Serious Gaming in Nederland en in het buitenland: opleidingen en perspectieven

Transcriptie

1 Serious Gaming in Nederland en in het buitenland: opleidingen en perspectieven Terreinverkenning In opdracht van de Graduate School of Informatics Van de Universiteit van Amsterdam Dr. K. de Leeuw Amsterdam, 31 juli 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Conclusies en aanbevelingen Opleidingen in de regio Amsterdam MBO-opleidingen Game Artist Media- en Game-developer HBO-opleidingen Bachelor of Information and Communication Technology Bachelor of Film and Television Academische opleidingen Msc Artificial Intelligence Ba Algemene Cultuurwetenschappen BSc Informatie, Multimedia en Management (IMM) Msc Computer Science Opleidingen in de regio Utrecht MBO-opleidingen Game Artist en Game Developer HBO-opleidingen Bachelor of Art and Technology in Game Design and Development MA Creative Design for Digital Cultures (MA CDDC) Academische opleidingen New Media & Digital Culture (NMDC) Bachelor Informatica, richting Game en Mediatechnologie Master Game and Media Technology Opleidingen in de rest van het land MBO-opleidingen Game Artist aan het Grafisch Lyceum Sint Lucas in Eindhoven Media- en Game-developer aan het Grafisch Lyeceum Sint Lucas in Eindhoven Game Artist aan het Grafisch Lyceum Rotterdam Media- en Game-developer aan het Grafisch Lyeceum Rotterdam Game Artist en Game Developer aan het Frieslandcollege in Leeuwarden Game Artist aan het ROC Noorderpoort te Groningen Game Developer aan het ROC Noorderpoort te Groningen HBO-opleidingen Professional Bachelor in International Game Architecture & Design in Breda Professional Bachelor ICT & Game Design and Technology bij Fontys in Eindhoven Bachelor Technische Informatica/Robotica bij Windesheim in Zwolle Bachelor in Game Creation & Producing bij Saxion in Enschede Bachelor in Game Technology & Producing bij Saxion in Enschede Master of Animation aan de AKV/ Sint Joost te Breda Bachelor Communication & Multimedia Design (CMD) bij Avans Hogeschool in Den Bosch Bachelor Communication & Multimedia Design (CMD) bij de NHL in Leeuwarden Bachelor Informatica bij de NHL in Leeuwarden Bachelor Communicatiesystemen bij de Hanzehogeschool Groningen Bachelor Mediatechnologie bij de Hogeschool Rotterdam Academische opleidingen

3 5.3.1 Master of Artificial Intelligence (Msc) in Maastricht BSc. Industrial Design aan de TU/e in Eindhoven MSc. Engineering and Policy Analysis aan de TU Delft BSc. Creative Technology aan de Universiteit Twente in Enschede MSc Human Media Interaction aan de Universiteit Twente in Enschede Opleidingen in het buitenland Academische opleidingen MSc in Games in Kopenhagen MSc in Internet and Game Studies in Tampere MSc in Digital Games and Business Innovation in Coventry BSc in Games Technology in Bristol BSc, Computer Science in Computer Game Design te Santa Cruz MSc, Computer Science in Games and Playable Media te Santa Cruz MFA, Digital Arts and New Media (DANM) te Santa Cruz BA Digital Media in Orlando Computer Game Development Certificate in Edmonton Bijlagen Opleidingen die niet in de opzet van de terreinverkenning passen Center for Advanced Gaming and Simulation (AGS) Master of Applied Games aan de Professional School of the Arts Utrecht (PSAU) Interviews Interview met Sander Bakkes Interview met Henk Maazen Interview met Joost Raessens Mailtjes van docenten en opleidingscoördinatoren J.I.L. Veugen ( docent Comparative Arts and Media Studies aan de VU) Igor Mayer, hoogleraar informatica aan de TU Delft Mark Overmars, hoogleraar Informatica te Utrecht... 42

4 1. Inleiding Deze terreinverkenning brengt de opleidingen in beeld die zich richten op Game Studies in de brede zin van het woord. In die zin gaat het om een herhaling van een onderzoek, dat ik in 2005 ten behoeve van de Amsterdam School of ICT heb uitgevoerd. Dit leidde indertijd tot de conclusie, dat: Binnen het academische bereik onderscheid [moet worden gemaakt] tussen de letteren-instituten en de informaticainstituten. De letteren-instituten of instituten voor cultuurwetenschappen zijn in sommige gevallen betrokken bij de ontwikkeling van professional master opleidingen die aansluiten op de de bachelor opleidingen Cultuur en Media van de hogescholen, maar hun inbreng is meestal sociaal-wetenschappelijk van aard. Vooral de maatschappelijke effecten worden in dit kader onderzocht, de narratieve structuur of de semiotiek van games wat minder, al zijn hierop wel uitzonderingen, bijvoorbeeld in Utrecht. Daarnaast zijn er in het kader van de cultuurwetenschappen wel eens werkgroepen of afstudeerprojecten met een meer reflectief karakter waarin games, al dan niet zijdelings, ter sprake komen. De informatici die op dit gebied actief zijn, zijn in de eerste plaats verbonden aan de universiteiten van Maastricht (de vakgroep van Van den Herik en Spronck) en van Utrecht ( de vakgroep van Overmars), maar ook in Delft ( bij de vakgroep van Rothkrantz) en in Twente (bij de vakgroep van Nijholt) studeren regelmatig studenten af op games-gerelateerde onderwerpen. Met uitzondering van Maastricht vormen games echter niet de focus van de interesse van deze vakgroepen. Het terrein wordt veelal als onderdeel gezien van veel bredere specialisaties op het gebied van graphics, robotica of artificiële intelligentie. 1 Deze conclusie geldt in grote lijnen nog steeds. De nieuwe opdrachtgever, de Graduate School of Informatics van de Universiteit van Amsterdam, heeft dit maal om een terreinverkenning gevraagd, waarin de focus wordt gelegd bij serious gaming en in het bijzonder gelet wordt op de rol van verschillende disciplines in de opleidingen. De achterliggende gedachte daarbij is, dat Game Studies vaak vanuit een dominante discipline, bijvoorbeeld de letteren of de informatica worden ondernomen, terwijl het terrein juist om een verbinding van disciplines vraagt. Daarnaast kwam de vraag naar voren, welke inhoudelijke indicatoren bepalend zijn voor een opleiding een academisch niveau. Mede om deze reden zijn er een aantal HBO-opleidingen in het overzicht opgenomen. In deze terreinverkenning zijn dus drie vragen leidend: (1) in hoeverre wordt er in de onderhavige opleiding iets gedaan met serious gaming ; (2) welke disciplines komen er aan bod en (3) wat zijn de eindtermen, of, anders geformuleerd: welke indicatoren zijn bepalend voor het niveau. Serious gaming onderscheidt zich sterk van het entertainment,waar gaming normaliter mee wordt geassocieerd. De Stichting Toekomstbeeld der Techniek onderscheidt drie varianten: simulatiegames,evidence-based games en serious sandbox games. 2 In simulatiegames worden real life situaties nagespeeld voor trainingsdoeleinden. Deze nieuw interactie-vormen, schrijft de stichting, doen meer dan het doorgeven van signalen van de speler aan zijn virtuele omgeving. ( ) In deze games wordt niet alleen concreet gedrag gelogd, maar als dat relevant is voor de beoordeling van de speler kunnen tijdens de game ook cognitieve functies en fysiologische of emotionele reacties op specifieke omstandigheden on kaart worden gebracht. (...) Een scherpe diagnose hoeft niet het eindpunt te zijn. Een volgende en logische stap is de ontwikkeling van game-based leeromgevingen. 3 Over evidence-based games wordt opgemerkt: Voor veel als serious gepresenteerde games bestaat de nodige twijfel over het real life-nut van in game accomplishments. Want als de game-omgeving, fysieke omstandigheden en te verrichten handelingen in geen enkel opzicht overeen lijken te komen met de dagelijkse werkpraktijk, dan is het moeilijk voor te stellen wat de professionele relevantie is. Anders dan bij simulatiegames is de transfer, juist vanwege de abstracte relatie tussen game en werkelijkheid, niet evident. Wetenschappelijke onderbouwing is hier de uitkomst. 4 1 K. de Leeuw, Opleidingen op het gebied van Gaming in Nederland en Vlaanderen. Een terreinverkenning ten behoeve van de Amsterdamse School voor ICT (Amsterdam, 13 mei 2005), p. 5 2 Stichting Toekomstbeeld der Techniek, Serious Gaming Vergezichten en mogelijkheden. (STT 76) Den Haag, Ibid., p.5. 4 Ibid., p. 7.

