Station Delft Benthem Crouwel en Mecanoo Architecten

Transcriptie

1 Benthem Crouwel en Mecanoo Architecten Grondstoffenschaarste en bevolkingskrimp roepen een halt toe aan nieuwbouw. Tegelijkertijd gaan maatschappelijke ontwikkelingen razendsnel. Transformatie van het bestaande is noodzakelijk en moet snel en slim. De aantrekkelijkheid van de ingreep bepaalt daarnaast voor een groot deel de duurzaamheid. Het nieuwe station van Delft voldoet in veel opzichten niet aan het traditionele beeld dat we van een station hebben. Het is een hybride complex, een combinatie van een ondergronds treinstation en een stationshal die in het stadskantoor ligt. Minstens zo bijzonder is dat twee architecten van naam aan dit project werkten: Benthem Crouwel en Mecanoo Architecten. Tot slot is het station in tegenstelling tot het oude, zowel een horizontaal als een verticaal complex. Sporen, fietsenkelder en stationshal liggen op elkaar, terwijl het station, de tram, de bussen en de taxi s naast elkaar liggen. Tekst Harm Tilman Beeld Jannes Linders en Mecanoo Architecten Gemeenten nemen steeds vaker het initiatief in stationsontwikkeling en bepalen daardoor mede wat gebeurt. Delft is daarvan een goed voorbeeld. Nog in de jaren zestig liep in deze stad het spoor op maaiveld en verplaatsten de bewoners zich via drie spoorovergangen van de ene naar andere kant van de stad. Treinen rijden nu door een tunnel, binnenkort zal het in 9 dwars door de stad aangelegde spoorviaduct worden afgebroken. Door zich vanaf het begin van de besluitvorming voorstander van een viersporige tunnel te betonen, kreeg de gemeente maximale invloed op de planvorming. In 00 maakte de Spaanse stedebouwkundige Joan Busquets een plan om de kloof in de stad te helen. Omdat het een nieuw station betreft, is aan het begin van het planproces de positionering van het station in de stad onderzocht en vastgelegd. De binnenstad ligt niet in het middelpunt van de stad, maar excentrisch aan de noordkant. Vooral de gemeente wilde het station zo dicht mogelijk bij de binnenstad hebben; de plek van de voormalige Irenetunnel viel daardoor bijvoorbeeld af. Het nieuwe spoortracé loopt ten oosten van het oude stationsgebouw. In de plannen van Busquets is voorzien dat de stationshal deel uitmaakt van de stedebouwkundige massa. Het idee was dat het nieuwe station van Delft het begin zou zijn van een grote herinrichtingsoperatie die tot 00 zou voortduren. In het vrijkomende gebied zal een twintig hectare grote stadswijk ontstaan. Bovenop de spoortunnel komt een groot lineair stadspark te liggen. In Busquets plan waren.00 woningen, vierkante meter kantoren en tal van andere bestemmingen gedacht. Door de financiële en economische crisis van 007 stagneert Het oude station van Delft dat dateert uit 88, ligt naast het nieuwe station van Delft. Beide grenzen aan het stationsplein waar de bussen staan opgesteld. Op de voorgrond loopt het fietspad dat aan de oostzijde toegang geeft tot de fietsparkeergarage die zich onder het stationsplein en boven de sporen bevindt. Foto Jannes Linders 0 de Architect, april 0 de Architect, april 0

