Concept paper for the continuation of the Energy checks EC-LINC D6.2

Transcriptie

1 Concept paper for the continuation of the Energy checks An Coninx 3 februari 2014

2 Pagina: 2/12 Inleiding en situering KOMOSIE nam deel aan het project EC-LINC, Energy Checks for Low INCome households, samen met 6 andere Europese partners uit 5 landen. Het project startte op 15 april 2011 en eindigt op 15 februari Meer info op onze projectwebsite Omdat de energiescan in Vlaanderen sedert 2007 is ingebed in het sociaal energiebeleid ten aanzien van kwetsbare groepen focust deze conceptpaper op concrete aanbevelingen ter verbetering en bijsturing van de energiescans en bij uitbreiding van het sociaal dakisolatieproject (SDIP) als instrument in de strijd tegen energiearmoede. De aanbevelingen vloeien voort uit het pilootproject dat KOMOSIE opzette in het kader van EC-Linc en waarin 13 Energiesnoeiersbedrijven zich engageerden. Dit liet ons toe de instrumenten te evalueren op basis van ruim 200 dossiers. Deze concept paper situeert eerst de energiescans en SDIP als antwoord op het energiearmoedevraagstuk. Daarna worden concrete aanbevelingen en suggesties geformuleerd. Tot slot werden de belangrijkste stakeholders in kaart gebracht en zoomen we in op de financieringsnoden en bronnen. Inhoudsopgave INLEIDING EN SITUERING... 2 INHOUDSOPGAVE ENERGIEARMOEDE IN VLAANDEREN ENERGIEARMOEDE GEDEFINIEERD FACTS & FIGURES DE ENERGIESCAN ALS ANTWOORD ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE INHOUD EN DE UITVOERING VAN DE ENERGIESCAN SUGGESTIES EN AANBEVELINGEN TER VERBETERING VAN DE ENERGIESCAN HET SOCIAAL DAKISOLATIEPROJECT (SDIP) ALS ANTWOORD ALGEMENE TOELICHTING BIJ DE INHOUD EN DE UITVOERING VAN SDIP SUGGESTIES EN AANBEVELINGEN TER VERBETERING VAN SDIP STAKEHOLDERKAART TOELEIDERS (OCMW S, MAATSCHAPPELIJK WERKERS, ) ENERGIESNOEIERSBEDRIJVEN DISTRIBUTIENETBEHEERDER OVERHEID FINANCIERING FINANCIERINGSBRONNEN FINANCIERINGSNODEN Energiearmoede in Vlaanderen 1.1. Energiearmoede geinieerd Een éénduidige en duidelijke initie voor energiearmoede is er nog niet in België. Daarom wordt voorlopig meestal de initie gehanteerd die in het Verenigd Koninkrijk gebruikelijk is. Volgens die initie is een

3 Pagina: 3/12 huishouden energiearm wanneer meer dan 10% van het inkomen van een huishouden aan energie wordt gespendeerd om in de woonkamer 21 C en in de overige kamers 18 C te kunnen hebben. Energiearmoede wordt in de praktijk vaak pas zichtbaar en problematisch wanneer de bewoner betalingsproblemen krijgt om zijn rekeningen (voor energie of andere) te betalen. Zo worden evenwel belangrijke groepen huishoudens uit het oog verloren. Nl. zij die o.w.v. een beperkt budget al preventief hun energieverbruik (moeten) verminderen en zodoende hun levenskwaliteit (sterk) beperken maar hierdoor wel voorkomen dat ze hun energiefactuur niet meer kunnen betalen Facts & figures Mede doordat het begrip energiearmoede voorlopig ongeinieerd blijft in België en Vlaanderen, zijn er geen precieze gegevens beschikbaar over het aantal huishoudens die zich in een situatie van energiearmoede bevinden. Wel toont de studie energiearmoede in België aan dat het aandeel van de energieuitgaven in het totale gezinsbudget in de jaren sterk zijn toegenomen. Het kwantificeren van de diverse prioritaire doelgroepen die volgens het Energiebesluit artikel 6.4.1/8 recht hebben op een energiescan, geeft wel een zeker indicatie van de grootte van de huishoudens die zich in energiearmoede bevinden, alhoewel een onderscheid gemaakt moet worden tussen doelgroepen die zich reeds in de situatie van energiearmoede bevinden (bijv. personen met een budgetmeter, personen die voor het LAC uitgenodigd worden, personen in schuldbemiddeling ) enerzijds en doelgroepen die een verhoogd risico op energiearmoede hebben, zonder evenwel reeds in situatie van e-armoede te zitten anderzijds (bijv. beschermde klanten, personen met RVV-statuut, huurders van een woning bij een OCMW, lokaal bestuur, sociaal verhuurkantoor Hieronder vindt u het overzicht van de prioritaire doelgroepen voor de huishoudelijke energiescans in Vlaanderen en het aantal huishoudens die binnen deze doelgroep vallen. Een nuance is dat doorgaans bepaalde van deze huishoudens tot meer dan 1 doelgroep kunnen behoren. Daarom maken we geen totaalsom van de diverse doelgroepen. Dit zou immers een vertekend beeld geven. Bijv. een beschermd afnemer die een huurwoning via het sociaal verhuurkantoor huurt. Of een huishouden met een budgetmeter aardgas heeft kan ook een budgetmeter voor elektriciteit hebben. Doelgroep/categorie Aantal personen (in Bron/opmerking Vlaanderen?) 