5 In Serious sandbox games staat het vermogen centraal staat om een vrije ruimte te scheppen waarbinnen nieuwe perspectieven op complexe vraagstukken kunnen worden ontwikkeld. De stichting schrijft: De kwaliteit van serious sandbox games wordt bepaald door ons vermogen om de kracht van functioneel spelen ten volle te benutten. Dit type game laat goed zien hoe gamedesign eigenlijk het ontwerp van play is. Een mooie spelomgeving is een ding, maar hoe zorg je er voor dat mensen de gecreëerde vrije ruimte ook benutten? Op welke manier krijgen we spelers in beweging en faciliteren we een optimaal leerproces? Een belangrijke ontwikkeling is, dat gamedesigners zich steeds nadrukkelijker verantwoordelijk voelen voor het spelen en niet alleen voor het spel. In het verlengde hiervan wordt de gamedesigner naar verwachting meer contextdesigner: iemand die zich niet alleen richt op het spelmoment zelf, maar zich ook druk maakt om de inbedding van de gamewinsten in de praktijk van alledag. 5 Het moge duidelijk zijn, dat dergelijke games een totaal andere benadering vergen dan entertainment games, niet alleen qua ontwerp, maar ook voor wat betreft het denken in termen van rendement. Toch zijn er met de conventionele games meer dan genoeg raakvlakken. De voorliggende terreinverkenning zal, veel meer dan de vorige, in moeten gaan op de opzet van het curriculum en zal mede moeten onderzoeken, welke onderdelen van de beschreven opleidingen in de context van serious gaming van nut kunnen zijn. Dit rapport volgt, evenals het rapport uit 2005, een geografische indeling. Eerst komen de opleidingen in de regio Amsterdam aan bod, daarna de opleidingen in de regio Utrecht, daarna die in de rest van het land, daarna die in het buitenland. De leidende gedachte daarbij is geweest, dat de mogelijkheden tot samenwerking, maar ook de mogelijkheden tot concurrentie binnen een regio groter zijn dan daarbuiten. De naast liggende regio Utrecht komt in dit onderzoek een bijzondere plaats toe, omdat hier het zwaartepunt ligt van de games-industrie en van het games-onderzoek in Nederland. In dit overzicht komen verschillende typen opleidingen aan de orde: verschillend niet alleen qua niveau, maar ook qua oriëntatie. Sommige opleidingen zijn breed georiënteerd en beschikken alleen over een module, gericht op gaming; bij andere opleidingen ligt de focus wel op gaming, maar kan de invalshoek variëren van meer technisch tot meer artistiek, en van meer beschouwend tot meer praktisch. Eis voor opname was niet, dat de opleiding zich met serious gaming profileert, maar wel dat er sprake is van een regulier onderwijsprogramma, waarin structureel aan gaming aandacht wordt besteed, waarbij het niet uitmaakt of de focus ligt bij entertainment of bij serious gaming. De gekozen opzet brengt echter een belangrijke beperking met zich mee: de opleiding van onderzoekers blijft vrijwel buiten beeld. Met name in Utrecht, in het Center for Advanced Gaming and Simulation (AGS), een samenwerkingsverband tussen Universiteit, HKU en TNO, is er de laatste jaren veel onderzoek gebeurd, dat zich gedeeltelijk ook op het gebied van serious gaming beweegt. Een al te strikte uitvoering van de onderzoeksopdracht, zou er toe hebben moeten leiden, dat de activiteiten van het AGS geheel buiten beschouwing zouden zijn gebleven, terwijl het voor een goed begrip van de context natuurlijk wel relevant is. Ik heb er in dit geval voor gekozen, de informatie op te nemen in een aparte bijlage. 6 Uit informatie van Anja van der Hulst van TNO, komt overigens naar voren dat het samenwerkingsverband inmiddels is opgeheven en dat de Europese subsidie die het centrum in de lucht hield is opgedroogd. Dit brengt mij op een andere beperking die uit het keurslijf van de opdrachtformulering voortvloeit: het elimineren van de factor tijd. De interesse van de opdrachtgevers gaat om begrijpelijke redenen naar bestaande opleidingen. Het toeval wil echter, dat de enige opleiding die zich ooit expliciet op serious gaming heeft gericht, de eenjarige Master of Applied Games aan de Professional School of the Arts Utrecht (PSAU) (een ander samenwerkingsverband tussen de Hogeschool voor de Kunsten en de Universiteit in Utrecht ), niet meer bestaat. De ervaringen die met deze afstudeervariant in het verleden zijn opgedaan, zouden echter wel degelijk van belang kunnen zijn voor de vormgeving van het Amsterdamse initiatief. Ik heb daarom ook in dit geval gemeend een bijlage te moeten opnemen, die aan dit 5 Ibid., p.8. 6 Zie bijlage

6 onderwerp is gewijd. 7 De toekomst kan echter ook belangrijke lessen bevatten. Zo heeft het Utrechtse College van Bestuur vorig jaar een bedrag van euro ter beschikking gesteld aan een commissie bestaande uit geesteswetenschappers en informatici om, in samenwerking met vijf buitenlandse partijen, te komen tot een internationale master op het gebied van gaming. Het eindrapport wordt niet voor 1 april 2013 verwacht en is niet openbaar. Naar de inhoud blijft het voorlopig gissen, maar het valt op voorhand niet uit te sluiten, dat dit programma een variant bevat die zich richt op serious gaming. De bijlagen bevatten verder 3 interviews met deskundigen, die hebben geholpen met het op poten zetten van deze terreinverkenning, interviews die ook aanwijzingen bevatten voor verder onderzoek. Tenslotte worden er enkele mailtjes geciteerd die toelichtingen bevatten op de in het overzicht opgenomen programma's. 7 Zie bijlage

