EDUBELL. Regio Antwerpen. Resultaten van de proeffase van een behoeftedetectie

Transcriptie

1 K.U.Leuven Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek EDUBELL Regio Antwerpen Resultaten van de proeffase van een behoeftedetectie Project Behoeftedetectie/2003 Ontwikkelen en testen van een methodologie voor detectie van educatieve behoeften Onderzoek in opdracht van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap D.I.V.A. (Dienst Informatie Vorming en Afstemming) Promotor: Onderzoekers: Prof. Dr. Herman Baert Dr. Frank Cockx, Sofie Van de Meerssche & Sofie Verhoeven

2 INHOUDSTAFEL 1. INLEIDING OPZET EN WERKWIJZE VAN DE PROEFFASE INLEIDING HET ONDERZOEK: ONTWERPEN EN PROEFDRAAIEN ENKELE SLEUTELBEGRIPPEN METHODOLOGISCH STAPPENPLAN HET WERKEN MET BERAADGROEPEN ONTWIKKELINGEN EN EDUCATIEVE BEHOEFTEN INLEIDING REGIONALE FEITEN Omschrijving van de regio Demografische indicatoren Aantal inwoners in de regio Verhouding van de leeftijdscategorieën Verhouding autochtonen-allochtonen Huishoudens en persoonlijke relaties Sociaal-economische indicatoren Werkloosheidsgraad Werkgelegenheidsgraad Activiteitsgraad Demografie van de werkzoekenden Werkgelegenheid Huidige jobs en verwachte loopbaan Arbeidsbelasting en werkdruk Relaties op en rond het werk Combinatie arbeid en gezin Gezondheid en veiligheid op het werk Inkomensverdeling Bestaansminimumtrekkers Economische indicatoren Conjunctuurcurve Investeringen Demografie van de ondernemingen Export Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt Knelpuntberoepen Technologische ontwikkelingen Welzijnsindicatoren Huisvesting, wonen en woonomgeving Gezondheid en levensstijl Mantelzorg Cultuurgebonden indicatoren Verschuivingen in waarden, normen en opvattingen Kinderen en opvoeding Politiek en burgerschap Religie en zingeving Vrijetijdsbesteding Culturele aanbod 45 EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 2

3 3.2.8 Educatieve participatie Scholingsgraad Deelname aan levenslang leren Leren Leren Geografische context Mobiliteit Bodembestemming ALGEMENE TENDENSEN Sociaal-economische indicatoren Solidariteit Kenmerken van arbeid(sloopbanen) in de hedendaagse samenleving Economische indicatoren Kenmerken van de huidige economie in de samenleving Cultuurgebonden indicatoren Kenmerken van deze postmoderne samenleving Zingeving Armoede en sociaal-culturele uitsluiting De identiteit van Vlaanderen ten opzichte van Europa EDUCATIEVE PRIORITEITEN INLEIDING DEMOGRAFISCHE INDICATOREN Vergrijzing, ouderen en bijleren Allochtonen-autochtonen SOCIAAL-ECONOMISCHE INDICATOREN Relaties op en rond het werk Combinatie arbeid en gezin ECONOMISCHE INDICATOREN Afstemming vraag en aanbod op de arbeidsmarkt TECHNOLOGISCHE EVOLUTIES WELZIJNSINDICATOREN Huisvesting en wonen Gezondheid en levensstijl CULTUURGEBONDEN INDICATOREN Kinderen en opvoeding Religie en zingeving Engagement in verenigingen BIBLIOGRAFIE WEBSITES GESCHREVEN BRONNEN CD-ROMS BIJLAGEN BIJLAGE DE PROEFREGIO ANTWERPEN Inleiding Vragenlijsten en proefinterviews in de regio Antwerpen Leden socio-economische beraadgroep Leden socio-culturele beraadgroep Data en vergaderplaats EDUBELL-onderzoekers Antwerpen DIVA Antwerpen BIJLAGE: CRITERIA VOOR HET EDUBELL-INSTRUMENTARIUM BIJLAGE: KENMERKEN RESPONDENTEN VAN DE SCHRIFTELIJKE VRAGENLIJSTEN EN MONDELINGE INTERVIEWS...78 EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 3

4 6.3.1 Kenmerken van de respondenten van de schriftelijke vragenlijsten (20) Kenmerken van de mondelinge interviews met (potentiële) leerders (27) BIJLAGE DE AFGEBAKENDE REGIO S Provincie West-Vlaanderen Regio Oostende-Westhoek: Regio Brugge Regio Kortrijk-Roeselare Provincie Oost-Vlaanderen Regio Gent-Eeklo: Regio Oudenaarde-Aalst Regio Sint-Niklaas-Dendermonde: Provincie Antwerpen Regio Antwerpen Regio Mechelen Regio Turnhout Provincie Vlaams-Brabant Regio Halle-Vilvoorde Regio Brussel Regio Leuven Provincie Limburg Regio Sint-Truiden Regio Hasselt-Genk BIJLAGE FORMAT PRIORITERINGSOPDRACHT EDUBELL BIJLAGE OVERZICHT VAN BELEIDSRELEVANTE INFORMATIE: TER KENNISGEVING In relatie tot het aanbieden van volwasseneneducatie In relatie tot de lerende...85 EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 4

5 1. INLEIDING Wat zijn de belangrijkste educatieve behoeften in de regio Antwerpen? Op die vraag kan dit dossier een antwoord bieden. Het is een antwoord dat met enig voorbehoud wordt gegeven. Het is namelijk het resultaat van het uittesten van een nieuwe methodologie voor het detecteren van behoeften aan levenslang en levensbreed leren in een regio, maar de test is uitgevoerd in reële situatie met tal van personen die zich hebben ingespannen om te omschrijven welke educatieve prioriteiten in de eerste komende jaren naar voren komen. Zowel de personen die aan proeffase hebben meegewerkt, als de onderzoekers zijn ervan overtuigd dat het proefkarakter van de opzet geen afbreuk doet aan de bekomen resultaten. De leden van de denktank of de zogeheten beraadgroepen hebben uitdrukkelijk de wens uitgesproken om van de voorliggende resultaten gebruik te kunnen maken en ze een basis te laten vormen voor educatieve initiatieven in de regio. In dit document wordt, in verschillende delen, de procedure en de resultaten overlopen van één van de proefregio s van het EDUBELL-onderzoek naar educatieve behoeften aan levenslang en levensbreed leren, namelijk de regio Antwerpen. Het eerste deel van dit dossier bevat een algemene inleiding tot het onderzoek en de opzet, werkwijze en ondezoeksinstrumenten die in dit onderzoek gehanteerd worden, o.a. het werken met beraadgroepen. De volgende delen van dit dossier handelen over de concrete resultaten van de uitvoering van het onderzoeksinstrument in de proefregio Antwerpen. In deel 2 worden de maatschappelijke, sociaal-economische en sociaal-culturele ontwikkelingen en de daarbijhorende educatieve behoeften besproken. Op basis hiervan worden in deel 3, aan de hand van cijfermatige scoren en kwalitatieve argumenten, de educatieve prioriteiten in de regio besproken. 2. OPZET EN WERKWIJZE VAN DE PROEFFASE 2.1 INLEIDING In 2002 werd door de Vlaamse Gemeenschap een oproep gelanceerd voor het ontwikkelen van een methodologie voor de detectie van educatieve behoeften in de context van het levenslang en het levensbreed leren. Hij werd geconcretiseerd in de vorm van een wetenschappelijk onderzoek dat, na een openbare aanbestedingsprocedure, begin januari 2003 door de Dienst Informatie Vorming en Afstemming (DIVA) werd toegewezen aan het Centrum voor Sociale en Beroepspedagogiek van de K.U.Leuven. Het onderzoek met de zeer lange naam werd omgedoopt in het letterwoord EDUBELL. EDU staat voor educatieve ; de BE voor behoeftedetectie en de dubbele L staat voor het leren dat levenslang en levensbreed is. In dit deel wordt beknopt weergegeven wat de opzet en werkwijze was van het EDUBELLonderzoek, welke fasen er in het onderzoek doorlopen zijn en welke bronnen van dataverzameling er gehanteerd werden. 2.2 HET ONDERZOEK: ONTWERPEN EN PROEFDRAAIEN Het uitgangspunt voor het onderzoek is terug te vinden in de aanbevelingen van het CONBEL-onderzoek dat - in opdracht van de Vlaamse overheid - de contouren en uitgangspunten voor een samenhangend beleid van levenslang en levensbreed leren in Vlaanderen omschreef ( Baert, H. Van Damme, D. e.a., 2000). EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 5

