Hoogbegaafdheid = Prikkelgevoeligheid? Door: Mariëlle Beckers & Sonja Borgsteede Datum:

Transcriptie

1 Hoogbegaafdheid = Prikkelgevoeligheid? Door: Mariëlle Beckers & Sonja Borgsteede Datum: november pagina 1

2 7 november pagina 2

3 Programma Wie zijn wij? Hoogbegaafdheid Een overzicht De rol van gevoeligheid Prikkelgevoeligheid bij hoogbegaafde kinderen Wat zijn verklaringen? Hoe ziet dat eruit? Hoe kun je deze kinderen helpen? Vragen 7 november pagina 3

4 Wie zijn wij? Mariëlle Beckers en Sonja Borgsteede Orthopedagoog (NVO) en Psycholoog NIP Vorige banen Veel ervaring opgedaan met diagnostiek, onderwijs- en opvoedadvies Mariëlle o.a. vanuit JeugdRiagg Sonja als onderwijsadviseur bij een Onderwijsbegeleidingsdienst (OBD) en casemanager bij een Permanente Commissie Leerlingzorg (PCL) Eigen praktijk: Buro Bloei Voor talentontwikkeling van alle kinderen (specialisme hoogbegaafdheid ) Specialist in Gifted Education (ECHA) Diagnostiek, advies en begeleiding Ook: beiden docent aan UvA (hechten veel belang aan wetenschap) 7 november pagina 4

5 Hoogbegaafdheid De kennis over en de visie op hoogbegaafdheid heeft zich vanaf begin 20 e eeuw sterk geëvolueerd Van een unidimensionele visie Hoogbegaafd = Hoog IQ multidimensionele visies Hoogbegaafd = Hoog IQ + andere persoonlijkheidseigenschappen + omgevingsfactoren 7 november pagina 5

6 Hoogbegaafdheid een overzicht 1 Standaardnormaalverdeling van IQ 7 november pagina 6

7 Hoogbegaafdheid een overzicht 2 Three-Ring Conception of Giftedness (Renzulli, 1978) 7 november pagina 7

8 Hoogbegaafdheid een overzicht 3 Triadisch Interdependentiemodel (Mönks, 1985) School Gezin Buitengewone capaciteiten Buitengewone capaciteiten Creativiteit Creativiteit Hoogbegaafd Motivatie Motivatie Peers 7 november pagina 8

9 Hoogbegaafdheid een overzicht 4 Munich model of Giftedness and Talent (Heller, 1992; 2000) 7 november pagina 9

10 Kortom, hoogbegaafdheid is: 1. Een (zeer) hoge intelligentie 2. Een combinatie van niet-cognitieve persoonlijkheidsfactoren 3. Protectieve omgevingsfactoren Dit maakt dat hoogbegaafde kinderen beschikken over een heel specifieke persoonlijkheid (Silverman, 1990). Hierin speelt gevoeligheid (intensiteit) een grote rol (Tucker & Hafenstein, 1997). 7 november pagina 10

11 Characteristics of Giftedness scale (Silverman, 1990) Kenmerken zijn op te delen in de domeinen: cognitief / emotie / perceptie / motivatie / sociale relaties 7 november pagina 11

12 Prikkelgevoeligheid bij hoogbegaafde kinderen Verklaringen Persoonlijkheidseigenschappen gerelateerd aan emotionele intensiteit en sensitiviteit (Piechowski, 2003; Webb, 1994) Informatieverwerking in de hersenen A) Verloopt sneller B) Is dieper en efficiënter C) Voortdurend gericht op nieuwe prikkels 7 november pagina 12

13 A) Snellere informatieverwerking Een hoogbegaafde: Bouwt rijkere en meer complexe kennisrepresentaties op (neurale netwerken) (Patterson, 1996) Is in staat hier continu op voort te borduren Hoe complexer de structuur, hoe sneller nieuwe informatie zinvol kan worden ingevoegd een bestaande structuur (Gallagher, 2003) Er komt dus VEEL informatie binnen, ook irrelevante informatie! 7 november pagina 13

14 B) Diepere en meer efficiënte informatieverwerking Informatie wordt dieper verwerkt omdat het wordt ingepast in bestaande kennis (Anderson, 1995) De verwerking verloopt efficiënter doordat er snel kan worden geleerd van eerdere ervaringen (Anderson, 1995) Informatie blijft langer hangen Informatie heeft meer impact 7 november pagina 14