7 2. Conclusies en aanbevelingen 2.1 Er is in Nederland geen enkele academische opleiding die zich expliciet richt in de zin van beperkt tot serious gaming. Dit geldt op Bachelor- en op Masterniveau. 2.2 Op HBO-niveau is er bij Fontys in het kader van het HBO ICT programma in Eindhoven een afstudeervariant op het gebied van serious gaming. Het gaat om een vierjarige Bachelor ICT & Game Design and Technology die open staat voor scholieren en studenten met MBO-4 uit alle richtingen. Deze opleiding heeft naast de gebruikelijke componenten van een Game Design and Technology-opleiding meer toepassingsgerichte aspecten die aan de orde komen in de stage en het afstudeerproject, maar kent geen sociaal-wetenschappelijke component. 2.3 De Hogeschool Windesheim kent wel een minor serious gaming als onderdeel van de studie informatica. De Hanzehogeschool Groningen kent ook een minor serious gaming, die naast een specialisatie game design in het kader van de opleiding communicatiesystemen, wordt aangeboden door het Instituut voor Communicatie, Media en IT. 2.4 Daarnaast kent de VU een bachelormodule en een mastermodule die zich met serious gaming bezig houdt, allebei gegeven door Eliens, respectievelijk in de context van Informatiekunde en Informatica. 2.5 Er heeft in Utrecht aan de Professional School of the Arts tussen 2004 en 2010 ook een Mastertrack Applied Games bestaan, maar dit is ter ziele gegaan, vermoedelijk door een gebrekkige aansluiting met de praktijk en een gebrek aan belangstelling van studenten. 2.6 Serious gaming komt wel aan de orde in promotie- en onderzoekstrajecten aan verschillende hogescholen en universiteiten, en is zelfs enige tijd een onderzoeksprioriteit geweest van het Center for Advanced Gaming and Simulation (AGS) te Utrecht. Daarnaast kennen Fontys en de HKU lectoren (respectievelijk Schouten en Rengers) die zich op dit terrein bewegen, maar bij de HKU gaat niet gepaard met een gestructureerd onderwijsaanbod. 2.7 De poging van de Universiteit van Utrecht om, in samenwerking met vijf buitenlandse universiteiten tot een internationale master op het gebied van gaming te komen, zou op termijn een bedreiging kunnen vormen voor het Amsterdamse initiatief, afhankelijk van de mate waarin in deze afstudeervariant aandacht wordt besteed aan serious gaming. Dit initiatief is echter, in verband met ontwikkelingen in het buitenland, voorlopig opgeschort. 2.8 Daarnaast bestaan er bij de Utrechtse informatici plannen om een eigen master op het gebied van serious gaming te lanceren, in het kader van het streven om Informatica en Informatiekunde dichter bij elkaar te brengen. Dit plan is nog niet definitief en een eventuele uitvoering moet in ieder geval wachten tot het studiejaar De analytische afstudeervariant van de tweejarige Msc van de IT University in Kopenhagen komt vermoedelijk inhoudelijk het dichtste bij wat de UvA voor ogen staat Aan de TU/e is een keuzevak van 15 ECTS in de maak op het gebied van Applied Games and Play Design. Dit vak zal vermoedelijk in 2013 van start gaan Alle opleidingen op MBO- en HBO-niveau zijn min of meer interdisciplinair van opzet, in die zin, dat programmeren en artistieke vormgeving allebei aan bod komen, waarna dan voor een specialisatierichting kan worden gekozen in de vervolgfase. Bij academische opleidingen is een discipline, bijvoorbeeld informatica of cultuurwetenschappen, in de regel dominant HBO-opleidingen onderscheiden zich in het algemeen van academische opleidingen, doordat een individuele toets voor het eindniveau ontbreekt. Doorslaggevend is meestal het vermogen om samen te werken in een multidisciplinair team, de individuele inbreng in deze teams kan niet altijd afdoende worden getoetst. Wel kan er, op basis van een stagebeoordeling, iets gezegd worden over de werkhouding. Academische opleidingen worden in de regel afgerond met een individuele scriptie, waarin het vermogen tot reflectie tot uitdrukking wordt gebracht.

8 2.13 De HKU, faculteit Kunst, Media en Technologie kent als enige HBO-opleiding in het land een (Engelstalige) Masteropleiding. Daarnaast kent AKV/StJoost in Breda een eenjarige, Engelstalige Master-opleiding op het gebied van Animatie Er komen in dit overzicht 14, in Nederland gesitueerde, Engelstalige opleidingen voor: twee MSc opleidingen in Amsterdam (aan VU en UvA), een MSc-opleiding en een MA-opleiding aan de Universiteit Utrecht, een MSc-opleiding aan de TU Delft, een MSc in Maastricht, een BSc aan de TU/e, een HBO-bachelor aan de Hogeschool voor Toerisme, en een eenjarige HBO Masteropleiding aan de AKV/StJoost, allebei in Breda en een Master of Creative Design for Digital Cultures aan de HKU in Hilversum, twee HBO Bachelor-opleidingen (Game Design en Game Technology) aan Saxion in Enschede en tenslotte een BSc en een MSc aan de Universiteit Twente De eenjarige MSc Serious Gaming aan de UvA is een unicum in de zin, dat er geen andere eenjarige masters op het gebied van gaming bestaan. Wel is er een eenjarige HBO Master op het gebied van Animatie aan de AKV/StJoost, waarin gaming aan de orde kan komen. In het buitenland is er wel echte concurrentie op dit gebied. Aan Coventry University wordt er een eenjarige MSc op het gebied van Digital Games and Business Innovation aangeboden. In Santa Cruz is er ook een eenjarig Msc-track, dat meer technisch-innovatief is georiënteerd Als instroomeis voor de master -opleidingen bij de technische universiteiten geldt in het algemeen een BSc, eventueel aangevuld met een nader te bepalen aanvullend programma. De Universiteit Twente gaat het verst door een eigen BSc. in creative of advanced technology, Informatica of Bedrijfskunde en IT voor te schrijven dan wel een aanvullend programma te eisen en daarbij nog te eisen, dat de BSc aan een technische universiteit is gehaald Van de Grafische Lycea besteedt alleen Rotterdam aandacht aan serious games en dus ook aan onderzoek naar doelgroepen De begrippen game design en game development zijn niet helder afgebakend. Soms wordt game design gebruikt in de zin van game art, soms ook in de zin van game programming, voorzover dit zich beperkt tot het leren omgaan met bestaande middle ware. Game development kan ook game programming betekenen, maar ook het hele productieproces dat tot een game leidt, inclusief project management en marketing De term Game Studies lijkt voornamelijk gebruikt te worden voor beschouwelijk georiënteerde vakken binnen het domein van de letteren. De keuze van deze term als naam voor de MSc aan de UvA is ds minder gelukkig.

9 3. Opleidingen in de regio Amsterdam 3.1. MBO-opleidingen Game Artist (1) naam instelling: Media College Amsterdam (Ma), Contactweg 36, 1014 AN Amsterdam, tel.: , ma-web.nl (2) naam opleiding: Game Artist (3) doelstelling/focus van de opleiding: het vormgeven van games. De nadruk ligt op het vormgeven van characters, environment en interface. De student is verantwoordelijk voor de look and feel van de game, Het bedenken van games (game design) is niet waar Ma specifiek voor opleidt, maar de student heeft daar uiteraard wel mee te maken. Daarnaast komen audio, programmeren, 3-D en beeldbewerking aan de orde. Met dit geheel aan kennis en vaardigheden wordt hij in staat geacht een game te kunnen maken dat aan specifieke eisen voldoet. Dit gebeurt in teamverband. Het vermogen om samen te werken is dus belangrijk. (4) eindtermen van de opleidingen: het gaat om een vierjarige BOL-opleiding met twee stages van een half jaar, resulterend afleggen van een proeve van bekwaamheid. (5) inhoud/oriëntatie programma: In het eerste jaar ligt de nadruk op het trainen en vergaren van kennis en vaardigheden, die in het tweede jaar worden toegepast en uitgebouwd. In het derde jaar staat er na een half jaar op stage bij een gamebedrijf op het programma. De eerste helft van het vierde jaar staat er opnieuw een stage bij een (ander) gamebedrijf op het programma, om vervolgens in het laatste halfjaar het examen (proeve van bekwaamheid) voor te bereiden. (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo-kaderberoepsgericht met wiskunde, aanleg voor tekenen/visualiseren. (7)betrokken disciplines : programmeren, grafische vormgeving Media- en Game-developer (1) naam instelling: Media College Amsterdam (Ma), Contactweg 36, 1014 AN Amsterdam, tel.: , info@ ma-web.nl (2)naam opleiding: Media- en Game-developer (3) doelstelling/focus van de opleiding: Een Media- of Gamedeveloper vormt de schakel tussen een creatief idee en een eindproduct. Een Mediadeveloper is verantwoordelijk voor het programmeren en implementeren van media-uitingen, zoals websites en mobiele applicaties. In het eerste jaar leert de student niet alleen veel over technologie, maar ook over de basis van vormgeving. Later leert hij samenwerken met mediavormgevers, zij zullen dan het grootste deel van de vormgeving voor hun rekening nemen. Verder gaat hij zich specialiseren in programmeertalen, zoals PHP, HTML / CSS en Javascript. Daarnaast leert hij zelfstandig problemen op te lossen met elk platform. De aankomende Gamedeveloper volgt hetzelfde basisjaar, waarin hij bekend raakt met techniek en vormgeving voor games en interactieve media-uitingen. Zo leert hij in verschillende programmeertalen animaties om te zetten in een spel. Later in de opleiding werkt dan hij in teamverband aan complete games voor bijvoorbeeld Android, iphone of web. Hij leert om te gaan met pakketten zoals Unity 3D en specialiseert zich in programmeertalen, zoals C#, Actionscript of Javascript. (4) eindtermen van de opleiding: Vierjarige BOL-opleiding, twee stages en een proeve van bekwaamheid (5) inhoud/oriëntatie programma: realiseren en onderhouden van sites. games en applicaties, relevante programmeertalen (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo kaderberoepsgericht met wiskunde en natuur- en

