uvv Fair Tourism stap in en spoor naar een betere wereld Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx ISSN Afgiftekantoor Brussel X

Transcriptie

1 uvv ISSN Afgiftekantoor Brussel X Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Verschijnt tweemaandelijks ste jaargang nr. 4 Fair Tourism stap in en spoor naar een betere wereld

2 Federaal Secretariaat Brand Whitlocklaan Sint-Lambrechts-Woluwe T F info@demens.nu INhoud HOOFDREDACTIE Anne-France Ketelaer Marina Van Haeren REDACTIEMEDEWERKERS Franky Bussche Veerle Cannoot Liza Janssens Sonny Van de Steene Julie Van Garsse COÖRDINATOREN Sonny Van de Steene Liza Janssens LAY-OUT GrafiekGroep UVV-info WORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP. DE REDACTIE VAN UVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUD VAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS. ONDER AUSPICIËN VAN DE UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZW Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers CONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TEN OPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992) DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMEN WORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND. DEMENS.NU ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADER VAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE. OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN, SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAM BRECHTS - WOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR DEMENS.NU OVER U OPGE- SLAGEN PERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK. REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR INFO@UVV.BE, DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE, GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDE UVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO. PAGINA Van de redactie...3 Dossier: Fair Tourism - stap in en spoor naar een betere wereld Toerisme met oog voor de toekomst - Interview met Griet Geudens - Liza Janssens...4 De transitie naar duurzaam toerisme - Peter Tom Jones en Vicky De Meyere...7 Joker verlegt grenzen - Interview met Greet Huybrechts - Liza Janssens...12 Sekstoerisme - Tom Claes...14 Reizen die je rugzak vullen - Julie Van Garsse...18 Pro-poor toerisme, hoe duurzaam? - Dominique Vanneste...24 Welcome! Welcome! Thank you for coming to my country! - Interview met Trui Hanoulle - Veerle Cannoot...28 Toerisme in rampgebieden: vloek of zegen? - Interview met Baptiste Van Outryve - Julie van Garsse...33 Verhoogde waakzaamheid is geboden. Volg strikt de aanwijzingen van de autoriteiten op. - Interview met Brecht De Smet - Veerle Cannoot...35 Boekbespreking: The ethical travel guide. Your passport to exciting alternative holidays. - Franky Bussche...38 UVV belicht Prikbord...39 Rimpelrock 2011, Zet ze niet op sterkwater!!!...39 Eredoctoraten Vrije Universiteit Brussel...39 Varia...40 In memoriam Koen Raes...40 Opiniestuk Ware Finnen, ware waanzin? - Sonja Eggerickx...40 Opiniestuk Regeren doen we niet vanuit Rome - Sonja Eggerickx...42 De Dood in Kinderschoenen - Anne-Flor Vanmeenen mensen maakten kennis met demens.nu - Sonny Van de Steene...43 Vernissage Kunst Kaapt Mens - Sofie De Maertelaere...44 Lentefeesten en Feesten Vrijzinnige Jeugd Vrijwilligers van bij ons...46 Een consulent vertelt Vrij-zinnig engagement - Yves Maes...48 Internationaal Praktisch humanisme in de lift? - Freddy Boeykens...50 Nieuwe opleiding seculiere studies aan Pitzer College - Franky Bussche...51 Vrij-On-Zinnig - Veerle Cannoot...51 Kruiswoordraadsel...52 Jongeren en cultuur Grenzeloos reizen - Karen Verbruggen...53 Info Vrije Universiteit Brussel...55 huisvandemens in je buurt...56

3 UVV-Info 28 ste jaargang nr. 4 Juli - Augustus 2011 Verschijnt tweemaandelijks Verantwoordelijke uitgever: Sonja Eggerickx Van de Redactie WHEN YOU TRAVEL, REMEMBER THAT A FOREIGN COUNTRY IS NOT DESIGNED TO MAKE YOU COMFORTABLE. IT IS DESIGNED TO MAKE ITS OWN PEOPLE COMFORTABLE. CLIFTON FADIMAN. DE VRAAG WAAR KAN IK HEEN? DIE HET GOEDE DOEL BEGIN JAREN TACHTIG LUIDKEELS DE WERELD IN STUURDE, IS IN DE MEESTE GEZINNEN INMIDDELS BEANTWOORD. VOOR DEZE ZOMER DAN TOCH. ER WORDEN ZELFS AL WEER LIJST- JES GEMAAKT. NEGEN ONDERBROEKEN, EVENVEEL PAAR KOUSEN, ZEVEN T-SHIRTS, EEN ZWEMBROEK, EEN RESERVE- ZWEMBROEK, EEN FLEECE (DIE MUISGRIJZE), DE MP3-SPE- LER MÈT OPLADER ÈN DOCKINGSTATION. EN ZONNECRÈME, VOORAL VEEL ZONNECRÈME DE MEEST METHODISCHE ONDER ONS GAAN NOG EEN STAP VERDER. DIE PLAKKEN HET LIJSTJE NETJES VAST AAN DE BIN- NENKANT VAN DE VALIES. ZOALS VROEGER, TOEN WE OP KAMP VERTROKKEN EN DE VERZAMELDE MOEDERS HUN HART VASTHIELDEN BIJ DE VRAAG HOEVEEL KLEDINGSTUKKEN DE WEG TERUG NAAR HUIS NIET ZOUDEN VINDEN. MEESTAL WERD DAT VERLIES GECOMPENSEERD MET EEN AANTAL NIEU- WE, TWEEDEHANDS KLEDINGSTUKKEN DIE DAN WEER ERGENS IN EEN ANDERE VALIES ONTBRAKEN. ZO GOED HADDEN WE ONZE LES WEL GELEERD. DIE VALIES MOEST GOED VOL ZIT- TEN EN TOCH NOG DICHT GERAKEN. AL LUKTE DAT LAATSTE VAAK PAS MET BEHULP VAN ENIG SPRINGWERK. DIE KAMPEN WAREN HET BEGIN VAN GOESTING NAAR DE REST VAN DE WERELD. GOESTING OM