6 Met het oog op het ontwikkelen van een systematisch en vraaggestuurd beleid inzake het levenslang en het levensbreed leren is het nodig dat de overheid en de diverse (publiek gefinancierde) aanbieders van vorming, training en opleiding een betrouwbaar en goed gedocumenteerd overzicht hebben over de actuele en de eerlang te verwachten educatieve behoeften. Dit overzicht moet mede de basis vormen om een regionaal en Vlaams prioriteitenbeleid te voeren waarbij het aanbod inzake levenslang en levensbreed leren wordt afgestemd op de sociale, culturele, technologische en economische ontwikkelingen en uitdagingen voor de samenleving en op de persoonlijke ontplooiing en de maatschappelijke participatie van de burgers. Vorming, training en opleiding moeten daardoor betekenisvol kunnen bijdragen tot het actief burgerschap, de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, de vormgeving van de persoonlijke levenssfeer en de participatie aan het sociaal en cultureel leven. De EDUFORA maakten anno conform hun drieledige taakomschrijving al eens werk van een educatieve behoeftedetectie, naast het werk dat ze verrichtten om een educatieve kaart en een educatief richtplan op te stellen. Het werd toen aan de EDUFORA overgelaten hoe ze een behoeftedetectie zouden opvatten en organiseren. Mede daardoor was de wijze waarop dit alles gebeurde was zeer verscheiden, zowel naar detectiemethoden als naar de waarde, de bruikbaarheid en de vergelijkbaarheid van de resultaten. Met de toewijzing van een onderzoeksopdracht om een gemeenschappelijke, verantwoorde en beproefde methodologie te ontwikkelen is het de bedoeling een instrumentarium te kunnen aanreiken dat in Vlaanderen systematisch en herhaald kan worden ingezet om de educatieve behoeften van volwassenen en van organisaties in kaart te brengen. De voorbereidende stappen van het EDUBELL-onderzoek omvatten: het verfijnen van een denk- en handelingskader over behoeftedetectie afgestemd op de Vlaamse context, het verzamelen en analyseren van goede voorbeelden en bestaande instrumenten voor behoeftedetectie in binnen en -buitenland en het preciseren van een aantal methodologische uitgangspunten. Het is duidelijk dat een behoeftedetectie een veelzijdige aangelegenheid is van: (1) het verzamelen van materiaal over allerlei sociale, culturele, technologische en economische ontwikkelingen, (2) het omschrijven van de educatieve uitdagingen die deze ontwikkelingen inhouden en (3) het in overleg treden met gebruikers en potentiële gebruikers van het educatieve aanbod, met de aanbiedende instanties en met deskundigen uit de relevante maatschappelijke sectoren om zo de noodzaak aan vorming, training en opleiding nader te omschrijven. De beoogde uitkomsten moeten de verantwoordelijken voor het overheids- en het organisatiebeleid toelaten om nieuwe of vernieuwde programmalijnen af te bakenen. Meer concreet werd een methodologie voor een communicatieve benadering van behoeften ontworpen en vervolgens uitgetest in 4 regio s (Aalst-Oudenaarde, Antwerpen, Halle- Vilvoorde, Oostende-Westhoek) met telkens oog voor de sociaal-economische en de sociaal-culturele aspecten. De kern van de methodologie was telkens een beraad of een denktank die in drie stappen de diverse gegevens en ontwikkelingen in de regio analyseerde, educatieve behoeften verzamelde die verband houden met het zinvol en adequaat kunnen inspelen op deze ontwikkelingen en daarin prioriteiten koos. Als vertrekpunt of input werd gebruik gemaakt van de resultaten van interviews met (potentiële) leerders en schriftelijke enquêtes bij maatschappelijke en bij educatieve actoren. Tijdens en na deze testfasen werden de instrumenten en procedures bijgesteld. De uitkomst die EDUBELL beoogde, moest voldoen aan de volgende vereisten (voor een meer uitgebreide versie, zie bijlage 1): geldend voor het levenslang én het levensbreed leren gericht op en toepasbaar in alle regio s in Vlaanderen maar die toch een zekere aggregatie mogelijk maakt op het Vlaamse niveau EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 6