10 scheikunde of mbo 3 met wiskunde, natuur- en scheikunde. (7)betrokken disciplines : programmeren, grafische vormgeving 3.2. HBO-opleidingen Bachelor of Information and Communication Technology (1) naam instelling: Hogeschool van Amsterdam, Faculteit Media, Creatie en Informatie, Duivendrechtse Kade 36-38, 1046 AH Amsterdam 8 (2)naam opleiding: Bachelor of Information and Communication Technology (richting Game Development); contactpersoon: Dr.Ir. Ben Kröse, lector Digital Life aan de HvA en hoogleraar Ambient Robotics aan de UvA. (3) doelstelling/focus van de opleiding: opleiding tot ICT-specialist in de creatieve industrie met aansluiting op mastertracks Forensic Science, Software Engineering en Gaming. Er zijn twee afstudeerrichtingen: Game Technology met het accent op programmeren en Game Design met het accent op ontwerpen. (4) studieduur en eindtermen: het gaat om een vierjarige ICT-gerichte bachelor met een afstudeerstage van een half jaar, waarin met andere junior-professionals kan worden samengewerkt in een project. (5) inhoud/oriëntatie programma: In de eerste anderhalf jaar ligt het accent op elementaire vakken, zoals Nederlands, Engels, wiskunde, programmeren en netwerken. Daarnaast komen vakken die specifiek zijn voor Development aan de orde, zoals Game Design, Actionscript en simulatietechniek. De verdiepingsfase bestaat uit vijf semesters: twee stage-semesters en drie thema-semesters, die het Game Development profiel verder vormgeven. Voorbeelden zijn: 3Dtechnologie, Adaptive Games, Business Intelligence, Big Data en Creative Producing. De opleiding is praktijk-gericht. Een semester wordt in beslag genomen door een minor die zowel binnen het domein van informatica als daarbuiten mag worden ingevuld. Ongeveer de helft van de tijd wordt besteed aan stages en practica. (6)instroomprofielen/doelgroep: Havo, vwo, mbo 4 met wiskunde; bij een mbo-diploma systeembeheerder, netwerkbeheerder, applicatiebeheerder/ontwikkelaar geldt een verkort programma met vrijstellingen. (7)betrokken disciplines: informatica, grafische vormgeving (8) reden van opname: serious games kunnen in de opleiding aan de orde komen, als de opdrachtgever daarom vraagt, maar de invalshoek is technisch, gericht op het programmeren van games. Het zwaartepunt ligt bij de ontwikkeling van entertainmentgames omdat de ontwikkeling van serious games veel moeilijker is Bachelor of Film and Television (1) naam instelling: Nederlandse Film- en Televisieacademie (NFTA), Markenplein MV Amsterdam, telefoon: , filmacademie@ahk.nl, (2) naam opleiding: Bachelor of Film and Television (richting: Interactive Media and Visual Effects (IMVFX)) (3) doelstelling/focus van de opleiding: Nieuwe media, vormen het terrein van de studierichting IMVFX, die zich beweegt zich binnen dynamische grenzen waar vernieuwing en experiment centraal staan. De verhalende traditie van film is van belang voor de ervaringen die de gebruikers van interactieve media opdoen. En de technische ontwikkelingen vanuit de interactieve media zorgen voor een groot scala aan nieuwe visuele en conceptuele mogelijkheden binnen de filmvertelling. (4) eindtermen van de opleiding: vierjarige opleiding ter waarde van 240 STP (5) inhoud/oriëntatie programma: Bij Interactieve Media is de student verantwoordelijk voor het 8 Zie ook de mailwisseling met Ben Kröse in bijlage

11 vertellen van een cinematografisch verhaal in interactieve vorm. Kennis van de software Unity3D, Maya en Houdini bouwt hij op gedurende de eerste twee jaar, samen met de studenten van VFX. In het derde jaar specialiseer hij zich verder in realtime-technieken. Deze realtime-technieken, die in de VFX-industrie al worden toegepast voor het interactief previsualiseren van filmscènes, worden inmiddels ook gebruikt om een interactieve eindproductie voor de gebruiker te maken. Daardoor wordt het mogelijk om ( met productie-tools als Unity3D, Houdini en motion capture) content leveren voor de VFX-industrie, maar ook om dramaturgische en/of educatieve content te leveren voor de game-industrie. Bij Visual Effects raakt de student onder meer vertrouwd met het maken van 2D- en/of 3Dbeelden in de computer en de integratie daarvan in gemaakte live action locatieen/of studio-opnames. Hierbij maakt hij intensief gebruik van compositing- en 3D-software. Met behulp van het Prevision virtueel camerasysteem leert hij om live acteurs in een greenscreen-studio of op locatie te combineren met onder andere virtuele sets; dit gebeurt in nauwe samenwerking met de afdeling Production Design. Ook leer je de basisprincipes van 3D-karakteranimatie en leer je organisch 3D-modelleren. (6)instroomprofielen/doelgroep: havo-vwo gediplomeerden met een bijzondere belangstelling voor film- en/of televisie. Naast een flexibele houding, brede interesse in software en nieuwe technische mogelijkheden, heeft de kandidaat vooral ook oog voor het vertellen van verhalen in beeld en geluid. (7)betrokken disciplines: game design, cinematografie 3.3. Academische opleidingen Msc Artificial Intelligence (1) naam instelling: Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Exact Wetenschappen, Graduate School of Informatics, Science Park 904, 1098 X, Amsterdam, contactpersonen: Th.Gevers@uva.nl; s.a.whiteson@uva.nl (2)naam opleiding: Msc Artificial Intelligence (richting Gaming) (3) doelstelling/focus van de opleiding: Bij de afstudeervariant Gaming maken de studenten kennis met methoden en technieken voor het ontwerp en de toepassing van intelligente multimedia systemen, zoals games. Programmeren speelt een belangrijke rol, maar er wordt ookingegaan op leerprocessen tijdens het spelen van games, en de specifieke eigenschappen van multimediaomgevingen. Mens-computer interactie en visualisatie-technieken worden behandeld in de context van image processing, computer vision, virtual reality. Het zwaartepunt van dit programma ligt op de toepassing van machine learning, patroonherkenning en automated learning in games en de ontwikkeling van een goed begrip van de mogelijkheden van multimedia-toepassingen. (4) studieduur en eindtermen: tweejarige, Engelstalige master (120 ECTS) met een profielwerkstuk van 6 ECTS en een masterscriptie van 45 ECTS. (5) inhoud/oriëntatie programma: AI-technieken; mens-machine interactie; programmeren; 3-D Graphics/visualisatie; Games en multi-agent intelligent systems, waaronder robots; en design en implementatie van game-georiënteerde systemen. Verplichte modules voor alle AI-studenten zijn: Autonomous Agents; Machine Learning:Pattern Recognition; Information Retrieval; Elementen van Language Processing en Learning; Intelligente Multimedia Systemen. (6)instroomprofielen/doelgroep: Bachelor Kunstmatige Intelligentie of Informatica (7)betrokken disciplines: de opleiding kent twee afstudeervarianten: management en wetenschapscommunicatie. Dit suggereert dat er naast informatica ook sociaalwetenschappelijke componenten een rol spelen, maar ik heb daar in het programma niets over kunnen vinden Ba Algemene Cultuurwetenschappen (1) naam instelling: Vrije Universiteit, Faculteit der Letteren, De Boelelaan 1105, 1081 HV

