Hoe organiseer je een energiequiz

Transcriptie

1 Hoe organiseer je een energiequiz Een praktische leidraad Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Niet voor groentjes - NME voor Volwassenen Het broeikaseffect, de strengere isolatienormen, de windenergie, het Kyotoverdrag Al deze thema's krijgen steeds meer aandacht in de media. De huidige energiebronnen zijn niet onuitputtelijk. De gevolgen van onze hoge energieverbruiken worden steeds duidelijker voelbaar. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt duidelijk dat ook de huishoudens een invloed hebben op het klimaat door de uitstoot van broeikasgassen. Met deze quiz willen we de volwassenen hiervan bewust maken en tips geven waardoor ze energie kunnen besparen.

2 Door wie? De Cel NME&I van de Vlaamse Gemeenschap (AMINABEL) ontwikkelde deze energiequiz samen met de KWB, die in 2005 "energie" als één van de jaarthema's koos. De quiz is kant en klaar voor gebruik. Er is wel een quizmaster nodig. Praktisch Waarover gaat het? De quiz bestaat uit verschillende rondes. Voor elke ronde kiezen we een andere werkvorm: vragenrondes en praktische rondes wisselen elkaar af. Met deze quiz leren de deelnemers op een speelse manier heel wat bij over energie. Tevens krijgen ze ook enkele tips om hun energieverbruik te minderen wat goed is voor het milieu en de portemonnee. Duur: 2,5 uur (je kan hem ook korter maken) Prijs: Gratis (enkel kostprijs benodigdheden) Aantal deelnemers: is onbeperkt. Het is best dat je werkt met kleine groepjes. Let op dat het aantal deelnemers haalbaar blijft. Locatie: Zoek een ruimte waar voldoende plaats is om de tafels en stoelen te schikken. Voor wie? Deze quiz richt zich tot volwassenen en is in de eerste plaats bedoeld voor sociaal-culturele verenigingen. Alle aanwezigen kunnen meespelen: leden, niet-leden, mannen en vrouwen... Specifieke voorkennis over energie is niet nodig. Ook reeds oudere kinderen kunnen deelnemen aan de quiz. Voorzie voor de jongere een kindvriendelijke opvang indien nodig. Troeven De quiz is de ideale gelegenheid om het programma-aanbod (eventueel jaarthema) kenbaar te maken bij de aanwezigen. De quiz is makkelijk te combineren met een andere activiteit, zoals een vergadering, een startmoment, een brunch De werkvormen die we hanteren voor de quiz zijn zeer divers; vragen en opdrachten wisselen regelmatig af. De quiz kan naargelang de behoefte, beschikbare tijd, interesse, niveau... worden aangepast. De aanpak Verloop van de voor- of namiddag/avond 00u00: Welkom door de voorzitter Hij schetst kort de bedoeling van het spel 00u15: Start van de quiz De spelleider verdeelt de teams, legt de spelregels uit en begint de quiz 01u15: Einde ronde 1 Start pauze 01u30: Einde pauze Start ronde 2 02u30: Einde van ronde 2 De winnaars worden bekend gemaakt en krijgen hun prijs.

3 Hoe pak je het aan? De voorbereiding De spelleider Zoek bij voorkeur iemand van jouw vereniging. Zoek iemand die met enthousiasme de quiz kan presenteren, de deelnemers kan boeien en de nodige vaart in het spel houdt. Tevens is het ook belangrijk dat de spelleider betrokken is bij het thema "energie" en/of milieu. In het geval dat niet lukt is het belangrijk dat de spelleider bereid is wat tijd te steken in de voorbereiding van de quiz (lezen van de achtergrondinformatie). Lokaal Leg een datum vast en reserveer tijdig een geschikt lokaal. Andere "hulpjes" Inkleding van de zaal Inkleding van de zaal. Geef als vereniging het goede voorbeeld en gebruik zo weinig mogelijk wegwerpmaterialen bijv. geen papieren tafelbekleding, glazen ipv bekers, biodrankje Promotie De quiz kan gecombineerd worden met diverse andere activiteiten zoals bestuursvergadering, uitstap, startavond Als je deze activiteiten promoot als een (inter)actieve quiz, waar iedereen plezier aan beleeft en iets van opsteekt, dan trek je gegarandeerd meer volk aan! Vraag aan de mensen een groepje van vier tot acht personen te vormen. Maak de mensen ook nieuwsgierig en geef ze in de uitnodiging al enkele "teasers" mee over het spel: een paar plezante vraagjes waardoor ze zin krijgen om deel te nemen. Op de website vind je een leuke cartoon over energie die je gratis kan downloaden en verwerken in je uitnodiging. - Wie houdt de score bij? Voorzie voldoende personen (afhankelijk van het aantal quizgroepjes). De personen moeten voorzien zijn van pen en papier. Een groot scorebord kan ook handig zijn om de tussentijdse scores op aan te brengen. - Wie treedt op als 'onafhankelijke jury' in geval van meningsverschillen? - Wie zorgt voor het spelmateriaal? Schrijfmateriaal voor elk team, zandloper of klok, ev. microfoons, kaartjes voor de uitbeeldronde/rebusbladen, tekenbladen Achtergrond informatie Voor de spelleider is er bij elke vraag achtergrondinformatie voorzien. Op die manier kan de spelleider wat meer informatie geven bij de juiste antwoorden. Ook vindt hij/zij een hoop verwijzingen naar websites en publicaties die over het thema gaan. 't Is heel belangrijk dat de spelleider naast de vragen en antwoorden van de quiz, ook deze informatie op voorhand eens doorneemt.