1. Beschermde klanten Gezinnen die recht hebben op de sociale maximumprijzen a Kabinet Minister Van Den Bossche elektriciteit 2. Personen voor wie een verzoek tot afsluiting van elektriciteit of voor elektriciteit, VREG, statistiek voor 2012 gas werd ingediend bij de Lokale Adviescommissie (LAC) voor aardgas 3. Personen met een actieve budgetmeter elektriciteit of aardgas voor elektriciteit VREG, statistiek voor voor aardga 4. De doelgroep van meest behoeftigen van het Fonds Ter Reductie van de globale Energiekost), nl. Personen die recht hebben op een verhoogde tussenkomst van de ziekteverzekering of het Omnio-statuut kregen ± ? Personen die in schuldbemiddeling zitten (bijv. via OCMW of CAW) en de verwarmingsfactuur moeilijk kunnen betalen. Personen in begeleiding van OCMW voor hulp voor onbetaalde facturen voor gas en elektriciteit. Personen met een jaarlijks bruto gezinsinkomen lager dan ,47 (verhoogd met 3.140,77 per persoon ten laste) 5. Huurders van een woning bij het OCMW, lokaal bestuur, sociaal verhuurkantoor 6. Huurders van een woning bij een sociale huisvestingsmaatschappij 6. Huurders met een geregistreerde huurprijs van max. 450 per maand (of 500 in centrumsteden, grootsteden, of gemeenten in Vlabinvestgebied) Personen in schuldbemiddeling of collectieve schuldregeling ± Niet gekend ± Stijging verwacht tot in komende jaren ± Stijging van 2 a woningen verwacht per jaar Niet gekend

4 Pagina: 4/12 Relatief aandeel t.o.v. totale bevolking Enkele cijfers geven een inzicht in het relatieve aandeel van energiearmoede t.o.v. de totale bevolking in Vlaanderen 1 Het % huishoudens die beleverd werden door hun netbeheerder o.w.v. betalingsproblemen bij hun commerciële leverancier bedroeg in 2010: 2,91% voor elektriciteit, 3,42% voor gas. Het % huishoudens die een uitnodiging ontvangen voor de LAC (lokale adviescommissie) in het kader van een verzoek door de netbeheerder tot afsluiting van de elektriciteits- of aardgastoevoer bedroeg in 2010: 1,11% voor elektriciteit en 1,75% voor gas. Uit recente cijfers van de FOD economie 2 blijkt dat 1 op de 10 gezinnen in België (een equivalent van ) te kampen heeft met energiearmoede. Dat betekent volgens het onderzoek dat zij moeite hebben om hun woning degelijk te verwarmen. Trends Ondanks dat het huishoudelijk energieverbruik langzaam maar zeker daalde in de afgelopen 10 jaren, is de algemene energiearmoede gestegen, vooral omwille van de stijgende energieprijzen. De diverse statistieken van de VREG geven aan dat de aantallen jaar na jaar stijgen voor bijv. het aantal huishoudens die over een actieve budgetmeter beschikken, het aantal klanten die door een netbeheerder beleverd worden enz. 2. De energiescan als antwoord 2.1. Algemene toelichting bij de inhoud en de uitvoering van de energiescan Sedert 2007 schuift de Vlaamse Overheid de energiescan naar voren als één van de instrumenten in de strijd tegen energiearmoede. Deze huishoudelijke energiescan is gratis voor bovengenoemde doelgroepen. We kunnen zeggen dat de energiescan 5 verschillende resultaatsgebieden heeft: 1. Gedrag/zuinig omspringen met energie; 2. De keuze van de juiste energieleverancier; 3. Kleine ingrepen zoals spaarlampen, spaardouchekop, timer op keukenboiler, etc.; 4. Het vervangen van energieverslindende toestellen door een energiezuinig exemplaar; 5. Structurele maatregelen aan de woning (dakisolatie, HR-beglazing, efficiënte ketel) De energiescan speelt rechtstreeks in op de eerste 3 resultaatsdomeinen en onrechtstreeks (via advies op maat) ook op de overige 2 en is dus een bijzonder zinvol instrument in de strijd tegen energiearmoede. Dankzij een wijziging aan de minimale criteria van zowel de basis- als opvolgscan wordt de impact van de energiescans en de rol die het instrument kan spelen in de strijd tegen energiearmoede nog belangrijker. Een basis energiescan omvat een eenvoudige doorlichting van de energiesituatie van de woning. De bewoner krijgt energietips, de premies worden overlopen, een leveranciersvergelijking voor gas en/of elektriciteit wordt uitgevoerd en er wordt een pakket energiebesparende maatregelen. Naast deze basisscan zijn er ook nog 2 types van opvolgtrajecten mogelijk. De inhoud van de OSt1 is vanaf 1 februari 2014 grondig gewijzigd zodat deze scan een traject is geworden op maat van de kwetsbare doelgroep. Hiermee wordt al deels ingespeeld op de behoefte van langduriger trajecten voor de doelgroep. In de OSt1 worden minstens 4 van de 6 modules toegepast. De 6 modules zijn: 1. Het actief begeleiden van de bewoner bij het overschakelen naar een nieuwe energieleverancier 2. De uitvoering van tijdsintensieve kleine energiebesparende maatregelen 3. Toelichten van sociale rechten en energiepremies 4. Evaluatie en herhaling van de tips uit de basisscan 5. Onderzoek na vaststelling van abnormaal verbruik 6. Controle van de energiefactuur 1 Rapport van de VREG van 31 mei 2011 met statistieken m.b.t. huishoudelijke afnemers i.k.v. art. 5.7/1. van het Energiebesluit.: 2 Cijfers uit huishoudbudgetonderzoek FOD financiën, 2010

