De Rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

Transcriptie

1 De Rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld Kwalitatieve en kwantitatieve knelpunten in het po, vo en mbo Onderzoek in opdracht van het programma Beter Presteren Rotterdam Wouter van Casteren Sil Vrielink Ronic van der Hoek Marc Thomassen Bas Kurver ResearchNed september 2012

2 2012 ResearchNed Nijmegen in opdracht van het programma Beter Presteren Rotterdam. Alle rechten voorbehouden. Het is niet geoorloofd gegevens uit dit rapport te gebruiken in publicaties zonder nauwkeurige bronvermelding.

3 Inhoud 1 Inleiding 4 2 Primair onderwijs Kwantitatieve stand van zaken Vacatureontwikkeling Werkgelegenheid en vergrijzing Conclusies huidige kwantitatieve knelpunten Vooruitzichten kwantitatieve knelpunten Ontwikkeling van de vraag naar leerkrachten Aanbod: ontwikkelingen bij de pabo Rol pabo bij aanpak kwantitatieve knelpunten Conclusies komende kwantitatieve knelpunten Kwaliteit van het onderwijspersoneel in het primair onderwijs Competenties en kwaliteit van het onderwijspersoneel Rol pabo bij kwaliteitvergroting Werken aan kwaliteit: HRM-beleid in het primair onderwijs Conclusies kwalitatieve knelpunten primair onderwijs Rotterdam Samenvatting 18 3 Voortgezet onderwijs Kwantitatief beeld voortgezet onderwijs Rotterdam Vacature-ontwikkeling Werkgelegenheid en vergrijzing Conclusies huidige kwantitatieve knelpunten Vooruitzichten kwantitatieve knelpunten Ontwikkeling van de vraag naar vo-docenten in Rotterdam Aanbod: ontwikkelingen bij de lerarenopleidingen voortgezet onderwijs Rol lerarenopleidingen bij aanpak kwantitatieve knelpunten vo Conclusies komende kwantitatieve knelpunten Kwaliteit onderwijspersoneel voortgezet onderwijs Bevoegd lesgeven Competenties en kwaliteit van docenten voortgezet onderwijs Rol lerarenopleidingen bij aanpak kwalitatieve knelpunten Werken aan kwaliteit: HRM-beleid in het voortgezet onderwijs Conclusies kwalitatieve knelpunten voortgezet onderwijs Rotterdam Samenvatting 34 4 Middelbaar beroepsonderwijs Kwantitatief beeld mbo Rotterdam Vacatureontwikkeling mbo Werkgelegenheid en vergrijzing Conclusies huidige kwantitatieve knelpunten mbo Rotterdam Vooruitzichten kwantitatieve knelpunten mbo Rotterdam Kwaliteit van het onderwijspersoneel in het mbo Bevoegd en bekwaam Rol lerarenopleidingen bij kwalitatieve knelpunten Werken aan kwaliteit: personeelsbeleid in het mbo Conclusies kwalitatieve knelpunten mbo Rotterdam de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

4 4.4 Samenvatting 42 5 Samenvatting, conclusies en aanbevelingen Antwoord op de onderzoeksvragen Conclusies en aanbevelingen 46 Bijlage A Tabellen Enquête schoolleiders Rotterdam 49 Bijlage B Formatiegegevens 56 Bijlage C Vakken en bevoegdheden 58 Bijlage D Studentenaantallen de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

5 1 Inleiding Voor u ligt een analyse van de onderwijsarbeidsmarkt in Rotterdam. Onderzocht is wat in 2012 en op termijn van ongeveer vijf jaar personele knelpunten zijn - zowel kwalitatief als kwantitatief - in het primair en voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs. Achtergrond van dit onderzoek is dat de gemeente en het Rotterdamse onderwijsveld een duidelijke kwaliteitsslag willen maken in het onderwijs. Hiervoor zijn twee programma s opgesteld, waarin de Rotterdamse schoolbesturen en de gemeente Rotterdam hun gezamenlijke ambities hebben vastgelegd. Het programma Beter Presteren richt zich op het verhogen van de onderwijsresultaten en vormt het kader van de voorliggende analyse; het programma Aanval op uitval richt zich op het bestrijden van schooluitval. Het programma Beter Presteren kent drie pijlers. Eén daarvan is de professionele school. Doel hiervan is te zorgen voor voldoende en kwalitatief goede leraren en schoolleiders in Rotterdam. Hoewel de arbeidsmarkt voor leraren op dit moment redelijk in evenwicht is, dreigt de komende jaren met name in het voortgezet onderwijs een groot tekort aan leraren door de uittocht van oudere docenten 1. De resultaten van het voorliggende onderzoek moeten gemeente en het onderwijsveld behulpzaam zijn bij het maken van nieuwe afspraken teneinde (dreigende) knelpunten gezamenlijk het hoofd te bieden. Onderzoeksvragen In het onderzoek naar de Rotterdamse arbeidsmarkt staan vier vragen centraal: 1. Hoe groot is de behoefte aan leraren in het po, vo en mbo de komende jaren en welke knelpunten zijn daarbij te verwachten? 2. In hoeverre ervaren scholen op dit moment kwalitatieve en kwantitatieve knelpunten in de personeelsvoorziening, en wat zijn de verwachtingen hieromtrent voor de nabije toekomst? Doen zich hierbij verschillen voor naar vak en/of graad (vo), naar scholen met veel/weinig achterstandsleerlingen of naar schooltype (bo, sbo, (v)so)? 3. Hoeveel studenten zitten er momenteel op de lerarenopleiding en hoeveel stromen er de komende jaren de Rotterdamse arbeidsmarkt op? Hoe verhoudt dit aanbod zich tot de (verwachte) vraag naar leraren? 4. Welke maatregelen willen schoolleiders en bestuurders nemen om de ervaren problemen op te lossen? Onderzoeksaanpak Deze rapportage is gebaseerd op vier onderzoeksmethodieken: Een enquête onder schoolleiders in het Rotterdamse po en vo. Daaraan hebben 110 van de 267 benaderde schoolleiders meegedaan, 87 in het po en 23 in het vo. Interviews met bestuurders/managers in het Rotterdamse po, vo en mbo. Interviews met lerarenopleidingen en pabo s in Rotterdam en omgeving. Secundaire analyses op basis van gegevens van het ministerie van OCW en de HBO-raad. 1 OCW (2011) Nota Werken in het Onderwijs Den Haag. 4 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

6 Leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt een beeld geschetst van de arbeidsmarkt in het po; in hoofdstuk 3 wordt het vo belicht en in hoofdstuk 4 het mbo. Hoofdstuk 5 bevat de samenvatting en de beantwoording van de onderzoeksvragen. Ook bevat dat hoofdstuk suggesties voor samenwerking en (nieuwe) afspraken tussen betrokken partijen. De bijlage bevat tabellen en figuren, gebaseerd op de enquête en de secundaire analyses. 5 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