2 Delft en de spoortunnel Met de aanleg van de spoortunnel is in 009 begonnen. Het besluit tot aanleg gaat terug tot 988, toen de ns besloot de treinverbinding tussen Den Haag en Rotterdam uit te breiden naar vier sporen. Delft koos toen voor een tunnel, mede omdat de vrijkomende gronden de kwaliteiten van de stad versterken, en besloot in 00 honderd miljoen gulden te investeren. Nieuwbouw op de vrijkomende gronden zou Delft vanaf 0,7 miljoen euro opleveren, was de verwachting. de ontwikkeling en wordt de stad geconfronteerd met oplopende schulden. Als gevolg hiervan is bijvoorbeeld het aantal woningen teruggebracht tot.00. Het station zal de hem toegedichte rol als katalysator voorlopig niet gaan vervullen. Ontwerp ondergronds station Het station is de vrucht van een succesvolle samenwerking tussen Benthem Crouwel en Mecanoo. Terwijl de eerste het ondergrondse station inclusief fietsenkelder en mezzanine ontwierp, richtte Mecanoo de stationshal in, als onderdeel van het Stadskantoor dat pas over twee jaar in zijn geheel zal worden opgeleverd. In het ontwerp dat Benthem Crouwel samen met Railinfra Solutions maakte voor het ov-knooppunt, zijn de auto s aan de westzijde en de bussen aan de zuidzijde van het station gesitueerd. Alle verkeersmodaliteiten zijn zodanig uit elkaar getrokken, dat de reizigers hun weg kunnen vervolgen zonder andere verkeersstromen hinderlijk te kruisen. Zo bieden verdiepte fietspaden aan beide zijden van het spoor direct toegang tot de parkeerverdieping voor de fietsen. Fietsers hebben dus op het stationsplein niets meer te zoeken. Voor de bussen is over de Westvest een tweede brug gemaakt, waardoor deze eenvoudig kunnen aanrijden en voor de reizigers gemakkelijk zijn te bereiken vanuit de stationshal. Door de kruising met de Binnen- en Buitenwatersloot liggen de sporen op een diepte van negen meter. Deze hoogte is door de ontwerper niet benut om een spoorwegkathedraal te maken, zoals bijvoorbeeld in Antwerpen of Sevilla, maar om de verschillende onderdelen te stapelen. Zo is aan de zuidzijde tussen busstation en perrons een stalling voor vijfduizend fietsen gemaakt. Vanuit deze stalling kan de reiziger gemakkelijk op de onder de stalling gelegen perrons komen. Het station vormt een zeer compact, gestapeld systeem. Het meest bijzondere is wellicht dat de perrons niet zijn opgenomen in een hoge, verticale maar in een brede, horizontale ruimte. Het station ademt daarmee een uitermate gemoedelijke, haast huiselijke sfeer. Dit wordt versterkt door het feit dat in de ruimte geen kolommen staan en dat de perrons zijn afgewerkt met monolieten terrazzovloeren met biezen aan de kanten. Deze zijn herhaald in het plafond door vleugels aan de randen te maken. Gewelfde stationshal Aansluitend op het station is door Francine Houben van Mecanoo het ontwerp van het stadskantoor gemaakt. Houben ziet dit gebouw, samen met beide kerken en het oude stadhuis van Delft, als onderdeel van één stedelijke compositie. Uitgangspunt was de wens een alzijdig gebouw te maken dat je vanuit alle richtingen kunt benaderen. Mecanoo stond voor de opgave een gebouw te De perrons liggen negen meter onder de grond. Tussen maaiveld en perrons is de fietsparkeergarage gemaakt die vanaf de perrons zichtbaar is. Foto Jannes Linders Het trappencomplex ofwel mezzanine die stationshal verbindt met de sporen. Vanaf het tussenniveau heeft de reiziger direct toegang tot de fietsparkeergarage. Foto Jannes Linders de Architect, april 0 de Architect, april 0

3 Ontwerp Begane grond stationsgebouw Delft 88, busplatform, vide stationshal, stationshal, stadskantoor, fietsroute naar fietsparkeergarage, 7 park, 8 nooduitgang, 9 toekomstige bebouwing Niveau - mezzanine, fietsparkeergarage, vide perron, fietsroute naar fietsparkeergarage, fiets point, stijgpunt naar nooduitgang De trap vanaf het perron naar de tussenverdieping, waarvandaan de fietsparkeergarage bereikt kan worden. Foto Jannes Linders de Architect, april 0 Niveau - perron, spoor, toekomstig perron, stijgpunt stationshal, stijgpunt fietsparkeergarage, stijgpunt naar nooduitgang de Architect, april 0

4 Ontwerp Tegenvallende resultaten Om de risico s voor Delft te beperken worden deze in 008 neergelegd bij het rijk, op voorwaarde dat Delft bovenop op de miljoen euro nog miljoen investeert. Door de economische crisis van 008 loopt Delft schade op door tegenvallende inkomsten en de verschuldigde rente. Hierop schroeft de gemeente de plannen enorm terug. Financieel staat Delft flink onder druk omdat het nog veel schulden heeft af te lossen, maar ook geconfronteerd wordt met een tekort op de begroting. Doorsnede perron stijgpunt stationshal fietsparkeergarage busplatform stationsgebouw Delft 88 stadskantoor Doorsnede stationshal stijgpunt stationshal perron toekomstig perron stadskantoor Doorsnede s tationsgebouw Delft 88 perron fietsparkeergarage 7 busplatform fi etsroute naar fietsparkeergarage toekomstig perron 7 t oekomstige fietsenstalling de Architect, april 0 De perrons bieden een rustig beeld. Palen, seinen, borden en dergelijke zijn zo veel mogelijk geïntegreerd in het perronontwerp. Techniek is voor het grootste deel weggewerkt achter of onder het verlaagde plafond. Voorbijrijdende treinen maken nauwelijks lawaai. Foto Jannes Linders de Architect, april 0 7