7 een werkwijze die op het subregionale niveau een perspectief opent op coördinatie van de volwasseneneducatie later bij herhaling toepasbaar door praktijk- en beleidsinstanties buiten het wetenschappelijk onderzoek én betaalbaar daarom beschikbaar in de vorm een gebruiksklare handleiding en een cd-rom met daarin verwijzingen naar geschikte informatiebronnen en formats van in detail uitgewerkte detectie-instrumenten met een relatief korte doorlooptijd kent (want educatieve behoeften kunnen relatief snel wijzigen en er moeten tijdig beslissingen kunnen worden genomen) Als bijproduct van dit ontwikkelingsonderzoek zijn 4 lijsten van educatieve behoeften en prioriteiten beschikbaar, die een exemplarische waarde, maar ook niet meer dan dat, hebben. Het toewijzen en uitvoeren van het onderzoek gebeurde in een experimentele context en met de geheel vrijwillige medewerking van de personen die hebben deelgenomen. Het zal pas in een later stadium worden beslist door de Vlaamse overheid en door DIVA welke plaats de ontwikkelde methodologie zal krijgen in het proces van educatieve planning en welke voorwaarden en gevolgen daaraan beleidsmatig zullen verbonden worden. 2.3 ENKELE SLEUTELBEGRIPPEN Een behoefte beschouwen wij als een min of meer expliciet geformuleerd aanvoelen van een gemis of tekort, in een door een persoon als moeilijk of problematisch of uitdagend beschreven situatie, dat door die persoon in mindere of meerdere mate als lenigbaar of oplosbaar wordt gezien (Baert, 1998, p. 5). Het kan hierbij zowel over actuele als over toekomstige behoeften gaan. Bovendien kan er ook impliciet sprake van een weg naar een betere (eind)situatie. Een behoefte kan door de drager ervan het subject worden geformuleerd. Maar ook derden kunnen t.a.v. een persoon behoeften onderkennen (bvb. de chef t.a.v. een arbeider, een hulpverlener t.a.v. een hulpvrager, een lotgenoot t.a.v. andere lotgenoten). In het eerste geval spreken we van subjectieve behoeften en in het tweede geval van prescriptieve behoeften. Vanuit een beleidsstandpunt gezien verdient het aanbeveling om zowel subjecten als derden in de behoeftepeiling een inbreng te laten doen. Een behoeftepeiling levert naast empirisch vaststelbare grootheden ook belevingen, appreciaties, opinies en waardegekleurde oordelen op. Vandaar dat het van belang is het interpretatieve en ook het intersubjectieve karakter van de behoeftebepaling te beklemtonen (Baert, 1982). Van een educatieve behoefte kan gesproken worden wanneer tekorten in het handelen terug te voeren zijn tot tekorten bij de betrokkenen in het weten (~kennis), het kunnen (~vaardigheden) of het omgaan met waarden (~attitudes). Educatieve behoeften kunnen enerzijds onderscheiden worden omtrent de beroepscontext. Anderzijds kunnen zij betrekking hebben op alle aspecten van de persoonlijke en maatschappelijke levenssfeer. Rationele overwegingen inzake materiële en immateriële kosten, zullen bepalen of een educatieve behoefte ook nog een educatieve noodzaak is. Men kan spreken van een educatieve noodzaak wanneer een educatieve activiteit (formeel, non-formeel of informeel) de meest aangewezen weg en een onmisbaar en betaalbaar middel tot leniging van een educatieve behoefte vormt. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 7

8 Een educatieve prioriteit beschouwen wij als die educatieve noodzaak die uit een lijst van educatieve noodzaken wordt gekozen om bij voorrang te worden gelenigd, daarbij (grotendeels of uitsluitend) een beroep doende op de inzet van collectieve middelen (middelen van de gemeenschap en/of van de organisaties waarin de doelgroep actief is). Een educatieve vraag is een gearticuleerde en actief levende educatieve behoefte ongeacht of ze een educatieve noodzaak of prioriteit is waarbij iemand in staat is zinvol en functioneel deel te nemen aan een welbepaalde educatieve activiteit en de huidige of nakende deelname inschat als een aangewezen en betaalbare en als een wenselijke dan wel effectieve remedie om daarna beter of optimaler te functioneren in relaties en contexten. In het EDUBELL-onderzoek laten we de educatieve vraag buiten beschouwing. Het onderzoek wil zich richten naar de deelnemers aan educatieve activiteiten, maar ook naar potentiële deelnemers, niet-deelnemers en kansengroepen. 2.4 METHODOLOGISCH STAPPENPLAN BRONGROEP Staal Staal Staal (potentiële) Educatieve Maatschappelijke leerders actoren actoren ( educatoren, institutionele aanbieders) 2 BERAADGROEPEN (N= 12 à 16) Panel: Selectie van Selectie van Educatieve Maatschap - actoren pe lijke ( educatoren, actoren inst. aanbieders) Regio - afbakening en regio - gegevens Mondelinge enquêtes Schriftelijke v ragenlijsten Documentenanalyse + schriftelijke vragenlijsten Actuele en verwachte ontwikkelingen + voorlopige indicatoren i.v.m. educatieve behoeften Beraad 1 Omgevingsanalyse Beraad 2 Behoefteformulering Beraad 3 Prioritering Educatieve actoren (educatieve p lann ing) Beleid (dwingende maatregelen) Fasen I. Samenstelling brongroep II. Rapportage III. Bijeenroepen IV. Rapportage organisatie : en beraadgroep beraadgroepen Fasen I. Regioafbakening II. Dataverzameling III. Data-bewerking IV. Be hoeftebepaling V. Prioritering detectie : en regiogegevens De ontwikkelde methodologie is opgebouwd uit drie belangrijke soorten onderzoeksinstrumenten: 1) het werken met een dossier met regiogegevens, 2) het werken met bevragingen 3) het werken met beraadgroepen. De beraadgroepen vormden de kern van de methodologie. Het waren denktanks die gebruik maakten van het materiaal dat de instrumenten 1 & 2 hen toegeleverd hebben. Hieronder motiveren we kort waarom we het zo belangrijk vinden om met beraadgroepen te werken. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 8

9 2.5 HET WERKEN MET BERAADGROEPEN Educatieve behoeften zijn geen objecten of gegevenheden die zomaar voor het grijpen liggen. Het detecteren van een educatieve behoefte vraagt een articulatieproces (vanwege de drager van de behoefte) en een interpretatieproces (vanwege de drager én vanwege anderen). In die zin gaat het bij educatieve behoeften dan ook altijd over een proces van behoefte- bepaling eerder dan over een behoefte- detectie. Deze behoeftebepaling kan deels gebeuren tijdens de bevragingen van de potentiële leerders, de maatschappelijke en de educatieve actoren. Maar in functie van een globale kijk op de mogelijke educatieve behoeften in de regio en de keuzes die onvermijdelijk moeten worden gemaakt voor de toekomstgerichte beleidsplanning (educatieve prioriteiten) is een grondig gesprek of samenspraak nodig. Dat heeft plaats gevonden in de beraadgroepen. Er werd met twee types van beraadgroepen (één socio-economische en één socio-cultureel georiënteerd) gewerkt om het spectrum aan educatieve behoeften zo breed mogelijk te houden. Dit was belangrijk opdat het levenslang leren in al zijn diversiteit en verschijningsvormen ten volle tot haar recht kan komen. Op basis van de drie gedocumenteerde beraadgroepvergaderingen ontwikkelden de participanten aan het beraad een gedeelde terminologie die het mogelijk maakte om in consensus dan wel dissensus te komen tot educatieve behoeften en een prioritering. Bij de materiaalverzameling in de beraadgroepen werden volgende werkprincipes in acht genomen: - Er werd zowel gewerkt met gekwantificeerd materiaal (beschrijvende regiogegevens, profielen van geïnterviewden) als met meer kwalitatief materiaal (interviewfragmenten van de geïnterviewden, interpretaties van de beraadgroepen). - Bij de bevraging van de potentiële leerders werd er gewerkt met een staal dat diversiteit weerspiegelt op het vlak van een aantal sociaal-demografische criteria. - Bij het staal aan educatieve en maatschappelijke actoren die schriftelijk bevraagd werden, werd er gelet op een redelijke verdeling en spreiding over de verschillende betrokken sectoren. - Bij de samenstelling van de beraadgroepen werd er gelet op een redelijke verdeling en spreiding over de verschillende betrokken sectoren. - Tijdens de beraadgroepen werd erover gewaakt dat elke deelnemer aan het beraad voldoende inbreng heeft. Er wordt niet alleen naar consensus gestreefd, maar er is ook plaats en ruimte voor meningsverschillen. - De beraadgroep werd ook uitdrukkelijk uitgenodigd om zich af te vragen of educatieve behoeften van kansengroepen en van groepen die zich maatschappelijk weinig profileren in de beleidsvorming, niet vergeten worden. Zo ja, moest hieromtrent worden bijgestuurd. - De beraadgroepen bestonden uit personen van verschillende sectoren. Elke maatschappelijke sector had zijn eigen rationaliteit en taal. In de beraadgroepen werden deze met elkaar in aanraking gebracht. Dit garandeerde een rijke en gevarieerde analyse van eerlang te verwachten ontwikkelingen en van de bepaling van educatieve behoeften. - De hoger bedoelde inputs vormden stof voor een gesprek, niet meer en niet minder. Een en ander moest overwogen, doorgedacht, vanuit verschillende kanten bekeken worden. En dan moet er een besluitvorming plaats vinden. Na rijp beraad kwam er dan een lijst van educatieve behoeften en vervolgens van educatieve prioriteiten uit de bus. En de overwegingen en argumenten die tot deze welbepaalde prioriteiten hebben geleid werden in de rapportage gecommuniceerd. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 9