7 2 Primair onderwijs In paragraaf 2.1 schetsen we een kwantitatief beeld van de huidige situatie in het Rotterdamse primair onderwijs. Paragraaf 2.2 bevat een beeld van de op termijn te verwachten kwantitatieve tieve knelpunten. In paragraaf 2.3 gaan we in op de kwaliteit van het onderwijspersoneel. Paragraaf 2.4 bevat de samenvatting, conclusies en enkele aanbevelingen. 2.1 Kwantitatieve stand van zaken Vacatureontwikkeling Geen (grote) knelpunten op de arbeidsmarkt voor het primair onderwijs In Rotterdam is het aantal vacatures de afgelopen paar jaar flink gedaald en is de arbeidsmarkt momenteel niet gespannen. De grote steden kampen doorgaans meer er met openstaande vacatures dan elders in het land, maar het beeld voor Rotterdam is vrij gunstig (zie Figuur 2.1). Het aantal vacatures als deel van de totale werkgelegenheid (de zogeheten vacature-intensiteit) lag in Rotterdam in het schooljaar 2010/11 met gemiddeld 0,3 procent op een niveau waarbij het werven van leraren geen knelpunten oplevert. Over het algemeen is pas sprake van echte knelpunten bij een vacature-intensiteit van 1 procent en hoger. Figuur 2.1: Openstaande vacatures als deel totale werkgelegenheid leraren po, Rotterdam en Nederland (%),schooljaar 2006/07 t/m 2010/11 1,2 1,0 1,0 0,8 0,6 0,7 0,4 0,2-0,4 0,4 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 2006/ / / / /2011 Rotterdam Nederland In de afgelopen jaren was de arbeidsmarkt voor het po in Rotterdam alleen in het schooljaar 2008/09 duidelijk gespannen en toen ook meer gespannen dan in de rest van het land. In sommige andere jaren (2006/07 en 2009/10) zien we dat de knelpunten in Rotterdam juist minder groot waren dan gemiddeld in Nederland. Het is dus niet zo dat knelpunten in de grote stad altijd groter zijn dan elders in het land. 6 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

8 Ook landelijk is momenteel geen sprake van knelpunten. Tussen 2009 en 2011 daalde het totaal aantal vacatures in geheel Nederland met bijna 70 procent 2. Het beeld dat de intensiteit van de knelpunten in Rotterdam schommelt ten opzichte van het landelijk beeld, blijkt ook uit Tabel 2.1. In sommige jaren was de dynamiek op de Rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt groot, met relatief veel ontstane en vervulde vacatures. Vooral in de jaren 2007/08 en 2008/09 zijn in Rotterdam veel vacatures ontstaan en ook vervuld. In andere schooljaren (2006/07 en 2009/10) was de dynamiek juist lager dan het landelijk gemiddelde. In de laatste twee schooljaren zijn in Rotterdam meer vacatures vervuld dan er zijn ontstaan. Vooral in schooljaar 2009/10 was de balans in dat opzicht gunstig. Tabel 2.1: Ontstane, vervulde en nog openstaande vacatures 3 voor leraren in Rotterdam en Nederland, als deel van de totale werkgelegenheid, schooljaren 2006/07 t/m 2010/ / / / / /2011 Rotterdam Ontstane vacatures 5,4 8,3 10,9 4,4 6,3 Vervulde vacatures 5,1 8,8 9,3 5,7 6,6 Openstaande vacatures 0,2 0,4 1,0 0,2 0,3 Nederland Ontstane vacatures 6,6 6,6 8,4 5,5 5,2 Vervulde vacatures 6,3 6,4 8,1 6,2 5,6 Openstaande vacatures 0,3 0,4 0,7 0,3 0,2 Bron: Arbeidsmarktbarometer po,vo, mbo, ResearchNed. Knelpunten in achterstandsscholen en -wijken wel groter dan elders in Rotterdam In Rotterdam hebben achterstandsscholen meer moeite om vacatures te vervullen dan andere scholen, blijkt uit nadere analyses op de barometergegevens 4. Dit is overigens een landelijk beeld. In Rotterdam stonden in de schooljaren 2009/10 en 2010/11 op scholen met veel gewichtenleerlingen naar verhouding meer vacatures open (0,5% van de formatie binnen die scholen) dan op scholen met weinig gewichtenleerlingen (<0,1%) 5. Ook scholen in achterstandswijken hebben meer openstaande vacatures (0,4% van de formatie) dan scholen elders in Rotterdam (0,2%). Evenwel lag ook op die scholen het aantal vacatures als deel van de totale formatie nog een stuk onder de kritische waarde van 1 procent. Rotterdamse schoolbestuurders en schoolleiders bevestigen: nu geen personele knelpunten De interviews met schoolbestuurders in Rotterdam bevestigen het voorgaande beeld. De schoolbestuurders melden momenteel met weinig of geen tekorten te kampen. Alleen voor scholen in het centrum en voor achterstandsscholen/-wijken kan het vinden en behouden van leerkrachten lastig zijn. De enquête onder schoolleiders levert op dat ongeveer een derde van de Rotterdamse schoolleiders toch knelpunten in de personeelsvoorziening ervaart (zie Tabel A.1, bijlage A). Het gaat dan evenwel vooral om vacatures die bij de start van het nieuwe schooljaar vervuld moeten zijn en niet om een structureel tekort Vrielink e.a., Arbeidsmarktbarometer po, vo, mbo 2011/2012. Vacatures 3 e kwartaal 2011, ResearchNed: Nijmegen, De ontstane en vervulde vacatures zijn stroomgegevens, de openstaande vacatures een gemiddeld standgegeven. Het aantal openstaande vacatures is niet automatisch het verschil tussen de ontstane en vervulde vacatures, omdat voor het standcijfer ook relevant is wat de stand was aan het begin van een kalenderjaar. Vrielink e.a. (2012) Arbeidsmarktbarometer po, vo, mbo 2010/2011. ResearchNed: Nijmegen. Het gaat hierbij om een gemiddelde over twee schooljaren. 7 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