4 De activiteit zelf De regeling achteraf De quiz bestaat uit 12 rondes, met een aantal vragenrondes en enkele praktische rondes. Voor de quiz van start gaat, deel je de groep in kleinere groepjes van vier tot acht personen. Alle rondes bevatten vragen en opdrachten rond energie en energiebesparing. Wie het beste scoort op alle vragen mag zich tot de meest energieke ploeg van jouw vereniging kronen. Hieronder geven we een ideale timing van de verschillende rondes. Hou er rekening mee dat een quiz makkelijk wat uitloopt door bijv. herhalen van vragen, tellen van scores en meedelen van tussentijdse scores Op de website vind je documenten van de quiz die je aan de deelnemers kan uitdelen. Leuke prijs(zen) Zorg voor een originele prijs voor de winnaars van de quiz. Geef bijv. een waardebon voor de kringloopwinkel, een bon voor een spaarlamp of spaarzame douchekop, een windmolentje, een zwarte douchezak die opwarmt door zon, een waterketel, een duurzame balpen, een herbruikbare boodschappentas Let er alleszins op dat het iets milieuvriendelijk is. Inleidend woord: De quizmaster geeft een woordje uitleg over het verloop en de spelregels. Geef de deelnemers de tijd om vragen te stellen. (15 minuten) De quizrondes: deel 1 (totaal=1uur) Eerste ronde: vragenronde van 8 vragen (10 minuten) Tweede ronde: verbinden seizoen - groente/fruit (5 minuten) Derde ronde: uitbeelden van spreekwoorden/gezegden (15 minuten) Vierde ronde: vragenronde van 8 vragen (10 minuten) Vijfde ronde: rebussen en droedels (5 minuten) Zesde ronde: tekenronde (pictionary) (15 minuten) Pauze met bekendmaking van de tussenstand (15 minuten) De quizrondes: deel 2 (totaal=1uur) Zevende ronde: vragenronde van 8 vragen (10 minuten) Achtste ronde: Hoger-lagerspel (10 minuten) Negende ronde: Afkortingen (10 minuten) Tiende ronde: Vooroordelen (10 minuten) Elfde ronde: foto(logo)spel (10 minuten) Twaalde ronde: doe-opdrachten (10 minuten + continu) Checklist Locatie zoeken Datum vastleggen Uitnodigingen versturen Publiceren in ledenblad Prijzenpot samenstellen Benodigdheden bijeenzoeken Documenten voor deelnemers Bekendmaking eindscore

5 Vragenronde Benodigdheden: De deelnemers ontvangen de vragenlijst Duur: 10 minuten 1. Het verbruik van fossiele grondstoffen veroorzaakt ecologische problemen. Welke? Afkoeling van het klimaat Meer vulkaanuitbarstingen Zure regen Zoete regen Commentaar: Zure regen is regen met een laag zuurgehalte (lage ph waarde). Zure regen wordt veroorzaakt door onder meer de verbranding van steenkool, olie en gas. Niet enkel de industrie ligt hierbij aan de oorzaak. Ook automobilisten helpen eraan mee. 3. Om deze vraag te kunnen beantwoorden leggen we eerst even het verschil tussen directe en indirecte energie uit. Iedereen gebruikt een pak energie die we niet meteen kunnen meten. Alles wat we kopen, bevat energie. Anders gezegd: alles wat we consumeren heeft een bepaalde energie-inhoud die nodig is om de grondstoffen te ontginnen en te vervoeren, om het product te maken, te verpakken en te transporteren enz. Er is ook energie nodig om het product te verwerken, eenmaal het afval is geworden. Dit wordt indirecte energie genoemd. Voorbeeld: de auto. Het directe energieverbruik van deze auto is het benzineverbruik. De benzine is nodig om de auto aan de gang te krijgen. Het indirecte energieverbruik van de auto is veel indrukwekkender. Om een auto te maken zijn heel wat grondstoffen ontgonnen en vervoerd over de hele wereld, werden andere machines gebruikt en aangedreven door energie enz. Wat is geen voorbeeld van indirecte energie? verpakking van koekjes vervoer van koekjes verkoop van koekjes Commentaar: De verkoop van koekjes doet een verkoper. Deze persoon zal er waarschijnlijk heel wat energie insteken om deze koekjes verkocht te krijgen. Deze energie heeft echter geen invloed op het klimaat van de aarde. 2. Waarvoor dienen de bollen aan de hoogspanningsleidingen? Als waarschuwing voor de vogels Als waarschuwing voor de vliegtuigen De bollen zijn de verbinding tussen een hoogspanningsnet en een laagspanningsnet De bollen zijn bliksemafleiders 4. Wie zijn de eerste uitvinders van de vloerverwarming De Romeinen De Egyptenaren De Indianen Commentaar: De Romeinen zijn de uitvinders van de vloerverwarming. In de winter lieten ze heet water lopen door goten in de vloer van luxevilla's.

