De regionale en de landelijke energienetbeheerders hebben een veilige, betrouwbare en betaalbare energievoorziening als topprioriteit.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De regionale en de landelijke energienetbeheerders hebben een veilige, betrouwbare en betaalbare energievoorziening als topprioriteit."

Transcriptie

1 De regionale en de landelijke energienetbeheerders hebben een veilige, betrouwbare en betaalbare energievoorziening als topprioriteit.

2 Inleiding Werken aan het energienet van morgen Hoe moet de energievoorziening in Nederland in de toekomst precies vorm krijgen? En in welke mate wordt onze energievoorziening duurzaam en decentraal? Dat zijn de cruciale vragen die alle betrokken partijen in de energiesector de komende jaren samen moeten beantwoorden. De veranderingen hebben hoe dan ook grote gevolgen voor de aanleg en het beheer van de energienetten, zegt Han Fennema, voorzitter van Netbeheer Nederland. Han Fennema, voorzitter Interview Rens Knegt, directeur Verbinden en netwerken Branchorganisatie Netbeheer Nederland voert een intensieve dialoog met alle partijen die bij de energievoorziening zijn betrokken. Veel stakeholders van de branchorganisatie bevinden zich in Den Haag. In Den Haag worden veel regels gemaakt, contacten gelegd, nieuwe afspraken gemaakt. Daar willen we bij zijn, zegt Rens Knegt, directeur van Netbeheer Nederland. Netbeheer Nederland is de brancheorganisatie van alle elektriciteit- en gasnetbedrijven. Netbeheer Nederland zet zich maximaal in om de belangen van een betrouwbare, veilige, duurzame en betaalbare energievoorziening tot uiting te brengen. Om dit te bereiken, bevordert Netbeheer Nederland de samenwerking tussen de netbeheerders en ijvert zij bij de overheid, politiek en bij overige stakeholders voor een optimale werkomgeving voor netbeheerders. Voor netbeheerders is het belangrijk dat we begrijpen welke kant de samenleving (klanten, marktpartijen, politiek en toezichthouders) op wil gaan op het gebied van de energievoorziening. Een langetermijnstrategie waar alle betrokken partijen achter staan is van het grootste belang. Alleen dan kunnen netbeheerders optimaal werken aan het aanleggen, onderhouden en beheren van betrouwbare, schone en betaalbare netten, onze kernactiviteit. Daarnaast kijken we natuurlijk goed naar de ontwikkelingen in andere landen in Noordwest Europa. Onze voorzieningen moeten daar ook in de toekomst goed op aansluiten. We staan aan de vooravond van een grote transitie, stelt Fennema. Het komende decennium zal er veel veranderen. Alles wijst op een verdere ontwikkeling en invoering van slimme netten en veel meer duurzame energieopwekking. Daar staan wij als Netbeheer Nederland volledig achter en dat willen we maximaal faciliteren. Maar in welke mate en wanneer dat precies moet gebeuren, daarover verschillen de partijen nog van mening. Het is belangrijk dat we daarover als maatschappij met elkaar in gesprek blijven en het eens worden over een gezamenlijk toekomstbeeld. Nieuwe energieinfrastructuur is nodig Het energieakkoord geeft duidelijk invulling aan de wijze waarop we de komende jaren in Nederland willen verduurzamen, stelt de voorzitter van Netbeheer Nederland. Consumenten en bedrijven zullen het gaan merken. Op veel plekken in ons land zijn infrastructurele aanpassingen nodig en worden nieuwe voorzieningen aangelegd, boven en onder de grond. Maar ook miljoenen huishoudens krijgen (vrijwillig) een slimme meter in hun huis geïnstalleerd. Soms grijpt de verduurzaming behoorlijk in op iemands persoonlijke leven, en loopt een nieuw tracé letterlijk door een achtertuin of stuk land van een bewoner. Aan ons als energiesector de taak om heel goed uit te leggen aan klanten waarom nieuwe voorzieningen nodig zijn. Voldoende maatschappelijk draagvlak is doorslaggevend voor het slagen van deze energietransitie. Er worden nieuwe eisen gesteld aan het energienet. Het is aan de netbeheerders om deze mogelijk te maken en de energietransitie te faciliteren. Het energienet is een essentiële schakel in het energiesysteem. Van oorsprong zijn we het clubhuis voor netbeheerders. We maken ons sterk voor een goede samenwerking tussen netbeheerders. Met een gezamenlijk doel: een betrouwbare, veilige, duurzame en betaalbare energievoorziening voor klanten. Dat blijven we uiteraard doen. Maar de energiesector is momenteel erg in beweging. Er worden nu en de komende jaren belangrijke beslissingen genomen over de toekomst van de energievoorziening in ons land, beslissingen die grote gevolgen hebben voor netbeheerders en hun investeringen. En die besluiten worden vooral in Den Haag genomen. Ook alle nieuwe wetten en regels rond de energievoorziening worden hier gemaakt. Vandaar dat Netbeheer Nederland is verhuisd naar New Babylon, midden in Den Haag. Hier zitten we dicht bij het vuur en kunnen we meer invloed uitoefenen op alle beslissingen en regelgeving. Alle ramen wijd open Als je zo dicht bij je stakeholders zit, ga je makkelijker even langs voor een kopje koffie. Bijvoorbeeld bij het ministerie, VNO-NCW of de Milieubeweging. Meedoen aan dat informele circuit is prettig en nuttig. De verhuizing naar hartje Den Haag maakt netwerken ongetwijfeld een stuk makkelijker. Naast het nieuwe onderkomen in Den Haag, beschikt Netbeheer Nederland sinds januari 2013 ook over een kantoor in Brussel. Wij zetten alle ramen wijd open. Om samen met onze stakeholders aan een optimale energievoorziening te werken. Rens Knegt, directeur 2 3

