Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
|
|
- Thomas van de Berg
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Artikel: Er zal geen heerschende godsdienst meer zijn. De fundamenten van de scheiding tussen kerk en staat in Nederland Auteur: Joes Kuijs Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 27.1, Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN Abstract: Not available. Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Skript Historisch Tijdschrift is een onafhankelijk wetenschappelijk blad dat vier maal per jaar verschijnt. De redactie, bestaande uit studenten en pas afgestudeerden, wil bijdragen aan actuele historische debatten, en biedt getalenteerde studenten de kans om hun werk aan een breder publiek te presenteren. Een abonnement op Skript kost 20 euro per jaar. U kunt lid worden door het machtigingsformulier in te vullen op Ook kunt u een sturen naar de redactie, dan krijgt u het machtigingsformulier thuisgestuurd. Losse nummers zijn verkrijgbaar bij de redactie. Artikelen ouder dan een jaar zijn gratis te downloaden op Skript Historisch Tijdschrift Spuistraat 134, kamer VB Amsterdam info@skript-ht.nl
2 Joes Kuijs 'Er zal geen heerschende Godsdienst meer zijn' De fundamenten van de scheiding tussen lierk en staat in Nederland Op dinsdag 1 maart 1796, in het tweedejaar der Bataafse vrijheid, werd de eerste échte Nederlandse volksvertegenwoordiging. De Nationale Vergadering (NV), plechtig geopend. Alle aanwezigen waren euforisch gestemd. Zij dichtten - geheel in de lijn van het verlichtingsdenken - aan deze gebeurtenis het begin toe van een tijd waarin de samenleving 'maakbaarder' zou zijn dan ooit tevoren: (...) Voor het eerst zal hel gordijn van geheimzinnige beraadslaging, door bijna geheel Nederland nog nooit opgeheven, thans weggeschoven worden. De gedachten van de beste Vaderlanders zullen openlijk bekend worden. (...)'^ Het verslag van de vergaderingen kon door het Nederlandse volk worden geraadpleegd in het wekelijks verschijnende Dagverhaal der Handelingen van de Nationale Vergadering Representeerende het Volk van Nederland, kort genoemd het Dagverhaal. Door verschillende historici is benadrukt hoe belangrijk het Dagverhaal was voor het toenmalige politieke en maatschappelijke denken.2 Opmerkelijk genoeg is het tot op de dag van vandaag echter een relatief weinig bestudeerde bron gebleven. Het is echter niet alleen historisch gezien belangrijk om deze bron nauwgezet te bestuderen. Het Dagverhaal kan namelijk eveneens een leermeester zijn voor het heden. Het is immers de tweede helft van de achttiende eeuw die als beginperiode wordt beschouwd van de moderne tijd en de moderne politiek.^ Grondbegrippen uit onze moderne democratie als de (één- en ondeelbaarheid van de) 'natie', de (taak van de) 'burger' als goede 'vaderlander' en de 'scheiding van kerk en staat' kregen in deze periode hun fundamentele betekenis. Ondanks de vele niet te ontkennen verschillen, kan bij discussie of onbegrip in onze tijd worden teruggegrepen naar de wijze waarop dergelijke fundamenten zijn gevormd. In dit essay wordt de in de NV gevoerde discussie, voorafgaande aan de afkondiging van de scheiding tussen kerk en staat, geanalyseerd. Daarnaast zal worden getracht meer inzicht te geven in de rol van de geschiedenis als leermeester en de problematiek van de verschillende historische context. 27
3 Context De recente politieke en sociale ontwikkelingen tonen dat de discussie over de scheiding van kerk en staat nog steeds relevant is. Zij komt terug in vele debatten over actuele kwesties zoals de overheidsfinanciering van het bijzonder onderwijs en het opnemen van de christelijke beginselen in de Europese grondwet. Het laatste woord zal er waarschijnlijk nooit over gesproken zijn. De scheiding van kerk en staat is, zo toont de geschiedenis vanaf de officiële proclamatie ervan op 3 augustus 1796, ook nooit absoluut geweest en immer zoekende naar een evenwicht."* Recent onderzoek toont bovendien aan dat de zogenaamde 'secularisatiethese' - waarin grofweg wordt gesteld dat de rol van religie in de samenleving in een regressieve lijn afneemt en uiteindelijk verdwijnt - niet opgaat als bijvoorbeeld naar de relatie tussen godsdienst en de 'moderne tijd' wordt gekeken. Het blijkt steeds de christelijke godsdienst te zijn geweest die als katalysator fungeerde achter maatschappelijke en culturele veranderingen.5 De harmonieuze relatie tussen 'openbaring' en 'rede' wordt als kenmerkend voor de christelijke godsdienst in de achttiende eeuw genoemd.