6 5. Wat is groene stroom? 7. Wat is geen fossiele brandstof? Stroom opgewekt uit steenkool Stroom opgewekt uit hernieuwbare energiebronnen bv. windenergie Rivier die stroomt in groene omgeving Commentaar: De productie van elektriciteit uit aardgas, olie en steenkool is niet erg milieuvriendelijk. Bovendien zijn de voorraden van aardgas, olie en steenkool eindig. Bij groene stroom wordt de elektriciteit opgewekt door bijv. wind- en zonne-energie. Deze energiebronnen zijn onuitputtelijk. Daarnaast komen bij het opwekken van deze energie geen of minder vervuilende stoffen vrij. Aardgas Zon Steenkool Commentaar: Voorbeelden van fossiele brandstoffen zijn olie, steekool, gas. Voorbeelden van hernieuwbare energiebronnen zijn waterkracht, zonne-energie (via zonnepanelen), windenergie (via windturbines) en energie uit biomassa (bv. vergisting van groente-, fruiten tuinafval, vergisting van mest of slib of verbranding van houtafval). 6. Welk verdrag werd er ondertekend in Kyoto op 16/02/05? 8. Wat valt niet onder begrip biomassa? Klimaatverdrag Gezondheidsverdrag Nucleair verdrag Commentaar: Het Kyoto-protocol is een verdrag dat werd voorgesteld tijdens de internationale Top voor Duurzame Ontwikkeling in Rio in Het is in werking getreden sinds 16 februari Dit verdrag omvat doelstellingen om de opwarming van de aarde tegen te gaan door de vermindering van uitstoot van broeikasgassen. In totaal hebben er 125 landen het protocol ondertekend; de VS en Australië deden dit totnogtoe niet. België, dat het protocol in 2002 ondertekende, heeft zich tot doel gesteld om de uitstoot van broeikasgassen met 7,5% te verminderen ten opzichte van de uitstoot van 1990, en dit in de periode De lasten hiervoor werden verdeeld tussen de gewesten. Om haar deel van de CO2-reducties te halen, heeft Vlaanderen een Klimaatbeleidsplan opgesteld. Verpakkingsmateriaal GFT Snoeiafval Mest Commentaar: Biomassa is een hernieuwbare energiebron (net als windkracht, zonne-energie). Voorbeelden van biomassa zijn hout, houtskool, plantenresten, snoeiafval, rest-en afvalhout uit de industrie, stro en mest van dieren, GFT Door verbranding, vergassing of vermesting kan biomassa worden omgezet in bio-energie. Uit oliehoudende planten wordt biodiesel gemaakt.

7 Verbind met elkaar Uitbeelden Benodigdheden: De deelnemers ontvangen de vragenlijst Duur: 5 minuten Hieronder worden combinaties gemaakt van seizoenen en de groenten die in dat seizoen verkrijgbaar zijn. Zoek welk seizoen bij welke groente/fruit hoort? Winter=november-december-januari-februari Zomer=juni-juli-augustus-september Winter Winter Winter Winter Winter Zomer Zomer Zomer Zomer Zomer Juiste antwoorden: Veldsla Aardbeien Spruiten Bleekselderij Warmoes Witloof Kers Boerenkool Pruim Aardperen Winter Boerenkool, Winter Spruiten, Winter Veldsla, Zomer Bleekselderij, Zomer Warmoes, Zomer Aardbeien, Zomer Kers, Zomer Pruim, Winter Witloof, Winter Aardperen Benodigdheden: Steekkaarten met de spreekwoorden en gezegden Duur: afhankelijk van het aantal groepjes Van elke groep komt om beurt één persoon naar voor. Hij neemt bij de quizmaster een kaartje. Daarop staat een (spreek)woord of een slagzin die hij/zijn moet uitbeelden binnen een bepaalde tijd. Wordt het woord geraden door zijn eigen groep, dan krijgt die groep een punt. Als zijn groep het woord niet kan raden, dan krijgt de volgende groep een kans. Mogelijke spreekwoorden/gezegden: - ergens veel energie in steken - veel stoom ophebben (over veel werkkracht beschikken) - het is water en wind (geen voedzame spijs - opgeblazenheid) - de grond wordt hem te warm onder de voeten (hij voelt zich daar niet veilig meer, het wodt er te gevaarlijk) - die bron is opgedroogd (dat levert geen voordeel meer op) - we zullen hem eens een windje laten ruiken (versteld doen staan, te grazen nemen) - met volle kracht - het nieuwe rijden (milieuvriendelijk rijden)