10 Figuur 1: Het stramien van de beraadgroepen Voorbereiding door de leden: - regiodossier lezen en kritische ontwikkelingen aanduiden en terugsturen - enquête invullen en terugsturen Voorbereiding door de opdrachthouder - verwerken teruggestuurde regiodossiers + enquêtes verwerken - contact tussen (co-)voorzitter en/of verslaggever - samenstelling en verzending informatief pakket en samenstelling startdossier EERSTE BERAAD: Omgevingsanalyse Input: - Overzicht naar kritische en niet kritische ontwikkelingen in de regio (verwerking regiodossiers en enquêtes) - Overzicht van de resultaten van de bevragingen van de maatschappelijke/educatieve actoren en leerders Doelstelling: - Kennismaking + doel en opzet + procedure + het verzamelde materiaal leren kennen - Aanvullingen en bemerkingen bij het regiodossier - Het bepalen van een selectie van belangrijkste ontwikkelingen in de regio Afsluiter: - Attenderen op de komende vergaderingen Voorbereiding door de opdrachthouder - aanvullen van het startdossier voor wat betreft cruciale ontwikkelingen - aanvullen van het startdossier met educatieve behoeften uit de bevragingen Voorbereiding door de leden: - Aanvullen startdossier met educatieve behoeften ter voorbereiding van de vergadering TWEEDE BERAAD: Behoefteformulering Input: - Het startdossier en het tussentijds dossier Doelstelling: - Het bewerken van het ruwe materiaal omtrent de educatieve behoeften (eventueel in subgroepjes): verfijnen van de educatieve behoeften, aanvullen, + de vraag of de link met de ontwikkelingen goed, degelijk, dekkend enz. is. Afsluiter: - Toelichting opdracht naar volgende vergadering + lunch Voorbereiding door de opdrachthouder - tussentijds dossier aanvullen - aanmaken prioriteringsopdracht Voorbereiding door de leden: - individuele weging van de prioriteiten van educatieve behoeften terugsturen DERDE BERAAD: Prioritering Input: - Overzichten van de weging per behoefte over alle leden van het beraad heen bekeken Doelstelling: - Komen tot een uiteindelijke prioritering gedragen door het beraad waarbij gestreefd wordt naar consensus (en eventueel bij dissensus besluiten met standpuntbepaling formuleren) Afsluiter: - Evaluatie van de afgelegde weg en de bereikte resultaten + lunch Door de opdrachthouder: - aanmaak van een einddossier: cruciale ontwikkelingen in regio + lijst van prioriteiten (in format die aggregeerbaar is op Vlaams niveau) - rondsturen van het einddossier aan de leden - (eventueel uitzonderlijk: een extra vergadering) EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 10

11 3. ONTWIKKELINGEN EN EDUCATIEVE BEHOEFTEN 3.1 INLEIDING In dit deel vindt u een beeld van de regio Antwerpen. Het bevat belangrijke ontwikkelingen en educatieve behoeften op sociaal-economische en sociaal-culturele domeinen, zowel in de regio Antwerpen als op het Vlaams niveau. De gegevens uit dit dossier zijn het resultaat van een documentenanalyse, een analyse van schriftelijke vragenlijsten en mondelinge interviews en drie samenkomsten met een beraadgroep van experts. Uit verschillende bronnen en documenten (o.a. geschreven publicaties en websites op Internet) werden cijfers gehaald over belangrijke tendensen in de regio Antwerpen. Tussen haakjes staat achter elk onderwerp, evolutie of tabel één of twee cijfers vermeld. Het eerste cijfer wijst op het aantal professionelen (20 educatieve en maatschappelijke actoren) die deze evolutie zeer belangrijk vinden en het tweede cijfer wijst op het aantal professionelen die met deze ontwikkeling een educatieve behoefte verbinden. Er werden in de regio Antwerpen 268 schriftelijke vragenlijsten verstuurd naar educatieve en maatschappelijke organisaties. In deze vragenlijsten werd vooral gevraagd naar de ontwikkelingen, educatieve behoeften en prioriteiten die de respondent belangrijk vindt in de regio (dus niet in zijn/haar persoonlijk leven). De analyse van deze vragenlijsten gebeurde aan de hand van 20 teruggestuurde vragenlijsten. Naast deze schriftelijke vragenlijsten werden er 27 mondelinge interviews (nagestreefd en ook daadwerkelijk) afgenomen met potentiële leerders in de regio Antwerpen. Er werd hierbij niet gestreefd naar representativiteit, maar wel naar variabiliteit bij de verdeling van de respondenten over een aantal belangrijke variabelen (arbeid, leeftijd, diploma, afkomst, geslacht, stad/platteland). Bij de potentiële leerders werd er vooral gevraagd naar ontwikkelingen en educatieve behoeften (op sociaal-economische en sociaal-culturele domeinen) in hun persoonlijk leven. De bedoeling hiervan was niet de omvang van de educatieve vraag in te schatten, noch de frequentie te bepalen waarmee door de bevolking bepaalde educatieve behoeften worden gearticuleerd. Hoofddoel was om de leden van de beraadgroepen (zijnde professsionals) formuleringen van de man/vrouw-in-de-straat aan te reiken en mee in overweging te nemen bij het bepalen van wat volgens hen educatieve prioriteiten in de regio zijn. Dit moet m.a.w. het realiteitsbetrokken gehalte van de behoeftedetectie ten goede komen. De belangrijkste resultaten van deze drie vormen van dataverzameling (documentenanalyse, schriftelijke vragenlijsten en mondelinge interviews) voor wat de ontwikkelingen en de educatieve behoeften betreft, zijn terug te vinden in dit dossier. Bij citaten en uitspraken van respondenten is tussen haakjes telkens vermeld om welke respondent het gaat. Dat gebeurt bij de professionelen (schriftelijke vragenlijsten) door middel van de vermelding van de functie en de organisatie van de respondent en bij de potentiële leerders (mondelinge interviews) aan de hand van de variabelen geslacht, situatie op de arbeidsmarkt, leeftijdscategorie en opleidingsniveau. Dit dossier is bevat ook informatie die door de beraadgroepen werd geformuleerd. Zij hebben immers de ontwikkelingen en educatieve behoeften besproken door aan te geven welke ontwikkelingen en behoeften zij belangrijk achtten in de regio en welke aanvullingen ze bij deze ontwikkelingen en behoeften maakten. De als belangrijk naar voren geschoven ontwikkelingen en de educatieve behoeften werden aangeduid door de titel ervan in het donkergrijs te markeren en eventuele aanvulling er bij te noteren. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 11