15 C) Info.verwerking voortdurend gericht op nieuwe prikkels Informatie wordt dusdanig snel verwerkt, dat hersenen zoeken naar nieuwe stimulans (Anderson, 1995) Daardoor is bij hoogbegaafde kinderen sprake van een verhoogde sensitiviteit voor veranderingen in de omgeving (Jolles, 2006) Veel associaties (activatie in verschillende gebieden tegelijk) > vereist veel selectie > kost energie Voortdurend conflict tussen stimulans zoeken en overprikkeling 7 november pagina 15

16 Prikkelgevoeligheid bij hb-kinderen Hoe ziet dat eruit? Cognitive overload Overexcitabilities (Dabrowski) Psychomotorisch Zintuiglijk / sensueel Intellectueel Imaginair Emotioneel 7 november pagina 16

17 Cognitive overload 7 november pagina 17

18 Overlap met symptomen van bijvoorbeeld ASS / ADHD Kind kan zich opeens gek gedragen omdat het (even) geen cognitieve ruimte heeft voor adequate reacties, of inhibitie; Terugtrekken Sociaal onhandig gedrag Boos Druk/hyperactief Dit kan leiden tot misdiagnoses 7 november pagina 18

19 Overexcitabilities (O.E.) = Super stimuleerbaarheid, hoge prikkelgevoeligheid, ergo: Een hoogbegaafd kind heeft minder stimulans nodig om een reactie op te roepen; Stimuli geven heftigere en langdurigere reacties; Ervaringen zijn complexer en hebben een rijkere structuur. Veel wetenschappelijke evidentie voor de theorie van Dabrowski, o.a. door: Kitano (1990), Lind (1993), Tucker & Hafenstein (2011), Chang & Kuo (2013). 7 november pagina 19

20 O.E. 1. Psychomotorisch Manifesteert zich op twee manieren: 1. Een overdaad aan energie (Beweeglijkheid, opgewondenheid, snel praten, lichamelijke onrust, veel gebaren maken, weinig slaapbehoefte, etc..) 2. Nervositeit (Tics, nagelbijten, impulsief gedrag, trommelen met de vingers, etc..) 7 november pagina 20

21 O.E. 2. Zintuiglijk / Sensueel Verhoogde prikkelgevoeligheid voor zintuiglijk en esthetisch vermogen. Het kan zich uiten in: Sterk genieten van zintuiglijke waarnemingen, schoonheid, beeldende kunst, literatuur, muziek, geluiden, kleur, vormen, verhoudingen, natuur; Drang naar comfort en luxe, behoefte om bewonderd te worden, snelle geprikkeldheid van huid (labels in kleren, naadjes van sokken). 7 november pagina 21

22 O.E. 3. Intellectueel HET kenmerk van kinderen met een hoog IQ! Neiging tot het stellen van diepgravende vragen, het oplossen van problemen en het zoeken naar dé waarheid; Intellectuele honger, onverzadigbaar; Intense brein-activiteit. 7 november pagina 22

23 O.E. 4. Imaginair Bij hoogbegaafde kinderen heeft het verbeeldingsvermogen vaak vrij spel. Dit kan zich uiten in: Gebruik van beelden, metaforen in taal, poëtisch taalgebruik, levendige visualisaties; Dramatiseren, magisch en animistisch denken, inventief en fantasievol zijn, imaginaire vriendjes hebben; Snel afgeleid zijn, wisselende aandacht en dagdromen. 7 november pagina 23

24 O.E. 5. Emotioneel (Deze O.E. kent de meeste uitingsvormen en is vaak de eerste die ouders/school merken) Prikkelgevoeligheid voor de intensiteit en complexiteit van emoties, andere dingen voelen dan anderen, zeer sterk aanvoelen wat de emoties van anderen zijn en zich daarmee identificeren. Complexe gevoelens en emoties, verfijnd gevoelsbewustzijn, sterk vermogen tot empathie, sterke gehechtheid aan personen, dieren, of plaatsen; Kunnen heel zelfbewust en daardoor soms verlegen zijn. 7 november pagina 24

25 Kinderartsen trekken aan bel 7 november pagina 25

26 Hoe kun je het prikkelgevoelige, hoogbegaafde kind helpen? 7 november pagina 26

27 Omgeving Lege muren Plek in de klas Maak dag/week planning 7 november pagina 27

28 Ruimte geven om te bewegen Sport (hardlopen), werkt positief op o.a. concentratie en geeft fijn gevoel door vrijkomen adrenaline en dopamine (Kuo 2004; Hoza et al.,2014) Muziek (drummen!) Gymnastiek Koffie halen 7 november pagina 28