5 Dienstgebouwen Behalve het ondergrondse station maakte Benthem Crouwel ook alle dienstgebouwen die nodig zijn om de tunnel te laten functioneren. Voor de techniek-, transformator- en relaisgebouwen koos de ontwerper geen standaardoplossingen, maar ontwikkelde hoogwaardige gebouwen met een eigen karakter. Blikvanger van de door Mecanoo ontworpen stationshal is het gewelfde plafond dat bestaat uit aluminium lamellen waarop op ingenieuze wijze een historische stadsplattegrond van Delft is geprint. De aankomende reiziger is een klap duidelijk in welke stad hij is aangekomen. Foto Mecanoo Architecten maken dat enerzijds aansluit op het station van Benthem Crouwel, maar dat tegelijkertijd een beeld naar de stad definieert en is daar wonderwel in geslaagd. Dat de bezuinigingen aan het station van Delft niet ongemerkt zijn voorbijgegaan, is overigens merkbaar in het stationsgebouw. Enkele jaren geleden is de bovenste verdieping van het gebouw afgehaald, een besluit overigens waar niet veel Delftenaren, ook Francine Houben niet, rouwig om zullen zijn. Spijtiger is wellicht dat het Delftsblauwe, keramische interieur dat Francine Houben in het winnende ontwerp voor ogen stond, geen doorgang kon vinden. We moeten het doen met een gewelfd lamellenplafond waarop op ingenieuze wijze een historische plattegrond van Delft is geprint. De stationshal biedt reizigers en bewoners zo de ervaring in Delft aan te komen. Voor Mecanoo is Delft echter niet alleen een toeristische bestemming, maar ook een universiteits- en kennisstad. In de gevel is een afwisseling gemaakt van normaal met gegoten glas. De percentages van binnenvallend licht zijn bepalend voor de afwisseling van beide glassoorten. Overigens zal de aan de stationshal gekoppelde stadshal pas worden geopend, als het hoogspoor is afgebroken en de tweede tunnelbuis in gebruik is genomen (07). Licht als ontwerpmateriaal Licht, of liever gezegd de combinatie van dag- en kunstlicht, is cruciaal in het ontwerp, zowel beneden als boven de grond. Benthem Crouwel legde het zwaartepunt van zijn lichtontwerp bij het trappencomplex dat de stationshal verbindt met de perrons. Deze mezzanine is omgeven door glazen puien, terwijl licht binnenvalt door een glazen vloer met een overspanning van meter. De band van de mezzanine met de stationshal is hierdoor hechter geworden. Door middel van lichtschakeringen hoopt de architect de reizigers de weg te wijzen van entree naar de sporen en andersom. Ook het kunstlicht speelt hierbij een rol. Boven de perrons zijn plafonds met aluminium lamellen gemaakt, die het spoor en de snelheid ervan symboliseren. Het kunstlicht accentueert het centrale stijgpunt, maar druppelt weg naar het einde van het station. Aan het einde van het perron waar de treinen het station binnenkomen, is opnieuw een concentratie van licht. Eenmaal bovengekomen waan je je als reiziger in 8 de Architect, april 0 de Architect, april 0 9

6 Rotterdam CS In maart 0 werd het Centraal Station Rotterdam in gebruik genomen. Het oude station van Sybold van Ravesteyn uit 97 werd vervangen door een ontwerp van Team cs (Benthem Crouwel, Meyer & Van Schoten en West 8). Het station verwerkt reizigers per dag, even veel als Schiphol. De verwachting is dat dit aantal toeneemt tot reizigers per dag in 0. De van onder aangelichte kolommen zijn bekleed met mozaïek en zorgen voor een rustige, haast Byzantijnse atmosfeer. Foto Mecanoo Architecten De pui van het station weerspiegelt de Hollandse wolkenluchten gebroken. In de gevel worden panelen van gesmolten glas afgewisseld door open glazen panelen. Foto Mecanoo Architecten 70 de Architect, april 0 de Architect, april 0 7