3 Betrouwbare energievoorziening Betrouwbaarheid energievoorziening: prioriteit nummer 1 De energievoorziening in Nederland behoort tot de betrouwbaarste ter wereld, zegt Binnekamp. Gas en elektriciteit zijn op enkele uitzonderingen na altijd beschikbaar en worden veilig aangeleverd. Toch blijven we natuurlijk streven naar een verdere verbetering van veiligheid en beschikbaarheid. Transparantie De netbeheerders hebben als publieke organisatie belang om transparant te werken, zegt Binnekamp: De overheid houdt scherp toezicht op wat en hoe we onze zaken regelen. De ACM ziet toe op de kwaliteit van de energienetten en betrouwbaarheid is daarbij prioriteit nummer 1. Na een groot incident volgt bovendien een extern onderzoek, door Kiwa Gastec of als het gaat om elektriciteit - DNV KEMA of Movares. De bevindingen uit deze onderzoeken worden gedeeld met alle netbeheerders in Nederland. Vooral bij gasincidenten is dat belangrijk, omdat die maar zo weinig voorkomen, maar wel een reëel gevaar vormen als ze zich voordoen. Voorkomen storingen De meeste storingen op het energienet worden veroorzaakt door graafschade. Het gaat om ongeveer een derde van alle storingen. Het voorkomen van storingen houdt ons natuurlijk continu bezig, zegt Binnekamp. Dat moet ook wel, want de maatschappelijke overlast en hinder bij klanten is groot. Als netbeheerder heb je veel zelf in de hand. Zo zorgen we ervoor dat de gegevens over de ligging van de kabels actueel zijn. Goed contact en overleg met gravende partijen is daarnaast ook belangrijk. Onze mensen gaan vaak kijken op plekken waar wordt gegraven, om de aannemers op locatie te kunnen bijpraten. Daarnaast hebben we met alle netbeheerders samen veiligheidsinstructies opgesteld voor graafwerkzaamheden. Op alle plekken gelden dezelfde aanwijzingen. Dat is voor aannemers wel zo overzichtelijk. Frank Binnekamp, CEO Westland Infra Permanente en veilige toegang tot energie is in Nederland vanzelfsprekend. Grote storingen in de energieaanvoer en gasincidenten komen hier zelden voor, zegt Frank Binnekamp, algemeen directeur van Westland Infra en voorzitter van de taakgroep Infrastructuur van Netbeheer Nederland. We doen er als netbeheerders alles aan om de netten betrouwbaar te houden. Slimme ICT-oplossingen Er komen steeds slimmere ICT toepassingen op de markt met sensoren die steeds meer realtime informatie kunnen geven over de toestand van het net. Er lopen al verschillende pilots met zelfschakelende netten die als er iets mis dreigt te gaan, overschakelen naar een alternatief net. De technische ontwikkelingen gaan snel. Dat is prachtig natuurlijk. Al denk ik dat we er als sector ook voor moeten waken dat we die technische mogelijkheden als middel zien en niet als doel op zich. Elke nieuwe component die je toevoegt in een keten vormt een faalkans op zich. Houd het eenvoudig waar het kan en ga niet per definitie uit van de technische mogelijkheden. Behoefte klanten leidend De vraag van de eindgebruikers gaat steeds meer bepalen welke technische toepassingen wij als netbeheerders gaan inzetten, meent Binnekamp. En die behoeftes verschillen. Dat zie je bijvoorbeeld aan de opkomst van de vele lokale initiatieven. Binnekamp: Als netbeheerders vormt het voor ons de uitdaging dit soort lokale initiatieven te faciliteren, op een betrouwbare en veilige wijze. Ook liggen hier kansen voor onze eigen netwerken door het toepassen van slimme techniek. Uiteraard is voorkomen beter dan genezen, maar als er eens iets misgaat, is het zaak dat je heel snel kunt schakelen. De kunst is om een storing zo adequaat op te pakken dat het leidt tot een positief klantcontact. Snel anticiperen maar er vooral open over communiceren. Dat is wat de klant - terecht - verwacht. Veiligheidsconvenanten Illegale wietplantages veroorzaken levensgevaarlijke situaties Netbeheer Nederland sluit convenanten af met de politie en de veiligheidsregio s met als doel om goed voorbereid te zijn op eventuele calamiteiten die zich na een incident bij het gas- en elektriciteitsnetwerk kunnen voordoen en deze zo mogelijk te voorkomen. Het convenant is een landelijke, uniforme basis voor regionale samenwerkingsafspraken en informatieuitwisseling over rampenbestrijding en crisis- beheersing. Bij 36% van de ongelukken met elektriciteit thuis vallen slachtoffers. De gezamelijke website van alle netbeheerders biedt tips om ongevallen met elektriciteit en gas te voorkomen. Kijk op: Terugdringen energiediefstal van groot belang Elk jaar komen ongeveer energiediefstallen aan het licht. In de meeste gevallen gaat het om illegale hennepkwekerijen waar vaak een zeer gebrekkige installatie is aangelegd. Deze leiden regelmatig tot elektrocutie, brand, koolmonoxidevergiftiging of kooldioxideverstikking. Daarnaast lopen de energiebedrijven een flinke hoeveelheid inkomsten mis. Binnen het platform Energiediefstal van Netbeheer Nederland pakken de netbeheerders het probleem gezamenlijk aan. Naar schatting wordt jaarlijks 1 miljard kilowattuur (circa 1 procent) aan elektriciteit gestolen. Dit vertegenwoordigt een economische waarde van 0,2 miljard euro. Dat is genoeg om ongeveer huishoudens een jaar lang van elektriciteit te voorzien. Dat is net zoveel als de hele stad Utrecht. De hennepkwekerijen tappen vaak illegaal van het energienet, veelal met zeer gebrekkige verbindingen die grote risico s met zich meebrengen. Om zoveel mogelijk hennepkwekerijen op te sporen, werken netbeheerders op lokaal niveau nauw samen met gemeenten en politiekorpsen. Waar mogelijk proberen de netbeheerders de schade te verhalen op de daders. Een robuust energienet is essentieel voor een betrouwbare energievoorziening. 4 5