^ In de achttiende eeuw maakte godsdienst een wezenlijk deel uit van het bestaan en daarom kan dit het beste worden uitgelegd vanuit het perspectief van de gelovige mens. Soms toont God de mens dat hij de verkeerde weg is ingeslagen. De mens kan daarnaar luisteren en - wetende dat Gods wegen ondoorgrondelijk zijn - bewust een leven leiden waarin een dergelijke 'openbaring' hand in hand met de 'rede' leeft. Voor de achttiende-eeuwse Nederlander betekende het verlichte credo 'durf te weten' dus 'durf te weten omwille van Gods eer'. Godsdienst werd als onmisbaar beschouwd voor de deugd en voor de natie. De mens moest vroom zijn en een deugdzaam leven leiden. Alleen op die manier werd de natie het beste gediend. De overheid had als taak dit godsdienstige gevoel te stimuleren. Zo waren godsdienst en staat in de Bataafse Republiek onlosmakelijk met elkaar verbonden. Nu was de gereformeerde godsdienst tot 1795 de heersende staatsgodsdienst. Andere religieuze overtuigingen werden wel getolereerd, maar werden niet door de staat bekostigd, noch mochten leden van deze 'gezindten' overheidsfuncties bekleden. Na de proclamatie van de nieuwe beginselen 'vrijheid, gelijkheid en broederschap', alsmede de 'rechten van de mens en burger' (hierna te noemen de 'nieuwe beginselen'), werd met een euforisch gevoel een einde gemaakt aan deze staat van ongelijkheid. In de praktijk bleef de bestaande situatie echter gehandhaafd, temeer daar de voorlopige grondwet, het 'Reglement', niets had bepaald over de scheiding tussen kerk en staat. Toen het onderwerp eenmaal in de NV naar voren werd gebracht betraden de leden dan ook een onontgonnen gebied. 27.1
4 Discussies Bij de eerste zittingen van de NV stond de nieuwe vorm van politiek nog in de kinderschoenen. Er was weliswaar sprake van enige partijvorming, maar individuele leden verkozen veelal hun eigen, unieke positie in het debat. L. de Gou, dé specialist op het gebied van de NV, verwoordde dit in 1983 als volgt: Dit (...) had tot gevolg dat niet slechts een of twee woordvoerders per fractie over het aan de orde gestelde onderwerp het woord voerden, doch verschillende en soms zelfs velen, waardoor herhaaldelijk de scheidslijnen vertroebelden, vaak vele van elkander afwijkende conclusies naar voren kwamen en het de president daardoor uitermate bemoeilijkte om de juiste eindconclusie voor de stemming te kunnen formuleren. 7 Bij een analyse van de discussies over de scheiding tussen kerk en staat, blijkt de Gou's omschrijving ook van toepassing te zijn. Toch is het mogelijk om drie door alle leden van de NV gedeelde standpunten aan te wijzen. Als eerste kan de hiervoor al genoemde overtuiging dat godsdienst voor de deugd onmisbaar was, worden genoemd. Ten tweede dat de kerk van de staat gescheiden moest zijn en tenslotte dat er geen heersende kerk kon en mocht zijn. De reden waarom er dan toch zo heftig werd gediscussieerd had hoofdzakelijk te maken met twee gevolgen van de mogelijke scheiding tussen kerk en staat. Het betrof als eerste het vraagstuk of de godsdienstleraren wel of niet door de staat betaald moesten worden. Het tweede vraagstuk, of bepalingen hierover in geheel Nederland gelijk moesten worden geregeld, hing hier mee samen. Deze twee zaken hielden weer verband met twee grotere kwesties, die in de NV centraal stonden: de staatsschuld en het vraagstuk van de éénheid en ondeelbaarheid van de Republiek. De discussies over kerk en staat zijn onder te verdelen in drie fases. Ten eerste de fase waarin er om de hete brei werd heen gedraaid. De leden van de NV leken op dit moment nog voorzichtig de grenzen van het toelaatbare te zoeken. Zo werd er uitvoerig over het wel of niet bestaan van een eed, openingsgebed of nationaal biduur gedebatteerd. Vanwege het bestaan van zoveel verschillende geloofsovertuigingen in één ruimte, zochten de leden naar het juiste evenwicht voor de betekenis die de NV aan godsdienst moest geven. Opvallend genoeg werden, ondanks de verscheidenheid aan meningen en standpunten, toch steeds twee argumenten door iedereen gebruikt; de onmisbaarheid van godsdienst voor de deugd en de gehoorzaamheid aan de 'nieuwe beginselen'. De beschrijving van de discussies in de NV wordt gaandeweg interessanter. De reden hiervoor is dat er steeds meer openheid en vurigheid in de pleidooien kwam te zitten. De leden leken door te krijgen dat ze niet tot 29
5 de kern van de zaak kwamen. Feit was echter wel dat er in de praktijk nog geen werkelijke gelijkheid onder de gezindten bestond. Of, zoals het lid van de NV, Guljé, de overgang naar de volgende fase illustreert: de staat is toch niet met godsdienst gehuwd als het 'Mohammedaanse huwelijk van hel oude bestuur, daar de ene Sultane, en de andere maar bijvrouwen waren, daar de hatelijke jaloezie van de eerste de laatsten onophoudelijk tot vervolging en verdrukking verstielten'. ^ De tweede fase werd ingeluid door een intelligente zet waarmee de kern van het probleem dichter werd benaderd. In de NV werd gedebatteerd over de wenselijkheid van verplichte burgerbewapening. Op slimme wijze werd hierbij op 23 mei door de katholiek Ploos van Amstel verwezen naar de kwestie 'scheiding kerk en staat'. Burgerbewapening, zo luidde zijn stelling, was alleen mogelijk als er algehele gelijkheid heerste. Waar zou het achtergestelde deel van de bevolking anders voor vechten? Aangezien de positie van de 'heersende kerk' formeel nog steeds intact was, moest hier eerst wat aan gedaan worden. De knelpunten bleken voornamelijk de betaling van de godsdienstleraren en de eenduidigheid waarmee de te nemen maatregelen in de