat om aanpassing van de gevel, de ramen of het dak. De laatste aanpassing is waarschijnlijk het vervangen van het glas in delen van de woning, maar ook dit is al 20 jaar of meer geleden gedaan. Enerzijds lijkt het dus zinvol om nu meteen zoveel mogelijk maatregelen tegelijk door te voeren, zeker daar de financiering dan relatief eenvoudig tegen een gunstige hypothecaire lening kan worden geregeld. Anderzijds wegen de kosten van sommige maatregelen nog onvoldoende op tegen de baten. Dit heeft niet alleen te maken met de relatief hoge kosten van bijvoorbeeld het aanbrengen van 3-voudig glas in geïsoleerde kozijnen (doordat dit nog weinig wordt toegepast), maar ook met de relatief betaalbare gasprijs in de eerstkomende 15 jaar. Gelet op bovenstaande worden twee pakketten van maatregelen doorgevoerd. Een pakket wordt per direct (NU) doorgevoerd. Het andere pakket van maatregelen wordt over 15 jaar doorgevoerd. Stap 1 - Pakket van maatregelen dat per direct wordt uitgevoerd: a) Na-isolatie: de woning wordt door middel van dak-, gevel- en vloerisolatie net zo goed geïsoleerd is als de nieuwbouw standaard voor woningen die worden gebouwd vanaf Dat betekent, dat de isolatiewaarde van dak en gevel op Rc=5 worden gebracht en de vloer op Rc=3. b) Glasvervanging: De kozijnen hoeven waarschijnlijk nog niet te worden vervangen, maar het glas wordt vervangen voor een glaskwaliteit HR++, wat ook nu in de nieuwbouw al de standaard wordt. c) Kierdichting: Tegelijk met het aanbrengen van de isolatie en de glasvervanging, wordt aandacht besteed aan het wegnemen van tocht via kieren en slecht sluitende ramen of deuren, door toepassing van een goede kierdichting bij alle deuren, ramen en dak- & gevelaansluitingen. Van de uitvoerder (aannemer) wordt hierbij verlangd dat de luchtdichtheid gebracht wordt naar een waarde Qv 10 = 0,3. d) Ventilatiesysteem: Bovendien wordt een ventilatiesysteem aangelegd met warmte terugwinning. Ondanks de grote energiewinst die balansventilatiesystemen kunnen opleveren, in combinatie met een goed geregelde luchtverversing, hebben sommige mensen een sterke voorkeur voor ventilatie via ramen en roosters. Zij kunnen om een vergelijkbare energiereductie te bereiken kiezen voor roosters, waarvan de opening per vertrek automatisch geregeld wordt afhankelijk van de winddruk en aanwezigheid van mensen in het desbetreffende vertrek. Mogelijk zijn hier nog wel kozijnaanpassingen bij nodig, die het geheel duurder kunnen maken dan de aanleg van een balansventilatiesysteem. e) Douche WTW: Voor de reductie van het gasverbruik voor warm tapwater wordt een douche WTW geplaatst. Deze kan tot wel 50% van de energievraag voor warm tapwater reduceren. De ingreep is meestal relatief gering, wanneer de badkamer op de bovenverdieping is geplaatst. In andere gevallen kan overigens ook gekozen worden voor de plaatsing van een douchebak WTW, zodra de badkamer/douche aan een opknapbeurt toe is. f) Vlakke plaat zonnecollector: om de resterende vraag naar warm tapwater goedkoop en duurzaam in te vullen wordt een standaard vlakke plaat zonnecollector met warmte opslagvat geïnstalleerd. g) Standby-killers: Om de kosten van elektriciteit te drukken wordt het sluipverbruik teruggebracht door een set standby-killers. Deze zijn er in verschillende soorten. 13