5 Pagina: 5/12 De opvolgscan type 2 (OSt2) kan worden toegepast bij woningen waar geen dakisolatie, dubbele beglazing of energiezuinige ketel aanwezig is maar waar de bereidheid aanwezig is om deze ingrepen te laten uitvoeren. Deze opvolgscan omvat een begeleiding van het huishouden in het proces om dakisolatie, superisolerende beglazing of een efficiënte ketel te installeren. In meer dan 75% van de Vlaamse gemeenten zijn Energiesnoeiers (ES) de uitvoerders van de energiescans. De grote troef van de sociale economie als partner voor de uitvoering van de huishoudelijke energiescans is hun laagdrempeligheid. Het bereik van/de toeleiding naar de kwetsbare huishoudens blijft wel een aandachtspunt. Eens de ES toegang hebben tot de adressen, kunnen ze wel op een zeer toegankelijke en laagdrempelige manier inspelen op de doelgroep Suggesties en aanbevelingen ter verbetering van de energiescan INHOUD EN TRAJECT Het pilootproject en de evaluatie ervan wijzen uit dat de energiescan effectief is en zeker een impact heeft op de energiefactuur. De grote meerderheid van de begunstigden werd in de praktijk aangezet tot gedragsverandering en erkennen de impact die ze zelf hebben. Bovendien is de tevredenheid relatief hoog. Toch zijn er diverse mogelijkheden en suggesties om de energiescans nog effectiever te maken, vooral in functie van de kwetsbare doelgroep waarop hij nu uitsluitend gericht is. Een groot deel van de ES vindt het belangrijk om meer langdurige begeleiding te kunnen geven na de energiescan. De wijzigingen aan het traject basis- opvolgscan die sinds 2014 zijn doorgevoerd, komen deels tegemoet aan die vraag. Toch is er voor de meest kwetsbare groepen nood aan intensievere, langduriger trajecten op maat om blijvende gedragsverandering en besparing te realiseren. De kracht van herhaling mag zeker bij deze doelgroep niet onderschat worden. HULPMIDDELEN EN INFO VOOR ENERGIESCANNERS De wijzigingen aan de energiescans zijn zeker gunstig in die zin dat duidelijk inspanningen worden geleverd om het traject inhoudelijk aan te passen aan de doelgroep waarop het gericht is. Toch merken we dat op dit moment de voorwaarden om deze energiescans in te vullen en volgens de vooropgestelde kwaliteit uit te voeren nog niet altijd zijn ingevuld: De V-test is onderdeel geworden van de basisscan en het opvolgen van abnormaal verbruik onderdeel van de OSt1. De praktijk leert dat vaak geen energiefactuur aanwezig is tijdens de scan waardoor de uitvoering van deze modules in het gedrang komt. Om daaraan tegemoet te komen en de mogelijkheden te creëren om deze stappen te kunnen uitvoeren, is het belangrijk dat energiescanners rechtstreeks bij de DNB de verbruiksgegevens kunnen raadplegen. Dit gebeurt bij voorkeur via een rechtstreeks telefoonnummer en contactpersoon waarlangs de verbruiksgegevens rechtstreeks worden doorgegeven. Het monitoren van mogelijks energieverslindende toestellen veronderstelt het gebruik van energiemeters of gelijkaardige monitoringstools (bijv. plugwise). Elk scanbedrijf moet dus voldoende energiemeters ter beschikking hebben om bijv. over in periode van 2 weken OSt1 te kunnen uitvoeren bij verschillende huishoudens. Het is de verantwoordelijkheid van de DNB om deze nood in te vullen gezien de DNB de voorwaarden moet scheppen waaronder de scanbedrijven aan de minimale criteria kunnen voldoen. OPLEIDING VOOR ENERGIESCANNERS Voorlopig is de opleiding voor energiescanners veelal gericht op technische vaardigheden. Die zijn belangrijk maar zeker niet de enige competenties waarover een energiescanner moet beschikken. Met name sociale en communicatieve vaardigheden worden belangrijker. Alsook een zekere sociale draagkracht bij de energiescanner die dagelijks geconfronteerd wordt met soms schrijnende armoedesituaties. Een (aanvullende) opleiding voor energiescanners gericht op deze bijkomende soft skills is met andere woorden onmisbaar. In een gelijkaardig project in Duitsland (de StrumSparCheck) krijgen energiescanners zelfs een opleiding van 1 week, specifiek gericht op communicatievaardigheden t.a.v. de doelgroep. De realiteit waarin energiescanners moeten werken verandert snel. Bijna jaarlijks worden premies aangepast, wijzigen sociale rechten t.a.v. de doelgroep, etc. Een eenmalige opleiding tot energiescanner is daarom vaak niet voldoende om de technische kennis op een voldoende hoog niveau te houden. Het is daarom aangewezen dat energiescanners ifv continue bijscholing de mogelijkheid krijgen om de opleiding meerdere keren te volgen en/of een aanvullende opleiding te kunnen volgen.