12 Amsterdam 9 (2)naam opleiding: BA Algemene Cultuurwetenschappen met tweede major Taal en Communicatie, richting Media (3) doelstelling/focus van de opleiding: De opleiding biedt een brede basis van waaruit de student kan kiezen voor een specifieke afstudeerrichting. Hij wordt opgeleid tot kritisch deskundige op het gebied van kunst en cultuur, die in de huidige multimediale cultuur processen van beeldvorming en vormgeving leert te doorzien. De student raakt bekend met de laatste internationale ontwikkelingen in de wereld van de kunst en entertainment en is in staat in staat vaardigheden en theoretische kennis toe te passen op onderzoeksvragen uit de academische en professionele wereld en kan daarover op wetenschappelijk niveau rapporteren. Afgestudeerden vinden een baan bij commerciële mediabedrijven, educatieve instellingen, tijdschriften en onderwijsinstellingen. (4) eindtermen van de opleiding: stage en scriptie (5) inhoud/oriëntatie programma: niet van toepassing (6)instroomprofielen/doelgroep: vwo-diploma 'oude stijl'; vwo-diploma met profielen: Natuur en techniek, Natuur en Gezondheid, Economie en Maatschappij, Cultuur en Maatschappij. (7)betrokken disciplines: letteren (8) reden van opname: in het tweede jaar wordt door J.I.L. Veugen het vak Analyzing Interactive Fiction (6 ECTS)gegeven. Dit heeft tot doel inzicht en vaardigheid te verschaffen in het analyseren van interactieve verhalen en verhalende computer games. Inzicht en kennis krijgen van de theorie en theorievorming met betrekking tot het interactieve verhaal. Kennis en inzicht verwerven over de verschillen tussen interactieve verhalen en literaire verhalen en films en daarmee gepaard gaande verschillen in theorie en analyse. Dit gebeurt aan de hand van een theoretisch kader met behulp van praktische opdrachten interactieve verhalen en verhalende computer games leren analyseren BSc Informatie, Multimedia en Management (IMM) (1) naam instelling: VU, Faculteit der Exacte Wetenschappen, De Boelelaan 1081, 1081 HV Amsterdam (2) naam opleiding: BSc Informatie, Multimedia en Management (IMM) (3) doelstelling/focus van de opleiding: De opleiding slaat de brug tussen enerzijds informatie- en communicatietechnologie (ICT) en anderzijds de praktische maatschappelijke omgeving (mensen, organisaties) waarin en waarvoor die technologie wordt ingezet. Daarbij wordt aandacht besteed aan de nieuwste ontwikkelingen in de ICT, zoals die rond Internet, World Wide Web, multimedia, intelligente systemen, en electronic business. Sociale en communicatieve vaardigheden zijn belangrijk in ons vakgebied. Tijdens de studie zullen de studenten regelmatig in projectteams samenwerken. Al vanaf het eerste jaar heeft de student te maken met 'echte' klanten en leert hij presentaties te houden en rapportages op te stellen voor opdrachtgevers en gebruikers. (4) eindtermen van de opleiding: in het project Informatiekunde komen zowel onderzoeksvaardigheden als beroepsmatige aspecten aan bod. (5) inhoud/oriëntatie programma: Het eerste jaar is gericht op het aanleren van basisvaardigheden, onder meer op het gebied van programmeren, webtechnologie, management en organisatie. Dit jaar wordt afgesloten met een project Interactieve Multimedia. In het tweede jaar legt de student de grondslag voor een professionele beoefening van het vakgebied met een aantal vaste vakken, zoals Human Computer Interaction, bedrijfsmodellering en requirements engineering, multimedia authoring, empirische methoden, sociale psychologie, intelligente systemen en software project management. In het derde jaar specialiseert hij zich via een minor, bijvoorbeeld op het gebied van Web Data & Services of Deep Programming. of Entrepreneurship. (6)instroomprofielen/doelgroep: vwo met wiskunde (7)betrokken disciplines: informatica, bedrijfskunde, communicatiewetenschappen (8)reden van opname: in het tweede jaar wordt door A.W.P. Eliens het werkcollege/ practicum: 9 Zie ook de mailwisseling met J. I.L. Veugen in bijlage

13 Project Interactieve Mutlimedia aangeboden t.w.v. 6 ECTS. Doel is: het ontwerpen en ontwikkelen van een multimedia applicatie, met zowel educationele als spel-elementen, als middel in een communicatiestrategie ten behoeve van een maatschappelijk relevant doel of missie Msc Computer Science (1) naam instelling: VU, Faculteit der Exacte Wetenschappen, De Boelelaan 1081, 1081 HV Amsterdam, contactpersoon A.W.P. Eliens, tel (2) naam opleiding: Msc Computer Science, research variant Multimedia (Engelstalig) (3) doelstelling/focus van de opleiding: Computer Science houdt zich bezig met noties, methoden en vaardigheden, samenhangend met de werking en toepassing van computers. De technische kant van Computer Science omvat onderwerpen als programmeren, operating systems, computer netwerken, data structuren, de theoretische fundamenten van Computer Science en het gebruik van wiskunde en logica. In het hart van Computer Science vinden we methodologische disciplines als software engineering, conceptuele modellering en specificatie methoden. Verder is er een rijk assortiment aan applicaties, zoals parallel computing, visualisatie, security, databases, internet en web, electronic commerce, artificiële intelligentie, multimedia, protocol validation en management aspecten. (4) studiebelasting en eindtermen: 120 ECTS, waaronder verplichte modules ter waarde van 87 ECTS (inclusief een Master Project of 36 ECTS), een verplichte module wiskunde ter waarde van 3 ECTS, een verplichte module theoretische informatica ter waarde van 6 ECTS, and keuzemodules ter waarde van 27 ECTS. (5) inhoud/oriëntatie programma: In de specialisatie Multimedia is er bijzondere aandacht voor het gebruik van 3D virtuele omgevingen ten behoeve van de weergave van multimediale informatie. Afhankelijk van belangstelling en ervaring, kan de focus gelegd worden bij problemen rondom authoring en design, of bij meer technische aspecten op het terrein van software architectuur, communicatie en 3D graphics. (6)instroomprofielen/doelgroep: BSc Informatica (7)betrokken disciplines: informatica (8) reden van opname: de studie bevat een vak Serious Games ter waarde van 6 ECTS. (8a) doel: Met elementaire technologische middelen op het gebied van game development zullen de studenten het potentieel van serious games in a social context exploreren, daarbij gebruik makend van casual game mechanics, en van wat recent is geidentificeerd als de dynamica van gamification. (8b)inhoud: De module omvat onder meer: (a) ee introductie tot game design; (b)practische vaardigheden op het gebied van game development ; (c)game mechanics; (c)elementaire game theorie; (d) media en communicatie theory; (e)game interactie patronen; (f) praktische toepassingen van serious games. De studenten werken in teams van 2 tot 4 personen, met als doel een serious game te ontwikkelen, met steun van een sociaal netwerk. De werkwijze is multidisciplinair, waarbij de uiteenlopende interesses en vaardigheden van de studenten aan bod kunnen komen. Er zijn hooren werkcolleges waarin de vorderingen van studenten aan bod kunnen komen. De studenten ontwikkelen twee games. Bij de eerste opdracht wordt gebruik gemaakt van een Unity-platform, bij de tweede wat meer ingewikkelde opdracht kan gekozen worden uit Unity, flex/as3, als een eenvoudig interactief videospelletje moet worden gerealiseerd of html5/canvas met Javascript.