gewesten uitgeoefend mochten worden. Wat wederom opvalt is dat de prachtige verhalen over het belang van de godsdienst voor de deugd, evenals de getuigenissen van trouw aan de 'nieuwe beginselen', in heftigheid en frequentie toenemen. Wederom werd dit voor alle verschillende standpunten als rechtvaardiging gebruikt. In 'fase drie' overheerste dan ook de gedachte dat iedereen het in essentie eens was en dat de discussies nu maar tot een einde gebracht moesten worden. Tot het einde toe werden dezelfde argumenten gebruikt om tegenovergestelde standpunten te verdedigen. Zo werd in de discussie of er wel of niet haast moest worden gemaakt met het opheffen van de staatsfinanciering van de gereformeerde kerk, het 'volk' door zowel de voor- als tegenstanders als argument ingezet. Voorstanders stelden dat de twijfelachtige burger gerustgesteld moest worden. Tegenstanders wezen daarentegen op het gevaar van een volksoproer. Na een aantal 'buitengewone zittingen' werd op 5 augustus 1796 dan uiteindelijk de scheiding van kerk en staat gedecreteerd."^ Over de betaling van de godsdienstleraren door de staat en de precieze invulling daarvan werd echter nog een commissie benoemd. De leden van de NV hoopten dat de ophanden zijnde constitutie alles definitief zou maken. Dit gebeurde echter niet; de eerste constitutie van november 1797 werd door het volk afgewezen en de daaropvolgende staatsgreep in januari 1798 droeg een dermate ondemocratisch karakter, dat daarmee geen serieus vergelijk kan worden gemaakt. De basis van de scheiding van kerk en staat in Nederland was met deze discussies echter voorgoed gelegd. 27.1
6 Conclusie Uit de discussies in de NV over de scheiding tussen kerk en staat kunnen twee belangrijke lessen worden geleerd. Ten eerste dat de scheiding tussen kerk en staat een gevolg is geweest van het beginsel 'gelijkheid' en niet van één of andere seculariseringtendens. De tweede belangrijke les volgt hieruit; namelijk dat de scheiding van kerk en staat nooit en te nimmer in absolute zin kan worden toegepast. Het is, net zoals het in 1796 niet mogelijk werd geacht direct het einde van de bevoorrechte positie van gereformeerde kerk in praktijk te brengen, onzinnig om de godsdienst geen enkele functie meer toe te kennen binnen de samenleving. De Nederlandse staat heeft hier dan ook een verantwoordelijkheid. De kernvraag moet niet zijn of er dan wel een 'neutrale', dan wel een 'multiculturele' staat nodig is '". Nee, de vraag moet zijn welke nieuwe balans de kerk en de staat kiezen. Vooral nu er een aanzienlijke nieuwe religieuze groep in de Nederlandse samenleving is bijgekomen. Het is net als in 1796 belangrijk (en typisch Nederlands bovendien) te beseffen, dat iedere extreme maatregel moet worden vermeden. Alleen dan kan godsdienst een belangrijke rol vervullen in de door de staat beoogde maakbare samenleving. Noten 1 Dagverhaal der handelingen van de Nationale Vergadering representeerende het volk van Nederland. Deell 1, 1 maart 1796, openingsrede van voorzitter Pieter Pauius. 2 L. de Gou, Het ontwerp van constitutie van De behandeling van het plan van constitutie in de Nationale Vergadering (Den Haag 1983) 46. ; N.C.F van Sas, 'De vaderlandse imperartief. Begripsverandering en politieke conjunctuur, ' in: N.C.F van Sas (red.), De metamorfose van Nederland. Van oude orde naar moderniteit, (Amsterdam 2004) Zie: W.R.E Velema, 'Nederlandse begripsgeschiedenis', : Van Sas, 'Het begrip vaderland', in: 'v'an Sas (red.) Vaderland. Een geschiedenis vanaf de vijftiende eeuw tot 1940 ( Amsterdam 1999), J.D. de Bruijn, Th. Clemens (red.). Geen heersende kerk, geen heersende staat De verhouding tussen kerk en staat (Leiden 1996) 5 P. Van Rooden, 'Godsdienst en nationalisme in de achttiende eeuw: het voorbeeld van de Republiek' in: Vaderland. Een geschiedenis van de vijftiende eeuw tot 1940 (Amsterdam 1999) Zie bijvoorbeeld: W.W. Mijnhardt en J. Kloek, Nederlandse cultuur in Europese context Blauwdrukken vooreen samenleving (Den Haag 2001) De Gou, Het ontwerp,
7 8 Dagverhaal, 20 april, redevoering Guijé. 9 Zie voor inhoud decreet: G.W. Bannier, Grondwetten van Nederland. Teksten der achtereenvolgende staatsregelingen en grondwetten sedert 1795, met verschillende andere staatsstukken, historische toelichtingen en enige tabellen (Zwolle 1936) 10 Zie bijvoorbeeld: Paul Cliteur, De neutrale staat, het bijzonder ondenvijs en de multiculturele samenleving (Leiden 2004) 27.1
Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Leger en leger: Interview H. Amersfoort Auteur: Emmanuelle Los en Arjan Terpstra Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 19.4, 327-330. 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift,
Nadere informatieDescartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)
Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Woningnood in historisch perspectief Auteur: Nieske Stoel Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 27.1, 7-12. 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam ISSN 0165-7518
Nadere informatieAbstract: Not available.