12 Op deze wijze bevat dit dossier alle materiaal dat werd verzameld en plaatst het ontwikkelingen en educatieve behoeften voor het voetlicht die in de komende jaren als cruciaal en prioritair worden beoordeeld. 3.2 REGIONALE FEITEN Omschrijving van de regio (1,1) De regio Antwerpen bestaat uit de volgende steden en gemeenten: Aartselaar, Antwerpen, Boechout, Boom, Borsbeek, Brasschaat, Brecht, Edegem, Essen, Hemiksem, Hove, Kalmthout, Kapellen, Kontich, Lint, Malle, Mortsel, Niel, Ranst, Rumst, Schelle, Schilde, Schoten, Stabroek, Wijnegem, Wommelgem, Wuustwezel, Zandhoven, Zoersel, Zwijndrecht. In de regio zijn er geen faciliteitengemeenten. De regio bevat één grootstedelijk gebied (Antwerpen), geen regionaalstedelijke gebieden en één kleinstedelijke gebied (Boom). De regio overkoepelt het volgende arrondissement: Antwerpen. In deze regio s kan het volgend werkgebied van de VDAB (LKC s, lokale klantencentra van de VDAB) onderscheiden worden: Antwerpen Demografische indicatoren AANTAL INWONERS IN DE REGIO Aantal inwoners (2,2) Antwerpen Natuurlijk accres 1 (2,2) Antwerpen Vlaanderen Migratiesaldo 2 (5,3) Antwerpen Vlaanderen Bevolkingsdichtheid (4,2) Provincie Antwerpen Vlaanderen inw/km inwoners/km 2 1 Natuurlijk accres = aantal geboorten aantal overlijdens 2 Migratiesaldo: aantal inwijkingen aantal uitwijkingen EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 12

13 VERHOUDING VAN DE LEEFTIJDSCATEGORIEËN Aantal geboorten (5,1) Antwerpen Vlaanderen n.g Evolutie verhouding aantal personen in de verschillende leeftijdscategorieën (12,8) De bevolking in het Vlaamse Gewest vertoont het typische beeld van een verouderende bevolking: een zware top en een smalle basis. De veroudering van de totale bevolking zet zich door. Hierbij is er zowel sprake van vergrijzing als ontgroening. De groene druk (er zijn steeds minder jongeren) is in de stad Antwerpen groter dan in Gent, maar ligt ongeveer op hetzelfde niveau als in de andere grote steden. Met de grijze druk (er zijn steeds meer ouderen) is het evenwel anders gesteld. De grijze druk in de stad Antwerpen is opvallend hoog in vergelijking met de andere regio s. Van de totale bevolking is ruim één vijfde jonger dan 19 of ouder dan 65 jaar. Vergrijzing en de band met levenslang en levensbreed leren Uit de resultaten van de beraadgroep blijkt dat vergrijzing erkend wordt als een belangrijk probleem, met name vergrijzing op het gebied van levenslang en levensbreed leren. Er zijn steeds meer klassen met veel cursisten tussen 50 en 55 jaar. Ook bij zelfstandige ondernemers is er een vergrijzingstendens. Er zijn immers steeds meer oudere werknemers die beslissen om zich als zelfstandige te vestigen. Zowel bij zelfstandigen als bij werknemers vormt de vergrijzing een probleem op het gebied van arbeidsmarktgerichte herscholing. Om oudere mensen te doen bijleren is immers een andere aanpak nodig dan bij jongeren: ouderen hebben immers reeds heel wat geleerd door levenservaring en kunnen beter dan jongeren leerstof verwerken en de relevantie ervan inschatten, terwijl ze minder gemakkelijk kunnen van buiten blokken. Het is dan ook weinig zinvol om hen een cursus letterlijk van buiten te laten leren. Het is echter wel zinvol om hen taken te geven en rekening te houden met een andere timing van studeren dan bij jongeren. Via klassiek georganiseerde (op jongeren gerichte) beroepsgerichte opleidingen oudere werkenden in een andere richting proberen te sturen, verloopt dan ook vaak zeer moeizaam. Vooral voor laaggeschoolden vormt vergrijzing een probleem. Werknemers moeten immers steeds langer werken voor ze op pensioen gaan. Laaggeschoolden zijn op oudere leeftijd moe gewerkt en willen vaak niet van bijscholing of herscholing horen. Door de vergrijzing verzwaart het probleem van bijleren bij laaggeschoolden want de periode wordt steeds langer. De vergrijzingstendens veroorzaakt dus uiteenlopende problemen bij verschillende bevolkingsgroepen op het gebied van bijleren. Er is bijgevolg een sterkt nood aan een modulair aanbod van levenslang en levensbreed leren, bijvoorbeeld opgesplitst naar en een aangepast aan de verschillende leeftijdsgroepen. Leeftijd, levensduur en levensloop Ontwikkelingen Vergrijzing (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie) (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). (Man, Werkloos, jaar, Hooggeschoold): De vergrijzing zal toenemen. (Man, Werkloos,+56 jaar,hooggeschoold): De vergrijzing neemt maar toe in België en dat is een groot probleem. Educatieve behoeften Versterking van de solidariteit met de ouderen (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Man, Werkloos, jaar, Hooggeschoold) Ik vind het belangrijk hierover te leren, door erover te lezen, lessen aan de KUL, (Man, Werkloos,+56 jaar,hooggeschoold) Ik maak me zorgen over de komende generaties. Ze moeten andere maatregelen treffen om rond te komen. Ik lees er veel over. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 13