14 4 Opleidingen in de regio Utrecht 4.1. MBO-opleidingen Game Artist en Game Developer (1) naam instelling : Grafisch Lyceum Utrecht,Vondellaan 178, 3521 GH Utrecht (2) naam opleiding: Game Artist en Game-developer niveau 4 BOL 3-4 jaar (3) doelstelling/focus van de opleiding: Met dit diploma kan men aan het werk in de gameindustrie of bij reclamebureaus, webdesignbureaus, communicatiebureaus en marketingbedrijven. Daarnaast zou men verder kunnen leren in het hbo. Daar heeft men de keus uit verschillende richtingen. Men kan zich verdiepen in het ontwerpproces, de techniek of in de commerciële kant van gaming. De opleiding is echter zo opgezet, dat de schoolverlater ook buiten de Games-industrie als programmeur of als grafisch vormgever aan de slag kan. (4) eindtermen van de opleiding: de afstudeerprojecten vinden in teamverband plaats, en dienen uit te monden in de ontwikkeling van een prototype. (5) inhoud/oriëntatie programma: er zijn twee studierichtingen: Game Artist en Game developer. In het eerste jaar volgt men een gemeenschappelijk programma. Men leert welke spelelementen belangrijk zijn en men verdiept zich in de techniek. Men krijgt les in animatietechnieken, 3D modelling, texturing, Flash en beeld- en geluidsediting. Men bedenkt goede verhaallijnen, maakt personages en leert scripts schrijven en programmeren. In het tweede jaar kiest men een richting. Als Game Artist heeft men een belangrijke rol in het ontwerpproces. Men houdt van games en weet uit ervaring wat een game leuk maakt om te spelen. Men is creatief en beeldend ingesteld. Men werkt in 2D of 3D en kunt goed overweg met geluid en beweging. Als Gamedeveloper weet men alles van de techniek. Men programmeert een game zodat hij doet wat de bedoeling is. Men schrijft scripts en programmeert. Men kan goed samenwerken en bedenkt creatieve oplossingen om de ideeën van de opdrachtgever mogelijk te maken. (6)instroomprofielen/doelgroep: de kandidaat heeft tenminste een vmbo-diploma (kaderberoepsgerichte, gemengde of theoretische leerweg), Mbo diploma niveau 3 of een overgangsbewijs van 3 naar 4 havo/vwo. Wiskundig inzicht is noodzakelijk omdat je leert programmeren. De opleiding duurt vier jaar. Als een kandidaat over een hogere vooropleiding beschikt en/of de juiste motivatie en ambitie heeft, kan die in aanmerking komen voor het versnelde traject van drie jaar. (7)betrokken disciplines: In beide programma's zijn dezelfde vier modulelijnen te vinden (Art + Design, 3D modelleren, game design en game development), maar met wisselend onderling gewicht HBO-opleidingen Bachelor of Art and Technology in Game Design and Development (1) naam instelling: Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU): Faculteit Kunst, Media & Technologie (KMT), Oude Amersfoortse Weg 131, 1212 AA Hilversum (2) naam opleiding: Bachelor of Art and Technology in Game Design and Development (3) doelstelling/focus van de opleiding: leidt creatieve talenten op voor verschillende functies binnen de game- industrie, met name game designer en level designer. Daarbij staat de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van conceptontwikkeling, game design en level design centraal. Daarnaast je specialiseer je je in een tweede discipline: art of development. (4) studiebelasting en eindtermen: Het gaat om een vierjarige voltijdsopleiding. De student werkt individueel en in teams aan console- en pc-games maar ook aan webgames, alternate reality games

15 en games voor de mobiele telefoon. (5) inhoud/oriëntatie programma: De student wordt opgeleid om te kunnen werken in een multidisciplinair game-team, waarbinnen hij een duidelijke eigen rol heeft. Naast kennis op het gebied van game design en level design beschikt hij als afgestudeerde ook over een gedegen kennis van vormgeving, modelling, texturing, animatie, techniek en productie. Hij werkt met professionele game engines en ontwikkelsoftware. Daarnaast leert hij als ontwerper kritisch nadenken over de games en de rol hiervan in onze maatschappij. Hij leert als game designer alle disciplines in een ontwerpteam zodanig samen te voegen, dat de speelbaarheid van een game een hoog niveau bereikt. De opleiding is globaal gesplitst in twee delen van ieder twee jaar. In de eerste twee jaar ontwikkelt de student specifieke talenten maar wordt hij ook uitgedaagd om zijn kennis en kunde te verbreden. Deze twee jaar zijn opgebouwd uit onderwijsblokken van acht weken. In ieder blok van acht weken werkt hij, behalve aan afzonderlijke modules, ook in een projectteam aan (een deel van) een game. Het onderwijs wordt gegeven in de vorm van hoorcolleges, werkcolleges en begeleidingsgesprekken met projectteams waarin uitwerkingen van individuele en/of groepsopdrachten worden besproken. In de laatste twee jaar specialiseert de student zich verder door het doen van design research, door stage te lopen en door deelname aan groepsopdrachten voor professionele opdrachtgevers. In het derde en vierde jaar kan hij met de brede basis vanuit de eerste twee jaar aan de slag om zijn eigen talenten verder te ontwikkelen. (6)instroomprofielen/doelgroep: De kandidaat dient minimaal te beschikken over een vwo-, havo-, mbo (niveau 4)- of een gelijkwaardig diploma. Daarnaast moet hij tevens over voldoende artistieke aanleg beschikken. Hij dient geïnteresseerd te zijn in ontwerpen, vormgeven, programmeren en games, creatief te zijn, graag in groepsverband te werken en het leuk te vinden om op projectmatige basis aan de slag te gaan en om een concept vanuit verschillende invalshoeken te bekijken, waarbij de gebruiker een centrale rol inneemt. (7)betrokken disciplines: grafische vormgeving, programmeren MA Creative Design for Digital Cultures (MA CDDC) (1) naam instelling: Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU): Faculteit Kunst, Media & Technologie (KMT), Oude Amersfoortse Weg 131, 1212 AA Hilversum (2) naam opleiding: De MA Creative Design for Digital Cultures (MA CDDC) is een master programma bedoeld voor toekomstige specialisten in de creatieve industrie. De MA DDC kent 3 afstudeervarianten: Games and Interaction Design, Film, Animation and Media Design, Music and Sound Design. (3) doelstelling/focus van de opleiding: De opleiding richt zich op het zoeken naar en ontwerpen van creatieve toepassingen voor de verschillende media en de oplossingen die zij kunnen verschaffen. De verschillende programma's volgen hetzelfde curriculum, waarin alle disciplines samenwerken. Het is mogelijk om te specialiseren door middel van keuzevakken en -projecten, en de rol die men op zich neemt in het project team. De student studeert af door middel van een door hem zelf geformuleerd eindproject, dat hij van een toelichting dient te voorzien. (3) studiebelasting en eindtermen: Het programma duurt een jaar en dient te resulteren resulteert in de ontwikkeling van een game engine en een computer game in teamverband. (4) inhoud/oriëntatie programma: in het eerste project leren de studenten te reflecteren op game play en dit in verband te brengen met een door henzelf te ontwikkelen design concept door kritische factoren aan te wijzen in het spel, en deze te modelleren als parameters. Binnen een breed scala aan genres, maakt men kennis met nieuwe media technieken en leert nieuwe en innovatieve concepten en toepassingen te ontwikkelen. In het programma komen verschillende platforms, zoals handhelds en consoles aan de orde en worden de specifieke mogelijkheden van deze platforms geëxploreerd. Gedurende het programma leren de studenten te onderscheiden tussen verschillende genres en maken zij kennis met de theorie, verschillende typen software (tool kits, middleware, game engines), en 2d en 3d design en animation tools. (5)instroomprofielen/doelgroep: een portfolio ter beoordeling van een selectie comité