6 Pagina: 6/12 HET SPAARPAKKET Tijdens de basis- en opvolgscan kan een spaarpakket ter waarde van 20 worden geplaatst. De te installeren maatregelen hebben zeker en vast hun effect. Toch is het nodig het spaarpakket op regelmatige basis te evalueren om te zoeken hoe de samenstelling ervan kan verbeterd worden: Spaarlampen worden steeds minder relevant door het verbod op de verkoop van gloeilampen. Tegelijkertijd worden reflectorlampen/ledlampen relevanter. De uitbreiding van het gamma van kleine maatregelen, bijv. naar extra waterbesparende materialen is zinvol. Dat al tijdens de basisscan een uitgebreider pakket geplaatst kan worden, is alvast een stap in de goede richting. DE TOELEIDING Een goede samenwerking tussen energiescanbedrijven en intermediairen is van essentieel belang voor het welslagen van het project. Toeleiders die direct contact hebben met bepaalde deelcategorieën moeten op een eenvoudige manier adressen kunnen doorgeven aan de uitvoerders van de energiescan. De doorbraak die er eind 2013 gekomen is en waardoor scanbedrijven mits afsluiten van een overeenkomst aanspraak kunnen maken op de adressen beschikbaar bij de DNB, is in dit kader een grote sprong vooruit. Ook met andere toeleiders zouden er gelijkaardige overeenkomsten gesloten/samenwerkingen geïnitieerd kunnen worden. Bijkomende communicatie-inspanningen blijven belangrijk om de doelgroep te bereiken. De energieconsulenten van de ES zullen hiervoor heel wat inspanningen doen. Opnieuw staat of valt het welslagen van deze inspanningen wel met een goede samenwerking met toeleiders die de kanalen hebben om de boodschap tot bij de doelgroep te krijgen. We denken bijv. aan het ruim verspreiden van het telefoonnummer, het publiceren van artikels, afficheren van posters,. Nu de energiescans zijn voorbehouden voor kwetsbare doelgroepen, komen energiescanners regelmatig in complexe situaties terecht. Het is daarom nuttig en nodig dat de energiescanners extra informatie krijgen (van toeleiders) in verband met de sociale en woonsituatie van de klanten. De tools om dit op een gebruiksvriendelijke manier te organiseren moeten worden voorzien. We denken dan bijv. aan het toevoegen van energiefacturen of andere extra gegevens aan het aanvraagformulier via en Los van externe toeleiders kunnen ook energiescanbedrijven zelf de toeleiding optimaliseren. We leren immers dat het feit dat de energiescan gratis is en dat er een gratis spaarpakket wordt geplaatst de belangrijkste motivatie is van klanten om een energiescan aan te vragen. Het is dus belangrijk dat scanbedrijven dit goed benadrukken bij het werven van klanten (bijv. bij het telefonisch contacteren van de adressen die ter beschikking worden gesteld via de netbeheerders). Ook het effect van mond-aan-mond reclame blijkt groot te zijn. De zichtbaarheid van de ES indien er in wijken met meerdere doelgroepen wordt gescand is daarom ook zeer belangrijk. Op die manier wordt namelijk de nieuwsgierigheid en interesse opgewekt. SYNERGIËN MET AANVERWANTE MAATREGELEN Vanaf 1 juni 2014 zijn ook de watermaatschappijen verplicht een gratis waterscan aan te bieden aan beschermde afnemers. Hoewel deze waterscan sterk aansluit bij de huishoudelijke energiescan (zowel qua inhoud als qua doelgroep), wordt samenwerking vanuit het beleid niet aangemoedigd waardoor er in de praktijk kansen worden gemist. Niet alleen wordt zo de beschikbare kennis en expertise bij energiescanners (laagdrempelig advies aan kwetsbare huishoudens en installatie kleine maatregelen) niet benut, ook gaan mogelijke voordelen op vlak van het kosten-efficiënt organiseren van de huishoudelijke energie- en waterscan helemaal verloren. 3. Het sociaal dakisolatieproject (SDIP) als antwoord 3.1. Algemene toelichting bij de inhoud en de uitvoering van SDIP Sinds 2012 organiseert en ondersteunt de Vlaamse Overheid het Sociaal dakisolatieproject. Dit project moet een hefboom zijn voor grotere energiebesparende investeringen voor de meest kwetsbare doelgroepen op de

7 Pagina: 7/12 private huurmarkt. Uit onderzoek 3 blijkt immers dat energiearmoede in de hand wordt gewerkt doordat de meest kwetsbare huishoudens in de minst aangepaste woningen wonen. Met SDIP worden de pijlen uitdrukkelijk gericht op de huurmarkt omdat in deze groep de laagste investeringsbereidheid is, wegens de zogenoemde split-incentive. SDIP houdt in dat wanneer eigenaars die op de private huurmarkt een woning verhuren aan personen die tot de prioritaire doelgroep behoren, het dak van die woning laten isoleren, zij daarvoor een premie kunnen krijgen van 23/m². Voorwaarde is wel dat het proces begeleidt wordt door een projectpromotor. De premie dient met andere woorden ook als compensatie voor de kosten en de tijd voor de begeleiding. De projectpromotor ontlast de eigenaar en de huurder van de administratieve rompslomp en praktische beslommeringen. Hij/zij faciliteert afspraken en verzorgt de contacten met eigenaar en huurder, stelt een vakbekwame aannemer aan, vraagt de premie aan, doet een kwaliteitscontrole, etc. In ruil voor de begeleiding en de