4 Betaalbare energievoorziening Lange termijn visie van belang Elektriciteits- en gasnetten zijn een belangrijke randvoorwaarde voor een betrouwbare en ook steeds duurzamere energievoorziening. Jaarlijks investeren de netbeheerders rond de 2 miljard euro in vervanging en uitbreiding van het energienet. De energiekosten voor de consument bestaan voor ongeveer 20% uit kosten voor het netbeheer en de meterhuur, voor 45% uit kosten voor gas en elektriciteit die aan de leverancier worden betaald en voor 35% uit energiebelasting en BTW. Steeds meer slimme meters De Nederlandse overheid streeft ernaar dat in 2020 in 80 procent van de huishoudens een slimme energiemeter is geïnstalleerd. De uitrol van de slimme meter vormt een belangrijke schakel voor slimme energienetten (smart grids), waarin vraag en aanbod van energie optimaal op elkaar zijn afgestemd. Consumenten krijgen meer inzicht in hun energieverbruik en kunnen gericht besparen. De slimme meter maakt het mogelijk om meterstanden op afstand uit te lezen. In de komende jaren krijgen alle huishoudens in ons land een slimme meter aangeboden. De netbeheerder leest iedere twee maanden Smart grids, ook wel intelligente netten genoemd, zijn elektriciteitsnetten waaraan slimme ICT-toepassingen zijn gekoppeld. Deze innovatieve netten zijn in staat om onverwachte pieken en dalen in de energietoevoer op te vangen. Zo kunnen (duurzame) decentrale energie-opwekkers (zon, windparken, biovergisters etc.), maar ook particuliere huishoudens, hun teveel aan energie terugleveren aan het net. Zo worden energieproductie en -verbruik optimaal afgestemd en wordt de netcapaciteit optimaal benut. Smart grids hebben de toekomst Efficiënt netbeheer Om de energievoorziening betaalbaar te houden, voeren de netbeheerders een efficiënte bedrijfsvoering. De Autoriteit Consument & Markt ziet hierop toe. De netbeheerders streven naar investeringen in het energienet tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Ook werken de netbeheerders aan het terugdringen van netverlie- of vaker als de klant daarom vraagt het energieverbruik af. In plaats van eenmaal per jaar, krijgt de consument dus zes keer per jaar een overzicht van de energieleverancier over zijn energieverbruik. Via een energiedisplay of app op bijvoorbeeld een smartphone kan de klant ook zelf nauwkeurig het eigen verbruik volgen. Meter aan of meter uit Smart grids zijn een middel om de verduurzaming van de energievoorziening in Nederland mogelijk te maken en ook betaalbaar te houden, zegt Han Slootweg, hoogleraar Smart Grids aan de TU in Eindhoven en werkzaam bij een regionale netbeheerder. zen, onder meer door de aanpak van energiediefstal en fraude. Zo houden netbeheerders de netkosten betaalbaar. Lange termijn energiebeleid Hoe de energievoorziening er in de toekomst uitziet, staat nog allerminst vast. Gaan Nederlandse huishoudens massaal over op zonne-energie, nemen windenergie, groen gas of warmtepompen een grote vlucht? Een energienet gaat echter wel voor tientallen jaren in de grond. Om de juiste investeringsbeslissingen te kunnen nemen, is het wenselijk dat er enige houvast is voor investeringsbeslissingen. Het net moet immers niet een beperkende factor van Gas- en elektriciteitsnetten zijn een basisvoorwaarde om verduurzaming van de energievoorziening mogelijk te maken. Als de meter aan staat, hoeft de klant zelf geen meterstanden meer door te geven aan het energiebedrijf. De verbruikte energie wordt automatisch geregistreerd. Schattingen van energieverbruik, schrijffouten bij het doorgeven van de meterstanden en foute energienota s behoren tot het verleden. De slimme meter is uiteraard niet verplicht. Sowieso bepaalt de klant zelf wie over welke meetdata kan beschikken en kan hij er op ieder moment voor kiezen de slimme meter uit te zetten, zodat de netbeheerder de meterstand niet meer op afstand kan uitlezen. Slimme meters vormen een belangrijk onderdeel van slimme energienetten waarin vraag en aanbod van energie optimaal op elkaar kan worden afgestemd en waarbij op termijn gedifferentieerde tarieven mogelijk zijn. Het is in ieders belang dat we investeren in intelligente netten, benadrukt Slootweg. De vraag naar energie neemt alleen maar toe en de beschikbaarheid van fossiele bronnen is eindig. Het is dus noodzakelijk dat we samen met alle betrokken partijen met innovatieve oplossingen komen om ook in de toekomst verzekerd te zijn van voldoende energie. En dat natuurlijk zo betaalbaar en duurzaam mogelijk. Smart grids zijn hét middel om dat voor elkaar te krijgen. Daarnaast helpen ze het net beter te bewaken. Zo neemt ook de betrouwbaarheid nog eens toe. Proeftuinen de energietransitie worden door onvoldoende investeringen. Maar Nederlandse netbeheerders investeren enkele miljoenen euro s per jaar ongebreideld investeren om alle denkbare toekomstscenario s te in de ontwikkeling van intelligente netten. Samen met diverse andere faciliteren is uit kostenoverwegingen eveneens maatschappelijk ongewenst. Daarom is een op de lange termijn gericht energiebeleid nodig voor weloverwogen investeringen in het net, om nieuw duurzaam vermogen te faciliteren en tegelijkertijd de betaalbaarheid van de energievoorziening te waarborgen. Mijn wasmachine draait op gunstige momenten Voorheen had ik nul inzicht in mijn energieverbruik, zegt Heleen de Witte. Nu ik meedoe aan de pilot weet ik precies hoeveel ik verbruik en wanneer. De energiecomputer in mijn huis toont mij deze gegevens en laat ook de momenten zien waarop de meeste partijen hebben ze onder meer tientallen verschillende proeftuinen in heel het land opgezet. Slootweg: Deze pilots moeten ons inzicht geven in hoe consumenten en bedrijven omgaan met smart grids en wat ze opleveren. We willen niet uitgaan van aannames, maar van werkelijke ervaringen uit de praktijk. Binnen de projecten worden energievraag- stroom voorhanden is. Bijvoorbeeld wanneer de zonnepanelen en aanbod op een slimme manier met elkaar verbonden. Met de op mijn dak een paar uur zon opvangen. Op die momenten is de stroom ook het voordeligst en daarop stel ik mijn vaatwasser en wasmachine in. Zo kan ik dus zelf invloed uitoefenen op de kosten. Ik vind het een prima project. Goed voor het milieu en goed voor mijn portemonnee. Heleen de Witte gebruikt een slimme meter projecten willen we aantonen dat het loont om bewust om te gaan met energie, zegt de hoogleraar. Uit onderzoek blijkt dat zonder al teveel moeite energiebesparingen van drie tot tien procent haalbaar zijn. Dat vraagt wel om een actieve houding van gebruikers, om verandering van gedrag dus. Hier wordt de komende jaren extra onderzoek naar gedaan. 6 7