16 (6)betrokken disciplines: het programma heeft 4 afstudeervarianten: concept artist, game designer, programming, animation and design (7) reden van opname: in het programma kunnen ook serious games aan de orde komen 4.3. Academische opleidingen New Media & Digital Culture (NMDC) (1) naam instelling:departement van Media en Cultuurstudies van de Universiteit van Utrecht, Muntstraat 2A 3512 EV Utrecht, tel (2) naam van de opleiding: New Media & Digital Culture (NMDC) (3) doelstelling/focus van de opleiding: studenten worden geacht develop een eigen kritisch vocabulair te ontwikkelen over de betekenis en werking van nieuwe media en digitale culturen om hen te laten uitgroeien tot de kritische burgers, journalisten, onderzoekers, docenten, schrijvers, ontwerpers en beleidsmakers van de toekomst. (4) studiebelasting en eindtermen: (a) scriptie op basis van onafhankelijk onderzoek, die een bijdrage vormt tot een debat binnen het domein van de nieuwe media en digitale cultuur; (b) een verplichte onderzoeksstage (15 ECTS) met als doel test de heersende praktijk in de nieuwe media in verband te brengen met theorievorming op dit gebied. Het resulterende verslag dient het resultaat te zijn van een kritische analyse van de opgedane ervaring vanuit academisch perspectief. (5) inhoud/oriëntatie programma: het programma bestaat uit of cursussen, individuele modules en extra-curriculaire activiteiten zoals lezingen, seminars and conferenties op het gebied van nieuwe media en digitale culturen. Diverse digitale phenomenen komen aan bod zoals games, Internet, kunst en nieuwe media, interactive televisie, mobiele technologie en digitale muziek. (6)instroomprofielen/doelgroep: studenten met een bachelor. (7)betrokken disciplines: Afhankelijk van de context, hanteren wij een interdisciplinaire benadering waarin media studies, communicatie studies, cultuurstudies, filosofie, sociology, anthropologie, (kunst) geschiedenis, musicologie, gender studies, politieke wetenschappen en rechten kritisch met elkaar in verband kunnen worden gebracht. (8)reden van opname in de lijst: Onderdeel van dit mastertrack zijn de vakken Game Studies: Serious/Game/Play en Game Studies: Rules of Play, ter waarde van 7,5 ECTS. Het doel van Game Studies: Serious Game/Play is drievoudig: (a)te onderzoeken of, en zo ja, in welke mate en op wat voor manieren, digitale gaming technologieën de constructie van de persoonlijke en culturele identiteit transformeren; (b) te onderzoeken of, en zo ja, in welke mate en op wat voor manieren game design kan bijdragen to het verbeteren van leerresultaten van entertainment en serious games; en (c)te onderzoeken of, en zo ja, in welke mate en op wat voor manieren de notie spel gebruikt kan worden als een conceptueel framework voor een analyse van het gebruik van media. In Game Studies: Rules of Play concentreren studenten zich op online games zoals multiplayer online role-playing games. De studenten onderzoeken formele en informele regels van online gaming en de wijze waarop deze tot stand komen en ten eigen bate worden gehanteerd door spelers through door middel van uiteenlopende praktijken zoals vals spelen, verandering en het aannemen van rollen. Het doel is om het spelgedrag binnen het domein van complexe virtuele werelden kritisch te leren analyseren. Doel van de hele cursus is het begrip te bevorderen van thema's als playful identity, serious gaming, en van de noties spel en spelregels. Studenten moeten in staat zijn zich de literatuur op dit terrein goed en kritisch eigen te maken, deze in verband te brengen met theoretische discussies en nieuwe manieren van conceptualiseren te ontwikkelen. De cursus wordt afgesloten met een paper die aan hoge academische eisen moet voldoen Bachelor Informatica, richting Game en Mediatechnologie (1) naam instelling: Departement Informatica aan de Universiteit van Utrecht, Buys Ballotlaboratorium, Princetonlaan 5, 3584 CC Utrecht, tel ; contactpersoon: drs. Hans

17 Philippi, (2) naam opleiding: Bachelor Informatica, richting Game en Mediatechnologie 10 (3) doelstelling/focus van de opleiding: In deze opleiding leert men alle basistechnieken uit de Informatica die belangrijk zijn bij het maken van computer games en virtuele werelden, en leert men samenwerken met ontwerpers van games. (4) studiebelasting en eindtermen: Het gaat om een driejarige Bachelor. In een groot project bouwt de student met een groep van ongeveer tien studenten gedurende een half jaar een omvangrijke game. Hij doet dit samen met studenten van een grafisch lyceum. De game wordt gemaakt voor een externe opdrachtgever. Elk team krijgt een eigen kamer en een budget voor speciale apparatuur of software. In dit project kun hij alles wat hij geleerd heeft toepassen. (5) inhoud/oriëntatie programma: Gedurende het eerste studiejaar worden er in totaal acht vakken van elk 10 weken aangeboden. De student volgt dus altijd twee vakken tegelijkertijd, waarbij er een steeds specifiek gericht is op gametechnologie. Het gaat daarbij onder meer om: (a) programmeren in C#; (b) Computer Architectuur en Netwerken; (c) basisbeginselen van de logica; (d) game ontwerp waarbij onder meer wordt ingegaan op zaken als spelregels, balans, beloningsstructuren, leercurves, verhaallijnen, visueel ontwerp, en level design; (e) databases, waarbij query-talen en de basis van relationele databases worden behandeld; (f) computer graphics, waarbij wordt onder meer ingegaan op het maken van 3D-modellen en de onderliggende wiskunde rasterisatie, belichting, texture mapping, ray tracing, en shaders; en tenslotte (g) datastructuren. Tijdens het tweede en derde jaar zijn de volgende onderdelen verplicht: (h)functioneel Programmeren taal Haskell; (i) modelleren en systeemontwikkeling, waarbij onder meer wordt ingegaan op object-georiënteerde ontwerpprincipes en op de modelleertaal UML; en (j) onderzoeksmethoden op het gebied van de gametechnologie, waaronder het opzetten van experimenten, de statistische technieken die nodig zijn voor de analyse, en rapportage. In de keuzeruimte kiest de student (minimaal) vijf vakken, bijvoorbeeld: (k) driedimensionaal modelleren met Maya; (l) kunstmatige intelligentie; (m) beeldverwerking; (n) het ontwerpen van interactieve systemen vanuit gebruikersperspectief, bijvoorbeeld voor onderwijs en training; en (o) interactie-technologie. De profileringsruimte bestaat uit 45 ECTS; dat zijn typisch zes vakken, waarin het onder meer mogelijk os om een samenhangend programma (een minor) te volgen. Daarbij ligt het voor de hand een minor Game Studies te kiezen bij Geesteswetenschappen of Game Design bij de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht. (6)instroomprofielen/doelgroep: vwo-diploma met wiskunde B. (7)betrokken disciplines: informatica (programmeren, graphics, kunstmatige intelligentie, databases en netwerken), game design en game studies (geesteswetenschappelijk) Master Game and Media Technology (1) naam instelling: Departement Informatica aan de Universiteit van Utrecht, Buys Ballotlaboratorium, Princetonlaan 5, 3584 CC Utrecht, tel ; contactpersoon: drs. Hans Philippi, (2) naam opleiding: Master Game and Media Technology 11 (3) doelstelling/focus van de opleiding: Het programma Game en Media technologie richt zich op de moderne technologie die nodig is om games en multimedia applicaties te bouwen. Belangrijke onderwerpen hierbij zijn game design, pad-planning, computer graphics, animatie, fysische modellering, beeldverwerking, patroonherkenning, multimedia retrieval, en virtuele werelden. (4) eindtermen van de opleiding: het gaat om een tweejarig, Engelstalig programma van 120 ECTS, opgebouwd uit modules van 7.5 ECTS, en een experiment van 15 ECTS. De studie wordt afgesloten met een scriptie, ter waarde van 45 ECTS. (5) inhoud/oriëntatie programma: motion planning, game engine programming, computer animation, game physics, multimedia retrieval, pattern recognition, computer vision, geometric 10 Zie ook de informatie van Mark Overmars in bijlage Zie ook de informatie van Mark Overmars in bijlage