S AVONDS MIJN HOOFD NEER TE LEGGEN ONDER DEZELFDE STERRENHEMEL ALS THUIS, MAAR OP EEN HEEL ANDERE PLEK OP AARDE. IN WERKELIJKHEID LAG MIJN HOOFD IN EEN STAPELBED ERGENS IN DE ARDENNEN, MAAR MIJN BESEF VAN AFSTAND WAS TOEN DERMATE WEINIG ONTWIKKELD DAT HET NET ZO GOED HET TROPISCH REGENWOUD HAD KUNNEN ZIJN. CONTACT MET DE LOKALE BEVOLKING HADDEN WE OOK NIET ECHT. BOS, DAT WEL, VEEL BOS EN IN ONZE FANTASIE DE NODIGE WILDE BEESTEN. DE ARDENNEN STAAN NIET MEER OP MIJN VERLANGLIJSTJE SINDS HET BESEF GROEIDE DAT ZE: ÉÉN, NIET IN HET BUITEN- LAND LIGGEN, EN TWEE, ZICH OP DAGTRIP-AFSTAND VAN HUIS BEVINDEN. DE LOKROEP VAN VERDERE OORDEN KLINKT LUI- DER. VERRE LANDEN, VREEMDE CULTUREN, ANDERE GEWOON- TES EN TRADITIES, HET ONBEKENDE, DAT VLEUGJE ONZEKER- HEID EN ONWENNIGHEID DAT DAARMEE GEPAARD GAAT DAAROM TREK IK VOORAL NAAR NIET-EUROPESE BESTEM- MINGEN. EN DAN MOET IK EERLIJK TOEGEVEN DAT IK MIJ ZELDEN DE VRAAG STEL OF IK AAN ETHISCH REIZEN DOE. DE POLITIEKE SITUATIE IN HET UITVERKOREN LAND ZAL MIJ NIET VREEMD ZIJN, MAAR DE HELE GESCHIEDENIS VAN DE REGIO BESTUDEREN? HMM IK ZOEK GEEN RAMPGEBIEDEN OP, EET WAAR DE LOKALE BEVOLKING EET, SLAAP IN KLEINE PENSIONS OF HOTELS, MAAK GEBRUIK VAN HET OPENBAAR VERVOER EN SCHARREL GEEN PLAATSELIJKE SCHOONHEDEN OP VOOR EEN -AL DAN NIET BETAALDE- ONE-NIGHT-STAND. VALT EIGENLIJK NOG WEL MEE, VERMOED IK. IK DENK DAT HET TIJD WORDT OM MIJN RUGZAK TE VULLEN. VEERLE CANNOOT

4 Dossier Toerisme met oog voor de toekomst Interview met Griet Geudens Liza Janssens stafmedewerker IEDEREEN HEEFT DE MOND VOL VAN DUURZAAMHEID. WE MOETEN DUURZAAM WONEN, ONS DUURZAAM VERPLAATSEN, DUURZAAM CONSUMEREN EN DUURZAAM REIZEN. MAAR WAT IS DAT NU PRECIES? HOE DOEN WE DAT? WE VROEGENHETAANGRIET GEUDENS, DUURZAAMHEIDSCOÖRDINATOR BIJ TOERISME VLAANDEREN. Duurzame ontwikkeling van toerisme Bij Toerisme Vlaanderen spreekt men over de duurzame ontwikkeling van toerisme. Griet Geudens: Het is een proces met als doel een evenwicht te bereiken tussen het economische, het ecologische en het sociaal-culturele aspect van toerisme. Hiervan maken alle betrokkenen, ook de toeristen en bewoners van de bestemmingen, deel uit en dragen er ook de verantwoordelijkheid voor. Tot slot moet het resultaat van dat gezamenlijk proces voor alle partijen positief zijn. Dat is heel wat! Je bestrijkt bijna alle thema s: klimaat, politiek, economie Bovendien betrek je er de hele samenleving bij. Een wereldeconomie De duurzame ontwikkeling van toerisme gebeurt op verschillende vlakken. Vooreerst is er het economische aspect van duurzaam toerisme. Een niet onbelangrijke relatie want hier is geld mee gemoeid. Griet Geudens: Toerisme is een economische sector. Het is handel drijven met diensten die men ter plaatse consumeert. Toerisme is een gigantisch grote economie op wereldvlak, waarvan de omzet alleen maar stijgt. Vakantie wordt steeds belangrijker en men geeft er ook meer geld aan. In bepaalde landen is het toerisme de belangrijkste bron van inkomsten. Dit houdt echter ook een gevaar in omdat toerisme heel fragiel is. Een natuurramp, politieke onrust en het toerisme kan tijdelijk stilvallen met alle gevolgen vandien. Een ander negatief gevolg kan zijn dat het land zelf niet veel van dat geld ziet. Als bijvoorbeeld de infrastructuur en het aanbod in handen zijn van buitenlanders, die de opbrengsten laten terugvloeien naar hun land. Zo verkrijg je op termijn ook 4 JULI - AUGUSTUS 2011

5 Het komt er vooral op neer om als toerist heel goed geïnformeerd te zijn over de lokale gewoonten en gebruiken. een negatief sociaal effect. Men noemt dit fenomeen het teruglekeffect, omdat het geld eigenlijk terugvloeid naar de landen waar de toeristen vandaan komen. Economie heeft niet enkel te maken met het vloeien van geld. Waar een economie goed draait, is er veel tewerkstelling en dus welvaart. Griet Geudens: Toerisme betekent tewerkstelling. Er werken een massa mensen in de toeristische sector. Het gaat niet enkel om de rechtstreeks betrokkenen zoals de mensen van het reisbureau of deze van het hotel, maar ook alle leveranciers aan de hotels, leveranciers van reisbenodigdheden De sector stelt zowel mannen, vrouwen, laag- en hooggeschoolden tewerk. Toerisme is echter een sector waar de arbeidsvoorwaarden beter kunnen. Het is bovendien een moeilijke sector om in te werken: het is 24u op 24u, 7 op 7, als het mooi weer is, tijdens vakanties... Is het echter slecht weer, dan is er misschien geen werk. Tot slot zijn de winstmarges van de toeristische sector zo laag dat de lonen gemiddeld lager liggen dan in andere sectoren. Er zijn zeker nog verbeteringen mogelijk! Informeren en sensibiliseren Hoewel op reis gaan een individuele keuze is, is toerisme een sterk sociaal gebeuren. Griet Geudens: Toerisme heeft steevast gevolgen voor de lokale bevolking. Het kan immers familiestructuren veranderen of de sociale lagen verstoren. Door bijvoorbeeld de confrontatie met toeristen met een hogere levensstandaard. Het is soms zo dat mensen die in de toeristische sector werken meer verdienen dan de rest van de bevolking. De komst van een hotel of vakantiedorp in de buurt kan heel wat overlast