8 Vragenronde Benodigdheden: De deelnemers ontvangen de vragenlijst Duur: 10 minuten 1. Wat is NIET juist: duurzame energie is... Energiebron die veel geld kost Elektriciteit gemaakt uit zonlicht, bio-massa, wind of waterkracht. Elektriciteit gemaakt uit energiebronnen die niet opraken en geen luchtvervuiling veroorzaken. Commentaar: Duurzame energie is energie die wordt opgewekt door hernieuwbare bronnen zoals wind- en zonneënergie. Deze energiebronnen geraken niet uitgeput zoals wel het geval is met aardolie, steenkool, aardgas. 2. Dubbel glas houdt de kou beter tegen dan enkel glas. Ken je nog een ander voordeel van een dubbele beglazing? Je ziet er beter door De ruiten worden minder snel vuil De ruiten houden het straatlawaai tegen In huizen met dubbele beglazing gebeurt de ventilatie automatisch 3. Wat is een voorbeeld van sluipverbruik? Een TV afgezet met afstandsbediening Een frigo die niet goed sluit Een minder goed geïsoleerd deel van de woning waardoor koude het huis binnensluipt Commentaar: In elk huis komen wel apparaten voor met sluipverbruik. Ze staan uit, maar gebruiken toch stroom. Vaak kun je dat zien, omdat ze een display met een klokje hebben. Zoals de video en de magnetron. Soms hebben apparaten een standby-stand of slaapstand, waarin ze ook nog energie gebruiken. De televisie bijvoorbeeld, als je hem afzet met de afstandsbediening, maar niet met de knop op het apparaat zelf. 4. Wassen kost energie. Door op een zo laag mogelijke temperatuur te wassen, bespaart u energie. Bij een katoenwas van 40 graden verbruikt u tussen de 0,6 en 0,7 kwh. Hoeveel meer elektriciteit kost wassen op 60 en 90 graden? Een katoenwas op 60 graden kost anderhalf keer meer stroom en een katoenwas op 90 graden ruim twee keer zoveel. Een katoenwas op 60 graden kost twee keer zoveel stroom en op 90 graden vier keer zoveel. Wassen op hetere temperaturen kost niet meer stroom, omdat de was eerder schoon is en de machine dus korter draait. Een katoenwas op 60 graden kost twee keer zoveel stroom en op 90 graden twee en een half keer zoveel stroom. Commentaar: De meeste wasmiddelen werken goed bij een temperatuur van 40 graden.

9 5. Een schermebeveiliging (screensaver) is leuk voor op je computer en bespaart bovendien energie. Is dit waar? Ja, met een screensaver gaat je computer langer mee en bespaar je energie. Nee, een screensaver bespaart geen energie, maar kost ook geen extra energie. Ja, de screensaver zet de computer in een slaapstand, waarmee hij veel minder energie verbruikt. Nee, een screensaver kost juist extra energie, vooral als hij beweegt. 7. Duurzame energie kan niet worden gemaakt met Zonneboiler Warmtepomp Hoogrendementsketel Commentaar: De zonneboiler is een zwarte plaat op het dak (een zonnecollector) die zonnestralen opvangt. In de zwarte plaat zitten buisjes met water. Dit water wordt door de zon opgewarmd en kan de woning voorzien van warm water voor huishoudelijk gebruik en verwarming. Een warmtepomp doet het omgekeerde van een frigo. De warmtepomp haalt de warmte uit de omgeving en pompt de warmte van een lage naar een hoge temperatuur. De pomp brengt daarna de warmte in de woning. Je kan er je huis mee verwarmen. Een hoogrendementsketel is een verwarmingsketel met een HR - label (HR+ of nog beter HR- TOP) wat betekent dat ze een hoog rendement heeft. De ketel recupereert de warmte uit de verbrandingsgassen en waterdamp van het verbrandingsproces. 6. Welke vakantie verbruikt het meest energie? Met de bus naar Oostenrijk om een weekje te wandelen Met het vliegtuig naar Londen om musea te bezoeken Met de trein twee weken lang interrailen door Europa; steden bezoeken Met de auto naar Limburg om een weekend te gaan fietsen 8. In welke maand valt de maand van de energiebesparing? Oktober December Mei Commentaar: Vaak wordt uit het oog verloren dat het vliegtuig de meest energieverslindende transportvorm is. Zeker over korte afstanden zijn de verschillen met de andere vervoermiddelen opvallend. In vergelijking met treinen, de kleinste energieverslinders, verbruiken vliegtuigen gemiddeld tot acht keer meer op korte afstanden (200 kilometer), vijf keer meer bij verplaatsingen van 500 kilometer en nog altijd twee keer meer bij verplaatsingen van 2000 kilometer. Commentaar: Voor meer info over de jaarlijkse campagne kan je terecht op Jaarlijks staat een nieuw thema in de kijker bijv. energieprestatieregelgeving (2005).

10 Rebussen en droedels Tekenronde/Pictionary Benodigdheden: De deelnemers ontvangen rebussen/droedels (zie bijlagen). Zorg dat je voldoende exemplaren hebt Duur: Afhankelijk van het aantal groepjes Benodigdheden: Groot bord/papier met stiften/krijt Steekkaarten Duur: Afhankelijk van het aantal groepjes Elke groep krijgt de bladen met de rebussen en moeten die binnen de gegeven tijd (bijv 1 minuut) zien op te lossen. Van elke groep komt om beurt één persoon naar voor. Hij neemt bij de quizmaster een kaartje. Daarop staat een woord die hij moet tekenen binnen een bepaalde tijdsspanne. Wordt het woord of de slagzin geraden door zijn eigen groep, dan scoort die een punt. Als zijn eigen groep het woord niet kan raden, dan krijgt de volgende groep een kans, enz. - stoom afblazen - dat kost tijd en energie - onder water staan (overstroomd zijn) - de wind in het hoofd hebben (wild en woest zijn) - een kop als een windmolen (een dolle kop) Woorden/begrippen - aardoliebron - krachtcentrale - energiebewust - energieschaarste - windmolenpark - broeikaseffect - zonnekalender - spaarlamp - kolenkachel huishoudtoestel -