14 Veel toegepast wordt een apparaatje dat in een stopcontact wordt geplaatst. De apparatuur met relatief veel sluipverbruik, zoals tv, hifi en computerapparatuur worden via een verdeeldoos met de standby-killer verbonden. Zo kan in 1 keer, bijvoorbeeld met behulp van een afstandsbediening in de slaapkamer, de stroom van het geheel worden uitgeschakeld. h) Zonnestroom (PV) systeem: Gelet op de al flink gedaalde kosten van zonnestroom (PV) systemen en de aankoopsubsidie van het rijk is het ook nu al economisch voordelig om aan te schaffen. Daar er ook zeker nog verdere prijsdalingen te verwachten zijn in de komende jaar, is het nu voldoende om een systeem van beperkte omvang (ca. 10 m 2 ) aan te leggen. Gelet op de beperkte grootte van het systeem hoeft hiervoor n.a.w. de elektrische aansluitwaarde van de groepenkast niet te worden veranderd. Indien dit wel het geval zou zijn, dient er overgestapt te worden op een lichte 3-fasen aansluiting. Dit, om hogere vastrechtkosten van de elektrische aansluiting, ten gevolge van installatiewijzigingen in een later stadium (stap 2), te voorkomen. i) Apparaatvervanging: Uiteraard wordt de ketel vervangen indien deze meer dan 15 jaar oud is, omdat anders de kosten van het onderhoud en relatief hoge verbruik, niet opwegen tegen de kosten van vervanging. Dit geldt ook voor zaken als wasmachines, koelkasten en vriezers: vervangen als deze ouder dan jaar zijn. Als de kookinrichting wordt vernieuwd in deze periode is het raadzaam over te gaan op inductie koken. In principe is overstap op elke vorm van elektrisch koken slim, om in een later stadium (stap 2) volledig van het gas afgekoppeld te kunnen worden. Inductie koken wordt echter hier aanbevolen omdat deze wijze van koken nog het meest lijkt op koken op gas en het de meest zuinige vorm van elektrisch koken is. De kosten van dit pakket van maatregelen komen neer op ca , exclusief de kosten voor onderdeel i), omdat deze alleen plaats vindt wanneer de apparaten toch aan vervanging toe zijn. Hierbij wordt er van uit gegaan dat niet ook woninguitbreiding of andere ingrijpende woningveranderingen tegelijk worden uitgevoerd (zoals aanleg serre, dakkapel, funderingsherstel, nieuwe indeling van de binnenmuren o.i.d.). Indien deze wel nodig zijn, kunnen deze overigens een prima aanleiding zijn om tegelijk bovenstaand pakket van maatregelen uit te voeren en zo een combinatievoordeel te krijgen op de kosten. Indien deze kosten worden ondergebracht in een (2 e ) hypothecaire lening, kan een relatief gunstige rente worden verkregen. Indien de lening voor 30 jaar wordt afgesloten (annuïteit, volledige aflossing) zijn de netto kosten hiervan per maand ca 175/maand, terwijl de totale energiekosten direct verlagen van 360 naar 110/maand. De totale woonlasten (kosten lening plus energie) worden dus in het eerste jaar 285/maand in plaats van 360/maand bij niets doen. Indien de lening binnen 15 jaar afgelost dient te worden (bijvoorbeeld omdat de bewoner al (bijna) met pensioen is, zijn de totale woonlasten in het eerste jaar ca. 395/maand in plaats van 360/maand bij niets doen. Na 3 jaar zijn de totale woonlasten door de stijging van de energieprijzen echter lager bij doorvoer van de maatregelen dan bij niets doen,. Wanneer geen maatregelen worden doorgevoerd zullen de totale jaarlijkse woonlasten (= energielasten) tussen 2012 en 2027 stijgen van 4300 naar Gemiddeld wordt er over de periode van een bedrag van per jaar betaald aan de energielasten. Bij 14

15 doorvoer van het maatregelenpakket in stap 1 verlagen de totale woonlasten naar gemiddeld per jaar. In onderstaande tabel zijn de belangrijkste financiële gegevens voor de eerste 15 jaar op een rijtje gezet. Tabel 5: Vergelijking van woonlasten (energielasten plus netto lasten t.g.v. lening voor woningrenovatie) Energielasten per jaar gemiddeld tussen Netto financieringslasten per jaar voor maatregelenpakket 1 bij aflossing in 15 jaar Totale woonlasten per jaar gemiddeld tussen Totale woonlasten per maand gemiddeld tussen Totale woonlasten per maand in 2012 (bij aflossing in 15 jaar) Huidige situatie (niets doen) Uitvoeren van maatregelen pakket stap Wellicht veel belangrijker dan de gevolgen voor de woonlasten, is echter dat het wooncomfort ook direct aanzienlijk verbetert. Dit