Spuiforum bouwen aan de toekomst van Den Haag

Transcriptie

1 Spuiforum bouwen aan de toekomst van Den Haag Den Haag, 30 juli 2015 OPINIE door Bob-Willem van Hooft en Geert Janssen - Op woensdag 14 juli jongstleden is het volgende hoofdstuk aangebroken in de discussie over de toekomst van het Spuikwartier, met de presentatie van het winnende schetsontwerp voor het nieuwe Spuiforum. Zoals verwacht luidde de presentatie hiervan tot een nieuw hoofdstuk in de nog altijd hoogoplopende discussies over de invulling van deze markante plek in Den Haag. Hergebruik van de bestaande theaters of volledige sloop en nieuwbouw? Discussies over het benodigde budget en getwist over de juiste architectuur en schaal van het gebouw. Het is natuurlijk niet vreemd dat de inwoners van Den Haag zich roeren om dit project, want het wordt een markant gebouw voor de stad Den Haag dat hopelijk langer mee gaat dan de slechts 27 jaar die de huidige theaters hebben gefunctioneerd (wat al langer was dan oorspronkelijk bedacht). We vragen ons serieus af of er in het hele proces de juiste vragen gesteld worden die leiden tot een ruimtelijke structuur die recht doet aan de historie van het Spuikwartier. Over het door de jury geselecteerde plan van Jo Coenen & Herman Hertzberger wordt veel gediscussieerd via verschillende (social) media. Echter, over het belang van dit stukje Den Haag in de stedenbouwkundige structuur van de stad horen we niemand. We vragen ons serieus af of er in het hele proces de juiste vragen gesteld worden die leiden tot een ruimtelijke structuur die recht doet aan de historie van het Spuikwartier. Een ruimtelijk ontwerp dat leidt tot een versterking van de belangrijke scharnierfunctie die het plangebied vervult als koppeling tussen het Centraal Station en de historische binnenstad. Hoe voorkomen we dat we nu een gebouw neerzetten dat over 10 jaar gruwelijk in de weg staat? Immers, de beslissingen die nu worden genomen hebben invloed op de ontwikkeling van de stad op de lange termijn. foto boven. Presentatie van het winnende ontwerp van Coenen-Hertzberger door wethouder Joris Wijsmuller, op 14 juli 2015 in Den Haag (foto: B.W. van Hooft)

2 Spuikwartier van oud havengebied tot cultureel centrum Om de opbouw en structuur van het Spuiplein met de omliggende bebouwing en infrastructuur te kunnen begrijpen is het noodzakelijk terug te gaan in de tijd. Want de suboptimale plek die het nu is, is de resultante van de ontwikkeling van dit stuk stad en van verschillende (niet of gedeeltelijk) gerealiseerde stadsvernieuwingsplannen die door de jaren heen zijn gemaakt. In de 14e en 15e eeuw groeide de stad Die Haghe (zoals Den Haag toen nog heette) snel. Er brak een periode van grote welvaart aan, mede door de aanleg van een haven ter bevoorrading van de stad vanuit Delft en Leiden. Aan de Voldersgracht werd het eerste haventje in gebruik genomen, maar deze werd al snel te klein waardoor er nieuwe havens zijn gegraven langs de in gegraven Trekvliet richting Delft. De sloten die hier toen al lagen vormden later de basis voor het grachtensysteem van het Spuikwartier. Zo was er in 1597 al sprake van de Middel Gragt, die later in de 17e eeuw werd omgedoopt tot de Schedeldoekshaven. Door de snelle groei was er ook behoefte aan nieuwe huizen, waartoe er in het Spuikwartier, rond de binnenhavens aldaar, een nieuwe wijk voor handelaren en arbeiders ontstond. Naast een handelsfunctie had het Spuikwartier ook al vroeg een culturele functie. Er zaten onder andere diverse hotels, restaurants, café s, een bierbrouwerij, een onderwijsmuseum, theater en een concertgebouw waarmee het een levendige bruisende wijk was. Het Spuikwartier werd hierom ook wel het Venetië van Nederland genoemd, met de Turfgracht als belangrijkste en breedste kanaal van de stad: maarliefst 20 meter breed. Veel van de grachten en havens in het Spuikwartier zijn in de loop van de jaren om verschillende redenen gedempt. Zo zorgde de trekvliet vanuit Delft niet alleen voor een stroom aan handelsschepen, maar ook voor veel afvalwater. De stank was hierdoor niet te harden, mede doordat de Haagse Beek te weinig vers water aanvoerde om de grachten door te spoelen. De havenfunctie had het gebied al grotendeels verloren, door de aanleg van de Laakhavens in het jaar De in 1580 gegraven Turfgracht werd in 1904 gedempt vanwege de komst van de auto & elektrische tram. Veel andere grachten volgde snel na het verbod tot aanmeren in de binnenstedelijke havens omstreeks De bedrijvigheid trok hiermee uit het gebied, evenals vele inwoners. afbeelding links. Kaart van Den Haag omstreeks , waarin de eerste haven van de stad te zien is. Door A. ter Meer Derval (1932) (bron: afbeelding boven. De Turfgracht in de tweede helft van de 19e eeuw, met aan het einde de later in de zichtlijn van de Turfgracht gebouwde Nieuwe Kerk (bron:

3 kaart. HUIDIGE SITUATIE Plattegrond van de huidige situatie rond het Spuiplein kaart. SITUATIE STEDENBOUWKUNDIGE RANDVOORWAARDEN EN PLAN COENEN & HERTZBERGER Plattegrond met hierin ter illustratie het plan van Coenen & Hertzberger ingetekend. Hierin is duidelijk te zien dat het nieuwe Spuiforum op termijn wordt ingekapseld door de woontorens, waardoor aan de kant van de Schedeldoekshaven weer een onduidelijke achterkant ontstaat. Ook is te zien dat de zichtlijn van de Turfmarkt niet meer uitkomt op de statige Nieuwe Kerk.

4 Het huidige Spuikwartier: een rommelig gebied Het proces om te komen tot een nieuw Spuiforum is al in 2009 door de gemeente ingezet. Diverse plannen zijn de revue gepasseerd en vele argumenten zijn gewisseld. Met de meest recente aanbesteding is de stijgende lijn, die in dit proces te zien is, doorgezet. Maar er blijven een aantal essentiële aspecten overeind in de randvoorwaarden die de gemeente stelde en waarbinnen de ontwerpers moesten opereren. Het gebied rond het huidige Spuiplein wordt grotendeels gevormd door de nooit voltooide plannen van Carel Weeber. Over de kwaliteiten die dit plan wel of niet heeft, mede doordat het slechts ten dele is uitgevoerd, zullen we hier niet verder op in gaan. Wat we tot heden ten dage moeten constateren is dat het Spuiplein niet als zodanig functioneert, dat de Schedeldoekshaven een tamelijk ongedefinieerd en rafelige achterkant heeft en het Spui een scheidslijn is tussen oud & nieuw en groot & klein. Al met al niet echt een prettig verblijfsgebied en al helemaal geen uitnodigende entree voor de stad Den Haag. Een gebied waar je je eerder verloren voelt en dat een stuk beslotenheid mist. Daarnaast werd het plan van Carel Weeber in een tijd geschreven die niet vergelijkbaar is met de onze. Een plan om via het Bernhardviaduct een snelweg te leggen door de stad strandde (gelukkig) aan het Spui, nog voor het nog meer erfgoed kon vernietigen. Deze van oorsprong vierbaans weg loopt nog steeds tot aan het Spui en zorgt nog altijd voor een harde scheidslijn tussen de gebieden aan beide zijden van deze infrastructuur. Vier suggesties 1. Een vrijstaand Spuiforum Helaas is de bouwenvelop in de selectieprocedure zo opgesteld dat het Spuiforum aan kant van de Schedeldoekshaven in de toekomst wordt ingekapseld door een drietal woontorens, die nodig zijn om de exploitatie rond te krijgen. Doodzonde! Want hierdoor verliest dit bijzondere ontwerp aan kracht. Laat het forum een op zichzelf staand gebouw zijn, dat aan vier zijden een smoel heeft. Bovendien ontstaat er anders weer een onduidelijke rafelachtige achterkant aan de kant van de Schedeldoekshaven, wat het nu ook is, met een te ruim gedimensioneerde openbare ruimte. Waarom is er niet ingespeeld op de downgrading en (zo goed als zekere) afbuiging van het Bernhardviaduct, en de ontwikkelruimte die hierdoor ontstaat? Erg jammer! 2. Herstel van een logische ruimtelijke structuur Op basis waarvan wordt het nieuwe Spuikwartier gestructureerd? Knoeien we verder op de niet heel logische opbouw van het gebied zoals het nu functioneert of grijpen we de gelegenheid aan om echt een plan te maken voor de toekomst? Natuurlijk moet er rekening gehouden worden met (wellicht nu lastige) factoren zoals het Mercure hotel (dat de komende jaren op de huidige plek zal blijven functioneren) en het nog in gebruik zijnde Bernhardviaduct met bijbehorende infrastructuur. Maar laten we vooral deze factoren niet als belangrijkste structurerende elementen zien voor het mogelijke eindbeeld van het gebied, maar enkel als aandachtspunten voor de komende periode. Zie de potentie van kaart boven. KLEINE AANPASSINGEN IN DE HUIDIGE STEDENBOUWKUNDIGE INPASSING Door het ontwerp van Coenen & Hertzberger in te draaien richting het Spuiplein, de geplande woontorens los te plaatsen van het forum (op de vrijkomende ruimte van de over gedimensioneerde verkeersruimte) ontstaat er al een logischere ruimtelijke situatie met veel meer mogelijkheden voor de toekomst.