11 Vragenronde Benodigdheden: De deelnemers krijgen de vragenlijst Duur: 10 minuten 1. Een spaarlamp van 15 Watt geeft net zo veel licht als een gloeilamp van 75 Watt een gloeilamp van 100 Watt een gloeilamp van 25 Watt 2. Warmtepompen sparen energie omdat ze de koelkast gebruiken om energie mee op te wekken ze heel weinig aardgas gebruiken ze alleen maar aandrijf-energie gebruiken, de rest is 'gratis' Commentaar: Een warmtepomp doet het omgekeerde van een frigo. De warmtepomp haalt de warmte uit de omgeving en pompt de warmte van een lage naar een hoge temperatuur. De pomp brengt daarna de warmte in de woning. Je kan er je huis mee verwarmen. Voor meer uitleg hierover zie milieuvriendelijke energieproductie 3. Wat is een passiefhuis? Huis dat geen gebruik maakt van een verwarmingsinstallatie, enkel warmte afkomstig van passieve bronnen bijv. de zon wordt gebruikt Huis met een minimum aan elektrische toestellen Huis waar alles wordt geregeld met domotica en andere technologische snufjes Commentaar: In België wordt veel verwarmingsenergie verspild doordat de huizen slecht geïsoleerd zijn. In een passiefhuis wordt het warmteverlies beperkt door een extra dikke isolatie van muren en daken, een goed ventilatiesysteem en driedubbele beglazing. In een passiefhuis is zelfs geen klassieke centrale verwarming of kachel. De aangename binnentemperatuur is afkomstig van passieve bronnen, zoals de zonnewarmte die binnenkomt via de goed georiënteerde ramen, en de warmte die wordt afgegeven door huishoudapparaten en bewoners. 4. Waaraan besteedt een doorsnee huisgezin het meeste energie? Verwarmen van de woning Gebruik van de wagen Op reis gaan Commentaar: 70 tot 80% van de energie binnen de huishoudens wordt aangewend om de woning te verwarmen. 5. Wat is het meest energiezuinig glas? glas met k-waarde 5,8 glas met k-waarde 2,7 glas met k-waarde 1.1 Commentaar: De k-waarde geeft aan hoe goed het materiaal isoleert. Hoe kleiner de k-waarde, hoe beter het glas isoleert. 6. Een voorbeeld van biomassa is Varkensmest Plastic Aardolie 7. De meeste stroom per uur verbruik je door Radio TV Computer 8. Waartoe dient een energie-audit? Als hulp bij het kiezen van een energieleverancier Als hulp bij het kiezen van een electricien Geeft een antwoord op de vraag waar, hoeveel en op welke manier in een woning energie kan worden bespaard

12 "Hoger-lager" spel Benodigdheden: / Duur: 10 minuten De quizmaster vraagt de deelnemers hun duim omhoog te steken. Afhankelijk van het antwoord steken ze de duim omhoog of omlaag. De antwoorden worden genoteerd zodat achteraf geen discussie mogelijk is. 1. Wat is de ideale temperatuur in een woning om een goed comfort en een goede gezondheid te bereiken? Beginwaarde: 22 graden Antwoord: 19 à 20 graden 2. Hoeveel joule per seconde is 1 Watt Beginwaarde: 5 joule per seconde Antwoord: 1 joule per seconde Commentaar: De standaardeenheid om energie te berekenen is de joule. Je verbruikt ongeveer 1 joule energie als je een appel een meter optilt. De trap oplopen kost ongeveer 1000 joules. Het elektrisch vermogen wordt uitgedrukt in Watt. 1 Watt is hetzelfde als 1 joule per seconde. Met de energie waarmee je de trap op loopt, zou je dus ook een lamp van 100 Watt tien seconden kunnen laten branden. 3. Hoeveel uur kan je gemiddeld TV kijken met de energie van 1 kg afvalhout? Beginwaarde: 30 u TV kijken Antwoord: 12 u TV kijken Commentaar: dit hangt natuurlijk ook samen met het soort TV-toestel, het verbruik, het soort afvalhout. 4. In welk jaar werd de eerste zonnecel ontworpen? Beginwaarde: 1905 Antwoord: 1877 Commentaar: In 1877 ontwerpt de uitvinder Charles Fritts de eerste echte zonnecel van plakjes Selenium (een stof verwant aan zwavel) met een dun laagje goud. 5. Hoeveel procent bedraagt het aandeel van de hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitsverbruik in België op dit ogenblik (bron: FOD) Beginwaarde: 6% Antwoord: 2,9% Commentaar: Het aandeel van de hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitsverbruik in België bedraagt op dit ogenblik 2,9%. Het objectief dat moet worden bereikt voor 2010 (indicatieve doelstelling van de richtlijn 2001/77/EG betreffende de bevordering van elektriciteit geproduceerd uit hernieuwbare energie) bedraagt 6% elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen in het bruto-verbruik van elektriciteit. Om deze doelstelling te bereiken werd een systeem van groene stroomcertificaten ingesteld. Dat houdt in dat de gewesten aan de verdelers opleggen, dat een bepaald percentage van de elektriciteit die zij verdelen afkomstig moet zijn van hernieuwbare energiebronnen. 6. Hoe groot is het aandeel (uitgedrukt in %) van de huishoudens in het eindenergieverbruik in Vlaanderen? Beginwaarde: 15% Antwoord: 25% (opgelet: deze cijfers gelden in 2005 en kunnen zich mettertijd wijzigen) 7. Hoeveel % energie kan je gemiddeld besparen door een jaar lang een graadje lager te stoken? Beginwaarde: 5% Antwoord: 7% 8. Hoeveel liter (warm) water heb je nodig voor een gemiddeld bad? Beginwaarde: 60 liter Antwoord: 110 liter Commentaar: voor een douche is dat gemiddeld slechts 55 liter 9. Hoeveel % energie kan je gemiddeld besparen door het gebruik van een snelkookpan? Beginwaarde: 30% Antwoord: 50 tot 60%