veroorzaken. Het is belangrijk dat men de lokale bevolking bij het project betrekt. Zonder de participatie van de bewoners krijg je een spanningsveld. Bovendien moet de lokale bevolking leren wat toerisme is, want dat is een typisch westers fenomeen. Waar komen die mensen ineens vandaan, wat komen ze hier doen, wat willen zij? Je moet hen goed informeren over hoe toerisme in elkaar zit en wat de verwachtingen zijn zodanig dat er geen teleurstellingen ontstaan. Een ander scociaal probleem is het kindersekstoerisme. Er zijn bepaalde bestemmingen waar toeristen bewust naartoe gaan om er seks te hebben met kinderen. Internationale organisaties zijn al jaren actief om samen met de overheden van die bestemmingen het probleem aan te pakken. Enerzijds moet men sterk sensibiliseren en anderzijds streng optreden. Tot slot is er de kant van de toerist zelf. Vroeger dacht men dat wanneer je meerdere vreemde culturen leerde kennen, men naar elkaar toe groeit en verdraagzamer wordt. Toerisme maakt duidelijk dat dit niet altijd het geval is, het kan zelfs het omgekeerde effect hebben. Het komt er vooral op neer om als toerist heel goed geïnformeerd te zijn over de lokale gewoonten en gebruiken. Zo stoort men zich minder, raakt men niet snel gefrustreerd en gaat men ook respect hebben. Cultureel erfgoed Het voorgaande gaat om sociale relaties, maar er zijn ook gevolgen op cultureel vlak. Griet Geudens: Het gaat hier vooral om het culturele erfgoed dat dankzij het toerisme behouden wordt. Cultureel erfgoed, eventueel opgenomen in de Unesco-lijst, vraagt wel een goed beheer. Het wordt immers platgelopen door duizenden toeristen die alles betasten en vertrappelen. Je hebt altijd die dualiteit: iets openstellen voor toerisme heeft economische voordelen, maar kent ook een aantal neveneffecten. Goed management en een trage groei zijn het antwoord voor een duurzame toeristische ontwikkeling. Ecologische gevolgen De opwarming van de aarde, het beschermen van de fauna en flora, een stijgend tekort aan grondstoffen We zijn er ons allen in meerdere of minder mate van bewust. Thuis proberen we daar iets aan te doen. We letten op het verbruik van energie, draaien de kraan dicht wanneer we geen water nodig hebben, leggen zonnepannelen, ge - bruiken de fiets of de trein en laten de auto op de oprit staan Maar wanneer het op onze vrije tijd aankomt, zijn we minder bewust van de ecologische gevolgen. Griet Geudens: Wereldwijd kennen we een toenemend gebrek aan drinkbaar water. Toerisme draagt hier voor een stuk aan bij. Toeristen hebben meer water nodig dan lokale bewoners. Ze verbruiken ook meer water op reis dan thuis. Opnieuw speelt het informeren van toeristen een grote rol. Alleen zo zullen ze hun watergebruik aanpassen aan de lokale voorzieningen. Daarnaast hebben de toeristische accommodaties en attracties zelf vaak veel water nodig, denk maar aan het frisse gras van golfterreinen. De toeristische industrie moet goed nadenken over de watervoorzieningen en noodzaak alvorens iets op te starten. Ecologie heeft ook veel te maken met energie en dus de CO 2 -uitstoot en het vervoer. Griet Geudens: De auto is momenteel nog steeds het populairste vervoersmiddel bij toeristen. De trein nemen met een gezin komt vaak duur- JULI - AUGUSTUS

6 Dossier der uit. Een andere oorzaak zijn de vele bedrijfswagens waarmee men op vakantie gaat. Een nog grotere boosdoener wat betreft de CO 2 -uitstoot is het vliegtuig. We kunnen enkel zeggen dat dit ecologisch één van de meest negatieve transportmiddelen is. Er zijn echter niet altijd alternatieven. Wanneer er toch een alternatief bestaat voor het vliegtuig, krijgt dat de voorkeur, maar dan moet de prijs daarvan ook aangepast worden om het aantrekkelijker te maken. We zouden ook moeten terugkeren naar een trend van minder vakanties naar verre bestemmingen. Spijtig genoeg is er nu een tendens om meer en verder op reis te gaan voor kortere periodes, zoals de citytrips naar New York, Marrakech, Hong Kong Dit is ecologisch compleet onverantwoord. De hele transportdiscussie binnen de toeristische sector zal een omwenteling moeten teweegbrengen. Waarschijnlijk zal die er pas komen wanneer de energieprijzen zo hoog oplopen dat vliegen té duur zal zijn. De rol van de overheid Het is duidelijk dat er heel wat knelpunten zijn om echt van duurzaam toerisme te kunnen spreken. De vraag is of een overheid hierin kan helpen. Griet Geudens: Het feit dat men vanaf 2004 bij Toerisme Vlaanderen een fulltime werkkracht heeft aangenomen om te werken rond duurzaam toerisme, is een positief signaal. Het wordt sindsdien ook als beleidsthema opgenomen. Men neemt hierin voornamenlijk een informerende, sensibiliserende en faciliterende rol op. Men kiest bewust niet voor de regelgevende rol. Het is ook moeilijk om regels vast te leggen voor toerisme. Vakantie is iets heiligs, men heeft het verdiend en wil niet inboeten aan kwaliteit en kwantiteit. Bovendien zijn de gevolgen van de regels niet te overzien. Stel dat het beleid zou beslissen een vliegtuigreis veel duurder te maken, dan heeft dat verstrekkende gevolgen voor de toeristische sector, de touroperators, de