komt doordat zaken als koude vloeren, tocht en potentiële schimmelplekken meteen blijvend worden verholpen. Dit laatste betekent dus dat de woning niet alleen comfortabeler, maar in feite ook gezonder wordt. Uit onderzoek is gebleken dat de binnenluchtkwaliteit namelijk een belangrijke relatie heeft met steeds vaker voorkomende aandoeningen van de luchtwegen en allergieën. Stap 2: Pakket van maatregelen dat over 15 tot 20 jaar wordt uitgevoerd a) Bouwtechnisch hoeft er niet veel meer aan de woning te worden verbeterd door alle maatregelen in stap 1. Alleen de kozijnen zullen op een gegeven moment vervangen moeten worden. Op dat moment worden deze vervangen door geïsoleerde kozijnen met drievoudig glas. b) De verwarmingsinstallatie is ondertussen ook aan vervanging toe en gelet op de kosten van aardgas, is het economisch het meest voordelig nu volledig van het gas af te gaan. Dit betekend dat ook de vastrecht kosten voor de gasaansluiting kunnen komen te vervallen. Bovendien zal ook het zonnecollector systeem in deze periode aan vervanging toe zijn. Daarom wordt dit installatievervanging moment aangegrepen om over te stappen op een nieuw beschikbaar systeem: zonnewarmte met warmtebatterij. Hiermee kan het hele jaar door de woning verwarmd worden inclusief het warme tapwater voor bad en/of douche. De vlakke plaatcollector wordt hiervoor vervangen voor een iets groter systeem van 10 m 2 vacuümbuis collectoren. De warmtebatterij zelf is in feite een flink volume (ca. 10 m 3 ) van speciaal zout waar buitenlucht doorheen gevoerd kan worden en een warmtewisselaar. Het systeem zoals hier beschreven is nu nog in ontwikkeling. Mocht het systeem nog onvoldoende uitontwikkeld zijn, dan kan ook gekozen worden voor een warmtepomp systeem. In dat geval worden de oude 15

16 zonnecollectoren vervangen voor een gelijkwaardig systeem van vlakke plaat collectoren. c) Gelet op de te verwachtten ontwikkelingen ten aanzien van energieprijs en aanschafkosten van zonnestroom systemen, is het nu het meest economisch voordelig om een voldak zonnestroom systeem aan te laten leggen. Een voldak uitvoering zal bovendien de kosten van de vernieuwing van de standaard dakbedekking ook uitsparen. De totale kosten voor bovenstaand pakket van maatregelen wordt (mede gelet op de lopende ontwikkelingen), geschat op , waarvan bijna de helft voor de kozijnvervanging. Deze kozijnvervanging had echter op dit moment sowieso moeten worden gedaan om onderhoudstechnische redenen. Een goedkoper alternatief voor de genoemde kozijnvervanging is het plaatsen van een voorzetraam. Hiermee wordt echter niet hetzelfde energetisch voordeel gehaald. Toch is dit ook een optie uit kosten overwegingen. Het heeft wel als consequentie dat de verwarmingsinstallatie een groter vermogen nodig zal hebben, wat de kosten daarvan doet toenemen. Dit zal echter behoorlijk minder zijn dan de kosten van kozijnvervanging. De tabel hieronder toont het overzicht van de financiële gevolgen wanneer alle maatregelenpakketten gedurende een looptijd van 40 jaar gefaseerd worden uitgevoerd. Tabel 6: Overzicht van financiële gegevens Totale energielasten betaald tussen Totale netto financieringslasten voor de maatregelen betaald tussen Totale woonlasten betaald tussen Totale woonlasten per maand gemiddeld tussen Huidige situatie (niets doen) Uitvoeren van alle maatregelen pakketten stap 1 en stap Zoals te zien is uit de tabel, is de impact op de totale woonlasten over de gehele looptijd enorm groot. Dit geldt ook voor de impact op de gemiddelde maandelijkse woonlasten over de gehele periode. Met de gefaseerde doorvoer van alle maatregelen worden de woonlasten blijvend betaalbaar gehouden. Dit zou zonder doorvoer van maatregelen door de stijgende energieprijzen niet zo zijn. Goede energieprestaties zullen over 15 jaar waarschijnlijk ook een veel grotere invloed hebben op de marktwaarde van de woning en daarmee de verkoopbaarheid daarvan. Uitvoeringsleidraad voor de eerste 15 jaar De hoeveelheid maatregelen in elk pakket kan veel mensen doen besluiten deze liefst niet in één keer te willen laten uitvoeren. Enerzijds wellicht uit kostenoverwegingen, anderzijds wellicht gelet op overlast die vooral de bouwkundige ingrepen met zich mee kunnen brengen. Veel onderdelen uit het pakket van maatregelen in stap 1 hangen echter 16