5 Duurzame energievoorziening Groei van zonne-energie Zonne-energie is een eenvoudige en aantrekkelijke manier Om het energienet optimaal te kunnen beheren ook bij storingen, werkzaamheden en calamiteiten is het belangrijk dat netbeheerders precies weten De impact van elektrisch rijden Het aantal elektrische voertuigen in Nederland is nog een verkenning februari 2011 voor consumenten en bedrijven om zelf elektriciteit op te wekken. Sinds enige jaren daalt de prijs van panelen bovendien sterk, waardoor het gebruik enorm stijgt. Daarnaast zijn zonnepannelen steeds vaker in nieuw- bouwhuizen geïntegreerd, bijvoorbeeld in dakpannen. welke (klein) duurzame initiatieven er zijn, en welke klanten zelf energie leveren aan het net. Om precies in kaart te krijgen wat de productie van duurzame energie in Nederland is, hebben de netbeheerders een meldpunt opgezet. Via de site kunnen erg bescheiden, maar is de laatste jaren wel flink gegroeid. De netbeheerders hebben ervoor gezorgd dat er duizenden publieke oplaadpunten zijn aangelegd, verdeeld over bijna driehonderd gemeenten. Doel hiervan is om de impact van elektrisch Net voor de toekomst In de studie Net voor de Toekomst staan drie scenario s voor de toekomstige energievoorziening beschreven. Aan de hand hiervan is de impact op de Nederlandse gas- en elektriciteitsnetten consumenten en bedrijven hun installaties rijden op het energienet te kunnen onderzoeken. De groei van tot 2050 in kaart gebracht. voor duurzame teruglevering zoals elektrisch rijden heeft immers effect op het beheer van de netten. Netbeheerders in Nederland zijn intensief betrokken bij het faciliteren van duurzame energie. Het inzetten van duurzame, zonnepanelen, HR-e ketel of een windmolen registreren. De site moet uitgroeien tot Inzicht, sturing en synergie Kijk op: lokale energiebronnen is een mooie investering in de toekomst, hét landelijk meldpunt voor decentrale De huidige transportcapaciteit van de elektriciteitsnetten laat het maar vraagt wel om extra flexibiliteit op het net. Het goed op opwekking in Nederland. Inmiddels staan niet toe dat auto s op grote schaal op elektriciteit rijden. Zeker rijk: hoe kunnen netbeheerders andere veranderingen zoals elkaar laten aansluiten van vraag en aanbod van energie is een meer dan installaties geregistreerd. wanneer e-autobezitters in de piekuren hun voertuig gaan opla- decentrale energieproductie en warmtepompen inpassen? stuk complexer dan bij de fossiele energiebronnen omdat de den. Daarom moeten netbeheerders slimme keuzes maken om beschikbaarheid weersafhankelijk is. Door een goede registratie krijgen overbelasting van het net te voorkomen en om netinvesteringen Om de netkosten te beperken is het van belang de locaties netbeheerders eveneens meer inzicht te minimaliseren. Uit het onderzoek Laadstrategie Elektrisch Weg- van oplaadpunten goed aan te laten sluiten bij de lokale waar de capaciteit van het net moet vervoer van Movares blijken drie elementen van cruciaal belang. situatie. Spreiding van oplaadactiviteiten kan ook worden worden aangepast. Allereerst inzicht. Inzicht in geografische pieken en dalen en in gerealiseerd door consumenten via prijsprikkels te stimuleren. het verloop van het stroomverbruik op verschillende tijdstippen Voor welke prijsprikkels consumenten ontvankelijk zijn, laat van de dag. Sturing is het tweede element. Welke bestaande en Netbeheer Nederland onderzoeken. Verder is de introductie nieuwe instrumenten kunnen netbeheerders inzetten om het net van aparte aansluitcategorieën een optie om congestie straks optimaal te kunnen beheren? Ten slotte is synergie belang- voor kostenreductie. Wind op land en wind op zee. In de Structuurvisie Wind op Land van het ministerie van Infrastructuur en Milieu wordt volop Europa en energie Nieuwe thema s: ingezet op windenergie. Provincies hebben zich Het belang van Europa op energiebeleid neemt toe. - Toenemende elektrificatie aan de doelstelling van MW gecommitteerd Ongeveer 70% van de Nederlandse wetgeving komt van de samenleving. voor windparken op land. Daarnaast is in het SER uit Brussel. Belangrijke energievraagstukken vragen - Opslag van energie en integratie energieakkoord ingezet op kostenbesparingen voor om een Europese oplossing. Denk bijvoorbeeld aan van energiebronnen. wind op zee. De netbeheerders faciliteren deze de leveringszekerheid en het terugdringen van de - ICT-toepassingen in energienet. nieuwe energievorm. Afhankelijk van de omvang CO 2 -uitstoot. De totstandkoming en verdere vervol- - Toename datacommunicatie stelt van een windpark wordt de energie rechtstreeks op making van de interne energiemarkt is in toenemen- uitdagingen aan samenspel tussen het landelijke of op regionale net ingepast. de mate een belangrijk Europees beleidsterrein. netbeheer en telecom. 8 9

6 Interview Michiel Kirch, CEO Cogas Goed op weg met groen gas Nederland ligt midden in het centrum van gasverbindingen en wordt daarom vaak de gasrotonde van Europa genoemd. Maar de voorraad aardgas is eindig, zeker ook in Nederland. De energiesector is daarom hard op zoek naar structurele oplossingen, zonder teveel afhankelijk te worden van buitenlands gas. Groen gas is een prachtig duurzaam alternatief. We zullen goede afspraken maken over het invoeden, zegt Michiel Kirch, CEO van netbeheerder Cogas. Als netbeheerders hebben we een verantwoordelijkheid in de transitie naar een duurzame energievoorziening, zegt Michiel Kirch. Het is aan ons deze zo goed mogelijk te faciliteren. We willen bovenal dat dit veilig en betrouwbaar gebeurt. Dus dat het product dat via onze netten bij de klanten komt van uitstekende kwaliteit is. Alle betrokken partijen zijn voorstander van groen gas: de landelijke en regionale netbeheerders, overheid, industrie en steeds meer boeren en consumenten. Toch zijn er nog enkele drempels waar we tegenaan lopen, zegt Kirch. De hoeveelheid geschikte en beschikbare biomassa is beperkt, waardoor de grondstofkosten voor de productie van groen gas de laatste jaren zijn gestegen. Daarnaast is de beschikbare invoedcapaciteit op het aardgasnet afhankelijk van het gasverbruik en daarmee tijdgebonden. De netbeheerders werken momenteel aan een aantal pilots om tot een structurele oplossing voor deze uitdagingen te komen. Een deel van de oplossing is te vinden in het slimmer en efficiënter benutten van het gasnet. Bijvoorbeeld door buffering van gas of het pompen van gas naar het landelijk gasnet. Dit betekent meer meten en bijsturen in het net, waardoor we komen tot Smart Gas Grids. Kirch heeft er alle vertrouwen in dat duurzaam gas toekomst heeft. Het is verstandig om door te gaan met de ontwikkeling van duurzame energieproductie en niet af te wachten tot de gasbel in Slochteren leeg is. Gas vormt een zeer belangrijke energiebron voor huishoudens en de industrie. We willen niet te afhankelijk worden van (duur) gas uit het buitenland. Groen gas is bovendien onmisbaar om onze klimaatdoelstellingen te halen, want groen gas is CO 2 neutraal. Met groen gas zitten we dus op de goede weg. Michiel Kirch, CEO Cogas Het product Uit allerlei afvalstromen zoals mest, slib, afval van stortplaatsen, tuinafval, resten van groente en fruit kan biogas worden geproduceerd. Dit ruwe biogas dat in eerste instantie ontstaat, kan worden opgewerkt tot dezelfde kwaliteit als aardgas. Dit wordt groen gas genoemd. Groen gas kan worden ingevoed in het bestaande aardgasnet. Zo kan iedereen die een gasaansluiting heeft (consumenten, bedrijven en industrie) gebruik maken van deze groene energie. Het produceren van kwalitatief hoogwaardig groen gas is een ingewikkeld proces. De balans tussen de verschillende stoffen tijdens het vergistingsproces is van groot belang. Kirch: Als netbeheerders helpen we de kwaliteit van groen gas bij het invoeden op het aardgasnet te bewaken. Landelijk en regionaal netbeheer Het elektriciteitsnet in Nederland bestaat uit een landelijk hoogspanningsnet dat wordt beheerd door TenneT. Dit elektriciteitsnet verbindt de regionale netten en de meeste elektriciteitscentrales met elkaar. Op middenspanningsniveau wordt de elektriciteit aan grootverbruikers geleverd en verder gedistribueerd naar de laagspanningsnetten, waarop huishoudens en kleinere zakelijke verbruikers zijn aangesloten. Het landelijke gasnet in Nederland wordt beheerd door Gasunie Transport Services (GTS). De regionale netten zijn op dit net aangesloten. Industriële aansluitingen zijn direct aangesloten op het landelijke gastransportnet. Alle overige afnemers zijn aangesloten op het regionale net. De feiten op een rij - In Nederland ligt ruim kilometer aan kabels en leidingen voor het energienet. - De betrouwbaarheid van de energievoorziening is 99,995%. - De netbeheerders investeren gezamenlijk ruim twee miljard euro per jaar in het energienet. - Bij de Nederlandse energienetbeheerders zijn fte werkzaam. - In totaal wordt jaarlijks 100 miljard m 3 gas en bijna 150 GWh elektriciteit getransporteerd. - In 2020 is bij 6,8 miljoen adressen een slimme meter geïnstalleerd

7 Anna van Buerenplein DA Den Haag Postbus LP Den Haag Tel Mail Web

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben

Wij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.