9 aan leraren. De meeste schoolleiders (60%) verwachten al hun vacature(s) vóór het nieuwe jaar te hebben vervuld 6. Een deel voorziet geen snelle oplossing. Vervangingsproblematiek relatief groot in Rotterdam en meest nijpend probleem in het po Het ziekteverzuim van docenten in het po is in Nederland de afgelopen jaren iets gestegen en de vervangingsgraad 7 is licht gedaald 8. Het verzuim waarvoor geen externe tijdelijke inval is geregeld, nam landelijk daardoor toe van 1,7 naar 2,2 procent (zie Figuur 2.2). Dit betekent niet dat die lessen zijn uitgevallen; voor dit deel van het verzuim zijn waarschijnlijk interne oplossingen gevonden, zoals het inzetten van andere medewerkers ers dan docenten. Opvallend in Rotterdam is dat het verzuim in alle jaren hoger ligt dan het landelijk gemiddelde en de vervanging steeds duidelijk lager is. Daardoor is in Rotterdam het verzuim waarvoor geen externe vervanger is ingezet per saldo hoog. Dit steeg in Rotterdam afgelopen jaren van 2,5 naar 3,0 procent van de werkgelegenheid. Dat betekent dat gemiddeld voor ongeveer één op elke 30 lessen intern een oplossing moest worden gevonden, omdat geen bevoegde externe vervanger beschikbaar was. Omgerekend betekent dit dat in Rotterdam terdam dagelijks gemiddeld ruim 120 afwezige leerkrachten niet worden vervangen door een tijdelijke invalkracht, maar dat dit intern wordt opgelost. Figuur 2.2: Ziekteverzuim en vervanging, Rotterdam versus Nederland (%) 8,0 7,0 6,0 5,0 5,8 5,9 6,0 6,0 6,1 6,3 6,7 6,2 4,0 3,0 2,0 4,1 4,2 4,2 3,8 3,6 3,6 3,8 3,2 1,0 0, Nederland Rotterdam Verzuim vervanging Het hoge aandeel niet vervangen verzuim in Rotterdam wijst op een tekort aan invallers en/of op een bewuste keuze van scholen om verzuim intern op te vangen door de inzet van andere medewerkers. Uit de interviews en de enquête blijkt dat een belangrijk deel van de oorzaak in elk geval ook bij een gebrek aan invallers ligt. De geïnterviewde schoolbestuurders noemen het vinden van goede tussentijdse, tijdelijke vervanging een uitdaging die soms onoplosbaar is. De vervanging wordt dan maar intern opgelost. Ook veel van de geënquêteerde schoolleiders ervaren een tekort aan invallers (zie Tabel A.3 bijlage). Ruim de helft van alle schoolleiders in Rotterdam noemt dit een (zeer) nijpend probleem. De invalproblematiek is in hun visie het grootste knelpunt in de personeelsvoorziening De enquête is uitgevoerd in juni De vervangingsgraad is uitgedrukt als percentage van de werkgelegenheid en heeft betrekking op het verzuim waarvoor vervanging is gerealiseerd tegen bekostiging door het Vervangingsfonds (het fonds in het po waar scholen verzekerd zijn tegen verzuim). Witvliet e.a. (2011) Verzuim en vervanging in het primair onderwijs 2009,, Regioplan, Amsterdam. 8 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

10 2.1.2 Werkgelegenheid en vergrijzing In Rotterdam is bijna fte aan leraren werkzaam binnen het primair onderwijs 9. Dit aantal is de afgelopen jaren met name in het basisonderwijs (bo) licht afgenomen. Het aantal docenten in het speciaal basisonderwijs (sbo) en het (voortgezet) speciaal onderwijs ((v)so) bleef redelijk elijk stabiel. Rotterdam volgt hiermee de landelijke tendens van een sinds enkele jaren krimpende formatie (zie Tabel B.3 in de bijlage). Tabel 2.2 Ontwikkeling werkgelegenheid leraren in fte Rotterdam Bo Sbo (V)so Po totaal Bron:DUO, bewerking ResearchNed. Exclusief leraren in opleiding (LIO s). Sector is vergrijsd, maar in Rotterdam minder dan in rest van de regio Bij leerkrachten in het po (Figuur 2.3) zien we in Rotterdam een tweetoppige leeftijdsopbouw; veel jonge en veel oude leerkrachten en relatief weinig van middelbare leeftijd (tussen de 35 en 49). Dit is ook het landelijk beeld. Een grote en in vergelijking met 2007 sterk gegroeide groep leerkrachten bevindt zich momenteel in de leeftijd van 55 jaar en ouder en zal binnen vijf tot tien jaar het onderwijs verlaten. In de categorieën daaronder is in Rotterdam alleen een (lichte) groei te zien bij de categorieën en jaar. Het aantal jonge leerkrachten en (tot 30 jaar) is de afgelopen jaren licht gedaald. Dit is de generatie die komende jaren vooral de uitstroom van docenten moet opvangen. Uit de tabel is op te maken dat de instroom van jonge leerkrachten en de komende jaren flink omhoog moet, om de uitstroom te compenseren. Figuur 2.3: Arbeidsvolume leerkrachten po naar leeftijdsopbouw ( ), Rotterdam < De gegevens over de werkgelegenheidsontwikkeling zijn gebaseerd op formatiegegevens afkomstig van Duo. Vanwege non-respons van BOOR in 2011 zijn de gegevens van dit jaar gebaseerd op de stand van een jaar eerder, waarbij wel rekening gehouden is met de ontwikkeling in het leerlingaantal. 9 - de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

11 Rotterdamse leerkrachten wat jonger dan elders in Rijnmond De Rotterdamse leraren in het po zijn in het algemeen iets jonger dan in de rest van de regio (Figuur 2.4). Het aandeel ouderen (40 plus) ligt in Rijnmond enkele procentpunten hoger dan in Rotterdam (53% in Rotterdam, terdam, tegen 56% in Rijnmond). Figuur 2.4: Arbeidsvolume docenten naar leeftijdsopbouw in Rotterdam en Rijnmond (2011) < 25 0% 5% 10% 15% 20% Rijnmond Rotterdam Tweetoppige leeftijdsopbouw vooral door (deels) uittredende moeders De tweetoppige leeftijdsopbouw bij leraren heeft een diverse achtergrond: Belangrijke factor is dat in het po relatief zeer veel vrouwen werken en dat zij, zodra er kinderen komen, vaak in deeltijd gaan werken of helemaal uittreden (het zogeheten kinderdal). Een deel van hen gaat, zodra de thuissituatie dat toelaat, op latere leeftijd weer (meer) werken. Sommige jonge leraren kiezen na een aantal jaren lesgeven voor ander werk en stromen dan uit. Deels is de onevenwichtige opbouw ook een gevolg van de mindere vraag naar nieuwe collega s in de jaren 90. Eind jaren is, onder meer vanwege klassenverkleining, de vraag naar nieuwe collega s weer opgebloeid. Voor Rotterdam is hierbij ook een factor dat het docentencorps zoals aangegeven en relatief jong is, waardoor relatief veel uitstroom kan optreden van jongeren vanwege switchen naar ander werk of vanwege het kinderdal. Voor Rotterdam kan daarnaast mogelijk nog meespelen dat docenten na enkele jaren lesgeven in de stad, de voorkeur geven aan werken buiten Rotterdam. Dit kan mede verklaren waarom er in Rotterdam meer jongere docenten werken (tot 39 jaar) en in de omgeving van Rotterdam meer oudere docenten. Dit is niet nader onderzocht Conclusies huidige kwantitatieve knelpunten Ondanks de verschillen naar school en wijk is de Rotterdamse arbeidsmarkt voor leraren in het primair onderwijs momenteel redelijk in evenwicht. De vervangingsproblematiek daarentegen is relatief groot in Rotterdam en wordt door veel schoolleiders en bestuurders (zeer) nijpend gevonden de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