14 Tekorten (middelen en personeel) gezondheidszorg (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Vrouw, Werkloos, jaar, Hooggeschoold): ik moet leren beseffen dat het leven morgen gedaan kan zijn (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): binnen dit en vijf jaar zal ik waarschijnlijk enkele dingen niet meer doen die ik nu nog wel doe, bv. Naar fuiven gaan, studeren (Vrouw,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): Misschien een overlijden in de familie. Misschien mijn broer die een eigen kindje krijgt. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold): Mijn schoonmoeder wordt wel ouder en daar verwacht ik dat er meer zorg zal moeten komen van onze kant uit. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Met het ouder worden ben ik toch wel bezig. Thuis- en mantelzorg (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Zelfhulp en zelfredzaamheid (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). (Vrouw, Werkloos, jaar, Hooggeschoold) ik zou meer bewust willen zijn en meer op de hoogte willen zijn van de ziekte kanker want ik hoor er zo veel van (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold) ik zou wel graag willen bijleren over de nieuwe mogelijkheden, over dingen die ik dan, op die leeftijd, wel zou kunnen doen. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold) Dit zou misschien wel iets zijn waar ik wat over zou willen bijleren. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Ik wil dan ook meer gaan letten op mijn eten en zou me daarrond moeten informeren, met het oog op gewicht, maar vooral cholesterol VERHOUDING AUTOCHTONEN-ALLOCHTONEN Verhouding autochtonen-allochtonen (12,11) Antwerpen Vlaanderen % 4,98% 3,07% % 4,93% 2,02% Aandeel Maghrebijnen en Turken in de totale bevolking van de regio Migranten uit de voormalige Oost-Bloklanden Uit de samenkomst van de beraadgroep blijkt dat het aantal allochtonen in Antwerpen een zeer belangrijk item is. Hierbij wordt in de eerste plaats niet gedacht aan Maghrebijnen en Turken, maar wel aan mensen uit voormalige Oost-Bloklanden. Zij kampen met totaal andere problemen dan Maghrebijnen en Turken. Mensen die afkomstig zijn van voormalige Oost- Bloklanden zijn meestal hoogopgeleid en hebben een universitair diploma, maar hun (voor)kennis van het Nederlands is vaak onvoldoende om op vele gebieden mee te kunnen in de maatschappij. Zij hebben bijvoorbeeld moeilijkheden met solliciteren omdat ze onvoldoende kennis van het Nederlands hebben. Vaak hebben zij de wens om een eigen winkelzaak te openen, maar vormt het ontbreken van een basiskennis Nederlands een belangrijke drempel om zelfstandige ondernemer te worden. Zij hebben het zeer moeilijk om bij te leren in het algemeen omdat ze eerst Nederlands moeten leren voor ze eventueel een andere cursus kunnen volgen. Er is voor hen dan ook nood aan een overbruggingsklas. Autochtonen en allochtonen Uit de samenkomst met de beraadleden blijkt dat het samenleven van autochtonen en allochtonen een belangrijke ontwikkeling is. Allochtonen hebben omwille van hun andere cultuur vaak te maken met andere problemen dan autochtonen, bijvoorbeeld op het gebied van gezinssituatie, kinderopvang, werken en studeren HUISHOUDENS EN PERSOONLIJKE RELATIES Huishoudens (7,6) Antwerpen Vlaanderen 1998 Aantal huishoudens Aantal huishoudens EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 14

15 Persoonlijke relaties Persoonlijke relaties Ontwikkelingen Het aantal alleenstaanden stijgt. Het op zoek gaan naar een nieuwe partner is op latere leeftijd niet evident. Clubs en verenigingen schieten als paddestoelen uit de grond. Eenzaamheid groeit en psychologische begeleiding dringt zich op (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Meer samengestelde gezinnen (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Grotere verscheidenheid in samenlevings-vormen (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Meer mensen zullen meer verschillende relaties hebben, chronologisch gezien (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Atomisering, metropolisering (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Nog meer gebrek aan relatievaardigheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Meer éénoudergezinnen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder huwelijken (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Vermenging van autochtonen met allochtonen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkloos, +56 jaar, Middengeschoold): Als mijn (Vrouw wegvalt, naar ons appartement verhuizen. We hebben dat gekocht voor 'onze oude dag'. (Vrouw, Werkloos, +56 jaar, Laaggeschoold): Als mijn (Man wegvalt, zal ik verhuizen. Ik wil zeker niet bij m'n kinderen gaan wonen. (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik ga samenwonen. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold): binnenkort ga ik waarschijnlijk samenwonen (Man, Werkloos,18-35 jaar,middengeschoold) ik heb een vriendin en misschien gaan we binnenkort wel trouwen of samenwonen (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold): ik wil zo vlug mogelijk eerst gaan alleen wonen en daarna gaan samenwonen met mijn vriend. Ik wil niet trouwen (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): Educatieve behoeften Invullen van vrije tijd (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Tolerantie; openstaan voor andere samenlevingsvormen (Medewerker studiedienst,sociaalcultureel werk). Historisch inzicht in het groeien van traditionele samenlevingsvormen (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Cultureel inzicht (Medewerker studiedienst,sociaalcultureel werk). Zelfbewustzijn: wat is het beste voor mij? (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Verbindingen sociaal aangaan (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Solidariteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Sociale netwerken vormen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Bewustzijn van de relatie met zichzelf (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Openheid naar anderen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Hier zou ik wel om raad van mijn ouders vragen en misschien een boek er over lezen. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over fiscale dingen, de kost en de financiële kant van het samenwonen. (Man, Werkloos,18-35 jaar,middengeschoold) ik zou wel meer willen leren over de gerechterlijke gevolgen van het huwelijk, bv. of het mogelijk is dat uw (Vrouw met al uw geld wegloopt (lach). ik zou ook precies willen weten wat het verschil is tussen trouwen en samenwonen en of samenwonenden meer of minder rechten hebben dan getrouwden. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold) ik zou graag meer weten over budgetbeheersing en over de praktische kant van alleen te wonen, bv. Huishuur, enz. (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold) ik EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 15