extra hoge premie engageert de eigenaar zich om: De huurprijs niet te verhogen als gevolg van de isolatiewerken Het huurcontract niet op te zeggen voor het einde van de contractueel bepaalde huurperiode Een eventueel restbedrag voor de uitvoering van de werken te financieren Verspreid over heel Vlaanderen treden 16 ES-bedrijven op als projectpromotor. Sommigen onder hen voeren zelf ook isolatiewerken uit, anderen werken voor de uitvoering van de werken samen met externe aannemers. De meeste ES-bedrijven die optreden als promotor combineren de twee: ze voeren zelf de eenvoudige isolatiewerken uit aan hellende daken en zoldervloeren en doen een beroep op externe aannemers voor de meer complexe werken Suggesties en aanbevelingen ter verbetering van SDIP DE MAATREGEL Er zijn een aantal knelpunten eigen aan SDIP zelf waardoor de maatregel voorlopig nog niet tot het verhoopte resultaat heeft geleid 4. In de praktijk zien we dat de SDIP premie vnl. een impuls heeft gegeven voor het isoleren van zoldervloeren en eenvoudige hellende daken. Voor deze meer eenvoudige werken is de premie van 23 inderdaad vaak een voldoende stimulans om over te gaan tot de uitvoering van de werken. Voor meer complexe werken blijkt de hoogte van de premie niet toereikend. Wanneer er bijv. sprake is van een plat dak of er moeten grondige dakrenovatiewerken gebeuren alvorens het dak goed geïsoleerd kan worden, lopen de kosten al snel op. Voor die daken werkt een premie van 23/m² niet voldoende stimulerend. Hieraan kan tegemoet gekomen worden door bijv. een getrapte premie ifv de complexiteit van de werken, de mogelijkheid om ook voor huurwoningen een renovatiepremie aan te vragen of strengere maatregelen t.a.v. eigenaars die geen inspanningen leveren. De doelgroep voor SDIP is bewust afgebakend tot de groep van kwetsbare huurders omdat hier het probleem van de split incentive speelt en er daarom van wordt uitgegaan dat deze woningen zullen achterblijven. Toch zal dit niet voldoende zijn om effectief de doelstellingen van het ERP 2020 te realiseren. Naast personen in kwetsbare posities die noodgedwongen een woning huren, zijn er ook heel wat eigenaars in een maatschappelijk kwetsbare positie. Zij genieten niet van het belastingsvoordeel voor dakisolatie en hebben zonder extra stimulerende maatregelen onvoldoende middelen om te investeren in hun woning. Het risico is dus dat net deze groep in de minst aangepaste woningen blijft wonen en daardoor ook verder verzeilen in energiearmoede. Het is belangrijk dat het proces waar mogelijk zo veel mogelijk vereenvoudigd wordt. Zo kan bijv. het aanvraagformulier geëvalueerd worden, transparantie gecreëerd worden in de doelgroepomschrijving t.a.v. eigenaars (cfr. uitbreiding doelgroep naar huurders met een geregistreerde huurprijs van max. 450), etc. Elke partij die dit wenst kan projectpromotor SDIP worden. Zo wordt een belangrijk conflict in de hand gewerkt tussen de taken die de projectpromotor op zou moeten nemen en het belang dat een aannemer heeft om de werken te kunnen uitvoeren. Een projectpromotor moet immers instaan voor de nodige kwaliteit. Tegelijkertijd hebben aannemers die de werken willen uitvoeren er alle belang bij dat de offerte die ze indienen 3 Toelichting resultaten van het huishoudbudgetonderzoek FOD financiën, De minister van energie stelde als doel om in SDIP dossiers te laten uitvoeren. Die doelstelling werd niet gehaald.

8 Pagina: 8/12 laag is. En dat gaat soms ten koste van de kwaliteit. Dit probleem stelt zich niet wanneer ES de werken uitvoeren gezien zij werken volgens het kwaliteitskader van KOMOSIE en opgevolgd worden door de isolatiecoach van VDAB. Indien er bij aannemers die niet volgens bepaalde kwaliteitsrichtlijnen moeten werken geen extra toezicht is op de kwaliteit (door een externe projectpromotor) dreigt de prijs te primeren op de kwaliteit. Een voorbeeld: een aannemer maakt offerte op voor de uitvoering van dakisolatie met harde isolatieplaten op de kepers, zonder daarbij isolatie te voorzien tussen de kepers. Volgens algemeen geldende kwaliteitsvereisten is dit uit den boze. De projectpromotor vraagt daarom aan de aannemer om een nieuwe offerte op te maken waarin dit wel voorzien wordt. Dankzij de projectpromotor kunnen de offertes dus op een objectieve manier vergeleken worden. Doordat er geen minimale kwaliteitsvereisten worden voorgeschreven en er nauwelijks controle is op de kwaliteit van uitvoering van de werken, dreigen sommige werken m.a.w. niet volgens de nodige basiskwaliteit te worden uitgevoerd. DE UITVOERDER Ook de manier waarop de projectpromotoren georganiseerd zijn en/of zich in het kader van dit project moeten organiseren, bepaalt mee het succes van de SDIP maatregel. Hoe meer deeltaken van SDIP en dakisolatie in eigen beheer gebeuren of hoe meer partners ingebed zijn in de eigen organisatie, hoe vlotter de samenwerking. De samenwerking met externe aannemers verloopt immers niet altijd heel eenvoudig. Redenen daarvoor zijn een lage respons op offertevragen, complexere financieeladministratieve afhandeling van de