12 2.2 Vooruitzichten kwantitatieve knelpunten Hiervoor is beschreven dat de arbeidsmarkt voor leraren in het po op dit moment geen knelpunten kent. Op termijn dreigt in het po wel een tekort aan leraren te ontstaan als het aantal pabo-uitstromers met een diploma zo laag blijft als nu of zelfs nog verder daalt 10. Hoe groot het tekort wordt en of ook Rotterdam hiermee zal worden geconfronteerd, is vooralsnog onduidelijk omdat regionale prognoses voor het aanbod van docenten ontbreken. Hieronder is in paragraaf wel de ontwikkeling bij de pabo beschreven. Dat geeft een indicatie van de beschikbaarheid van nieuwe docenten de komende jaren. Over de vraag naar leraren zijn wel prognoses beschikbaar. Die worden hieronder allereerst behandeld, in paragraaf Ontwikkeling van de vraag naar leerkrachten Uit onderzoek blijkt dat het aantal leerlingen in Rotterdam de eerstkomende jaren nog wat stijgt en vanaf 2018 zal dalen 11. Als gevolg hiervan neemt ook het aantal arbeidsplaatsen in het po eerst toe en op termijn weer af. Door het vertrek van leraren ontstaat daarnaast een aanzienlijke vervangingsvraag (zie Tabel 2.3). In de periode gaat het om bijna 1100 fte en in de periode om bijna Dit komt neer op ruim de helft van de totale werkgelegenheid. De totale vraag wordt daarbij bepaald door het saldo van de uitbreidings- en de vervangingsvraag (zie kader). Uitbreidingsvraag is de vraag die ontstaat door verandering van het leerlingenaantal. Deze kan positief en negatief zijn, al naar gelang het aantal leerlingen stijgt of daalt. Vervangingsvraag is de vraag die ontstaat door uitstroom van leraren, veranderingen in de arbeidsduur en functiewijzigingen van leraren (bv. doorstroom naar een directiefunctie). Rotterdam: jaarlijks vraag naar ruim 300 nieuwe leerkrachten Kijken we naar de ontwikkeling van de totale vraag, dan blijkt er in Rotterdam behoefte aan zo n 240 a 250 nieuwe fulltimers per jaar in de periode (Tabel 2.3). Uitgaande van een gemiddelde aanstellingsomvang van 0,8 fte gaat het om ruim 300 nieuwe collega s per jaar. Deze jaarlijkse behoefte aan nieuwe leerkrachten betreft circa 5,6 procent van de werkgelegenheid. Tabel 2.3: Vraagprognose leraren Rotterdam Leerlingen Werkgelegenheid Uitbreidingsvraag Vervangingsvraag Totale vraag Bron: Ecorys (2011), Vraagprognose tot OCW (2012) Ontwikkelingen op de onderwijsarbeidsmarkt en resultaten tussenmeting versterking functiemix. Kamerbrief, 3 juli Van der Aa, e.a. (2011) Regionale vraag naar leraren in het primair en voortgezet onderwijs. Ecorys, Rotterdam. Deze rapportage is gebaseerd op een actualisatie van de arbeidsmarktraming van CentERdata de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

13 Rotterdam plus Rijnmond: jaarlijks behoefte aan 600 tot 700 nieuwe leerkrachten Tabel B.1(bijlage B) toont de prognoses voor de regio Rijnmond. Hieruit blijkt dat daar de werkgelegenheid voor leraren tot 2020 daalt, door krimp van het leerlingenaantal. De totale vraag naar leraren stijgt toch doordat de uitstroom van leraren stijgt. Al met al zijn hierdoor in de Rijnmond jaarlijks ruim 250 nieuw po-leerkrachten nodig (fulltime), oplopend tot meer dan 300 na Op basis van een gemiddelde aanstellingsomvang van 0.8 fte betreft dit 300 tot 400 nieuwe collega s per jaar. Per saldo is in Rijnmond plus Rotterdam de eerstkomende jaren in het po jaarlijks vraag naar ongeveer 600 nieuwe leerkrachten, na 2018 stijgend tot circa 700. Bezuinigingen belemmeren personeelsbeleid Voor de werkgelegenheid zijn eventuele bezuinigingen op het onderwijs direct van invloed. Hoe de budgetten voor het po zich komende jaren ontwikkelen, is nog onzeker 12. In de enquête en interviews hebben schoolbestuurders en schoolleiders zich wel bezorgd betoond over de impact van krappe budgetten. De schoolleiders noemen als belangrijkste oorzaak voor toekomstige knelpunten bij de vacatureinvulling dat de schoolbudgetten onder druk staan (Tabel A.4, bijlage). Dat betekent dat scholen minder kunnen investeren in hoogwaardige werving en minder middelen hebben om de formatie op niveau te houden. Dat werkt op allerlei manieren door in de personeelsvoorziening, meest rechtstreeks doordat bij een krappe formatie het intern regelen van tijdelijke vervanging nog lastiger wordt Aanbod: ontwikkelingen bij de pabo Pabo-instroom ook in Zuid-Holland fors gedaald Het aantal studenten dat instroomt 13 in de pabo daalt in Nederland al jaren. In Zuid-Holland is deze daling wat minder sterk dan landelijk; in de studiejaren 2009 en 2010 steeg zelfs het aantal nieuwe inschrijvingen in Zuid-Holland nog 14. Per saldo is ook in Zuid-Holland het aantal instromers aan de pabo in de periode gedaald, met ongeveer 18 procent. Landelijk was die daling bijna 21 procent. Het hbo als geheel is afgelopen jaren juist gegroeid in studentenaantal; de relatieve aantrekkingskracht van de pabo binnen het hbo is daardoor nog sterker afgenomen dan uit tabel 2.4 blijkt. Tabel 2.4: Ontwikkeling instroom lerarenopleiding basisonderwijs Nederland Zuid-Holland ZuidHolland: Hs Rotterdam, Hs InHolland, Hs Leiden, Haagse Hs, Driestar. Bron: HBO-raad. Op basis van het woonadres is daarbij ook bezien hoeveel studenten die ingeschreven staan aan een pabo, in Rotterdam wonen. Deze studenten hoeven hun opleiding niet in Rotterdam te volgen, maar het feit dat ze er wonen maakt hen wel een kandidaat voor de Rotterdamse arbeidsmarkt. In Rotterdam is dit aantal afgelopen jaren teruggelopen van 967 in studiejaar 2006/2007 naar 702 in 2010/2011; een daling van ruim 25 procent. Dit is een sterkere afname dan bij het aantal pabo-instromers. De belangstelling vanuit Rotterdam voor de pabo lijkt dus sterker dan gemiddeld gedaald Dit rapport is kort na de TK-verkiezingen van 12 september 2012 afgerond. Instroomdefinitie OCW: eerste instroom in het soort hoger onderwijs; alleen hoofdinschrijvingen. Voor de analyse van studentenaantallen is gekeken naar de instroom van alle hogescholen in de provincie Zuid- Holland. Instroomcijfers op vestigingniveau zijn niet beschikbaar. Hogeschool Inholland en Hogeschool Leiden hebben beiden ook een vestiging in Rotterdam. In Tabel D.2 (bijlage) is de instroom per instelling opgenomen de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