Artikel: In de wortel gespleten. De historische mythe van de ongedeelde kerk Auteur: Peter-Ben Smit Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 22.4, 75-79. 2014 Stichting Skript Historisch
Nadere informatiewaardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid
individuele vrijheid participatie gelijke rechten solidariteit waardigheid Basisrechten Santé België is een rechtsstaat en een democratie die ieders mensenrechten e De Staat garandeert de naleving van
Nadere informatieGeloof in alle redelijkheid
Catholic Voices Geloof in alle redelijkheid beschaafd antwoorden op brandende vragen Austen Ivereigh Kathleen Griffin s-hertogenbosch Oorspronkelijke uitgave: Catholic Voices: Putting the case for the
Nadere informatieONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte
ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2015-2016 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt
Nadere informatieDe Verlichting. De Verlichting
De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie
Nadere informatieHandboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal
Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen met je
Nadere informatieDerde Kamer Handboek Politiek 2
Derde Kamer Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen
Nadere informatieNederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl)
Nederlands (nieuwe stijl) en Nederlands, leesvaardigheid (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 19 mei 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen zijn
Nadere informatieBetreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte
Aan geadresseerde Den Haag, Ridderkerk, Voorburg, Zwolle, 28 juni 2006 Ons kenmerk: 60626119.HL/vhl Betreft: Bijzonder onderwijs voorziet in maatschappelijke behoefte Geachte heer, mevrouw, Nederland staat
Nadere informatieResultaten onderzoek seksualiteit
Resultaten onderzoek seksualiteit Augustus 2015 In opdracht van Way of Life en de NPV Uitgevoerd door Direct Research www.wayoflife.nl www.npvzorg.nl Conclusies Kennis Seksuele voorlichting Opvattingen
Nadere informatieJuist in het openbaar onderwijs
Juist in het openbaar onderwijs Over de aandacht voor levensbeschouwing op de openbare school Legitimatie MARLEEN LAMMERS Wie denkt dat het openbaar onderwijs geen aandacht mag besteden aan levensbeschouwing,
Nadere informatieHomohuwelijk haalt de eindstreep
Opgave 3 Politieke besluitvorming: openstelling huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht tekst 7 Homohuwelijk haalt de eindstreep Het homohuwelijk mag rekenen op een breed draagvlak in de samenleving
Nadere informatieCarla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS
Carla du Pree Johan Huizinga en de bezeten wereld De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS 4 Ik ben ik en mijn omstandigheden. Als ik die omstandigheden niet red, red
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Een zaak van mannen. De vrouw in de Nederlandse politiek Auteur: Marjolein Sandorp Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 27.1, 41-48. 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift,
Nadere informatieActuele vragen met betrekking tot de vrijheid van onderwijs. Fenneke Zeldenrust
Actuele vragen met betrekking tot de vrijheid van onderwijs Fenneke Zeldenrust Vrijheid van onderwijs, artikel 23 Grondwet - Vrijheid van stichting - Vrijheid van richting - Vrijheid van inrichting Een
Nadere informatieZie onder bevindingen of volledige tekst voor de volledige tekst van het rapport.
Rapport 2 h2>klacht Beoordeling Conclusie Aanbeveling Onderzoek Bevindingen Klacht Verzoeker klaagt erover dat het Ministerie van Buitenlandse Zaken zich in het aanvraagformulier reisdocumenten alleen
Nadere informatieKERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging
KERK EN CHRISTENVERVOLGING christenvervolging Een onderzoek naar de betrokkenheid van predikanten en voorgangers bij de vervolgde kerk November 2013 Inleiding Hoe 'leeft' het onderwerp christenvervolging
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Anti-relativisme. De politieke correctheid van Paul Cliteur Auteur: Sebastiaan van der Lubben Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 24.4, 49-54. 2014 Stichting Skript Historisch
Nadere informatie1 Allereerst: integratie zou ik willen omschrijven als het verwerven van volwaardig staatsburgerschap van nieuwkomers in een samenleving die op voet
Integratie in Nijmegen Bijdrage van Paul Cliteur aan het integratiedebat van de gemeente Nijmegen op 22 maart 2007 De Nijmeegse gemeenteraad wil nieuw beleid ontwikkelen op het gebied van integratie, heb
Nadere informatieExamen HAVO. Nederlands
Nederlands Examen HAVO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 2 Dinsdag 20 juni 13.30 16.30 uur 20 06 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal 47 punten te behalen; het examen bestaat uit 22 vragen
Nadere informatieDE GRONDWET - ARTIKEL 65 - TROONREDE
DE GRONDWET - ARTIKEL 65 - TROONREDE Jaarlijks op de derde dinsdag van september of op een bij de wet te bepalen eerder tijdstip wordt door of namens de Koning in een verenigde vergadering van de Staten-Generaal
Nadere informatieParticipatiewet Veense put
2015 Participatiewet Veense put ESSAY LOTTE VERSTRATEN 2088897 48BSK1A AVANS HOGESCHOOL s-hertogenbosch Inleiding Dit essay is geschreven over de problematiek op de politieke agenda in de gemeente Aalburg.