premie, etc. We zien dat projectpromotoren die zelf ook isolatiewerken uitvoeren, beduidend meer SDIP dossiers afhandelen dan zij die zelf niet of minder isoleren. Dit heeft te maken met: Het feit dat de extra administratie voor promotoren die zelf ook isoleren eerder beperkt is. Enkel het premieaanvraagformulier is uitgebreider en de offerte moet overeengekomen worden met de verhuurdereigenaar i.p.v. met de bewoner. Het feit dat ES die via sociale tewerkstelling tewerkgesteld zijn binnen de organisatie via de uitvoering van isolatiewerken in het kader van SDIP aan de slag kunnen. Dit is minder het geval indien SDIP dossiers enkel administratief werk met zich meebrengen en minder uitmonden in concrete opdrachten. Deze factoren hebben ook een impact op de mate waarin de SDIP activiteit binnen de organisatie wordt uitgebouwd als kernactiviteit. Regelmatige uitwisseling van ervaringen en best practices tussen projectpromotoren waarin aandacht is voor de drempels (bijv. samenwerking met externe reguliere aannemers) en waardoor kleinere SDIP promotoren kunnen leren van de grotere, versterkt de positie van de sector. Afhankelijk van de beschikbare tijd en middelen kan KOMOSIE hierin een ondersteunende rol opnemen. TOELEIDING EN PARTNERS Tenslotte is toeleiding en samenwerking met intermediairen een cruciale succesfactor. Ook voor SDIP zou er een vlotte doorstroom van adressen moeten zijn dankzij samenwerking op lokaal en bovenlokaal niveau. Daarnaast zijn er specifiek voor SDIP ook grotere communicatie-inspanningen nodig op Vlaams niveau. En dit rechtstreeks naar de doelgroep maar vooral ook naar eigenaars en intermediairen met een doorverwijsrol. De SDIP maatregelen is op dit moment immers onvoldoende gekend bij de doelgroep. Dat geldt eveneens voor de risico s die eigenaars lopen die onvoldoende inspanningen leveren (cfr. strafpunten vanaf 2015, onbewoonbaar vanaf 2020). De onbekendheid bij eigenaars staat een grote stijging van het aantal SDIP dossiers in de weg. De energieconsulenten van de ES zullen daarom de komende jaren ook inspanningen leveren om dit te verbeteren. Zij kunnen dit evenwel niet zonder de steun van partners op Vlaams en (boven)lokaal niveau. 4. Stakeholderkaart Naast uitvoerders en opdrachtgevers zijn er verschillende andere stakeholders betrokken in het verhaal van de energiescans en SDIP. Zij hebben elk hun eigen verantwoordelijkheden en belangen bij een goed functioneren van de maatregelen.

9 4.1. Toeleiders (OCMW s, maatschappelijk werkers, ) VERANTWOORDELIJKHEDEN Pagina: 9/12 Een belangrijk aandachtspunt is de toeleiding van adressen. De doelgroep vindt vaak zelf niet de weg tot de dienstverlening waar hij recht op heeft. Het is daarom belangrijk dat toeleiders die rechtstreeks in contact staan met de doelgroep hen doorverwijzen naar de ES/uitvoerders van de energiescan/sdip. Afhankelijk van de subdoelgroep, staan een of meerdere toeleiders rechtstreeks in contact met de begunstigde huishoudens. Deze toeleiders moeten maximaal ondersteund en gestimuleerd worden om mensen te informeren over het aanbod van de gratis huishoudelijke energiescan en hen door te verwijzen. De toeleiding kan opgenomen worden in enkele standaardprocedures van de toeleider in kwestie en verloopt het best via een rechtstreeks contact tussen het energiescanbedrijf en de toeleider. Het overzicht hieronder toont per doelgroep welke toeleider een rechtstreekse link heeft met de subgroep: Doelgroep/categorie Toeleider met toegang tot de doelgroep 1. Beschermde klanten Gezinnen die recht hebben op de sociale maximumprijzen elektriciteit DNB OCMW 2. Personen voor wie een verzoek tot afsluiting van elektriciteit of gas werd ingediend bij de Lokale Adviescommissie (LAC) DNB OCMW 3. Personen met een actieve budgetmeter elektriciteit of aardgas DNB OCMW 4. De doelgroep van meest behoeftigen van het Fonds Ter Reductie van de globale Energiekost), nl. Personen die recht hebben op een verhoogde tussenkomst van de mutualiteiten ziekteverzekering of het Omnio-statuut kregen Personen die in schuldbemiddeling zitten (bijv. via OCMW of CAW) en de verwarmingsfactuur moeilijk kunnen betalen. OCMW CAW Personen in begeleiding van OCMW voor hulp voor onbetaalde OCMW facturen voor gas en elektriciteit. Personen met een jaarlijks bruto gezinsinkomen lager dan ,47 (verhoogd met 3.140,77 per persoon ten laste) OCMW armoedeverenigingen 5. Huurders van een woning bij het OCMW, lokaal bestuur, sociaal verhuurkantoor of sociale huisvestingsmaatschappij OCMW SVK/SHM 6. Huurders met een geïndexeerde huurprijs van max. 450 per maand (of 500 in centrumsteden, grootsteden, of gemeenten in Vlabinvestgebied) Eigenaarssyndicaten Huurdersbonden SUCCESFACTOREN Om te ondersteunen dat toeleiders maximaal samenwerken met ES en doelgroepen systematisch toeleiden naar de energiescan, is het belangrijk dat die toeleiding op een eenvoudige manier kan gebeuren. Hiertoe kan gebruik gemaakt worden van het standaard aanvraagformulier van ES of van het aanvraagformulier voor toeleiders op en Om deze tools gebruiksvriendelijker en