5 de ruimte die er de komende jaren gaat komen en de mogelijkheden die dit biedt het gebied essentieel te verbeteren. Laten we hopen dat Den Haag het geduld en de visie heeft om deze kans te benutten. 3. Gebied als schakel in de stad Het Spuikwartier is (als havengebied) ontstaan als verbinding tussen Den Haag en de buitenwereld. Het gebied heeft die potentie en betekenis nog steeds, strategisch gelegen tussen het oude centrum enerzijds en het Wijnhavenkwartier met daarachter het Centraal Station anderzijds. Met een herstelde aansluiting en verbinding van het waardevolle stuk behouden historische stad ten zuid-oosten van de Wijnhaven enerzijds en de oude binnenstad rond het Plein ten noord-westen anderzijds. Een ideale plek om in de toekomst (de openbare ruimte van) de Campus Den Haag uit te breiden of andere stedelijke functies een plek te geven in de binnenstad. Laten we hopen dat deze kwaliteiten en potenties niet onbenut blijven! 4. Spuiplein: volwaardig plein en begin/eindpunt van Turfmarkt Het hanteren van de rooilijn van de oud BZK/VenJ in de huidige stedenbouwkundige randvoorwaarden zorgt voor een gekunstelde onnatuurlijk routing vanaf de Turfmarkt richting het Spuiplein. Het indraaien van de rooilijn van het Spuiforum resulteert in een opening van de openbare ruimte van de Turfmarkt naar het Spuiplein, waardoor je als bezoeker bijna verleid wordt om door te lopen. Bovendien wordt op deze manier de zichtlijn hersteld vanaf de Turfmarkt naar de Nieuwe Kerk (een belangrijk herkenningspunt, zowel qua oriëntatie als voor wat betreft historisch besef) waardoor de Turfmarkt echt loopt van de Nieuwe Kerk tot Centraal Station. De mogelijkheid om op de termijn het Mercure hotel te verplaatsen zou het plein als geheel kunnen perfectioneren en er voor zorgen dat zowel het Filmhuis, Theater aan het Spui, de Nieuwe Kerk, het Gemeentehuis en het nieuwe Spuiforum het Spuiplein gaan begrenzen. Conclusie De ontwerpers van het huidige Spuiforum hebben een stijlvol en markant ontwerp gemaakt, dat recht doet aan de bijzondere functie van het gebouw. Een plek van én voor de stad. Als daarnaast het nieuwe Spuiforum echt als zelfstandig gebouw met vier even belangrijke gevels wordt gepresenteerd kan het ontwerp van Jo Coenen en Herman Hertzberger pas echt tot zijn recht komen. Zonder enige stedenbouwkundige randvoorwaarden is het ontwerp echter gedoemd gesitueerd te worden aan matig functionerend Spuiplein. Laten we de discussie over het Spuikwartier daarom verbreden, zodat naast het debat over de architectuur, de stedenbouw van deze belangrijke locatie niet word vergeten. Laten we dromen dat er over tientallen jaren een gebied tot stand is gekomen dat er mogelijkerwijs (gedeeltelijk) zo uit ziet als onderstaande impressie. Dat in de uitwerking van de plannen van het Spuiforum voor het eerst in honderd jaar een integraal ontwerp tot stand komt dat aansluit op de kwaliteiten van deze (historisch en ruimtelijk gezien) essentiële plek in de stad, maar daaraan een moderne architectonische invulling geeft. kaart boven. MOGELIJK TOEKOMSTBEELD Een mooi op zichzelf staand Spuiforum, een duidelijk Spuiplein, een prettige openbare ruimte aan zowel de Turfmarkt als de Schedeldoekshaven met een duidelijke zichtlijn vanaf de Turfmarkt naar de Nieuwe Kerk. Nieuw elan voor het gebied ten zuid-oosten van de Wijnhaven door een goede aansluiting bij het Wijnhavenkwartier, ook aan de kant van de Schedeldoekshaven. Het terugbrengen (van een of meerdere) van de oude grachten zou een kers op de taart kunnen zijn voor het gebied, maar zeker geen must. Het lijkt ons niet verkeerd die optie voor de toekomst open te laten. Alleen al het (gedeeltelijk) terugbrengen van de oude structuur zorgt voor een logischere inpassing in het gebied, zowel qua schaal als qua routing.