luchtvaartmaatschappijen, de tewerkstelling zowel hier als voor de bestemmingen. De regelgeving dient eerder op een Europees niveau te gebeuren. Vooral UITREIKING GROENE SLEUTELS 2011 TOERISME VLAANDEREN wat transport betreft. Toerisme is immers een mobiel gegeven, waardoor regels voor één bepaald land weinig zinvol zijn. Bovendien is er dan geen concurrentienadeel tussen de verschillende bestemmingen binnen Europa. Toerisme Vlaanderen De Vlaamse overheid voorziet in een voltijdse werkkracht voor de duurzame ontwikkeling van toerisme. De vraag blijft echter hoe men binnen Toerisme Vlaanderen die duurzame ontwikkeling verkrijgt. Griet Geudens: Elk jaar bepalen we de doelgroepen waarvoor we iets zullen ondernemen. Zo richten wij ons bijvoorbeeld op de logiessector. We werken met een ecolabel dat internationaal gekend is, de Groene Sleutel en maken het voor de Vlaamse ondernemers mogelijk zich hiervoor kandidaat te stellen. Wij geven elke logiesvorm, atractie en meetinglocatie advies op maat op het vlak van ecologie en ondersteunen hen bij het halen van het ecolabel. Daarnaast vinden we ook het toerismeonderwijs heel belangrijk. We hebben ervoor gezorgd dat duurzaamheid werd geïntegreerd in het curriculum van de bacheloropleiding Toerisme en we begeleiden en ondersteunen de lectoren hierin. Nu zij we een gelijkaardig project gestart voor het secundair onderwijs, algemeen in alle vakken waar vakantie in aan bod komt. Daarbuiten geven we onderwerpen aan voor thesissen, kijken we na hoe men duurzaamheid kan integreren in de studiereizen en in de projectwerking en we ontwikkelen educatief materiaal. Verder voeren we sensibilisatiecampagnes bijvoorbeeld rond duurzame mobiliteit. We organiseren studiedagen en richten werkgroepen op. Tot slot verrichten we onderzoek naar bepaalde thema s zoals de draagkracht van een bepaald toeristisch gebied. Belangrijk is dat we dit alles steeds doen in samenwerking met de toeristische sector, inspelend op hun noden. Duurzaam België Helpen al deze initiatieven? Griet Geudens: Los van de nefaste vliegtuigreizen, is het aanbod van duurzame reizen, in Vlaanderen en naar het buitenland, de laatste jaren gegeroeid. Zo zijn er meer duurzame logies en meer ecologisch verantwoorde activiteiten. Bovendien is Vlaanderen gekend als een land van fietsen en wandelen. De overheid legt hier dan ook graag de nadruk op. Als bestemming zijn we goed bereikbaar en tussen de Kunststeden zijn er goede treinverbindingen. Zelf duurzaam op reis Wil je zelf graag duurzamer reizen? Griet Geudens geeft je enkel tips: Ik ben geen pleiter voor alternatieve reizen. Duurzaamheid gaat over alle toeristische vormen heen: strandvakanties, citytrips, cultuurreizen Een gouden regel is je goed informeren over de duurzaamheid ervan en de lokale gebruiken. Je kunt je touroperator bijvoorbeeld vragen naar de arbeidsomstandigheden in het hotel van je keuze. Maar voor je boekt, moet je nagaan of het wel nodig is dat je die reis doet. Neem nu het lezen van een boek aan een zwembad of op het strand, is het echt nodig dat je dit op de Dominicaanse Republiek doet? Eens op reis doe je best zoals je thuis zou doen, bijvoorbeeld bewust omgaan met water en electriciteit. Meer handige tips en weetjes kan je vinden op onze website 6 JULI - AUGUSTUS 2011

7 De transitie naar duurzaam toerisme Dossier Peter Tom Jones burgerlijk ingenieur Milieukunde, doctor in de Toegepaste Wetenschappen, werkzaam als Onderzoeksmanager (IOF) aan de K.U.Leuven, met specialisatie in industriële ecologie en co-auteur van Terra Reversa (Berchem/Utrecht, 2009) en Vicky De Meyere antropologe/politicologe en co-auteur van Terra Reversa (Berchem/Utrecht, 2009) TOERISME VORMT SAMEN MET VOEDING, MOBILITEIT EN WONEN ÉÉN VAN DE VIER BELANGRIJKSTE CONSUMPTIEDOMEINEN QUA ECOLOGISCHE IMPACT. DAAR WAAR IN DE ANDERE DRIE DOMEINEN DE LAATSTE JAREN STAPPEN VOORUIT ZIJN GEZET QUA ECOLO- GISCHE VERDUURZAMING IS DAT VEEL MINDER HET GEVAL VOOR DE TOERISTISCHE SEC- TOR. TOERISME IS VERUIT DE ZWAKSTE LEERLING IN DE ECOLOGISCHE KLAS. HET IS EEN DOMEIN WAAR BIJZONDER VEEL WEERSTAND HEERST, ZELFS IN ECOLOGISCH-PROGRES- SIEVE KRINGEN. IN DIT ARTIKEL KIJKEN WE NAAR DE ECOLOGISCHE EN CULTURELE IMPACT VAN TOERISME EN GEVEN WE ENKELE AANZETTEN TOT VERDUURZAMINGSPISTES. VICKY DE MEYERE EN PETER TOM JONES CARL VANDERVOORT Naast minder frequent langeafstandstoerisme, komt het er op aan om aantrekkelijk, lokaal toerisme opnieuw ingang te doen vinden. Toerisme, een groeiende sector In 2007 werd volgens het VN-agentschap voor toerisme (UNWTO, 2008) wereldwijd 5400 miljard euro uitgegeven door internationale toeristen. Internationaal toerisme vertegenwoordigde in 2003 ongeveer 6 procent van alle geëxporteerde goederen en diensten. In de EU zorgt het toerisme voor 4,3 procent van het BNP. De toeristische sector verschaft wereldwijd ook veel werk. Men schat dat ongeveer 115 miljoen mensen direct in de toeristische sector zijn tewerkgesteld: dit is 4 procent van de actieve wereldbevolking (zie Argus, 2008). Indirect leven ook vele andere mensen van deze sector. Toerisme kan in principe ook bijdragen aan meer tolerantie in deze wereld. Zoals we in de volgende paragraaf uitvoeriger zullen bespreken, resulteert toerisme evenwel ook in diverse ecologische en culturele problemen. Een van de grootste bedreigingen voor het toerisme vormt het toerisme zélf. Tegen 2020 voorspelt de UNWTO ongeveer 1,56 miljard toeristen: dat is een verdubbeling ten opzichte van de situatie in In de zoektocht naar duurzaam toerisme wijzen overheden en toeristische industrieën op het belang van maatregelen die de negatieve gevolgen beperken zonder de positieve aspecten te verliezen. De vraag blijft echter of kleine, stapsgewijze verbete- JULI - AUGUSTUS