16 binnen enkele jaren zal ik alleen gaan wonen. zou graag meer willen weten over goedkope mogelijkheden om te wonen en te huren, over de praktische kant van alleen te wonen (Man, Werkloos, jaar, Hooggeschoold): Ik ga binnen vijf jaar niet meer thuiswonen. (Man, Werkloos, jaar, Middengeschoold): Mijn ouders zijn aan het scheiden. Mijn vader woont thuis, mijn moeder gaat bij haar vriend wonen. (Vrouw,Werkzoekend jaar, Middengeschoold): Dit is nog onduidelijk, al naar gelang het tot een scheiding komt of niet. (Man, Werkloos, jaar, Middengeschoold) Wat ik opvang van anderen, wat ik op school leer (bij Psychologie en Filosofie) geven me toch een andere kijk op de dingen. Ik kan het toepassen op mijn eigen leven. (Vrouw,Werkzoekend jaar, Middengeschoold) Het zou in elk geval nuttig zijn te leren hoe om te gaan met het drankprobleem van mijn (Man Sociaal-economische indicatoren WERKLOOSHEIDSGRAAD 3 (10,6) Antwerpen Vlaanderen ,680% 8,130% ,520% 6,31% Waar situeert de werkloosheid zicht vooral: Alhoewel er op het platteland relatief weinig jobs te vinden zijn, is de werkloosheid er opvallend laag. In de steden geldt de omgekeerde paradox. Een hoge werkloosheidsgraad Uit de samenkomst van het beraad blijkt dat het werkloosheidsprobleem in Antwerpen als zeer problematisch ervaren wordt. Ondanks het grote werkaanbod in de regio, is er een hoge werkloosheidsgraad. De oorzaak heeft te maken met de vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Vraag en aanbod zijn niet goed op elkaar afgestemd waardoor veel laaggeschoolde werkzoekenden geen werk vinden. Zelfs met het groot opleidingsaanbod in de regio blijft er een zeer grote wanverhouding WERKGELEGENHEIDSGRAAD 4 (7,6) Antwerpen Vlaanderen ,93% 60,54% ,17% 64,33% ACTIVITEITSGRAAD 5 (7,5) Antwerpen Vlaanderen ,34% 70,14% ,35% 71,2% 3 De werkloosheidsgraad is het aantal op het einde van de maand ingeschreven niet-werkende werkzoekenden jonger dan 65 jaar in % van de beroepsbevolking jonger dan 65 jaar. 4 De werkgelegenheidsgraad geeft de verhouding weer tussen het aantal jobs dat er is en het aantal bewoners op beroepsactieve leeftijd. 5 De activiteitsgraad is de mate waarin de bevolking tussen 15 (18) en 64 jaar actief is op de arbeidsmarkt, dit wil zeggen een job heeft of een job zoekt. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 16

17 DEMOGRAFIE VAN DE WERKZOEKENDEN Aandeel mannelijke versus vrouwelijke werkloosheid (in procent) (4,3) Antwerpen Mannen Vrouwen ,6% 50,4% ,5% 49,5% Aandeel werklozen jonger dan 25 jaar (in procent ten opzichte van de totale groep werklozen) (9,8) Antwerpen -25-jarigen ,4% ,1% Aandeel laaggeschoolde en hooggeschoolde werklozen (11,10) Antwerpen Laaggeschoolden 6 Middengeschoold 7 Hooggeschoolden ,8% 26,4% 10,9% ,7% 26,7% 11,6% Allochtonen-autochtonen: toe- of afgenomen percentage werklozen (8,7) Antwerpen Belgisch Niet-EU-landen 2002 n.g. +12,4% WERKGELEGENHEID Aantal werkaanbiedingen 9 binnengekomen bij de V.D.A.B. (5,4) Antwerpen Vlaanderen HUIDIGE JOBS EN VERWACHTE LOOPBAAN Ontwikkelingen Grotere flexibiliteit (Coördinator,Deeltijds kunstonderwijs) (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik zou graag een hogere functie willen. Ook mijn jobinhoud, nu doe ik redactiewerk van een tijdschrift, maar ie(mand anders gaat dat binnenkort doen. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik zou tegen dan wel een andere job willen, maar ik weet nog niet dewelke. Een hoger verloop (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Vrouw,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): Ik zou graag hogerop geraken, mijn eigen verantwoordelijke zijn. Educatieve behoeften (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Ik zou er graag Franse les en een assertiviteitscursus voor volgen. Ook leren 'on the floor'en door te doen, is erg belangrijk, denk ik. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Ik zou erover lezen en dingen die ik zie en relevant lijken, onthouden. Ik zou ook nog een studie willen bijdoen. (Vrouw,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold) Vorming is hier heel belangrijk, om wat je op school hebt geleerd, uit te breiden. Bijvoorbeeld via 6 Hoogste diploma secundair onderwijs 1 e of 2 e graad 7 Hoogste diploma secundair onderwijs 3 e of 4 e graad 8 Hoogste diploma Hoger Onderwijs Buiten de Universiteit of Universiteit 9 Werkaanbiedingen kunnen voorkomen in twee circuits: het vaste circuit en het tijdelijke circuit. Het vaste circuit bevat alle werkaanbiedingen met contracten van onbepaalde duur. Het tijdelijke circuit bevat alle werkaanbiedingen met contracten van bepaalde duur. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 17

18 (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik zou wel willen overstappen naar een ander bedrijf in zelfde sector, waar ik creatiever kan zijn, met meer afwisseling ook. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik hoop op een bevordering, die vooral financieel zou zijn, en niet echt van invloed op mijn takenpakket. (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold): Ik werk nu voornamelijk in het buitenland, maar ga in de komende jaren in het binnenland werken. Ik doe nu vooral projectwerk, maar verwacht om naar een vaste locatie te gaan. Te veel hooggeschoolden, waardoor er een gebrek aan arbeiders zal komen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Alle technisch afgestudeerden zijn allochtoon (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). De werkmotivatie daalt, wat we nu al merken aan de studentenjobs (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold): In de winterperiode is er altijd minder werk en dan moeten we gaan stempelen. Maar, deze periode wordt steeds langer. Ik vraag me wel af hoe lang het nog kan blijven duren. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik ga misschien vier-vijfde werken. (Vrouw,Werkzoekend jaar, Middengeschoold): Ik verwacht werk te vinden als telefoniste of aan de kassa, waarmee ik telkens ervaring heb. (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): ik hoop om binnen dit en vijf jaar af te studeren als industrieel ingenieur en eventueel erna nog verder te studeren of te gaan werken. (Man, Werkloos, jaar, Middengeschoold): Ik wil een job vinden. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold): binnenkort ben ik geen student meer en wat zal er dan gebeuren? Zal ik werk vinden of zal ik terug moeten gaan studeren omdat ik geen werk vind? (Man, Werkloos, +56 jaar, Hooggeschoold): Ik wil geen zwaar werk meer doen. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik wil in de toekomst graag aan thuiswerk doen. cursussen. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Dezelfde vaardigheden zijn daarvoorvereist als nu, maar mijn Frans zou verder moeten bijgewerkt worden. Technisch tekenen via computer is ook noodzakelijk, en vereist wel dat ik bijblijf op dat vlak, zoals ook op vlak van internet en computervaardigheid in het algemeen. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Sowieso heeft het in die context nut om te leren leidinggeven, mensen motiveren, evalueren, gericht met hen omgaan. Daar werken we nu ook al aan, maar in de toekomst zal dat nog meer moeten gebeuren. Er moet meer aandacht geschonken worden aan de Franse taal in het Antwerpse (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Een andere attitude, houding (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Verantwoordelijkheidszin (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Vrouw,Werkzoekend jaar, Middengeschoold) Talen, en zeker Frans kan je daarvoor zeker gebruiken. Ook de computer kan je nodig hebben, ik denk zelf nog aan het volgen van een cursus excel. (Man,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold) Ik zou heel graag werkervaring opdoen en meer leren over het werkveld. (Man, Werkloos, jaar, Middengeschoold) Hier zijn mijn studies Recht heel belangrijk bij. Ik zou ook de media volgen, erover lezen en met mensen praten die in de branche zitten. (Vrouw, Werkloos, jaar, Middengeschoold) In het laatste geval zou ik wel willen weten welke soorten van bijkomende opleidingen ik zou kunnen doen. Het probleem bij avondonderwijs en alle bijkomende opleidingen is volgens mij dat er niet voldoende onderwerpen aan bod komen, dat het niet voldoende gevariëerd is. (Man, Werkloos,18-35 jaar,middengeschoold): Ik studeer economie maar in het bedrijfsleven zelf heb ik nog zeer veel bij te leren, bv. Hoe is het om te werken, verantwoordelijkheid te hebben, leiding te geven. dat zal ik allemaal nog leren door ervaring. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Ik zou de administratieve kant van zelfstandig werken moeten leren kennen, door er over te lezen en een managementscursus te doen. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 18