14 Aantal pabo-gediplomeerden nog versterkt gedaald Naast een dalende instroom speelt de pabo s parten dat het studiesucces de laatste jaren ook is gedaald. Daardoor is het aantal studenten dat de opleiding met diploma verlaat, nog versterkt gedaald. In studiejaar behaalden 1344 studenten in Zuid-Holland een pabo-diploma. In waren dit er nog 1902, een daling van bijna 30 procent. Schoolbestuurders en -leiders over toekomst: wisselende zorgen over pabo-uitstroom De schoolbestuurders in het Rotterdamse po verwachten dat de kwantitatieve knelpunten wat zullen toenemen en ook dat het lastiger zal worden een goede schoolleider te vinden. Daarbij is ook voor hen een groot zorgpunt dat de pabo in Rotterdam te weinig uitstroom oplevert om de vervangingsvraag structureel op te lossen. Daardoor is in de nabije toekomst een reëel risico dat knelpunten ontstaan. Toch verwachten de schoolbesturen per saldo geen echt grote knelpunten in de toekomst. Bij de schoolleiders verwacht ongeveer een derde deel in de nabije toekomst problemen bij het werven van leraren (zie Tabel A.2). Als voornaamste oorzaak daarvan wordt, zoals gezegd, het (beperkte) budget van scholen voor werving genoemd. Dat betekent dat de schoolleiders zich niet zozeer zorgen maken over het vinden van personeel, maar eerder over de beschikbare middelen om de formatie op peil te houden. Daarnaast wijst 40 procent van de schoolleiders op de uitstroom van oudere leraren richting pensioen en ongeveer een derde op het vertrek van leraren naar omliggende gemeenten. Opvallend is dat slechts een kwart van de schoolleiders het aanbod vanuit de pabo van veel invloed vindt op de (verwachte) vacatureproblematiek en dat 46% dit van weinig invloed vindt (zie Tabel A.4) Rol pabo bij aanpak kwantitatieve knelpunten Rotterdam telt drie pabo s (InHolland, Hogeschool Rotterdam en Thomas More). Met name bij pabo Thomas More zakte de instroom tot voor twee jaar geleden sterk. Bij InHolland speelden algemene imagoproblemen die de instroom onder druk zetten. Bij de pabo van Hogeschool Rotterdam bleef de instroom stabiel. Belangrijke constatering is dat de pabo s de afgelopen jaren extra hebben geïnvesteerd in de werving van nieuwe studenten en dat dit ook vruchten afwierp. Thomas More verstevigde de samenwerking met het po-veld, trok extra marketingbudget uit en wierf actiever in het voortgezet onderwijs. Resultaat hiervan is dat de instroom de laatste twee jaar weer groeide. Ook InHolland investeerde meer in marketing en voorlichting op vo-scholen, om de opgelopen imagoschade te compenseren. Daarmee hield InHolland de instroom bij de pabo ongeveer stabiel. Hogeschool Rotterdam ten slotte investeerde in extra werving voor de pabo te Dordrecht. Ook daar had dat positief effect. Conclusie op dit punt kan zijn dat actieve werving helpt. De pabo s geven ook aan dat zeker de laatste paar jaar de samenwerking met het voortgezet onderwijs ten behoeve van voorlichting aan scholieren goed is. Maar het kan altijd beter; de pabo s zouden graag meer voorlichting op scholen geven. Een nieuw initiatief om meer studenten naar de pabo te trekken is de academische pabo, een combinatie van de pabo met een universitaire bacheloropleiding in de onderwijskunde of pedagogiek. In Rotterdam is door de Erasmus Universiteit en de Hogeschool Rotterdam in 2011 een academische pabo gestart, die nu in het tweede jaar 25 instromers telt. De pabo s verwachten per saldo de komende jaren weinig knelpunten bij de vervulling van vacatures in het po. Men verwacht dat de huidige instroom en de trend daarin voldoende zal zijn om de komende vraag naar leerkrachten in het po op te vangen. Wel ziet men daarbij diverse onzekerheden, zoals de invoering van toelatingsexamens per 2014 en de al bestaande reken- en taaltoetsen, die de instroom kunnen verlagen (maar anderzijds het studierendement ook kunnen verhogen) de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

15 2.2.4 Conclusies komende kwantitatieve knelpunten De dalende belangstelling voor de pabo en de gedaalde uitstroom bieden grote risico s voor de komende jaren. De instroom van jonge leerkrachten zal omhoog moeten om de uitstroom van pensionerende leerkrachten op te vangen, maar de aantallen bij de pabo lijken te laag om hierin te voorzien. Opvallend is daarbij toch wel te noemen dat zowel de schoolbestuurders en schoolleiders in het Rotterdamse po als ook de pabo s geen grote zorgen hebben over toekomstige kwantitatieve knelpunten. 2.3 Kwaliteit van het onderwijspersoneel in het primair onderwijs Competenties en kwaliteit van het onderwijspersoneel In het primair onderwijs is in vergelijking met het vo en mbo nauwelijks tot geen bevoegdheidsprobleem. Het overgrote deel van de docenten beschikt over de vereiste bevoegdheid. Toch zijn er in het po wel kwaliteitsissues. De Rotterdamse schoolleiders beoordelen de kwaliteit van hun leraren wisselend. Dit geldt zowel voor startende leraren als voor zittende leraren. Bij de startende leraren valt op dat schoolleiders positief zijn over de taal- en rekenvaardigheden van starters (Tabel 2.5) 15. Bijna 90 procent van de schoolleiders heeft bij de taal- en rekenvaardigheid van starters een neutraal tot goed beeld 16. Ook oordelen schoolleiders vaak (57%) positief over de wijze waarop starters werken aan hun eigen professionele ontwikkeling (zelfreflectie). Over de kennis van taalverwerving bij kinderen met een niet-nederlandse achtergrond, zijn schoolleiders minder positief. Bijna twee vijfde van de schoolleiders beoordeelt de kennis van starters op dit terrein als onvoldoende en nog eens tweevijfde oordeelt neutraal. De competenties bij starters met betrekking tot de omgang met ouders zijn ook een duidelijk aandachtspunt. Een derde deel van de schoolleiders beoordeelt de vaardigheden van starters op dit vlak als onvoldoende en maar 32 % vindt het goed. Over de pedagogisch-didactische vaardigheden van starters lopen de meningen uiteen; 36 procent van de schoolleiders beoordeelt deze als goed en 17 procent vindt het onvoldoende. Tabel 2.5: Schoolleiders basisonderwijs: Wat is uw beeld van de kwaliteit van startende leraren? (%) Onvoldoend e Neutraal Goed Totaal (n) Taalvaardigheden Nederlandse taal Rekenvaardigheden Eigen inzet en zelfreflectie tbv professionele ontwikkeling Pedagogisch-didactische kennis en vaardigheden (differentiëren) Sociale interactie en identiteit Opbrengstgericht, zakelijker werken Kennis van taalverwerving bij kinderen wiens moedertaal geen NL is Relaties met ouders: kennis ouderbetrokkenheid en effect op schoolprestaties Kijken we naar de kwaliteit van het zittende personeel (Tabel 2.6) dan valt op dat praktisch alle schoolleiders wel problemen ervaren met de kwaliteit van de huidige leraren, maar dat de mate waarin sterk verschilt. In de enquête is daarbij gevraagd aan de schoolleiders om aan te geven bij welk deel van de docenten de kwaliteitsissues spelen. Op de meeste scholen is per aspect het aandeel leraren met Bij de kwaliteitsoordelen zijn in de enquête alleen de schoolleiders in het basisonderwijs bevraagd en niet die in het speciaal (basis)onderwijs. In de enquête is gevraagd om oordeel te geven op een schaal van 1 (onvoldoende) tot 5 (goed). In de tabel zijn de scores in drie groepen verdeeld: onvoldoende (1,2), redelijk/neutraal (3) en goed (4,5) de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