8 Dossier ringen van de bestaande patronen voldoende kunnen worden geacht om het nirwana van duurzaam toerisme te bereiken. Kleine verbeteringen inzake aanbod (bijvoorbeeld meer efficiënte vliegtuigen, energiebesparing in hotels ) zijn niet opgewassen tegen het schaaleffect van de snel stijgende toeristische consumptie. De ecologische gevolgen van internationaal toerisme Wat de ecologische impact van internationaal toerisme betreft, staat het buiten kijf dat het mobiliteitsaspect de meest kritische component is. Per definitie is er geen toerisme mogelijk zonder transport. Een toename van het mondiale toerisme komt dan ook overeen met een toename in toerismegerelateerde mobiliteit. Het mobiliteitselement van het toerisme vertegenwoordigt tussen de 50 en de 75 procent van de totale ecologische impact van het toerisme. Hoe en hoe ver men reist, is op dat vlak nóg belangrijker dan wat men effectief doet op de vakantiebestemming zelf. De algemene trend richting meer frequente, minder langdurige én verdere reisbestemmingen heeft een negatieve impact op het transportaspect van het toerisme. De opkomst van meer exotische bestemmingen draagt daar aan bij. In een vaak geciteerde publicatie in Ecological Economics berekenden enkele milieuwetenschappers de ecologische voetafdruk van een reis naar de Seychellen, een eilandengroep in de Indische oceaan die in de toeristische brochures wordt voorgesteld als een exclusieve, maagdelijke ecobestemming die werk maakt van natuurbehoud en ontwikkeling. Gezien het hoge prijskaartje dat aan deze reis hangt, is deze eilandengroep vooral in trek bij een bijzonder welgesteld publiek. Gössling e.a. (2002) becijferden de totale milieuimpact van een gemiddelde tiendaagse reis vanuit een Europese luchthaven. Het resultaat van hun analyse is verbijsterend. De totale voetafdruk van deze tiendaagse reis komt neer op een slordige 1,8 globale hectare per persoon. Dit is ongeveer evenveel als het volledige Eerlijke Aarde-Aandeel dat beschikbaar is voor elke wereldburger voor een volledig jaar. Het feit dat ecotoerisme lokaal kan bijdragen aan ecologische duurzaamheid en sociale herverdeling, verdwijnt in het niets wanneer men de globale ecologische impact bekijkt van langeafstandstoerisme. Klimaatopwarming Een belangrijk gevolg van het mondiale toerisme behelst de klimaatimpact van de uitgestoten broeikasgassen. Het wereldwijde toerisme zou instaan voor ongeveer 5 procent van de mondiale CO 2 -uitstoot. Vooral de factor transport - en dan meer bepaald het vliegverkeer - weegt zwaar door. De stijgende emissies van het internationale luchtverkeer (toerisme en andere sectoren) vormen een ernstig probleem. Men schat dat ongeveer de helft van de vliegtuigkilometers op het conto van de toerismesector kan worden geschreven (Schumann, 1997). De globale luchtvaartindustrie is op zijn beurt verantwoordelijk voor ongeveer 3,5 procent van de mondiale broeikasgasuitstoot. Bovendien is de klimaatimpact van vliegtuigemissies groter dan de directe invloed van de CO 2 -emissies. Vliegtuigen produceren immers ook gassen die de vorming van ozon bevorderen, een ander broeikasgas. De condensatiestrepen van de vliegtuigen geven dan weer aanleiding tot de vorming van vederwolken die eveneens een opwarmend effect hebben. Als men alles bij elkaar optelt, dan komt men tot een netto opwarmingspotentieel dat 2 à 4 keer zo groot is dan wat louter door de CO 2 -uitstoot veroorzaakt zou worden. Aangezien internationale luchtvaartemissies verwacht worden verder toe te nemen, voorspelt men dat (bij ongewijzigd beleid) de groei in de luchtvaartindustrie alle broeikasgasemissiereducties in de andere industriële sectoren in de komende decennia zal tenietdoen (Giles, 2005). In toekomstige klimaatakkoorden zal het essentieel zijn om deze emissies aan banden te leggen. Een extra argument om afdoende maatregelen te treffen, is dat vliegtuigkilometers zeer ondemocratisch verdeeld zijn, zowel tussen als binnen landen. Mondiaal gezien is het slechts een kleine minderheid van de wereldbevolking die de financiële middelen heeft om te vliegen. De geïndustrialiseerde landen vertegenwoordigen 82 procent van het mondiale, recreatieve transport, terwijl zij slechts 15 procent van de wereldbevolking herbergen (Gössling, 2002a). Minder bekend is de ongelijke verdeling in de rijke landen. Een recente studie heeft aangetoond dat, ondanks het succes van lagekostenmaatschappijen zoals Ryanair en Easyjet, het gemiddelde inkomen van de vliegende populatie in het Verenigd Koninkrijk ongeveer 60 