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieAbstract: Not available.
Artikel: De Kansel. Verzuiling was poldermodel in beste zin Auteur: Bas Kromhout Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 22.4, 43-46. 2014 Stichting Skript Historisch Tijdschrift, Amsterdam
Nadere informatieGelijkheid en rechtvaardigheid Staatsrechtelijke vraagstukken rondom 'minderheden'
PUBLIKATIES VAN DE STAATSRECHTKRING STAATSRECHTCONFERENTIES Gelijkheid en rechtvaardigheid Staatsrechtelijke vraagstukken rondom 'minderheden' Staatsrechtconferentie 2001 onder redactie van M. Kroes, J.P.
Nadere informatieOp 18 november 2009 heeft het raadslid Flos (VVD) onderstaande motie ingediend:
Reactie van het College van B en W op de motie inzake Aanpak Discriminatie Amsterdam (openstellen functies voor iedereen bij ingehuurde organisaties) van het raadslid Flos (VVD) van 18 november 2009. Op
Nadere informatieDocentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2
Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 De Derde Kamer der Staten-Generaal deel 2 is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Met behulp van het Handboek
Nadere informatieOnderzoek: 200 jaar Grondwet
Onderzoek: 200 jaar Grondwet Publicatiedatum: 27-3- 2014 Over dit onderzoek Het 1V Jongerenpanel, onderdeel van EenVandaag, bestaat uit 7000 jongeren van 12 t/m 24 jaar. Aan dit online onderzoek, gehouden
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Bomen tegen de vijfde baan. Interview met Bulderbos-biografe Annet de Kruijf Auteur: Cheska Polderman en Diederick Klein Kranenburg Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 25.1,
Nadere informatieHandboek Politiek 2. Derde Kamer der Staten-Generaal
Handboek Politiek 2 Derde Kamer der Staten-Generaal Plak hier je pasfoto Derde Kamerlid Dit Handboek Politiek is van: Naam Klas Leeftijd Fractie Fotografie & cartoons: - Hans Kouwenhoven - RVD: p. 17 -
Nadere informatieGewetensbezwaarde ambtenaren
Opgave 1 Gewetensbezwaarde ambtenaren Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 uit het bronnenboekje. Inleiding Op 3 september 2012 ondertekenden diverse politieke partijen het zogenaamde Roze Stembusakkoord.
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo I
Opgave 3 Ramadan in de post-seculiere samenleving 12 maximumscore 4 verlichtingsfundamentalisme: laïciteit: verbannen van religie uit openbaar onderwijs en politiek 1 verlichtingsvijandig multiculturalisme:
Nadere informatieTijd van pruiken en revoluties 1700 1800
Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities
Nadere informatieLandenspel. Duur: 30 minuten. Wat doet u?
Landenspel Korte omschrijving werkvorm: In deze opdracht wordt de klas verdeeld in vijf groepen. Iedere groep krijgt een omschrijving van een land en een instructie van de opdracht. In het lokaal moeten
Nadere informatieWat is een constitutie?
Wat is een constitutie? Veel landen op de wereld worden op een democratische manier bestuurd. Een democratie staat echter niet op zichzelf. Bij een democratie hoort namelijk een rechtsstaat. Democratie
Nadere informatie40 jaar Vlaams parlement
Hugo Vanderstraeten 40 kaarsjes eenheidsstaat of een unitaire staat: één land met één parlement en één regering. De wetten van dat parlement golden voor alle Belgen. In de loop van de 20ste eeuw hadden
Nadere informatieVijf uitdagingen en aanbevelingen voor de commissievergaderingen Gemeente Dordrecht
Vijf uitdagingen en aanbevelingen voor de commissievergaderingen Gemeente Dordrecht Op verzoek van Gemeente Dordrecht Anneloes Wepster Auteur Debat.NL Alex Klein klein@debat.nl 023-5629972 www.debat.nl
Nadere informatieMantelzorg, waar ligt de grens?
Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in
Nadere informatieDatum 21 mei 2015 Betreft Beantwoording vragen over de aanwijzing Extern optreden in relatie tot de vrijheid van meningsuiting
> Retouradres Postbus 20701 2500 ES Den Haag de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Plein 2 2511 CR Den Haag Ministerie van Defensie Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES Den Haag www.defensie.nl
Nadere informatieExamentraining - Geschiedenis. HAVO 5 Republiek Duitsland Koude oorlog
Examentraining - Geschiedenis HAVO 5 Republiek Duitsland Koude oorlog Doel Bewustwording nieuw programma Kansen zien! Kennis & vaardigheden herhalen Typische examenzaken Vergroten motivatie Inhoud Inhoudelijke
Nadere informatieVRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA
Vak Maatschappijleer Thema de multiculturele samenleving Datum december 2013 Onderwerp Socialisatie en cultuur VRAGEN OVER HET ARTKEL HET MULTICULTURELE DRAMA Het multiculturele drama 1. a. Wat wordt bedoeld
Nadere informatieGeschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor
Geschiedenis Amerika en Frankrijk in de tijd van pruiken en revoluties: een overzicht. Een les van: Bor Terugkijken: Bij de ene revolutie ontstaat een nieuw en onafhankelijk land. Vrijheid is voor de inwoners
Nadere informatieTekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst
Tekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst Dames en heren, allen hier aanwezig. Het is voor mij een grote eer hier als pas benoemde burgemeester
Nadere informatieOnderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen. Nienke Lammertink en Koen Breedveld
NEDERLANDERS OVER DE VIERDAAGSE Onderzoek in het kader van de 100 ste editie van de Internationale Vierdaagse Afstandsmarsen Nijmegen Nienke Lammertink en Koen Breedveld Mei 2016 1 Nederlanders over de
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieDocentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2
Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 2 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Met behulp van het Handboek Politiek
Nadere informatieOnderzoek: 200 jaar Grondwet
Onderzoek: 200 jaar Grondwet Publicatiedatum: 27-3- 2014 Over dit onderzoek Aan het onderzoek deden 30.156 leden van het EenVandaag Opiniepanel mee. Het onderzoek vond plaats van 21 t/m 27 maart 2014.
Nadere informatieAANTEKENINGEN WAAROM WERD GOD EEN MENS?
AANTEKENINGEN Alles draait om de visie op Jezus Christus. Door de eeuwen heen is er veel discussie geweest over Jezus. Zeker na de Verlichting werd Hij zeer kritisch bekeken. De vraag is waar je je op
Nadere informatieDerde Kamer Handboek Politiek 1
Derde Kamer Handboek Politiek 1 Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid, Jij bent lid van de Derde Kamer der Staten-Generaal. Als politicus moet je natuurlijk wel verstand hebben van politiek. Samen
Nadere informatieNaam Leerling:... Klas:...
Personen en begrippen in historische context Republiek 1555-1588 Opdrachtblad A1 Naam Leerling:........................ Klas:....... Wat gaan we doen? In deze opdracht gaan we een persoon of begrip in
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatie2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE
. > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat
Nadere informatieRapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid
Rapportage van de werkgroep identiteit en eigenheid De rapportage van de werkgroep identiteit, samengesteld uit twee directeuren en twee GMR-leden (ouder en leerkracht) per bestuur, is door de stuurgroep
Nadere informatieHet religieuze bevrijd van religie
Het religieuze bevrijd van religie John Dewey Gebaseerd op de Terry Lectures gehouden aan Yale University in 1934. Vertaald en ingeleid door Kees Hellingman ISVW UITGEVERS John Dewey 4 Wij, die nu leven,
Nadere informatieGROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1
GROTE-LIJN-OVERZICHT VAN TIJDVAKKEN BEHANDELD IN LEERJAAR 1 Tijdvak Jagers en boeren; van de eerste mensen 3000 v. C. prehistorie; van de eerste mensen - 3000 v.c. Samenlevingstype: eerst jagers/verzamelaars,
Nadere informatieIdentiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in
Identiteitsdocument Met de Bijbel op weg de wereld in 1. We willen gereformeerd zijn 2. We geloven in genade 3. We zijn samen op reis Gereformeerd onderwijs voor christenen Met de Bijbel op weg de wereld
Nadere informatieZaaknummer : 2013/207 Rechter(s) : mr. Borman Datum uitspraak : 18 juli 2014 Partijen : Appellant tegen CBE Hogeschool van Amsterdam Trefwoorden :
Zaaknummer : 2013/207 Rechter(s) : mr. Borman Datum uitspraak : 18 juli 2014 Partijen : Appellant tegen CBE Hogeschool van Amsterdam Trefwoorden : NBSA, causaal verband, herkansing, persoonlijke omstandigheden,
Nadere informatieOnderwijs- en examenregeling
Onderwijs- en examenregeling geldig vanaf 1 september 2017 Opleidingsspecifiek deel: Bacheloropleiding: Russische studies Deze onderwijs- en examenregeling is gebaseerd op de Wet op het hoger onderwijs
Nadere informatieJean de Labadie en zijn volgelingen
Jean de Labadie en zijn volgelingen Henk Tijssen 5 6 Jean de Labadie en zijn volgelingen Henk Tijssen 2017 Uitgeverij Jongbloed Heerenveen ISBN: 978 946 342 5742 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze
Nadere informatieMaandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014
Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014 Groepsfoto van de Nederlandse Jaarvergadering op zondag 18 mei 14 Kees Nieuwerth vertelt
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van
Nadere informatieKerk-staat verhoudingen in verandering. James Kennedy Amsterdam, 29 november 2017
Kerk-staat verhoudingen in verandering James Kennedy Amsterdam, 29 november 2017 Notitie Scheiding Kerk en Staat Gemeente Amsterdam (2008) Vier beginselen die relatie overheid en religie bepalen: 1. Scheiding
Nadere informatieInhoud. Deel 1 Politiek liberalisme, neutraliteit en de scheiding tussen kerk en staat
Inhoud Inleiding 1. Overheidsfinanciering van religie in een postseculier tijdperk 2. Kerk en staat in België: drie domeinen van financiering 2.1 Financiering van erkende levensbeschouwingen 2.2 Organisatie
Nadere informatieDe Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson
De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas
Nadere informatieWETENSCHAPPELIJK COMMENTAAR ARTIKEL 45 - MINISTERRAAD - E.J. JANSE DE JONGE
DE GRONDWET - ARTIKEL 45 - MINISTERRAAD 1. De ministers vormen te zamen de ministerraad. 2. De minister-president is voorzitter van de ministerraad. 3. De ministerraad beraadslaagt en besluit over het
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Het bestaan van God en het voortbestaan van religie 1 maximumscore 3 een uitleg hoe het volgens Anselmus mogelijk is dat Pauw en Witteman het bestaan van God ontkennen: het zijn
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 2 Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600); tijd van regenten en vorsten (1600 1848). 40. De leerling leert
Nadere informatieLOWI Advies 2014, nr. 11
LOWI Advies 2014, nr. 11 Advies van 28 november 2014 van het LOWI ten aanzien van de klacht van Verzoeker, ingediend op 2014 en gericht tegen het besluit van het Bestuur van 2014. 1. De klacht De klacht
Nadere informatieProf. dr. D. H. Th. Vollenhoven
Prof. dr. D. H. Th. Vollenhoven 1892-1978 86 Prof. dr. D. H. Th. Vollenhoven 6 juni 1978 overleed Dirk Hendrik Theodoor Vollenhoven in de leeftijd van 86 jaar. Hij was vanaf 1926 hoogleraar in de wijsbegeerte
Nadere informatieRapport nr. 633, december2013. Drs. Joris Kregting
Rapport nr. 6, december201 Drs. Joris Kregting 2.1 Inleiding en bronnen 2.2 Katholieken 8 2. Normen en waarden en de kerk 9 2. Het gebruik van voorbehoedsmiddelen 10 2.5 Huwelijk en samenwonen van homoseksuelen
Nadere informatieNiets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd en/of vermenigvuldigd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.
Artikel: Kiesstelsel en representativiteit. De op handen zijnde stelselwijziging in historische perspectief Auteur: Karla Toxopeus Verschenen in: Skript Historisch Tijdschrift, jaargang 27.1, 33-40. 2014
Nadere informatiePLATOWEDSTRIJD 2016 Situering
1 PLATOWEDSTRIJD 2016 Situering In de periode dat Socrates in het Athene van de vijfde eeuw v.c. zijn filosofie met leerlingen zoals Plato deelde, was er ook een andere groep filosofische leraren actief:
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 26 732 Algehele herziening van de Vreemdelingenwet (Vreemdelingenwet 2000) Nr. 98 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN JUSTITIE Aan de Voorzitter
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 19 637 Vreemdelingenbeleid Nr. 1389 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR IMMIGRATIE EN ASIEL Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatieMachte^scheiding. Maarten T. Oosterhagen Gouda Quint. sanderc
Machte^scheiding Maarten T. Oosterhagen sanderc 2000 Gouda Quint Woord vooraf Inhoudsopgave V VII 1. Inleiding 1 Deell Machtenscheiding bij diverse auteurs, nadere vraagstelling 9 2. Locke, Montesquieu
Nadere informatieONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen
ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2016-2017 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Master Filosofie () Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt in werking op 1 september 2016.
Nadere informatieDemocratie als cultus
SUB Hamburg A/570762 Marin Terpstra Democratie als cultus Over politiek en religie BOOM AMSTERDAM IN HOUD Voorwoord 9 Hoofdstuk 1 De democratie en het probleem van de theolo^ia politikê. Varro, Augustinus,
Nadere informatieDit proefschrift betoogt dat een veel ruimere blik nodig is op de historische ontwikkeling van de Verenigde Staten om te begrijpen waarom het testen
Samenvatting In dit proefschrift staat de vraag centraal waarom de gestandaardiseerde intelligentiemeting in Amerika zo'n hoge vlucht heeft genomen en tot zulke felle debatten leidt. Over dit onderwerp
Nadere informatieDocentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1
Docentenhandleiding Derde Kamer - Handboek Politiek 1 De Derde Kamer der Staten-Generaal is een interactief lesprogramma over politiek voor leerlingen van groep 7 en 8. Wij raden aan om het lesprogramma
Nadere informatieInstructie: Landenspel light
Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)
Nadere informatiehet college van bestuur van de Universiteit Leiden, gevestigd te Leiden, verweerder.