7 Totaal kosten spoorzoneproject in miljoen euro s. Spoortunnel inclusief ondergrondse fietsenstalling 0. Stationshal. Stadskantoor 8 0% 0% %. Pss + fietsenstalling Coenderpark. Ior 97. Gebiedsontwikkeling 0 7. Overig 9 Totaal.000 % 8% % % een hal die een Delftse variant lijkt toe te voegen aan het rijke palet van Byzantijnse architectuur. In deze ruimte valt het licht niet vol naar binnen zoals in de ondergrondse ruimtes, maar gefilterd. Architect Francine Houben heeft in het volume sneden gemaakt die als patio s in het gebouw steken. Ze voorzien de toekomstige kantoren van daglicht, maar laten ook licht door via een glazen koker in het gewelfde plafond van de stationshal. Samenwerking Het station van Delft ademt zowel onder als boven de grond een welhaast huiselijke atmosfeer. Ondanks de strakke detaillering ondergronds, lijken de voorbijrijdende treinen nauwelijks enig lawaai te maken. Doordat de voor stations typerende elementen zoals seinen, borden, sporen en bovenleidingen integraal zijn opgelost, is op de perrons een rustig beeld bereikt. Dit beeld is met andere middelen in de stationshal doorgetrokken. Met mozaïek betegelde wanden en van onder aangelichte paddenstoelkolommen suggereren een grote geborgenheid. Het station is daarmee echt het station van Delft, en niet van een andere stad. Dit komt in de eerste plaats door wat je ziet, zoals de blauwwitte stadsplattegrond die op het plafond is geprint, en het panoramische uitzicht dat je vanuit de stationshal krijgt. Minstens zo belangrijk is datgene wat je niet ziet, maar ervaart dankzij de schakering en filtering van het licht en de verbluffende akoestiek van perrons en stationshal. SPOORZONE, DELFT Opdrachtgever Prorail; gemeente Delft Ontwerp Benthem Crouwel Architects Projectarchitect Marcel Blom Medewerkers Marcel Blom, Daniel Jongtien, Joost Vos, Heymen Westerveld, Daniel Vlasveld, Henk van Rossum, Mayar Nikkoy, Alina Zaytseva Adviseur constructie Railinfra solutions, Utrecht Adviseur installaties Combinatie CrommeLijn vof Lichtadviseur Ulrike Brandi Licht Aannemer tunnel Combinatie CrommeLijn vof (cfe nv, Mobilis en Dura Vermeer Groep nv) Afbouw ondergronds station Strukton Interieurarchitect Benthem Crouwel Architects Landschapsarchitect Inrichting openbare ruimte; bau, Joan Busquets Bruto vloeroppervlakte m Bruto inhoud.000 m Datum voorlopig ontwerp mei 00 Datum definitief ontwerp november 008 Aanvang bouw juli 009 Oplevering maart 0 STADSKANTOOR EN STATIONSHAL, DELFT Opdrachtgever Ontwikkelingsbedrijf Spoorzone Delft bv, Delft Ontwerp Mecanoo Architecten, Delft Adviseur constructie ABT bv, Delft Installatieadviseur Deerns Raadgevende Ingenieurs bv, Rijswijk Adviseur bouwkosten Basalt bouwadvies bv, Nieuwegein Bouwfysisch adviseur en adviseur brandveiligheid LBP Sight bv, Nieuwegein Adviseur plafondgrafiek Geerdes Ontwerpen, Huizen Aannemer BAM Utiliteitsbouw, Bunnik Bruto vloeroppervlakte 8.0m Bruto inhoud.80m Programma stationshal van.0 m met 80 m horeca en retail; in combinatie met Stadskantoor met.00 m kantoren rondom interne patio s, een fietsenstalling, een archief, een expeditiestraat voor laden en lossen en een publiekshal van circa.0 m ; de publiekshal van het stadskantoor is visueel en fysiek gekoppeld aan de stationshal Datum voorlopig ontwerp oktober 008 Datum definitief ontwerp februari 00 Aanvang bouw april 0 Oplevering stationshal september 0 Oplevering stadskantoor juni 0 7 Principe detail van aluminium plafond, zijvleugel en verticale lamellen in ondergronds station door Benthem Crouwel Architects stalen pendel (kokerprofiel), aluminium beplating, verlichtingsarmatuur, luidspreker, stalen pendel (kokerprofiel), akoestisch element, 7 verticaal aluminium plafondlamel Detail van de balustrade in de stationshal. De balustrade is gedetailleerd door Benthem Crouwel Architects, de vloer rechts is van Mecanoo Architecten. gezet rvs leuning stalen baluster samengesteld rvs profiel stalen strip Blik vanaf het busstation in de stationshal. De glazen wand is zowel geopend naar het zuiden als oosten en biedt de aankomende reiziger een panoramisch beeld van Delft. De glazen vloer voor de pui van de stationshal (met een overspanning van meter) laat daglicht toe in het ondergrondse station. Foto Mecanoo Architecten glas voorzien van zeefdruk aluminium plaat 7 rvs verzonken spider 8 rubber pees (zwart) 9 stalen koker 0 promatec 0 mm rookscherm basalt vloertegel afwerkvloer betonvloer de Architect, april 0 de Architect, april 0 7