procent hoger ligt dan het algemene gemiddelde inkomen (Civil Aviation Authority, 2005). Als gevolg van de opwarming van de aarde - mede het resultaat van het snel in omvang toenemende toerisme - komen paradoxaal genoeg veel toeristische bestemmingen zelf in de verdrukking. Tal van gebieden worden gewoonweg te heet en te droog voor toekomstig toerisme: men denke daarbij aan bepaalde gebieden in Zuid-Europa. Dit heeft uiteraard ook catastrofale gevolgen voor de lokale werkgelegenheid. In die zin vormt het hedendaagse toerisme (indirect) een gevaar voor het toerisme van de toekomst, een reden te meer om de sector te betrekken in een duurzaamheidstransitie. Andere ecologische gevolgen In een gedetailleerde publicatie maakte Stefan Gössling (2002a) een overzicht van alle andere mondiale effecten. Naast het energieverbruik en de ermee gerelateerde klimaatproblemen onderscheidt hij op ecologisch vlak de veranderingen in landgebruik en landbeslag; de invloed op biodiversiteit; de bijdrage aan de verspreiding van infectieziekten en onduurzaam watergebruik. Op lokaal vlak komt daar nog de grootschalige afvalproductie bij. (1) Elementen voor een transitiebeeld duurzaam toerisme Toerisme Vlaanderen definieert duurzaam toerisme als een vorm van toeristische ontwikkeling die de eigen bestaansvoorwaarden niet aantast zodat ook toekomstige generaties bewoners en gasten van de bestemmingen kunnen genieten. Het is een vorm 8 JULI - AUGUSTUS 2011

9 van toerisme die zowel mens, milieu als de lokale cultuur van de gastregio respecteert en die een globaal evenwicht brengt in deze drie dimensies. Het resulteert in een kwaliteitsverbetering waar alle betrokken partijen baat bij hebben en is economisch rendabel. (Toerisme Vlaanderen, 2003) Deze definitie is gebaseerd op de klassieke invulling van het concept duurzame ontwikkeling, waarbij men tot een evenwicht wil komen tussen de sociale, economische en milieuaspecten van ontwikkeling. Zoals we elders betoogd hebben (Jones en Jacobs, 2006) zijn wij niet helemaal tevreden met deze voorstelling van zaken. Ecologische economen postuleren dat een gezonde economie (en dus ook toerisme) direct afhankelijk is van een gezond Ecosysteem aarde. Bij de sterke invulling van duurzaamheid gaat men er van uit dat de draagkracht van de aarde gerespecteerd moet worden. In dit geval komen globale duurzaamheidproblemen prominent aan bod: de opwarming van de aarde als gevolg van de overbelasting van de CO 2 - opnamecapaciteit van de planeet, het snelle biodiversiteitverlies, structurele water- en voedseltekorten. Dit is een heel andere visie ten opzichte van zwakke duurzaamheid, waarbij het economisch en het natuurlijk kapitaal vervangbaar zouden zijn. In het vervolg van dit artikel houden wij daarom een pleidooi voor een sterke invulling van de concepten duurzaamheid en duurzaam toerisme. Duurzaam toerisme is dan een vorm van toerisme die de mondiale draagkracht van de aarde respecteert, én die expliciet rekening houdt met de lokale milieukwaliteit, het werkgelegenheidsaspect en de culturele impact van het toerisme. Kan toerisme werkelijk ecologisch duurzaam zijn? Volgens Stefan Gössling is het antwoord op deze vraag negatief. Deze onderzoeker komt tot de conclusie dat toerisme een zelfversterkend proces is: hoe meer men op reis gaat, hoe meer men er verslaafd aan geraakt. Door dit schaaleffect neemt de consumptie en uitputting van natuurlijke grondstoffen toe. Gössling (2002b:539) concludeert: Duurzaam toerisme - of de notie dat ontwikkeling verwezenlijkt kan worden op een ecologisch neutrale manier - zou bijgevolg een contradictio in terminis kunnen zijn. Omdat op korte en middellange termijn het fenomeen toerisme zal blijven toenemen, blijft het essentieel om de milieu- en culturele impact van het hedendaagse toerisme drastisch te beperken. In de context van een transitie is het van ontzettend belang om enthousiasmerende streefbeelden naar voren te schuiven. Anders dan voor de sectoren voeding, wonen en mobiliteit is dit voor toerisme minder evident. Duurzaam toerisme vereist immers veranderingen die regelrecht ingaan tegen de huidige trends. Het transitiebeeld voor duurzaam toerisme kan zich als volgt laten samenvatten: minder frequent en een langere tijdsduur per reis, trager en/of minder ver reizen (minder vliegtuig en auto, meer trein en fiets), een toerisme dat economisch meer ten goede komt aan grotere delen van de lokale bevolking en meer cultuurgevoeligheid bij het reizen naar landen met andere culturen en religies. Trager reizen naar verre bestemmingen laat sowieso meer ruimte om langzaamaan ondergedompeld te geraken in nieuwe culturen, in tegenstelling tot het mondiale vliegverkeer dat toeristen in een heel andere wereld katapulteert. Naast minder frequent langeafstandstoerisme, komt het er op aan om aantrekkelijk, lokaal toerisme opnieuw ingang te doen vinden. Het spreekt voor zich dat hier een belangrijke rol is weggelegd voor touroperators. De transitie naar duurzaam toerisme zal een complex werk van lange adem zijn, waarbij alle stakeholders gemobiliseerd moeten worden: overheden, touroperators, toeristen-consumenten, het