17 nauw met elkaar samen. Het opbreken daarvan in stukken is over geheel genomen niet alleen financieel minder gunstig (het combinatievoordeel vervalt). Het kan ook ongewenste effecten hebben op de luchtkwaliteit van de woning en de aantasting van de constructie zelf. Toch kunnen sommige onderdelen wel degelijk na elkaar worden uitgevoerd. Hieronder staat voor maatregelenpakket 1 een mogelijke opdeling in stappen uitgewerkt. I. Volgorde na-isolatie /glasvervanging (onderdelen a en b): Eerst glasvervanging dan na-isolatie. De volgorde is niet zeer kritisch, maar omwille van kosten/baten is glasvervanging, vooral als nog redelijk veel glasoppervlak 20 jaar of meer geleden geplaatst is een eenvoudige winstpakker zonder al te veel overlast. Als echter tegelijk de kozijnen worden vervangen is het verstandig om dit tegelijk te doen met de na-isolatie van de gevel, omwille van kierdichting (zie later). II. III. IV. Volgorde na-isolatie vloer/gevel/dak (onderdeel a): Eerst dak, dan vloer dan gevel. Warme lucht stijgt op, waardoor de meeste warmte in de winter verdwijnt via het dak. Daarom is dakisolatie de eerste grote besparingsstap. Ten aanzien van gevel/vloer: het is beter om vloerisolatie aan te brengen voor gevelisolatie, in verband met kans op huisstofmijt wanneer dit andersom wordt gedaan. Ten aanzien van dak- en gevelisolatie nog het volgende: er dient mee rekening te worden gehouden dat door de dikte van de isolatie (ca. 15 cm.) de plaatsing van de goten en regenpijp ook moet worden aangepast. De aansluiting op elkaar, na doorvoer van zowel de gevel- als de dakisolatie, dient dus wel al in het ontwerp te zijn meegenomen. Volgorde na-isolatie/kierdichting/ventilatie (onderdelen a, c en d): Bij volledige na-isolatie tegelijk. De woning kan vanuit de binnenzijde kierdicht gemaakt worden en hoeft dus na-isolatie aan de buitenzijde van de woning niet in de weg te zitten. Dit kan dus zelfs al gedaan worden voordat de na-isolatie van gevel en dak wordt uitgevoerd. Kierdichting brengt qua materiaal weinig kosten met zich mee, maar dient wel goed te worden uitgevoerd. Als losse maatregel is dit dus relatief duur. In combinatie met het aanbrengen van de na-isolatie geeft het echter nauwelijks extra kosten: altijd samen doen dus. Verder geldt dat voor het aanbrengen van goede kierdichting eerst een goed werkend ventilatiesysteem dient te worden aangebracht, anders kunnen vocht problemen met schimmel het gevolg zijn. Overigens heeft de aanleg van een balansventilatiesysteem met warmte terugwinning nauwelijks effect zonder de kierdichting. Dat is de reden dat deze maatregelen (onderdelen a, c en d) eigenlijk altijd tegelijk moeten worden uitgevoerd. Volgorde glasvervanging/kierdichting (onderdelen b en c): Geen noodzakelijke volgorde. Vooral de draaiende delen, zoals te openen ramen en deuren zijn gevoelig voor kieren. Deze specifieke kieren kunnen echter gelijk met de plaatsing van het HR++ glas aangepakt worden, maar ook los van elkaar. Een goede kierdichting vereist minimaal twee tochtstrips op elk draaiend onderdeel (dubbele kierdichting). V. Volgorde na-isolatie/plaatsing zonne-energie systemen (onderdelen a, f en h): Eerst isoleren daarna zonne-energiesystemen plaatsen. Vloer-, gevel- en 17