18 algorithms, geographic dataprocessing. (6)instroomprofielen/doelgroep : De opleiding is primair bedoeld voor diegenen die al een bacheloropleiding of HBO opleiding Informatica hebben afgerond. Ook studenten met een bachelordiploma in de Wiskunde, Informatiekunde of Kunstmatige Intelligentie kunnen toegelaten worden mits ze een minor Informatica gevolgd hebben. (7)betrokken disciplines: informatica (programmeren, graphics, kunstmatige intelligentie, robotica, databases en netwerken)

19 5 Opleidingen in de rest van het land 5.1. MBO-opleidingen Game Artist aan het Grafisch Lyceum Sint Lucas in Eindhoven (1) naam instelling: Grafisch Lyceum Sint Lucas, Von Flotowlaan 1, 5653 AD Eindhoven; tel , (2) naam opleiding: Game Art (3) doelstelling/focus van de opleiding: het vormgeven van games van de ontwikkeling van een spelconcept tot en met de artistieke uitwerking. Daarnaast komen audio, programmeren (Actionscripte en C#), softwarepakketten, zoals 3-D MAX en Maya en Photoshop en Flash aan de orde. Met dit geheel aan kennis en vaardigheden wordt de student in staat geacht een game te kunnen maken die aan specifieke eisen voldoet. Dit gebeurt in teamverband. Het vermogen om samen te werken is dus belangrijk. (4) eindtermen van de opleidingen: het gaat om een vierjarige BOL-opleiding met twee stages van een half jaar, resulterend afleggen van een proeve van bekwaamheid. (5) inhoud/oriëntatie programma: In het eerste jaar ligt de nadruk op het trainen en vergaren van kennis en vaardigheden, die in het tweede jaar worden toegepast en uitgebouwd. In het derde jaar staat er na een half jaar op stage bij een gamebedrijf op het programma. De eerste helft van het vierde jaar staat er opnieuw een stage bij een (ander) gamebedrijf op het programma, om vervolgens in het laatste halfjaar het examen (proeve van bekwaamheid) voor te bereiden. (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo-kaderberoepsgericht of een overgangsbewijs van klas 3 naar klas vier van het havo/vwo, beoordeling van geschiktheid en motivatie aan de hand van een portfolio en een test Media- en Game-developer aan het Grafisch Lyeceum Sint Lucas in Eindhoven (1) naam instelling: Grafisch Lyceum Sint Lucas, Von Flotowlaan 1, 5653 AD Eindhoven; tel , info@sintlucas.nl (2)naam opleiding: Vormgeven, Media- en Technologie, richting Media- en Game developer (3) doelstelling/focus van de opleiding: Een Media- of Game developer vormt de schakel tussen een creatief idee en een eindproduct. Hij is verantwoordelijk voor de technische realisatie van interactieve media van media-uitingen, zoals websites, mobiele applicaties en games. (4) eindtermen van de opleiding: Vierjarige BOL-opleiding, twee stages en een proeve van bekwaamheid (5) inhoud/oriëntatie programma: In het eerste jaar leert de student niet alleen veel over technologie, maar ook over de basis van vormgeving en leert hij samenwerken met game artists. Verder gaat hij zich specialiseren in programmeertalen, zoals PHP, en jquery. Daarnaast leert hij zelfstandig problemen op te lossen met elk platform. De aankomende game developer volgt hetzelfde basisjaar als de game artist, waarin hij bekend raakt met techniek en vormgeving voor games en interactieve media-uitingen. Zo leert hij in verschillende programmeertalen animaties om te zetten in een spel, waarbij hij zich primair richt op de integratie van grafische en audiovisuele aspecten. Later in de opleiding werkt dan hij in teamverband aan complete games voor bijvoorbeeld Android, iphone of web. Hij leert om te gaan met pakketten zoals 3D MAX en Maya, animatie, video en geluid en specialiseert zich in programmeertalen, zoals C#, Actionscript of Javascript. (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo kaderberoepsgericht, of overgangsbewijs van klas naar vier van havo/vwo, beoordeling van motivatie en geschiktheid aan de hand van een portfolio, een gesprek en de afname van een test.

20 5.1.3 Game Artist aan het Grafisch Lyceum Rotterdam (1) naam instelling: Grafisch Lyceum Rotterdam, Heer Bokelweg 255, 3032 AD Rotterdam; tel , (2) naam opleiding: mediavormgeving richting Game Art (3) doelstelling/focus van de opleiding: het vormgeven van games van de ontwikkeling van een spelconcept, uitgaande van een doelgroep tot en met de artistieke uitwerking. Daarnaast komen audio, game engines, en softwarepakketten, zoals 3-D MAX en Maya en Flash aan de orde. Met dit geheel aan kennis en vaardigheden wordt de student in staat geacht een game te kunnen maken dat aan specifieke eisen voldoet. Dit gebeurt in teamverband. Het vermogen om samen te werken is dus belangrijk. (4) studiebelasting en eindtermen: het gaat om een vierjarige BOL-opleiding met twee stages en af te ronden met een afstudeerproject (5) inhoud/oriëntatie programma: In het eerste jaar ligt de nadruk op het trainen en vergaren van kennis en vaardigheden, die in het tweede jaar worden toegepast en uitgebouwd. In het derde jaar staat er na een half jaar een stage bij een gamebedrijf op het programma. De eerste helft van het vierde jaar staat er opnieuw een stage bij een (ander) gamebedrijf op het programma, om vervolgens in het laatste halfjaar het examen (proeve van bekwaamheid) voor te bereiden. (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo-kaderberoepsgericht of een overgangsbewijs van klas 3 naar klas vier van het havo/vwo; beoordeling van geschiktheid en motivatie aan de hand van een gesprek en een test. (7) reden van opname: er wordt in de opleiding aandacht besteedt aan serious games Media- en Game-developer aan het Grafisch Lyeceum Rotterdam (1) naam instelling: Grafisch Lyceum Rotterdam, Heer Bokelweg 255, 3032 AD Rotterdam; tel , info@glr.nl (2)naam opleiding: Mediatechnologie, richting Game developer (3) doelstelling/focus van de opleiding: Een Game developer vormt de schakel tussen een creatief idee en een eindproduct. Hij is verantwoordelijk voor de technische realisatie van interactieve media-uitingen, zoals websites, mobiele applicaties en games. (4) eindtermen van de opleiding: Vierjarige BOL-opleiding (5) inhoud/oriëntatie programma: In het eerste jaar leert de student niet alleen veel over technologie, maar ook over de basis van vormgeving en leert hij samenwerken met game artists. Verder gaat hij zich specialiseren in programmeertalen. Daarnaast leert hij zelfstandig problemen op te lossen met elk platform. De aankomende game developer volgt hetzelfde basisjaar als de game artist, waarin hij bekend raakt met techniek en vormgeving voor games en interactieve mediauitingen. Zo leert hij in verschillende programmeertalen animaties om te zetten in een spel, waarbij hij zich primair richt op de integratie van grafische en audiovisuele aspecten. Later in de opleiding werkt dan hij in teamverband aan complete games voor bijvoorbeeld Android, iphone of web. Hij leert om te gaan met pakketten zoals 3D MAX en Maya, animatie, video en geluid en specialiseert zich in programmeertalen, zoals C#, Actionscript of Javascript. (6)instroomprofielen/doelgroep: minimaal vmbo kaderberoepsgericht, of overgangsbewijs van klas naar vier van havo/vwo, beoordeling van motivatie en geschiktheid aan de hand van een portfolio, een gesprek en de afname van een test. (7) reden van opname: er wordt aandacht besteed aan serious games Game Artist en Game Developer aan het Frieslandcollege in Leeuwarden (1) naam instelling : Friesland College, afdeling Media, Games & IT, FC-campus, gebouw Triangel, Julianaweg 97, 8931 AH Leeuwarden; opleidingscoördinator: Pieter Miedema, tel , p.miedema@fcroc.nl