maatschappelijk middenveld, en internationale organisaties zoals UNWTO. Transitiepaden naar duurzaam toerisme? De toeristische sector heeft er zelf alle belang bij om volop mee te werken aan een duurzaamheidstransitie. Land - schapsfactoren - zoals de nakende klimaatwijzigingen en de negatieve impact die die zullen hebben op de aantrekkelijkheid van een groot aantal bestemmingen - vormen immers zelf een belemmering voor de toekomstige ontwikkeling van deze sector, waarbij veel belanghebbenden nadelen kunnen ondervinden. Voor de sector toerisme is de verduurzaming zo mogelijk nog moeilijker dan in de andere consumptiesectoren (wonen, mobiliteit en voeding). Zelfs de alternatieve reisorganisaties bieden in de sterke betekenis van het woord helemaal geen duurzaam toerisme aan, wat ze ergens ook wel erkennen. (2) Integendeel. De vermeende cultureel en milieubewuste ecoreizen die terug te vinden zijn in de typische brochures van niche-operators als Tierra Reizen of Joker hebben in vele gevallen (zoals Antarcticareizen) een nog grotere - globale - milieu-impact dan de massatoerismepraktijken van grotere regimespelers, genre Neckerman, Thomas Cook of JetAir. Enkel op lokale schaal (bijvoorbeeld Toerisme Vlaanderen) zie je hier en daar al enkele schuchtere stappen richting duurzamer (trager en minder ver) toerisme. Een duurzaam aanbod van toeristische producten moet nog bijna vanaf nul worden opgebouwd. Om te beginnen is er er ook bijna geen vraag naar. Dit brengt ons bij het tweede probleem: zelfs als er een uitermate duurzaam aanbod zou bestaan, waarom zouden consumenten er effectief voor kiezen? Duurzame vakantiereizen krijgen uiterst moeizaam een plaats binnen de gangbare gedragsroutines van toeristen. De combinatie reizen en duurzaamheid is immers slechts voor een JULI - AUGUSTUS

10 Dossier extreem kleine minderheid van toeristen een relevant gegeven. Een transitie naar duurzaam toerisme - in de sterke betekenis van het woord - vereist de parallelle ontwikkeling van duurzame systemen van vraag én aanbod. Het betreft een wederzijdse interactie waarbij de vraag naar duurzame vormen van toerisme leidt tot een verbetering van het aanbod en vice versa. Om dichter te komen bij het vooropgestelde transitiebeeld zullen naast een (per definitie trage) verschuiving in culturele normen en attitudes ook technologische, economische en structurele innovaties voorop moeten staan. Omdat we in deze bijdrage geïnteresseerd zijn in de sterke betekenis van duurzaam toerisme, bekijken we in eerste instantie het ecologische aspect van de transitie. Enable Duurzaam toerisme wordt pas mogelijk indien reisagentschappen zorgen voor een uitgebreid en aantrekkelijk duurzaam reisaanbod. Dit is het absolute vertrekpunt. Zoals herhaaldelijk aangegeven, is er hier nog heel veel werk aan de winkel. In de context van transitiemanagement zouden het de alternatieve touroperators (bijvoorbeeld Tierra Reizen, Joker) moeten zijn die starten met pilootprojecten en experimenten. Nadien kunnen die dan verder worden opgeschaald naar andere, meer traditionele reisorganisaties. Een verduurzaming van het aanbod heeft betrekking op, in dalende vorm van milieu-impact, de keuze van en het transport naar de bestemming, het type accomodatie waarin men verblijft en de (routineuze en bijzondere) activiteiten die men ter plaatse uitoefent. Enabling-maatregelen zullen moeten worden gekoppeld aan radicale veranderingen in prijsvorming, waarbij externe kosten worden geïnternaliseerd. De impact van toerisme wordt in eerste instantie bepaald door de keuze van de vakantiebestemming: hoe verder en hoe meer afgelegen, hoe groter de globale milieu-impact is. Een drastische verbetering van het aanbod van ecologisch duurzame en aantrekkelijke reisformules dichtbij huis (bijvoorbeeld buurlanden) is cruciaal. Het concept van toerisme zal moeten worden heruitgevonden (Budeanu, 2006). De voorgaande evolutie kan worden gekoppeld aan een overheidsbeleid dat is gericht op een modal shift in de transportkeuzes van en naar de bestemming. Vooral voor het korteafstandsreizen is het essentieel dat het aanbod aan aantrekkelijk, vlot toegankelijk en betaalbaar openbaar vervoer (trein, bus, schip) drastisch opgewaardeerd wordt, zodat er minder behoefte is om te vliegen of per privé-wagen te reizen. Nieuwe of soms minder nieuwe formules als Taxistop, Interrail en Eurolines kunnen zorgen voor een kleine afname van de klimaatimpact van de transportcomponent van het toerisme. De modal shift is om evidente redenen minder triviaal voor verreafstandsreizen. Voor het vliegtuig is de eerstkomende decennia geen technisch alternatief, tenzij men bereid zou zijn om heel traag te reizen en het onderweg zijn te herwaarderen (bijvoorbeeld via de trans-siberische trein naar Oost-Azië). Op cultureel vlak kan dit alleen maar leiden tot meer respect voor lokale gevoeligheden. Ver - beteringen in de efficiëntie van vliegtuigen zijn noodzakelijk maar absoluut onvoldoende om een ernstige bijdrage te leveren aan de duurzaamheidstransitie in de toeristische sector. De kleine winsten die op dat vlak worden geboekt, worden ongedaan gemaakt