13 Afkortingen Benodigdheden: / Duur: 15 minuten ROB Antwoord: Rustig op de baan Commentaar: Automobilisten die rustig zijn op de baan, verhogen niet enkel de verkeersveiligheid, ze rijden ook milieuvriendelijker. Iedereen kan op zijn beurt een steentje bijdragen tot een verbetering van onze leefomgeving. Het aanleren van veilig en milieuvriendelijk rijgedrag, waarbij een aangepaste snelheid een belangrijke vereiste is, leidt tot een veiligere én gezondere omgeving. Zie ook LED Antwoord: Lichtgevende diode Commentaar: Dit zijn lampjes met zeer geringe afmetingen en diverse kleuren, die inmiddels al voor tal van lichtoplossingen inzetbaar zijn. Deze zijn niet alleen voor decoratieve doeleinden, maar onder andere ook voor reclame-, functionele en architectonische verlichting, maar ook voor persoonlijke beveiliging en voor weg-, water- en luchtverkeer. In diverse gevallen kunnen ze ook al energie-efficiënter worden toegepast dan tot nu toe met andere lichtbronnen mogelijk is ( W Antwoord: watt Commentaar: De eenheid van elektriciteit genoemd naar James Watt, de uitvinder van de stoommachine. REG Antwoord: rationeel energiegebruik Commentaar: Rationeel energiegebruik of kortweg REG is een onderdeel van een beleid van duurzame ontwikkeling. REG tracht dit te doen door enerzijds minder energie te gebruiken en anderzijds over te schakelen op hernieuwbare energiebronnen. K55 Antwoord: isolatiewaarde van een woning Commentaar: Volgens Besluit van Vlaamse Executieve (1991) mag de K- waarde van de woning niet hoger zijn dan 55. Er gelden ook nog aparte normen voor de afzonderlijke onderdelen van de woning. Enkele aanvullende opmerkingen: - Hoe lager de k-waarde, hoe lager het warmteverlies - K-waarde wordt berekend op basis van dikte en aard van de materialen Vooroordelen Benodigdheden: / Duur: 15 minuten 1. Een spaarlamp kan gemiddeld keer aan en uit worden gezet, zonder dat dit effect heeft op de levensduur. Antwoord: Waar Commentaar: Doe hem dus uit als u langer dan 3 minuten de kamer verlaat. 2. Ijs in de diepvriezer is goed voor het energieverbruik, want door de koude van het ijs zal de diepvriezer minder verbruiken Antwoord: Onwaar Commentaar: Energie bespaart u ook door het apparaat regelmatig te ontdooien, tweemaandelijks of wanneer er een laag ijs opzit. 3. Als je een huis teveel isoleert, heb je last van schimmels en condensatie. Antwoord: Onwaar Commentaar: Laat je niet misleiden door de geruchten dat je je woning kunt 'overisoleren' of dat de isolatie schimmel en condensatie zou veroorzaken. Dergelijke beweringen zijn fout: 'overisolatie' bestaat niet. Vocht en schimmel komen niet voor op de plaatsen die goed geïsoleerd zijn, maar juist op de plaatsen waar isolatie ontbreekt of slecht is aangebracht (bijv. in hoeken). Een goede verluchting van de woning is daarbij wel absoluut noodzakelijk. Isoleren is meer dan isolatie in een bouwelement stoppen. Een nauwkeurige uitvoering en een juiste plaatsing zijn noodzakelijk om ontoelaatbare luchtlekken, temperatuurschommelingen en zogenaamde koudebruggen te vermijden. 4. De huidige windturbines maken veel lawaai. Antwoord: Onwaar Commentaar: Het lawaai dat wordt geproduceerd door een windturbine wordt alsmaar zwakker. Het is vergelijkbaar met dat van een beek die verwijderd is van 50 tot 100 meter en het lawaai is zeer zwak in vergelijking met dat van lucht- of wegverkeer.