Nadere informatie

De slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter

De slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Slimme energiemeters vanaf 1.1.2012 ingevoerd

Slimme energiemeters vanaf 1.1.2012 ingevoerd Regelingen en voorzieningen CODE 5.1.4.22 Slimme energiemeters vanaf 1.1.2012 ingevoerd bronnen vraag en antwoord ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I), 23.2.2011, www.rijksoverheid.nl

Nadere informatie

Het net ligt er al april 2018

Het net ligt er al april 2018 Het net ligt er al... 26 april 2018 1 Er ligt al een net! 26 april 2018 2 Ruimte voor infrastructuur De transitie naar een duurzaam energiesysteem vraagt ruimte. Voor de opwekinstallaties zelf én voor

Nadere informatie

Het energiesysteem verduurzaamt (Bron: ECN, Energie-Nederland en Netbeheer Nederland)

Het energiesysteem verduurzaamt (Bron: ECN, Energie-Nederland en Netbeheer Nederland) Het energiesysteem verduurzaamt (Bron: ECN, Energie-Nederland en Netbeheer Nederland) De energievoorziening gaat veranderen. De energiemarkten zijn sterk in beweging en dat leidt tot onzekerheden. De energiesector

Nadere informatie

De slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter

De slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale

Nadere informatie

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft?

Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Ga jij ook voor een baan die iedereen energie geeft? Netwerkbedrijf Endinet, de werkgever met energie Maar liefst 416.000 klanten in Zuidoost Brabant krijgen via kabels en leidingen van Endinet stroom

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

De slimme meter Klaar voor de toekomst

De slimme meter Klaar voor de toekomst De slimme meter Klaar voor de toekomst met de slimme meter bent u klaar voor de toekomst Endinet maakt haar energienetten klaar voor de toekomst. Net als de auto-, de telefoonen bankindustrie worden ook

Nadere informatie

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016

De ontwikkeling van Smart grids. Our common future. Prof.dr.ir. Han Slootweg. 30 september 2016 De ontwikkeling van Smart grids Our common future Prof.dr.ir. Han Slootweg 30 september 2016 Agenda Het energiesysteem Verduurzaming van het energiesysteem De energietransitie Smart Grids 2 Energievoorziening

Nadere informatie

Links van netbeheerders om de slimme meter aan te vragen (kies wie uw netwerkbeheerder is):

Links van netbeheerders om de slimme meter aan te vragen (kies wie uw netwerkbeheerder is): Uw slimme meter Iedereen krijgt gratis de komende jaren in plaats van een gewone energiemeter een zogenaamde slimme meter. Dat is een digitale energiemeter voor het gasverbruik en het elektriciteitsverbruik,

Nadere informatie

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015

Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 Het Slimme energienet..zx ronde 25 januari 2015 De laatste tijd worden we overspoeld door marketing verhalen over de slimme meter en het slimme energienet. Men stelt dat met de komst van de slimme meter

Nadere informatie

Slimme Netten. Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander

Slimme Netten. Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander Slimme Netten Martijn Bongaerts: - voorzitter Projectgroep Smart Grids Netbeheer Nederland - manager Innovatie, Liander Netbeheer Nederland (1) Netbeheer Nederland brancheorganisatie van alle elektriciteit-

Nadere informatie

DE SLIMME METER Slim, bewust en Duurzaam

DE SLIMME METER Slim, bewust en Duurzaam DE SLIMME METER DE SLIMME METER Slim, bewust en Duurzaam Slim, Bewust en Duurzaam Wat is een slimme meter? Slimme meters vervangen de huidige gas- en elektriciteitsmeters. Deze digitale meter meet net

Nadere informatie

Netbeheer Nederland Spanningskwaliteit

Netbeheer Nederland Spanningskwaliteit gskwaliteit spanningskwaliteit spa Netbeheer Nederland Inleiding Deze brochure is bedoeld voor de consument en geeft een toelichting op het begrip spanningskwaliteit. Er wordt antwoord gegeven op vragen

Nadere informatie

Uitdagingen van de energie transitie

Uitdagingen van de energie transitie Uitdagingen van de energie transitie Presentatie Congres Energy Next Dordrecht 10 december 2015 Remko Bos Directeur Energie ACM Vicepresident CEER 1 ACM als toezichthouder ACM bevordert kansen en keuzes

Nadere informatie

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken

6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken

Nadere informatie

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving

Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Energietransitie biedt kansen in de gebouwde omgeving Enexis: energie in goede banen Even if you doubt the evidence, providing incentives for energy-efficiency and clean energy are the right thing to do

Nadere informatie

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015 Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit

Nadere informatie

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016

Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Samen omschakelen Arnhem, 7 september 2016 Waarom zijn we bijeen? Verduurzaming energievoorziening Samenwerking om de NL ambitie te verwezenlijken Samenwerking vanaf de start van initiatieven Draagvlak

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility

Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik. ENGIE Infra & Mobility Smart Grids, bouwstenen voor slimmer energiegebruik ENGIE Infra & Mobility De daad bij het woord, de techniek bij de plannen Over een aantal jaren ziet de energievoorziening in Nederland er geheel anders

Nadere informatie

Smart Grid. Verdiepende opdracht

Smart Grid. Verdiepende opdracht 2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina

Nadere informatie

Energietransitie en schaalvoordelen

Energietransitie en schaalvoordelen Energietransitie en schaalvoordelen Samenvatting McKinsey-onderzoek Oktober 2013 CONTEXT Recent is door McKinsey, in opdracht van Alliander, een onderzoek uitgevoerd naar de vraag: Wat zijn de voordelen

Nadere informatie

Bewust met energie omgaan. De slimme meter maakt het makkelijk

Bewust met energie omgaan. De slimme meter maakt het makkelijk Bewust met energie omgaan De slimme meter maakt het makkelijk Waarom krijg ik een slimme meter? Makkelijk en klaar voor de toekomst. Enexis brengt gas en elektriciteit van uw energieleverancier veilig

Nadere informatie

Prijzengeld: 5.000,- Deadline: 23 November 2014 Battle type: Premium Battle. Hoe voorkomen we piekbelasting van het elektriciteitsnet?