19 ARBEIDSBELASTING EN WERKDRUK Arbeidsbelasting en werkdruk Ontwikkelingen De arbeidsbelasting en werkdruk zullen nog toenemen, onder andere door vereiste flexibiliteit, technologisering en diversificatie (Medewerker studiedienst,sociaalcultureel werk). Educatieve behoeften Flexibel zijn, van vast urenschema afstappen (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Stijging van deze belasting (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Deze zullen vooral stijgen. Door het kwaliteitshandboek in de sociale sector en integrale kwaliteitszorg bij het onderwijs, zal er van de mensen steeds meer verwacht worden. De paradox: om u beter te voelen en te functioneren, moet je meer participatief en reflecterend te werk gaan, wat leidt tot meer werk en inzet (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Steeds hoger wordt de lat gelegd voor werknemers, vaak onder dreiging van nakende afdankingen (herstructureringen). Dit is vooral problematisch voor ouderen (Coördinator,Overheidsorganisatie). De hoeveelheid werk neemt toe, ondanks rationalisering door robotica, computer en dergelijke (Coördinator,Overheidsorganisatie). De tijd om alles behoorlijk afgewerkt te krijgen, verkort (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Er zal een toenemende druk zijn. De activiteiten groeien ook en de algemene belasting voor het bedrijf zal hierdoor stijgen. (Vrouw,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold): Ik denk dat het drukker gaat worden en je meer stress gaat krijgen. (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold): Ik verwacht positieve veranderingen. Ik wil het aantal uren dat ik per dag werk, verminderen. Nu werk ik 70 uur per week en ik wil gaan tot 50 à 60 uur per week. (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold): In de periode van de zomer is het altijd drukker. In de winterperiode is het altijd minder druk en deze periode Flexibiliteit (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Vergaderen (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Communicatief bezigzijn (Hoger Kaderpersoneel,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Specialisatie (Medewerker studiedienst,sociaalcultureel werk). Een behoorlijke algemene kennis hebben (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Meegaan met de vereiste technologie (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Een lerende instelling hebben (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Sociale vaardigheden om de druk op te vangen (Medewerker studiedienst,sociaal-cultureel werk). Omgaan met stress en werkdruk (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Stressbestendig zijn (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). Werkorganisatie (Hoger Kaderpersoneel,Deeltijds onderwijs). Organisatietalent (Bediende,Sociaal-culturele organisatie). De bedrijfscultuur moet veranderen, in met name een positieve ingesteldheid tegenover de ouder wordende werknemer (Coördinator,Overheidsorganisatie). Er moet meer aandacht opgebracht worden voor een kwaliteitsvolle productie en dienstverlening (Coördinator,Overheidsorganisatie). (Vrouw, Werkend, jaar, Hooggeschoold) zal ik door ervaring wel mee leren omgaan. Hier (Vrouw,Werkzoekend, jaar, Middengeschoold) Ik zou er in boeken iets over lezen, omdat je er wel op jezelf mee om kan gaan, maar soms wordt het toch teveel. (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold) Ik zal dan meer thuis zijn en zal meer moeten leren om met mijn familie om te gaan. EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 19

20 wordt ook steeds langer. Er is dan wel minder werk, maar wel meer onzekerheid. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): Ik wil in de toekomst meer zelf bepalen hoe, hoeveel, wanneer, ik werk RELATIES OP EN ROND HET WERK Omgaan met conflicten en pesten op het werk Uit de samenkomst met de beraadgroep blijkt dat relaties op het werk een belangrijk onderdeel van de werksfeer vormen. Hierbij vormt vooral het omgaan met conflicten een belangrijk aspect. Relaties op het werk hebben echter ook te maken met een recente ontwikkeling rond pesten op het werk. Vroeger werd er gepest op de schoolbanken, maar tegenwoordig is pesten op de werkvloer een even belangrijk probleem. Relaties op en rond het werk Ontwikkelingen Toenemende sensibiliteit rond mobbing, pesten en samenwerkingsmoeilijkheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Relatiemoeilijkheden (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Moeilijkheden om open en direct te kunnen communiceren (Hoger Kaderpersoneel,Sociaalcultureel werk). Leiderschap door coaching (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Vlakkere structuren (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder hiërarchie (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold): Ik heb momenteel enkel mensen hoger dan mij, maar ik ga in de toekomst 'de baas moeten spelen', omdat ik vooral mensen onder mij zal hebben. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold): De komst van een nieuwe directeur sinds begin dit jaar lijkt wel het één en ander te n goede te veranderen. Strakkere functieomschrijvingen (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Minder creativiteit (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). Hedendaagse managementtheorieën maken opgang in besturen, OCMW s, scholen (lerende organisatie, Human Resource Managementbeleid gebaseerd op waardering, teamwork). Meer aandacht voor interne relaties (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Belang zal toenemen (Medewerker studiedienst,centrum voor Basiseducatie). Men zal personeel als kapitaal beschouwen (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Medewerkers worden experten op de werkvloer en dienen hiervoor de verantwoordelijkheid op te nemen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Educatieve behoeften Tolerantie voor en omgaan met diversiteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Solidariteit (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Actief luisteren naar zichzelf en anderen (Hoger Kaderpersoneel,Sociaal-cultureel werk). Teamwork (Hoger Kaderpersoneel,Economische organisatie). Zelfstandigheid (Hoger Kaderpersoneel,Uitzendsector). (Man, Werkend, jaar, Middengeschoold) Ik ga toch wat managementstechnieken moeten ontwikkelen door cursussen te volgen, rond te kijken en 'stelen met mijn ogen'en doen zoals mijn collega's. (Man, Werkend, jaar, Hooggeschoold) Voor de werksfeer in het algemeen lijkt mij dat teambuildingactiviteiten echt wel hun nut hebben. Leidinggevenden zullen moeten leren een positieve attitude te verwerven ten aanzien van hun medewerkers (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Leidinggevenden moeten leren het potentieel van hun medewerkers te ontwikkelen, hen kansen te geven en ze te benutten. Ze zullen leren coachen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). Leidinggevenden zullen minimum aan sociale vaardigheden moeten hebben (Coördinator,Centrum voor Volwassenenonderwijs). Communicatieve vaardigheden op het werk (Medewerker studiedienst,centrum voor Basiseducatie). Via coaching de eigen verantwoordelijkheid leren opnemen (Coördinator,Sociaal-cultureel werk). EDUBELL Einddossier Regio Antwerpen 20