14 Fotospel Benodigdheden: De deelnemers ontvangen de afdrukken van de logo's. Ze kunnen ook geprojecteerd worden. Duur: 15 minuten Wat betekenen de logo's? De quizmaster deelt de afdrukken van de logo's uit of projecteert ze op slide of powerpoint. Het Europees Ecolabel staat voor ( debloemkiesjevoorgroen.nl): Een bloemsoort die op een ecologische manier wordt geteeld. Producten en diensten die minder belastend voor het milieu zijn. Een merk voor levensmiddelen, die op een biologische manier worden geproduceerd. Antwoord: Producten en diensten die minder belastend voor het milieu zijn door bijvoorbeeld energie- en waterbesparing, het reduceren van afval en het verminderen van uitstoot naar lucht, water en bodem. Het elektrisch toestel is vervaardigd uit gerecycleerd materiaal Het elektrisch toestel kan ingeleverd worden bij de elektriciteitszaak als het niet meer werkt Het label geeft informatie over het energieverbruik van het toestel Het label geeft informatie over de hoeveelheid energie die er nodig was om het elektrisch toestel te vervaardigen Antwoord: Het Energielabel is geen keurmerk, maar een etiket met gebruiksinformatie over elektrische huishoudelijke apparaten. Sinds oktober 1996 is voor veel elektrische apparaten het Energielabel verplicht. Energielabels zijn bedoeld om de consument te informeren over het energiegebruik van een bepaald apparaat. Het Energielabel kent klassen voor efficiëntie, waarbij A het efficiëntst is en G het minst efficiënt. Klasse D staat voor een gemiddeld energiegebruik. Als een apparaat een energielabel in categorie A heeft, dan garandeert dat een relatief laag energieverbruik. Daarnaast vermeldt het label vaak informatie over watergebruik en gebruikseigenschappen zoals de netto inhoud, waswerking, centrifugeerwerking en het geluidsniveau. Momenteel hebben de volgende elektrische apparaten een energielabel: wasmachines, wasdrogers diepvriezer en koelkasten, vaatwasmachines. Kwaliteitsgarantie van (tweedehands) elektrische toestellen hersteld door de kringloopwinkels Elektrische toestel kwalitatief gekeurd door erkende overheidsdienst Elk voorwerp van de kringloopwinkel wordt gekenmerkt met dit logo Kapotte elektrisch toestel dat je terug mag brengen naar de elektriciteitswinkel Antwoord: Revisie is een initiatief van de kringloopsector om de kringloopwinkelklanten betrouwbare en degelijke tweedehands elektrische en elektronische toestellen aan te bieden. Kwaliteit is hierbij het sleutelwoord. Toestellen met een hoog rendement Toestellen met een hoge prijs (High Rate) Toestellen die werken met duurzame energiebronnen (zon, wind, biomassa ) Antwoord: HR+ en HR-TOP zijn kwaliteitslabels, die u op aardgastoestellen terug vindt. HR+ toestellen voldoen aan de strengste europese normen. Ze halen een bijzonder hoog rendement en zijn uiterst milieuvriendelijk. HR-TOP toestellen, beter gekend onder de naam van condensatieketels, zijn de absolute top in de verwarmingsmarkt. Ze halen warmte uit de damp van de verbrandingsgassen en herbruiken die. Condensatieketels halen hierdoor een rendement van meer dan 100%.

15 Keurmerk voor energie-efficiëntie, laag energieverbruik Toestel werkt op zonneënergie Keurmerk voor energie-efficiëntie, hoog energieverbruik Antwoord: EnergyStar werd door het Agentschap voor milieubescherming van de VS in 1992 ingevoerd als keurmerk programma's op vrijwillige basis. De bedoeling: energie-efficiënte producten onderscheiden en promoten om de emissie van koolstofdioxide te verminderen. Het Energy Star keurmerk wordt nu al gebruikt voor "goedgekeurde" nieuwe woningen, het grootste gedeelte van de bouwsector, residentiële verwarmings- en koelinstallaties, huishoudapparaten met groot vermogen, kantooruitrustingen, verlichting, consumentenelektronica en nog veel meer. EnergyStar werd recent ook overgenomen door de Europese Commissie, waardoor het een wereldwijd keurmerk voor energie-efficiëntie is geworden. Spreekwoorden verklaren Doe-opdracht, praktische proeven Benodigdheden: / Duur: 15 minuten De quizmaster zegt de spreekwoorden luidop. De verschillende groepen kruisen het juiste antwoord aan. tegen windmolens vechten vechten zonder echt te willen winnen gek worden trachten te veranderen wat toch niet te veranderen is men kan niet van de wind leven je kan niet alleen in de natuur overleven men moet een middel van bestaan hebben je mag niet bij de pakken blijven zitten zijn water laten lopen onwillekeurig lozen zich volledig laten gaan naar het toilet gaan er warm bij zitten in het Zuiden zitten goed bemiddeld zijn dicht bij elkaar zitten als men over de zon spreekt ziet men haar stralen als je positief denkt, voel je je ook gelukkiger als je in iets gelooft dan lukt het meestal wel als men iemand ziet direct nadat men hem aangeproken heeft Benodigdheden: / Duur: 15 minuten 1. Als team moet je zoveel mogelijk lichamelijke energie verbruiken gedurende de quiz. Uw team kan dit doen door zo lang mogelijk ter plaatse te springen. Het is de bedoeling dat 1 persoon springt. Je kan dus afwisselen. Score: 1 minuut = 1 punt 2. Blaas zo snel mogelijk een propje papier van punt A naar punt B (windenergie). Score: Degene die het snelst het propje naar het eindpunt blaast, krijgt 3 punten Degene die het tweede snelst is, krijgt 2 punten Degene die het derde is, krijgt 1 punt De overigen krijgen geen punten