29 Maar ook niet teveel! Enerzijds behoefte aan extra sport of uitdaging, maar teveel activiteit kunnen ervoor zorgen dat kinderen weer overprikkeld of oververmoeid raken Stel grenzen als ouders/opvoeders 7 november pagina 29

30 Cognitief Niet teveel tegelijk Let ook op internet! Rust, stimuleert ook creatief denken (Carroll, Parker & Inkson 2010; Gasper & Middlewood 2014) 7 november pagina 30

31 Kind zelf (leren te ontspannen) Mindfulness (Bögels, Sijbers & Voncken, 2006) Oefeningen (inhibitie) Muziek luisteren Lezen 7 november pagina 31

32 Tips Websites: Boeken: Temperamentvolle kinderen- Eva Bronsveld Peachfull parents happy kids, vertaling binnenkort verkrijgbaar zie wij-momenten-en-time-in Stilzitten als een kikker (Mindfulness)- Eline Snel Mindfull kids, heartfull kids George Langenberg en Rob Brandsma 7 november pagina 33

33 Literatuur Anderson, J.R. (1995). Learning and memory. An integrated approach. John Wiley & Sons, Inc. Betsy Hoza, Alan L. Smith, Erin K. Shoulberg, Kate S. Linnea, Travis E. Dorsch, Jordan A. Blazo, Caitlin M. Alerding, George P. McCabe. A Randomized Trial Examining the Effects of Aerobic Physical Activity on Attention- Deficit/Hyperactivity Disorder Symptoms in Young Children. Journal of Abnormal Child Psychology, 2014; DOI: /s y Bogels, S., Sijbers, G.F.V.M., Voncken, M. (2006). Mindfulness and Task Concentration Training for Social Phobia: A Pilot Study. Journal of Cognitive psychotherapy, Vol pp Carroll, B.J., Parker P. &Inkson, K. (2010). Evasion of boredom; An unexpected spur to leadership? Human Relations, 63, Kuo, F. E., Taylor, A.F. (2004). A Potential Natural Treatment for Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder: Evidence From a National Study. Am J Public Health pp Chang, J.C., & Kuo, C.C. (2013). Overexcitabilities: Empirical studies and application. Learning and Individual Differences 23, Dabrowski, K. (1964). Positive Disintegration. Boston, MA: Little Brown. Gallagher, J.J. (2003). Issues and Challenges in the Education of Gifted Students. In: N. Colangelo & G. Davis (Eds.). Handbook of Gifted Education (3rd Ed., pp ), Boston: Pearson Education. 7 november pagina 34

34 Gasper, K., Middlewood, B,L. (2014). Approaching novel thoughts: Understanding why elation and boredom promote associative thought more than distress and relaxation. Journal of experimental psychology (52) Jolles, J., Groot, R. de, Benthem, J. van, Dekkers, H., Glopper, C. de, Uijlings, H. & Wolff- Albers, A. (2006). Brain Lessons. Neuropsyc Publishers. Kitano, M. (1990). Intellectual abilities and psychological intensities in young children. Implications for the gifted. Roeper Review, 13(1), Lind, S. (1993). Are we mislabeling overexcitable children. Understanding Our Gifted, 5A, Patterson, D.W. (1996). Artificial neural networks. Theory and applications. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, NJ. Piechowski, M.M. (2003). Emotional and spiritual giftedness. In: N. Colangelo & G. Davis (Eds.). Handbook of Gifted Education (3rd Ed., pp ), Boston: Pearson Education. Tucker, B. & Hafenstein, L. (1997). Psychological Intensities in Young Gifted Children. Gifted Child Quarterly, 41(3), Webb, J.T. (1994). Nurturing the social emotional development of gifted children. (Report No. EDO-EC-93-10). Reston, VA: Council for Exceptional Children. (ERIC Document Reproduction Serive NO. ED ). Treffinger, D.J. (1985). Review of the Torrance Tests of Creative Thinking. In J. V. Mitchell Jr. (Ed.), The ninth mental measurements yearbook (pp ). Lincoln: University of Nebraska, Buros Institute of Mental Measurements. Treffinger, D.J., Isaksen, S.G., & Dorval, K.B. (1994). Creative problem-solving: An overview. In M. A. Runco (Ed.), Problem finding, problem solving, and creativity (pp ). Norwood, NJ: Ablex. 7 november pagina 35

35 Hartelijk dank voor de aandacht! 7 november pagina 36