16 kwaliteitsissues beperkt tot zo n 10 à 25 procent. Per bevraagd kwaliteitsaspect zijn echter ook veel scholen (een kwart tot een derde van alle scholen) waar de kwaliteitsproblemen zich bij een grotere groep leraren (meer dan 25%) manifesteren. Dit geldt nog het minst voor taal- en rekenvaardigheden, waarmee toch nog op 15 procent van de scholen een kwart tot de helft van de docenten problemen heeft. Op het terrein van opbrengstgericht werken en de kennis van taalverwerving bij niet-nederlands talige kinderen, meldt één op de tien schoolleiders dat meer dan de helft van de docenten hier steken laat vallen. Tabel 2.6: Schoolleiders PO: Ervaart u problemen met de kwaliteit van huidige leraren? (%) 0% <=10% >10-25% >25-50% >50% Totaal (n) Taal- en rekenvaardigheden Pedagogisch-didactische kennis en vaardigheden (differentiëren) Sociale interactie en identiteit: invloed van docentverwachtingen en negatieve werking van stereotypen doorbreken Eigen inzet en zelfreflectie tbv voortdurende professionele ontwikkeling Relaties met ouders: kennis van typen ouderbetrokkenheid en positieve effecten op schoolprestaties Opbrengstgericht, zakelijker werken Kennis van taalverwerving bij kinderen wiens moedertaal een andere is dan NL In de interviews met de schoolbestuurders worden de problemen met de omslag naar opbrengstgericht werken herkend. Volgens de bestuurders heeft de omslag naar een meer opbrengstgerichte werkwijze flinke impact gehad op de leraren. In de interviews is wel gemeld dat naar schatting zelfs ongeveer tweederde deel van de docenten moeite heeft met die omslag, wat veel druk geeft op de scholen. Ook benoemen de schoolbestuurders dat met name op (achterstands)scholen in het centrum van Rotterdam de didactische en pedagogische uitdaging groot is, terwijl het juist daar lastiger is om voldoende goede docenten te vinden Rol pabo bij kwaliteitvergroting De pabo s in Rotterdam onderhouden in het algemeen goede contacten met de po-scholen voor de afstemming van de inhoud en kwaliteit van het curriculum. Ook voor de nascholing van leerkrachten zijn er goede contacten tussen het po in Rotterdam en de pabo s. Alle pabo s hebben een standaard nascholingsaanbod beschikbaar waarvan individuele leerkrachten en scholen gebruik kunnen maken. Hiervan wordt hoofdzakelijk op ad hoc basis gebruik gemaakt. Samenhangende afspraken over doorlopende leerlijnen of leven-lang-leren-paden, waarin tussen het onderwijsveld en de pabo wordt afgesproken wat in het initieel deel van de opleidingen geleerd wordt en wat in de eerste jaren als docent (inductiefase) en daarna nog geleerd wordt, zijn er niet. De pabo s constateren daarbij dat in Rotterdam scholingsbudgetten in het po versnipperd zijn over de locaties. Er is volgens de pabo s weinig scholingsbeleid op bestuursniveau, waardoor er voor de pabo s geen budgetten zijn waar je wat mee kunt. De pabo s hebben ambities om meer een kennis- en expertisefunctie te vervullen voor de stad en regio ten behoeve van nascholing en het kwaliteitsbeleid van scholen. Dat vergt wel nog investeringen en nadere afspraken de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

17 2.3.3 Werken aan kwaliteit: HRM-beleid in het primair onderwijs In Rotterdam wordt, zo geven de schoolbestuurders in de interviews aan, hard gewerkt aan het verbeteren van de onderwijsresultaten en aan een meer opbrengstgerichte manier van werken. Het programma Beter Presteren vormt daarbij het uitgangspunt. Eén van de speerpunten daarin is het verbeteren van de kwaliteit van leraren en schoolleiders 17. Ook landelijk is dit een belangrijk punt 18. Door alle geïnterviewde besturen wordt ingezet op verbetering van het HRM-beleid en professionalisering van het personeel. Dat proces is lang niet overal even ver. Voor startende leraren is er op scholen, melden de bestuurders, nu merendeels een sluitende aanpak met functioneringsgesprekken en zo nodig afspraken over scholing. Screening en evaluatie van nieuwe leraren op competenties, coaching en nascholing/scholing op maat worden veel ingezet. Voor de al langer zittende leraren loopt het HRM-beleid vaak nog wat achter. Ook is er vaak nog geen echt loopbaanontwikkelingsbeleid, dat docenten meer los van hun dagelijks taken ondersteunt bij de planning van en voorbereiding op verdere loopbaanstappen. Ook in de relatie tussen schoolbesturen en schoolleiders is bij alle geïnterviewde schoolbesturen een verzakelijking te zien en een ontwikkeling naar een opbrengstgerichte aanpak op schoolniveau. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van data uit het leerlingvolgsysteem om prestaties op schoolniveau te volgen. Volgens betrokkenen is het meer gebruikelijk om onderwijsresultaten in beeld te brengen om het onderwijs te kunnen analyseren en te verbeteren. De gegevens uit de enquête bevestigen het beeld uit de interviews van een flinke professionaliseringslag in het Rotterdamse primair onderwijs. De schoolleiders geven aan dat nu bijna overal functioneringsgesprekken worden gehouden (zie Tabel A.11). Daarnaast wordt op de meeste scholen (87%) ook gewerkt met persoonlijk ontwikkelingsplannen en bekwaamheidsdossiers (79%). Het houden van loopbaangesprekken gebeurt vooralsnog minder frequent en het beoordelen van de prestaties van individuele leraren nog veel minder (17%). Verschillen in HRM-beleid tussen scholen groot Tussen Rotterdamse scholen bestaan wel nog flinke verschillen in de mate waarin het HRM-beleid is ontwikkeld. In Figuur is in beeld gebracht in welke mate het HRM-beleid op scholen is uitgewerkt. Daarbij is als maat genomen het aantal ingezette HRM-instrumenten. Uit de figuur blijkt dat sommige scholen niet of nauwelijks HRM-instrumenten inzetten en andere juist een heleboel. Dit bevestigt het beeld uit eerder onderzoek dat het HRM-beleid op scholen nog lang niet overal even sterk is uitgewerkt en dat op slechts een deel van de scholen nu al sprake is van hoogwaardig HRM-beleid Rotterdam (2012) Projectplan Professionele School. Rotterdam. Zie: OCW (2012) Bestuursakkoord Den Haag. In de enquête is gevraagd welke HRM-instrumenten scholen inzetten. Figuur 2. geeft de som van het aantal ingezette instrumenten weer de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