Zaaknummer: 2008/008 Rechter(s): mrs. Loeb, Lubberdink, Mollee Datum uitspraak: 20 juni 2008 Partijen: appellant tegen college van bestuur van de Universiteit Leiden Trefwoorden: Bijzondere omstandigheden,
Nadere informatieBeleidsplan. Stichting The Apostles Continuation Church International of the Netherlands
Beleidsplan Stichting The Apostles Continuation Church International of the Netherlands 1 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Doel van de Stichting... 4 3 Organisatie-structuur... 5 4 Financiering (inkomsten
Nadere informatieVLAAMS PARLEMENT HANDELINGEN COMMISSIEVERGADERING COMMISSIE VOOR BINNENLANDSE AANGELEGENHEDEN, HUISVESTING EN STEDELIJK BELEID
C284 BIN30 VLAAMS PARLEMENT Zitting 2002-2003 10 juli 2003 HANDELINGEN COMMISSIEVERGADERING COMMISSIE VOOR BINNENLANDSE AANGELEGENHEDEN, HUISVESTING EN STEDELIJK BELEID Vraag om uitleg van de heer Bart
Nadere informatieRapport Commissie Website Homoseksualiteit voor de Nederlands Gereformeerde Kerken met het oog op de Landelijke Vergadering 2013 in Zeewolde
Pagina 1 van 5 Commissie Website Homoseksualiteit Secretaris: A.P. de Boer Kombuis 111 3 VN Nijkerk 033-51, ad.de.boer@filternet.nl Rapport Commissie Website Homoseksualiteit voor de Nederlands Gereformeerde
Nadere informatieSECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S
SECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S 112595 Seculiere bokito.indd 2 01-11-16 10:02 Cors Visser SECULIERE BOKITO S EN CHRISTELIJKE CALIMERO S De strijd om het grote gelijk Buijten & Schipperheijn
Nadere informatieWat is een constitutie?
Wat is een constitutie? 2 Veel landen op de wereld worden op een democratische manier bestuurd. Een democratie staat echter niet op zichzelf. Bij een democratie hoort namelijk een rechtsstaat. Democratie
Nadere informatiePersoonlijkheid, geloof, kerk
Persoonlijkheid, geloof, kerk Stellingen. Mee eens of oneens? Als iemand bewust tot geloof komt, wordt hij / zij door de Heilige Geest een ander mens. Als iemand bewust tot geloof komt, krijgt hij / zij
Nadere informatie4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1
4 Opvattingen over kerk en godsdienst 1 4.1 Het prestige van de kerken De kerken zijn niet meer de gezaghebbende instanties van vroeger. Dat is niet alleen zo in Nederland. Zelfs in uitgesproken godsdienstige
Nadere informatieVerslag bijeenkomst Platform Zorg voor het leven, 23 januari 2015, Veenendaal
Verslag bijeenkomst Platform Zorg voor het leven, 23 januari 2015, Veenendaal Inleiding Welke invloed kunnen leden van het Platform Zorg voor het leven hebben op het euthanasiedebat? Rondom die vraag kwamen
Nadere informatieOp papier mogen vrouwen meedoen
NRC, 16 maart 2013 Politiek ongeschikt, maar vooruit. SGP-vrouwen mogen op de kieslijst Lex Boon Een vrouw die sinds twee maanden lid is van de SGP luistert naar partijleider Kees van der Staaij tijdens
Nadere informatieSpeech Willem van Duin, voorzitter van de Raad van Bestuur Eureko, tijdens de
Speech Willem van Duin, voorzitter van de Raad van Bestuur Eureko, tijdens de Conventie van Achlum 28 mei 2011 te Achlum Dames en heren, dank, nu al, voor een prachtige dag. Voor degenen die mij niet kennen:
Nadere informatieMet een voorwoord van Paul Cliteur
Met een voorwoord van Paul Cliteur Dirk van der Blom De verhouding van staat en religie in een veranderende Nederlandse samenleving ~ 0;:1 UITGEVERIJ ASPEKT De verhouding van staat en religie in een veranderende
Nadere informatieINHOUD. SCHEIDING VAN KERK EN STAAT OF ACTIEF PLURALISME? EEN ORIËNTERING VAN HET DEBAT PAUL DE HERT en KAREN MEERSCHAUT... 1
INHOUD VOORWOORD... v SCHEIDING VAN KERK EN STAAT OF ACTIEF PLURALISME? EEN ORIËNTERING VAN HET DEBAT PAUL DE HERT en KAREN MEERSCHAUT... 1 Maatschappelijke verschuivingen inzake levensbeschouwing en islamvooroordelen...
Nadere informatieVOOR GOD, VOLK EN VADERLAND
VOOR GOD, VOLK EN VADERLAND Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële steun van Dr. Hendrik Muller's Vaderlandsch Fonds, Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap van de Rijksuniversiteit
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Module 5
Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting door een scholier 1332 woorden 26 maart 2006 10 1 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis module 5 Hoofdstuk 1 1918, Troelstra wilde een revolutie
Nadere informatieEindexamen geschiedenis vwo 2007-I
Van kind tot burger: Volksopvoeding via het onderwijs in Nederland (1780-1920) Patriotten gaven aan het begrip burger een nieuwe betekenis. 2p 1 Noem deze nieuwe betekenis en geef aan tot welke visie op
Nadere informatie