bruikbaarder te maken is het aangewezen een mogelijkheid te voorzien om extra informatie toe te voegen aan de aanvraag. Een degelijke terugkoppeling van ES naar de toeleider zorgt ervoor dat het vertrouwen groeit en de toeleider ook de meerwaarde van de energiescan of ruimer de ES kan inschatten. Het ES-bedrijf rapporteert m.a.w. idealiter over elk dossier dat werd doorgegeven door een bepaalde toeleider. Dit moet zeker niet via ingewikkelde formulieren. Vaak volstaat een standaard checklist van 1 A4 of zelfs een korte mail. Deze eenvoudige maar systematische manier van rapporteren maakt dat een toeleider gestimuleerd wordt om adressen door te (blijven) geven. VOORDELEN VOOR DE TOELEIDER Heel wat cliënten van toeleiders kampen met energieproblemen. Dit is echter veelal niet de expertise van bijv. de betrokken maatschappelijk werker en in de multiproblematiek van de bewoner ook niet de eerste prioriteit voor de toeleider. Toch kan het voor de doelgroep een belangrijke hulp betekenen. Dat

10 Pagina: 10/12 professionele energiescanners een energiescans kunnen uitvoeren is zowel ontlastend voor de toeleider als voor de doelgroep zelf. Elk OCMW krijgt middelen ter beschikking van het energiefonds. Zij zetten die middelen vaak in om tussen te komen in de betaling van achterstallige facturen (curatieve aanpak). Er wordt echter in toenemende mate gevraagd aan de OCMW s om de middelen uit het energiefonds preventief in te zetten. De energiescan, SDIP en een eventueel aanvullend aanbod van de ES zijn dan geschikte instrumenten. Bewoners/cliënten worden gesensibiliseerd over de impact die ze zelf hebben op hun energieverbruik en verzeilen niet in een passieve houding Energiesnoeiersbedrijven VERANTWOORDELIJKHEDEN Milieuondernemingen in de sociale economie (ES-bedrijven) zijn een ideale partner voor de uitvoering van de huishoudelijke energiescans. Zij hebben dan wel de verantwoordelijkheid om: De energiescans op een kwalitatief hoogstaande en organisatorisch laagdrempelige manier te organiseren. Ze worden hiervoor ondersteund door de koepel KOMOSIE vzw die op regelmatige basis uitwisseling van ervaringen voorziet, tools ontwikkelt en ter beschikking stelt, etc. Ook de ES-bedrijven zelf hebben de verantwoordelijkheid om als nodig aanvullende opleiding te organiseren voor medewerkers of de noden daartoe minstens te signaleren bij de DNB/KOMOSIE. Een samenwerking/partnerschap uit te bouwen met toeleiders en dit ook warm te houden. Dit kan door een degelijke terugkoppeling over de energiescans, een jaarlijks overleg, etc. o De ES-bedrijven kunnen in dit kader een modelovereenkomst afsluiten met de gemeenten en OCMW s. Die overeenkomst bevat modaliteiten over toeleiding en rapportering en ondersteunt het partnerschap. VVSG ondersteunt dat OCMW s en gemeenten deze overeenkomsten afsluiten met het ES-bedrijf. o De ES-bedrijven gaan het engagement aan om te rapporteren over de aanpak van de adressen die ze krijgen via de DNB. Bij voorkeur nemen ze dat engagement ook op t.a.v. andere toeleiders. VOORDELEN VOOR HET ES-BEDRIJF De energieniche biedt heel wat mogelijkheden voor sociale tewerkstelling. Dit beperkt zich niet enkel tot de huishoudelijke energiescan maar bijv. ook aanverwante activiteiten in de energieniche zoals het plaatsen van dakisolatie, het uitvoeren van een uitgebreid pakket kleine energiebesparende maatregelen, etc. Het uitbouwen van sociale tewerkstelling binnen de energieniche gericht op kwetsbare doelgroepen vereist wel een grote investering in het aangaan van partnerschappen en het warm houden van de samenwerking met belangrijke toeleiders Distributienetbeheerder In Vlaanderen behoren de huishoudelijke energiescans tot de sociale openbare dienstverplichtingen van de DNB, Eandis en Infrax. VERANTWOORDELIJKHEDEN De netbeheerders hebben een verantwoordelijkheid om de voorwaarden te scheppen om de energiescans op een kwalitatief hoogstaande wijze uit te voeren. Zij hebben een rol in het organiseren van kwalitatieve opleiding en het ter beschikking stellen van de nodige tools (bijv. energiemeters, meterkaarten, kleine maatregelen, software, rapportagetools, etc.) opdat de energiescanbedrijf de energiescans kunnen invullen volgens de vooropgestelde minimale criteria. Dit zou de ES-bedrijven ook in staat moeten stellen om de scans en SDIP uit te voeren binnen een professioneel kader. D.w.z. dat de DNB de ES-bedrijven ook in staat moet stellen om met intermediairen samen te werken ifv toeleiding (door bijv. een aanvraagformulier te voorzien op of en een degelijke rapportagetool in de software). De netbeheerder is ook een toeleider. Ze hebben toegang tot enkele belangrijke doelgroepcategoriën (zie eerder). Dankzij het besluit dat eind 2013 werd goedgekeurd, kunnen DNB adresgegevens van de bij hen gekende doelgroepen doorgeven aan de scanbedrijven en SDIP promotoren die hierover een overeenkomst afsloten met de DNB. Belangrijk is dat deze gegevenstransfer op een voor de betrokken partijen gebruiksvriendelijke en bruikbare manier gebeurt. D.w.z.:

11 Pagina: 11/12 o De DNB staat in voor het samenstellen van zo volledig mogelijke lijsten met zo maximaal mogelijke contactgegevens. o De gegevens bevatten waar mogelijk extra relevante informatie voor de uitvoering van de energiescans. Met name de aanduiding van de doelgroepcategorie beschermde afnemer is belangrijk in functie van de uitvoering van module 3 van OSt1 en de toelichting van de premieregeling in de basisscan. Om de gegevenstransfer zo vlot mogelijk te laten verlopen, werkte KOMOSIE in samenspraak met de DNB, VEA en de ES een model adressenflow uit. VOORDELEN VOOR DE NETBEHEERDER De netbeheerder voldoet met beperkte inspanningen aan de aan hem opgelegde sociale openbare dienstverplichtingen van de Vlaamse Overheid. De energiescan en SDIP zorgen ervoor dat er: o Minder klanten gedropt worden door hun commerciële leverancier o Meer gedropte klanten terug kunnen overschakelen naar een commerciële leverancier 4.4. Overheid Ook de (Vlaamse) overheid heeft natuurlijk belangen en verantwoordelijkheden m.b.t. de maatregelen energiescan en SDIP. Zij voorziet het nodige budget en legt eventuele bijkomende bepalingen op inzake de te nemen initiatieven teneinde de prioritaire doelgroep te bereiken. Ook op vlak van communicatie en sensibilisering draagt de Vlaamse Overheid een belangrijke verantwoordelijkheid. Als we bijv. vaststellen dat heel wat eigenaars onvoldoende op de hoogte zijn van de sancties die hen te wachten staan indien ze geen initiatief nemen om hun woning energiezuiniger te renoveren, is het een opdracht van de overheid om ervoor te zorgen dat deze boodschap de doelgroep bereikt. 5. Financiering 5.1. Financieringsbronnen De opdrachtgevende overheid is verantwoordelijk voor de financiering van de huishoudelijke energiescans. Er wordt voor de uitvoering van de energiescans door de Vlaamse Overheid een forfaitaire vergoeding van 200 per uitgevoerde energiescan voorzien voor de DNB. Deze vergoeding is incl. spaarpakket t.w.v. gemiddeld 20 per scan. Voor de uitvoering van SDIP wordt door de Vlaamse Overheid aan de elektriciteitsdistributienetbeheerder een vergoeding toegekend. De minister bepaalt de manier waarop de vergoeding wordt berekend, evenals de hoogte van de vergoeding Financieringsnoden ENERGIESCANS Het is van groot belang dat de energiescan gratis is voor de begunstigde, kwetsbare huishoudens. Naarmate de energiescans meer en meer toegespitst worden op kwetsbare huishoudens en de minimale criteria wijzigen in functie van een aanpak die meer en meer op maat is van de doelgroep, worden de financieringsnoden wel groter. Dit heeft te maken met: Het is moeilijker om bij de doelgroep binnen te geraken. Dit leidt tot meer dead-ends zonder vergoeding. Eens toegang tot het huishouden verworven is, vraagt het huisbezoek extra tijd omdat de scanner bij de doelgroep trager doorheen de informatie moet gaan tijdens de energiescan en tijd moet nemen om een vertrouwensband met de bewoner(s) te creëren. De ES-bedrijven doen zelf heel wat extra inspanningen om de doelgroep te bereiken. Zij bezoeken persoonlijk de talrijke potentiële doorverwijzers en geven infosessies rechtstreeks aan de doelgroepen of voor de medewerkers die contact hebben met de doelgroep (bvb. maatschappelijk werkers van OCMW s). De wijzigingen in de initie van de basisscan en OSt1 vergen heel wat extra tijd van de scanners. De nieuwe basisscan omvat bijv. 2 bijkomende modules en de mogelijkheid voor plaatsing van 8 kleine e-

12 SDIP CONCEPT FOR CONTINUATION OF THE ENERGY CHECKS Pagina: 12/12 besparende materialen i.p.v. 4 terwijl de OSt1 volledig in functie staat van een optimale begeleiding van de doelgroep. Dit vraag bijkomende competenties en zeker ook meer tijd dan de opvolgscan zoals die tot op heden gekend is. Zoals gezegd is de premie voor SDIP van 23/m² voldoende hoog om een stimulerend effect te realiseren voor het isoleren van zoldervloeren en eenvoudige hellende daken. De premie is echter ontoereikend om ook eigenaars van woningen waar complexere werken nodig zijn aan te zetten om over te gaan tot een investering. Dat is bijv. bij platte daken of daken waar grotere dakrenovatiewerken nodig zijn alvorens er geïsoleerd kan worden. In die gevallen is het hogere premie nodig, wil deze echte een stimulerend effect genereren. De premie is enerzijds een tegemoetkoming voor de tijd en kosten voor de begeleiding door de projectpromotor en anderzijds een extra hoge stimulans voor eigenaars. Deze constructie brengt een aantal aandachtspunten met zich mee: Het is belangrijk dat steeds duidelijk gecommuniceerd wordt dat de premie niet integraal wordt door gestort naar de eigenaar van de woning maar dat een deel ervan naar de projectpromotor vloeit. Dossiers die afgebroken worden vóór de werken zijn uitgevoerd, zijn niet kosteloos voor de projectpromotor. In die gevallen levert hij/zij dus veel onbezoldigd werk. Idealiter wordt er daarom ook een gedeeltelijke premie voorzien voor dossiers die niet volledig worden afgerond of wordt een onderscheid gemaakt tussen een premie voor de begeleiding en een premie voor de uitvoering van de werken.