Prijzengeld: 5.000,- Deadline: 23 November 2014 Battle type: Premium Battle. Hoe voorkomen we piekbelasting van het elektriciteitsnet? Prijzengeld: 5.000,- Deadline: 23 November 2014 Battle type: Premium Battle Hoe voorkomen we piekbelasting van het elektriciteitsnet? Introductie Stedin is als netbeheerder verantwoordelijk voor een veilig

Nadere informatie

Verkenning van de impact van de verduurzaming op de energie-infrastructuur

Verkenning van de impact van de verduurzaming op de energie-infrastructuur st Net voor de toekomst Net voor de toekomst Verkenning van de impact van de verduurzaming op de energie-infrastructuur 2 Toekomstbestendig 3 Jeroen de Swart, 5 Bart van der Cammen, 7 Groen gas investeren

Nadere informatie

certificeert duurzame energie

certificeert duurzame energie certificeert duurzame energie Met het certificeren van duurzame energie voorzien we deze energieproductie van een echtheidscertificaat. Dit draagt wezenlijk bij aan het goed functioneren van de groeneenergiemarkt.

Nadere informatie

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving

Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving Position Paper voor het Rondetafelgesprek over het Ontwerp-Klimaatakkoord de tafel Gebouwde Omgeving 25 maart 2019 Pagina 2 van 5 Ingrijpende veranderingen voor het Nederlandse energienet De energietransitie

Nadere informatie

SLIM ONTWERP: ENERGIE INFRASTRUCTUUR 19 MAART 2018

SLIM ONTWERP: ENERGIE INFRASTRUCTUUR 19 MAART 2018 SLIM ONTWERP: ENERGIE INFRASTRUCTUUR 19 MAART 2018 MET 3 MILJOEN AANSLUITINGEN VERZORGINGSGEBIED per 1-1-2018 INVESTERINGEN IN DE NETTEN In miljoenen euro s 423 2016: 384 UITVALDUUR 13,8 15,2 Hoogspanning

Nadere informatie

Smart Grids. Ernst ten Heuvelhof 10-1-2011. Challenge the future. Delft University of Technology

Smart Grids. Ernst ten Heuvelhof 10-1-2011. Challenge the future. Delft University of Technology Smart Grids Ernst ten Heuvelhof Smart Grids Twee-richtingsverkeer stroom in laagspanningsnet Real time prijzen stroom zichtbaar voor afnemers Taskforce Smart Grids Ingesteld door Minister van EZ Secretariaat

Nadere informatie

Roadmap Smart Grids Mar$jn Bongaerts Frits Verheij 12 februari 2014

Roadmap Smart Grids Mar$jn Bongaerts Frits Verheij 12 februari 2014 1 Roadmap Smart Grids Mar$jn Bongaerts Frits Verheij 12 februari 2014 Inhoud 2 1. Innovatietafel aanloop naar TKI Switch2SmartGrids 2. Actieplan Duurzame Energievoorziening link naar E-akkoord 3. Toekomstbeelden

Nadere informatie

Energiekosten van een huishouden in Nederland

Energiekosten van een huishouden in Nederland Energiekosten van een huishouden in Nederland Veel consumenten hebben problemen om te bepalen hoe hoog hun energiekosten werkelijk zijn en hoe deze te controleren. De nota van het energiebedrijf is niet

Nadere informatie

Ministerie van Economische Zaken

Ministerie van Economische Zaken DOORBRAAKPROJECT ICT EN ENERGIE Routekaart doorbraakproject ICT en Energie Ministerie van Economische Zaken Rapport nr.: 14-2884 Datum: 2014-10-15 SAMENVATTING ROADMAP Het kabinet wil dat de uitstoot van

Nadere informatie

De slimme meter. Informatiebijeenkomst / Energiecafé Zummerepower. Klok & Peel Museum Asten 26 juni 2014

De slimme meter. Informatiebijeenkomst / Energiecafé Zummerepower. Klok & Peel Museum Asten 26 juni 2014 De slimme meter Informatiebijeenkomst / Energiecafé Zummerepower Klok & Peel Museum Asten 26 juni 2014 Extern gebruik Mary van der Torre (senior adviseur Slimme meters) Hein van Roij (technisch projectmanager

Nadere informatie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie

Duorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities

Nadere informatie

100% groene energie. uit eigen land

100% groene energie. uit eigen land 100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse

Nadere informatie

TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid. Programmalijnen en speerpunten 2014

TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid. Programmalijnen en speerpunten 2014 TKI Tender en programmalijnen Switch2SmartGrid Programmalijnen en speerpunten 2014 Programmalijnen en aandachtspunten 1. Energiemanagement voor fleibiliteit van energiesysteem 2. Informatie en control

Nadere informatie

Energiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland.

Energiek Gelderland. Gelders debat. 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen. www.gelderland. Uitnodiging Energiek Gelderland Gelders debat 12 februari 2014, 18.00-20.00 uur Hotel de Wageningsche Berg Wageningen www.gelderland.nl/geldersdebat Provinciale Staten van Gelderland gaan graag met u in

Nadere informatie

_ PROVINCIE FLEVOLAND

_ PROVINCIE FLEVOLAND _ PROVINCIE FLEVOLAND Mededeling Onderwerp Gedeeltelijke transportbeperkingen op energie-infrastructuur in Flevoland Kern mededeling: Liander kondigt aan dat het genoodzaakt is om een tijdelijke (gedeeltelijke)

Nadere informatie

Energie voor morgen, vandaag bij GTI

Energie voor morgen, vandaag bij GTI Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale

Nadere informatie

IPIN Proeftuin Lochem

IPIN Proeftuin Lochem IPIN Proeftuin Lochem Inleiding, samenwerking, uitdaging Oktober 2013 Ben Tubben Opzet programma IN4Energy Het consortium IN4Energy maakt het mogelijk dat deelnemers aan de proeftuin daadwerkelijk richting

Nadere informatie

Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting. www.enduris.

Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting. www.enduris. Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting www.enduris.nl Wanneer wordt u aangemerkt als grootverbruiker? U valt

Nadere informatie

ENERGIE IN EIGEN HAND

ENERGIE IN EIGEN HAND Zonne-energie voor bedrijven? ENERGIE IN EIGEN HAND De Stichting Beheer Bedrijvenpark Merm, heeft een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor bedrijven om d.m.v. aanbrengen van zonnepanelen op het

Nadere informatie

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019

ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED. Maart 2019 ENERGIE-INFRASTRUCTUUR IN HET ROTTERDAMSE HAVENGEBIED Maart 2019 Inleiding De concentratie van industrie in de Rotterdamse haven is een goede uitgangspositie voor het doen slagen van de energietransitie:

Nadere informatie

Naar een duurzame energievoorziening

Naar een duurzame energievoorziening Naar een duurzame energievoorziening De schone taak van aardgas 1 2 We staan voor belangrijke keuzes De wereld staat voor dringende keuzes. Neem het energievraagstuk. De wereldbevolking groeit in korte

Nadere informatie

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving

Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving NOABERSCHAP Verduurzaming bestaande gebouwde omgeving Duurzame energie is een kwestie van ordenen, maar ook van keuzes maken. Verduurzaming gebouwde Omgeving 1 Verduurzamen gebouwde omgeving & Cogas Business

Nadere informatie

Energie in cijfers. inhoudsopgave 2

Energie in cijfers. inhoudsopgave 2 1 Energie in cijfers Iedereen gebruikt dagelijks energie, thuis en op het werk. Energie is een van de belangrijkste maatschappelijke onderwerpen, omdat we er zo afhankelijk van zijn en omdat energie een

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

Klankbordgroep PwC-onderzoek:Visie op tariefregulering op korte en middellange termijn

Klankbordgroep PwC-onderzoek:Visie op tariefregulering op korte en middellange termijn Advisory Klankbordgroep -onderzoek:visie op tariefregulering op korte en middellange termijn Agenda Pagina 1 Introductie 1 2 Aanpak en proces 5 3 Ontwikkelingen in de energiesector 12 4 Onderzoeksvragen

Nadere informatie

In verbinding met de samenleving

In verbinding met de samenleving Netbeheer Nederland In verbinding met de samenleving De levering van energie is van levensbelang voor onze samenleving. Bijna 17 miljoen Nederlanders zijn verbonden met het gas- en elektriciteitsnet. Om

Nadere informatie

Westland Infra, Diepgeworteld in de tuinbouw.

Westland Infra, Diepgeworteld in de tuinbouw. Westland Infra, Diepgeworteld in de tuinbouw. Westland Infra heeft al meer dan 40 jaar haar wortels in de tuinbouw. Als netbeheerder zijn we verantwoordelijk voor aanleg, onderhoud en beheer van energienetten

Nadere informatie

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst

Transitie naar een. CO -neutrale toekomst Transitie naar een CO -neutrale toekomst 2 CO 2 reductie van bron tot gebruiker Steeds méér duurzame energie, maar niet minder CO 2 -uitstoot KLIMAATVERDRAG VAN PARIJS In het verdrag van Parijs werd afgesproken

Nadere informatie

Evoluties in het energielandschap. Peter De Pauw

Evoluties in het energielandschap. Peter De Pauw Evoluties in het energielandschap Peter De Pauw Inhoud We consumeren meer energie We produceren zelf elektriciteit We zullen anders consumeren We gebruiken de netten op een andere manier 2 3 december 2015

Nadere informatie

Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting. www.dnwg.

Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting. www.dnwg. Is uw organisatie grootverbruiker van gas en/of elektriciteit? In deze brochure vindt u belangrijke informatie voor uw aansluiting www.dnwg.nl Wanneer wordt u aangemerkt als grootverbruiker? U valt in

Nadere informatie

Energie van ons allemaal

Energie van ons allemaal VNO-NCW Themabijeenkomst Energietransitie Michael Fraats Trianel Energie B.V. 28 November 2011 1 Energie van ons allemaal 30-11-2011 2 Energie van ons allemaal is de essentie van Trianel Energie: Gericht

Nadere informatie

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt.

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt. Notitie vereniging van energienetbeheerders in Nederland Aan Tafel Elektriciteit - Klimaatakkoord Van Marc van der Linden Datum 27 maart 2018 Onderwerp Inbreng Netbeheer Nederland voor de Tafel Elektriciteit

Nadere informatie

DE SLIMME METER VRAGEN EN ANTWOORDEN

DE SLIMME METER VRAGEN EN ANTWOORDEN DE SLIMME METER VRAGEN EN ANTWOORDEN Versie augustus 2012 In dit document vindt u vragen en antwoorden over de slimme meter gesorteerd op de volgende onderdelen: Algemeen Plaatsing van de meter Keuzevrijheid

Nadere informatie

Samen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V.

Samen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Samen voor duurzaam Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Strategie Trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen in de energiemarkt De energiemarkten in Europa zijn in transitie van een centraal gestuurde energievoorziening,

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten

Het Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder

Nadere informatie

Inpassing van duurzame energie

Inpassing van duurzame energie Inpassing van duurzame energie TenneT Klantendag Erik van der Hoofd Arnhem, 4 maart 2014 doelstellingen en projecties In de transitie naar duurzame energie speelt duurzame elektriciteit een grote rol De

Nadere informatie

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening 1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,

Nadere informatie

De noodzaak voor geïntegreerd ontwerpen en plannen van de energietransitie in de stad

De noodzaak voor geïntegreerd ontwerpen en plannen van de energietransitie in de stad De noodzaak voor geïntegreerd ontwerpen en plannen van de energietransitie in de stad Delft, 9 maart 2018 Sander Fijn van Draat, Mark Jurjus, Hans Schneider Beheert het netwerk voor gas en stroom Inhoudsopgave

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 28 165 Deelnemingenbeleid rijksoverheid Nr. 289 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

Nederland wordt slimmer met energie

Nederland wordt slimmer met energie Nederland wordt slimmer met energie SPEECH Bert de Vries, plv. Directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, NEBC 8 juni (uitgesproken door Jaco Stremler (plv. directeur Energie en Duurzaamheid)

Nadere informatie

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Duurzame warmte in huis Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Warmte van HVC: slim, schoon en zorgeloos Een betrouwbare verwarming

Nadere informatie

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013

Lijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013 Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten

Nadere informatie

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?

Lijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt

Nadere informatie

Privacy by Design bij Enexis

Privacy by Design bij Enexis Privacy by Design bij Enexis Boas Bierings Privacy Officer Enexis 7 november 2017 Bijeenkomst Privacy by Design III Georganiseerd door Privacy en Identity lab (PI.Lab) en ECP Platform voor de Informatie

Nadere informatie

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03 1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten

Nadere informatie

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers

Net voor de Toekomst. Frans Rooijers Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen

Nadere informatie

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector

Groeiplan voor warmte. een initiatief van provincies, gemeenten en sector Groeiplan voor warmte een initiatief van provincies, gemeenten en sector 27 november 2015 De Provincies Gelderland, Zuid-Holland, Noord-Holland, en Limburg, Metropoolregio Rotterdam Den Haag, de Gemeenten

Nadere informatie

Ons vakmanschap voor de klant, nu en in de toekomst

Ons vakmanschap voor de klant, nu en in de toekomst enexis.nl Ons vakmanschap voor de klant, nu en in de toekomst Bedrijfsplan 2012 Ons vakmanschap voor de klant, nu en in de toekomst Bedrijfsplan 2012 Een goed net Tevreden klanten 2. Verbeteren interne

Nadere informatie

SMART GRID ALBERT MOLDERINK

SMART GRID ALBERT MOLDERINK SMART GRID ALBERT MOLDERINK WIE BEN IK Albert Molderink (http://www.utwente.nl/ctit/energy/people/molderink_a.php) www.utwente.nl www.ipsumenergy.com Computer Architectures for Embedded Systems Discrete