18 Figuur 2.5 Aantal ingezette HRM-instrumenten op scholen in Rotterdam (PO) 30 Aantal scholen Niet uitgewerkt Matig Gemiddeld Sterk uitgewerkt Op professionele scholen minder problemen met kwaliteit In het Rotterdamse project de Professionele school staan vijf fundamenten van een professionele school centraal: onderwijskundig leiderschap, professionele capaciteit, leerklimaat, ouderbetrokkenheid en relaties in de wijk, en kwaliteit van de instructie. In de enquête is aan schoolleiders gevraagd hoe hun eigen school scoort op verschillende definities van een professionele school, die samenhangen met bovenstaande punten (Tabel 2.7). Uit de antwoorden blijkt dat de schoolleiders de professionaliteit van hun eigen school op onderdelen vaak positief beoordelen. Ongeveer 80 procent van de schoolleiders geeft aan dat er op hun school voldoende gekwalificeerde leraren werken en dat het team gefocust is op een hoge kwaliteit van de instructie. Verder geeft ruim driekwart aan dat er op hun school een dynamische en uitdagend leerklimaat heerst voor leerlingen. Het percentage scholen met een professionele leercultuur voor de eigen docenten ligt duidelijk lager; ruim de helft van de schoolleiders vindt dat er op de eigen school een professionele leercultuur voor leraren is, één op de negen schoolleiders vindt van niet en de rest oordeelt neutraal. Het laagst scoort het educatief partnerschap met ouders en het onderdeel zijn van de wijk. Een kwart van de schoolleiders vindt dat de eigen school op dit punt niet voldoet, nog eens een kwart is neutraal. Op dit onderdeel is dus nog veel winst te halen de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

19 Tabel 2.7: Schoolleiders PO: Hoe scoort uw school op de volgende definities van een professionele school? (%) Niet waar Neutraal Waar Totaal (n) Op onze school werken voldoende gekwalificeerde en goede leerkrachten Op onze school is het hele team gefocust op een hoge kwaliteit van de instructie Op onze school heerst een dynamisch en uitdagend leerklimaat Op onze school is sprake van een professionele leercultuur Onze school gaat educatief partnerschap aan met ouders en is onderdeel van de wijk Wanneer de scores op de verschillende items worden gemiddeld 20, blijkt opnieuw dat scholen onderling duidelijk verschillen. Daarbij blijkt dat de scholen die hoog scoren op professionaliteit over het algemeen minder problemen hebben met de kwaliteit van leraren dan de scholen die laag scoren. Verder blijkt dat het HRM-beleid op deze scholen ook verder is uitgewerkt. Op grond hiervan kan worden geconcludeerd dat de professionaliteit van scholen samengaat met een betere kwaliteit van leraren Conclusies kwalitatieve knelpunten primair onderwijs Rotterdam De Rotterdamse schoolleiders beoordelen de kwaliteit van hun leraren wisselend. Bij starters zijn belangrijke aandachtspunten de kennis van taalverwerving bij kinderen met een niet-nederlandse achtergrond, de competenties met betrekking tot de omgang met ouders en de pedagogisch-didactische vaardigheden (mogelijkheden tot differentiëren tussen verschillende leerlingen). Ook bij de zittende leraren zijn er over een brede linie aandachtspunten en springt het opbrengstgericht werken eruit als een belangrijk verbetergebied. Het HRM-beleid is goed in ontwikkeling in Rotterdam en schoolbesturen tonen duidelijk ambities op dit vlak. De verschillen tussen scholen zijn daarbij nu nog groot. 2.4 Samenvatting In onderstaand schema vatten we de belangrijkste bevindingen over de Rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt puntsgewijs samen. We maken daarbij voor de kwantitatieve knelpunten onderscheid tussen de actuele situatie en die in de nabije toekomst. Voor de kwalitatieve knelpunten is alleen de actuele situatie samengevat. Ten aanzien van de toekomstige kwalitatieve knelpunten zijn er onvoldoende aanvullende inzichten. Op dit punt is in zijn algemeenheid te zeggen dat de ambities bij de geïnterviewde schoolbesturen groot zijn; professionalisering is een belangrijk speerpunt 20 In de enquête is respondenten gevraagd om op een 5 puntschaal aan te geven hoe de school scoort op de verschillende definities van een professionele school. In de analyse zijn deze scores gemiddeld en is een indeling gemaakt in professionele en minder professionele scholen de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

20 Kwantitatief Kwalitatief Situatie Nu geen noemenswaardige tekorten. - Achterstandsscholen ervaren wel meer personele knelpunten, maar ook daar geen echte tekorten. - Invalproblematiek wel nijpend in Rotterdam. - De uitstroom van de pabo daalt. Nabije toekomst - De werkgelegenheid neemt komende jaren licht toe, door groei van het leerlingenaantal. - Door vertrek van leraren ontstaat een aanzienlijke vervangingsvraag. - Bij verder dalend aantal PABOstudenten, dreigt in Rotterdam een tekort aan leerkrachten. - Veel schoolleiders zijn kritisch over de kwaliteit van leraren en sollicitanten. Bij startende leraren gaat het vooral om kennis van taalverwerving bij kinderen met een niet-nederlandse achtergrond, vaardigheden in omgang met ouders en vaardigheid om te differentiëren. Bij zittende leraren gaat het vooral om opbrengstgericht werken. - Er is stevig geïnvesteerd in het HRMbeleid en professionalisering op scholen; dit proces is nog niet afgerond en tussen schoolbesturen en scholen zijn nog grote verschillen. - Ambities en de beleidsinzet bij schoolbesturen ten aanzien van HRM-beleid en professionalisering zijn aanwezig de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