16 Bijlage 1: Rebussen

17

18

19 Bijlage 2: Boeken en brochures over energie Uitgebreide achtergrondinformatie over het thema "energie" vind je terug op de website en Bestaande educatieve aanbod Informatie over bijv. activiteiten, educatief materiaal, organisaties over energie vind je op: Enkele suggesties voor interessante uitstapjes Bezoek aan molens, windmolenparken, kerncentrales Neem hiervoor contact op met een van de electriciteitsleveranciers of lokale diensten voor toerisme. Bezoek aan bestaande energieprojecten in uw gemeente. Vraag aan de milieu- en/of duurzaamheidsambtenaar welke initiatieven de gemeente nam om energie te besparen. Ondertekende uw gemeente de samenwerkingsovereenkomst? Doet uw gemeente mee aan een energiecampagne? Hij/zij kent misschien wel huizen, gebouwen of andere lokaties waar energievriendelijke initiatieven lopen. Bezoek een kijkwoning waar energievriendelijk werd gebouwd/verbouwd. Zie Zonne-arc, Proven Tijdens de zonneronde, onze praktische rondleiding, maak je kennis met: actieve- en passieve zonne-energie, netgekoppelde zonne- en windsystemen, thermische zonne-installaties voor tapwater en ruimteverwarming, zonneschoorsteen, natuurlijke ventilatie en airco, kleinschalige watervoorziening en -zuivering, composttoilet, zonnekanon, zonneparabool, zonne-oven, zonnekoffer, tegelkachel, nieuwe isolatie-en ventilatietechnieken en nog zoveel meer. Je maakt kennis met ons ZENIT-project, een duurzaam energieproject dat maximale zelfredzaamheid koppelt aan minimale afhankelijkheid van technologie. Meer info: De Boot vzw, Diksmuide Voor actieve trips (zonnefietsen, zonneroute ) raden we aan ook zeker een kijkje te nemen bij Diksmuide. Duurzaam Huis, Gent Het Duurzaam Huis is van start gegaan (opening) in september 2002 en wil het samenleven tussen bewoners (oud, jong, Belgen en migranten) verbeteren. Dit gebeurt concreet door vanuit een huis (een kleinschalige buurtvoorziening), binnen een afgebakend bouwblok van de Dampoortwijk (Gent), een dynamiek op gang te brengen ten aanzien van verschillende gecombineerde thema's: afval/verbeteren van de stedelijke ruimte, duurzaam leven/milieu/ecologie en renovatie/huisvesting. Meer info: Denk ook aan de Oxfam-wereldwinkel te Gent gekend als het eerste ecologisch bedrijfsgebouw van België: een duurzaam pand waarin veel aandacht wordt besteed aan isolatie, ventilatie en alternatieve energie. EcoHuis, Antwerpen Stap binnen en ontdek verrassende dingen over het leven in de stad. Over ruimte, water, energie en hout. Over gif en hoe dat in ons milieu terechtkomt. Kortom, over de verborgen gevolgen van veel dagelijkse dingen. Ondervind zelf hoe je doenbaar duurzaam kan leven. Met praktische vragen kan je terecht in onze bibliotheek. Stop het gat in de ozonlaag, red het regenwoud,... Niks voor jou, zeg je? Ook als je geen geitenwollensokken draagt, kan je hier een steentje bijdragen! Meer info: Kamp C, het provinciaal Centrum voor Duurzaam Bouwen en Wonen, Westerlo Het centrum is één van de vier deelprojecten die worden opgericht op het voormalig militair domein Kamp C. Het informatiecentrum is een documentatie- en exploratiecentrum voor duurzaam bouwen, gezond wonen, duurzaam energiegebruik en duurzame materialen. Naast het centrum komt er nog een eco-bedrijvenzone, een zone met demonstratiewoningen en de bestaande groenzone wordt verder uitgebreid. Kamp C richt zich zowel tot het grote publiek als tot professionelen. Meer info: Centrum Duurzaam Bouwen, Heusden - Zolder De vzw Centrum Duurzaam Bouwen (kortweg CeDuBo) is een informatie- en coördinatiecentrum gelegen in de voormalige badzaal op de mijnsite te Heusden-Zolder. Vanuit deze unieke locatie wenst CeDuBo het duurzaam bouwen op grote schaal te promoten en in praktijk te brengen. Hiervoor organiseert het centrum diverse activiteiten voor een zo groot mogelijk publiek. Meer info: Living Tomorrow 2 - Vilvoorde Het huis en kantoor van de toekomst Meer info: Enkele voorbeelden van interessante websites Nog meer websites vind je terug in het uitgebreide achtergronddossier "energie" dat gratis te downloaden is op

20 Wie zijn wij? Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid (Aminabel), Cel Natuur- en Milieueducatie en -informatie (NME&I) "Niet voor groentjes" (NME voor volwassenen) Muriel Geldhof Koning Albert II laan 20, bus Brussel tel fax muriel.geldhof@lin.vlaanderen.be Natuureducatief centrum "De Vroente" Putsesteenweg Kalmthout tel fax devroente@lin.vlaanderen.be Natuur- en milieueducatief centrum "De Helix" Hoogvorst Grimminge tel fax dehelix@vlaanderen.be Wat doen wij? Deze fiches bieden volwassenenorganisaties zowel kant en klare activiteiten als inspirerende ideeën om hun leden een grotere natuur-en milieureflex bij te brengen. De cel NME&I werkt hiervoor samen met met natuur- en milieuorganisaties én sociaal-culturele volwassenenorganisaties. KWB Steven Claeys Lakensestraat Brussel 02/ / steven.claeys@kwb.be