Nadere informatie

totaaloplossing 40% Bespaar op uw verbruik en kosten Plugwise is dat een biedt voor wie op kantoor of thuis inzicht wil in het energieverbruik.

totaaloplossing 40% Bespaar op uw verbruik en kosten Plugwise is dat een biedt voor wie op kantoor of thuis inzicht wil in het energieverbruik. Plugwise is het enige draadloze totaaloplossing Plugwise heeft een duidelijke filosofie: energiemanagementsysteem dat een biedt voor wie op kantoor of thuis inzicht wil in het energieverbruik. de groenste

Nadere informatie

Nationale Energieverkenning 2014

Nationale Energieverkenning 2014 Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare

Nadere informatie

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse

Nadere informatie

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA

STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert

Nadere informatie

Energieoplossingen van de toekomst

Energieoplossingen van de toekomst Energieoplossingen van de toekomst Duurzaam en innovatief Naast de transformatorstations die Alfen voornamelijk aan netbeheerders levert, leggen we complete elektriciteitsnetwerken aan bij klanten in de

Nadere informatie

Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis

Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder

Nadere informatie

Power to gas onderdeel van de energietransitie

Power to gas onderdeel van de energietransitie Power to gas onderdeel van de energietransitie 10 oktober 2013 K.G. Wiersma Gasunie: gasinfrastructuur & gastransport 1 Gastransportnet in Nederland en Noord-Duitsland Volume ~125 mrd m 3 aardgas p/j Lengte

Nadere informatie

Green Deal van Netbeheer Nederland met de Rijksoverheid

Green Deal van Netbeheer Nederland met de Rijksoverheid Green Deal van Netbeheer Nederland met de Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Staatssecretaris

Nadere informatie

Concept Development Opdracht 1B Battle of Concepts Enexis. Niels Joormann - 0819811 - CMD2a

Concept Development Opdracht 1B Battle of Concepts Enexis. Niels Joormann - 0819811 - CMD2a Concept Development Opdracht 1B Battle of Concepts Enexis Niels Joormann - 0819811 - CMD2a Inhoudsopgave Debriefing 03 Onderzoek 03 Omgevingsanalyse 04 Concept: Opgewekt! 05 Business Model Canvas 11 Pitch-presentatie

Nadere informatie

Voortaan heeft u zèlf de controle over uw energiekosten! Dezelfde energie goedkoper

Voortaan heeft u zèlf de controle over uw energiekosten! Dezelfde energie goedkoper Voortaan heeft u zèlf de controle over uw energiekosten! Dezelfde energie goedkoper Een innovatie van Oxxio: de revolutie in energiemeting! Als u kiest voor energie van Oxxio, kiest u voor de goedkoopste

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 34 723 Wijziging van de Warmtewet (wijzigingen naar aanleiding van de evaluatie van de Warmtewet) Nr. 5 NOTA VAN WIJZIGING Ontvangen 28 juni 2017

Nadere informatie

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft

Klimaatneutrale gemeenten. Frans Rooijers - directeur CE Delft Klimaatneutrale gemeenten Frans Rooijers - directeur CE Delft CE Delft - Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 - Energie, transport en grondstoffen - Economische, technische en beleidsmatige expertise

Nadere informatie

Energieproject Hoog Dalem Pionierend een bijdrage leveren aan de energietransitie

Energieproject Hoog Dalem Pionierend een bijdrage leveren aan de energietransitie Energieproject Hoog Dalem Pionierend een bijdrage leveren aan de energietransitie 10-12-2015 Michiel van Ierssel Wie ben ik? - Projectleider bij Heijmans SysteemIntegratie & Techniek (SIT) binnen Heijmans

Nadere informatie

Gasunie Network Improvement Program (GNIP) Renovatie regionaal gastransportnet

Gasunie Network Improvement Program (GNIP) Renovatie regionaal gastransportnet Gasunie Network Improvement Program (GNIP) Renovatie regionaal gastransportnet Gasunie Network Improvement Program GNIP Het regionale gastransportnet van Gasunie bestaat, naast leidingen, uit afsluiterschema

Nadere informatie

DE ENERGIE OM TE VERANDEREN

DE ENERGIE OM TE VERANDEREN DE ENERGIE OM TE VERANDEREN 22 november 2017 Jur Hofsteenge Paul Lankamp ENERGIE IN KRANTENKOPPEN 2 WIJ ZIJN ENEXIS GROEP Met onze circa 4.500 gedreven medewerkers werken we elke dag weer aan de stabiliteit

Nadere informatie

Inventarisatie activiteiten energiebesparing met betrekking tot de slimme meter

Inventarisatie activiteiten energiebesparing met betrekking tot de slimme meter Inventarisatie activiteiten energiebesparing met betrekking tot de slimme meter Activiteit Toelichting Categorie Doelgroep In samenwerking met Initiatief geplaatst onder Financiering activiteit Zelf Energie

Nadere informatie

Nieuwveense Landen Meppel Diep onder Drenthe 12-6-2012 Door Wouter Deddens

Nieuwveense Landen Meppel Diep onder Drenthe 12-6-2012 Door Wouter Deddens Nieuwveense Landen Meppel Diep onder Drenthe 12-6-2012 Door Wouter Deddens MeppelEnergie Lokaal Duurzaam EnergieBedrijf MeppelEnergie Openingshandeling op 26-1-2012 Duurzame energie voor de woonwijk Nieuwveense

Nadere informatie

De slimme meter Meer inzicht, meer gemak

De slimme meter Meer inzicht, meer gemak De slimme meter Meer inzicht, meer gemak www.enduris.nl De slimme meter Meer inzicht, meer gemak De slimme meter is een nieuwe generatie energiemeter voor elektriciteit en gas. Deze meter kan meterstanden

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Smart Grids proeftuinen. Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN)

Smart Grids proeftuinen. Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN) Smart Grids proeftuinen Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN) Smart Grids proeftuinen Innovatieprogramma Intelligente Netten (IPIN) Smart Grids proeftuinen Innovatieprogramma Intelligente Netten

Nadere informatie

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017

Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Presentatie Guus Ydema, directeur AGEM KIVI 25 januari 2017 Even voorstellen Ex-bestuurslid KIVI E (-2016) Vroeger: Hoogovens IJmuiden en KPN Telecom, ing. bureau Ebatech, Nuon Windenergie Vattenfall (2009),

Nadere informatie

Naar een klimaatneutrale sportvereniging

Naar een klimaatneutrale sportvereniging Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie

Nadere informatie

Planning 2019 tot 2022

Planning 2019 tot 2022 Planning 2019 tot 2022 Hoe gaan we VAN Gas NAAR Waterstof? 1 Waterstofplannen eind 2019 klaar 2 Daarna besluit toepassen in Nijstad-Oost Met consortium van partijen ontwikkelen waterstof Cv-ketel 3 Realisatie

Nadere informatie