21 3 Voortgezet onderwijs In dit hoofdstuk brengen we de Rotterdamse arbeidsmarkt voor het voortgezet onderwijs in kaart. In paragraaf 3.1 schetsen we een beeld van huidige kwantitatieve knelpunten. In paragraaf 3.2 kijken we naar kwantitatieve knelpunten die op termijn van vijf jaar verwacht worden. In paragraaf 3.3 gaan we in op de kwaliteit van het onderwijspersoneel. Paragraaf 3.4 bevat de samenvatting, conclusies en aanbevelingen. 3.1 Kwantitatief beeld voortgezet onderwijs Rotterdam Vacature-ontwikkeling Knelpunten afgenomen en nu op hanteerbaar niveau In de vier grote steden en ook landelijk gezien bestaat nu geen tekort aan docenten in het vo. Het algemene beeld is dat de arbeidsmarkt nu voor leraren min of meer in evenwicht is. Het percentage openstaande vacatures is in de vier grote steden flink gedaald, net als in de rest van Nederland (zie Tabel 3.1). De vier grote steden zijn in deze analyse samengenomen, omdat de beschikbare landelijke gegevens gebaseerd zijn op steekproeven. Door de G4 samen te nemen, ontstaat een meer robuuste gegevensset. Als we evenwel binnen de barometergegevens toch inzoomen op Rotterdam, dan blijkt dat het beeld voor Rotterdam in grote lijnen overeen komt met dat van de G4 als totaal. In Rotterdam was in schooljaar 2010/2011 de openstaande vacature-intensiteit net als in de andere grote gemeenten 0,4 procent van de totale formatie. Dat is een hanteerbaar niveau, waarbij niet van knelpunten gesproken kan worden. Het aantal ontstane en vervulde vacatures ligt in Rotterdam ook op een beduidend lager niveau dan vier tot vijf jaar terug. In schooljaar 2007/08 was er in de grote steden nog sprake van fikse knelpunten, met een percentage openstaande vacatures van 1,1 procent. Die situatie is dus, ook in Rotterdam, sterk verbeterd. De meest recente arbeidsmarktbarometer (nog niet gepubliceerd) laat overigens zien dat in Rotterdam in schooljaar 2011/2012 de arbeidsmarkt in het vo nog verder is verruimd, met vooral een laag aantal ontstane vacatures. Dat hangt waarschijnlijk samen met bezuinigingen in het Rotterdamse vo. Tabel 3.1 Vacature-intensiteit voor docenten in G4, Rotterdam en Nederland, schooljaar 2006/07 t/m 2010/ / / / / /2011 G4 Ontstane vacatures 8,4 12,0 3,6 6,8 3,8 Vervulde vacatures 7,1 10,7 4,2 6,4 4,1 Openstaande vacatures 0,6 1,1 0,2 0,3 0,4 Nederland Ontstane vacatures 8,0 8,6 6,4 5,6 5,6 Vervulde vacatures 7,1 8,0 5,4 6,6 6,1 Openstaande vacatures 0,5 0,6 0,2 0,3 0,3 Bron: Arbeidsmarktbarometer 2011/2012, ResearchNed/Ecorys, de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld

22 Naar schooltype zijn er duidelijke verschillen in het aantal openstaande vacatures in Nederland, zo blijkt uit de Arbeidsmarktbarometer 21. Op vmbo-scholen zijn er relatief meer openstaande vacatures dan op scholen voor havo/vwo. In de interviews met schoolbestuurders in het Rotterdamse vo wordt dit onderschreven. Zij geven aan dat de wervingspositie van vmbo-scholen minder goed is dan die van havo/vwo-scholen (en gymnasia). Dit kan ook een weerslag hebben op de kwaliteit aan docenten die binnen verschillende schooltypen binnengehaald kan worden. Schoolbestuurders en -leiders: weinig echte knelpunten In het algemeen wordt het beeld van een relatief ontspannen arbeidsmarkt onderschreven in de enquête en interviews. Weliswaar gaf ruim een derde deel van de Rotterdamse schoolleiders in het vo aan nu knelpunten te ervaren in de personeelsvoorziening van docenten (Tabel A.1), maar bijna 90% van de respondenten verwacht deze vacatures vóór het aankomende schooljaar vervuld te hebben. Van de schoolleiders vindt de grote meerderheid (83%) een structureel tekort aan docenten geen nijpend probleem op hun school (Tabel A.3). De schoolbestuurders in het Rotterdamse vo melden eveneens momenteel geen opmerkelijke knelpunten in de personeelsvoorziening te ervaren. Dat komt mede door bezuinigingen waardoor er ook op personeel moet worden bespaard. Contracten van veel medewerkers met een tijdelijke aanstelling zijn ontbonden. maar veel tekorten zijn verborgen Wel is een belangrijke kanttekening van de geïnterviewde schoolbestuurders dat tekorten veelal verborgen zijn. Zie hiervoor ook paragraaf waarin beschreven is dat in Rotterdam relatief veel lessen door onbevoegde docenten worden verzorgd. Men lost de vacatures in principe dus wel op, maar te vaak met onder- of onbevoegde docenten. Sommige schoolbesturen melden per direct enkele tientallen bevoegde docenten in de tekortvakken (vakken waarvoor landelijk al langere tijd het moeilijk is om bevoegde docenten te vinden: talen, wiskunde, natuurkunde, scheikunde) te kunnen plaatsen. Zorgpunt is dat de lerarenopleidingen nu te weinig gediplomeerde docenten afleveren in die tekortvakken. In de enquête geven de schoolleiders ook aan dat de meeste problemen spelen bij de exacte vakken (met name wiskunde en natuurkunde) en bij talen (met name Duits en Nederlands). Er zijn weinig moeilijkheden bij de kunst- en maatschappijvakken zoals maatschappijleer, muziek en levensbeschouwing. Dit beeld sluit goed aan bij eerdere resultaten uit bijvoorbeeld de barometer 22. Vervangingsproblematiek in vo minder nijpend ervaren dan in het po Ook in het vo zijn er problemen met de tussentijdse vervanging, als gevolg van verzuim of baanwisselingen. In de interviews met de schoolbestuurders is dit ook aangeven. In de enquête geven evenwel maar vijf van de 23 bevraagde schoolleiders (22%) aan dat het tekort aan invallers een nijpend probleem is, tegenover meer dan de helft van de 87 bevraagde schoolleiders in het po Kurver e.a. (2012) Arbeidsmarktbarometer po, vo, mbo 2010/2011. ResearchNed, Nijmegen. Vrielink e.a. (2012) Arbeidsmarktbarometer po, vo, mbo 2010/2011. ResearchNed: Nijmegen de rotterdamse onderwijsarbeidsmarkt in beeld