door de veel sneller stijgende consumptie van vliegtuigkilometers. Dit neemt niet weg dat strikte regulering zou moeten worden opgelegd, waarbij producenten van vliegtuigen verplicht worden om de best beschikbare technologie in te zetten, met een maximale CO 2 -uitstoot per gevlogen kilometer. Vervolgens is het essentieel dat het aanbod aan eco-efficiënte accomodaties (hotels, vakantiehuizen, campings ) drastisch wordt uitgebreid. Op die manier kan de impact van het verblijf zelf gereduceerd worden. Het betreft maatregelen die ook voor de sector duurzaam wonen en bouwen gelden: gebouwen met de best beschikbare energieprestaties (passiefhuistechnologie), efficiënt watergebruik, zuinige apparaten... Eens te meer gaat dit hand in hand met regulering waarbij productnormen gradueel worden opgetrokken. Met behulp van een proces van choice editing hoeft de consument daar zelfs helemaal niets van te merken; die krijgt namelijk alleen nog maar efficiënte keuzes voorgeschoteld. Een interessant concept is dat van het Couch surfing, waarbij mensen tijdens hun reis inwonen bij lokale mensen. Op die manier daalt uiteraard de milieudruk van het accommodatieaspect van het toerisme én is er ook een veel beter, respectvoller (inter)cultureel contact mogelijk. Ook de impact van het transport op de vakantiebestemming zelf verdient de aandacht van de relevante stakeholders. Op dat vlak zijn er hier en daar al enkele interessante experimenten, zoals autovrije bestemmingen in Zwitserland, nieuwe mobiliteitssystemen in Oosten - rijk, speciale treinformules en geïntegreerde trein-busalternatieven. Helaas blijft het momenteel vooral bij kleinschalige initiatieven die slechts met mondjesmaat de massamarkt bereiken. Ten slotte betreft het ook een evolutie in de systemen van aanbod betreffende lokale recreatieve activiteiten. Al te vaak hebben die een desastreuze ecologische impact: denk maar aan de weelderige golfterreinen in het midden van de woestijn, het parachutespringen en diepzeeduiken, of het bewonderen van de pinguïnkolonies op Antarctica. Tour - operators kunnen trachten om lageimpact recreatiemogelijkheden aan te bieden: wandel- en fietsroutes, musea Encourage Via het instrument enabling moeten duurzame alternatieven beschikbaar en vlot toegankelijk worden gemaakt. Om ervoor te zorgen dat deze daadwerkelijk worden opgenomen, zal men een prijspolitiek moeten voeren die dergelijke keuzes aanmoedigt en tegelijkertijd onduurzame keuzes financieel ontmoedigt. In het licht van de veelgeprezen correcte marktwerking is dit niet meer dan normaal. Externe kosten moeten worden geïnternaliseerd. Voor een luxesector zoals reizen is dit vanuit sociaal oogpunt trouwens minder problematisch. Het rechtlijnig doorrekenen van correcte prijzen ligt voor 10 JULI - AUGUSTUS 2011

11 toerisme ons inziens minder moeilijk dan voor elementaire basisbehoeften zoals wonen, energievoorziening of voeding. Bovendien weten we intussen dat reizen helemaal niet democratisch is, zeker niet als het aankomt op de internationale vliegreizen. Op het vlak van vliegtuigkilometers is er dringend werk aan de winkel. Op dit moment is kerosene nog steeds onbelast. Minimale CO 2 -belastingen zouden hier stante pede moeten worden ingevoerd in afwachting van internationale klimaatakkoorden waarin de vliegtuigsector wordt geïntegreerd en strikt gereguleerd. Op termijn zouden systemen van individuele vliegtuigquota (voor privé-gebruik) kunnen worden ingevoerd. Via een dergelijk systeem kan men zowel ecologische effectiviteit (het totale aantal quota wordt gereguleerd) als sociale rechtvaardigheid bewerkstelligen. Mensen die namelijk meer willen vliegen dan hun rechtmatig aandeel, zullen zeer dure vliegtuigkilometers moeten kopen van mensen die ze niet opgebruiken. Op die wijze is er sprake van een herverdeling van rijkdom van rijk naar arm. Met een systeem van vliegtuigtaksen is dit minder evident. Rijke mensen kunnen in dat geval naar believen blijven vliegen (de betaler vervuilt) terwijl minder welgestelde toeristen meteen uit de boot vallen. Op korte termijn is het systeem van heffingen de enig haalbare oplossing. Het is dan wel absoluut noodzakelijk om de opbrengsten van dergelijke taksen aan te wenden voor sociale herverdeling en ecologische verbeteringen. Los van de maatregelen die erop gericht zijn om vliegverkeer te ontmoedigen, is er ook een sturend prijsbeleid nodig dat de andere elementen van een modal shift inzake transport (meer openbaar vervoer) kan realiseren. Het betreft instrumenten als slimme kilometerheffingen, differentiële brandstoftaksen en een financieel aanmoedigingsbeleid voor openbaar vervoer. Dat is de enige manier om ervoor te zorgen dat alternatieve reismodi goedkoper worden dan de minder duurzame, courante praktijken (vliegtuig, privé-wagen ). Exemplify en engage Naast de harde E s - enable en encourage - zijn er ook de zachte E s nodig, die zorgen voor de per definitie trage evolutie van de sociale normen en de attitudes. Om te beginnen is het belangrijk dat de overheid in deze materie consistent is. Op dit vlak is er nog veel werk aan de winkel. Denk maar aan het eerder vermelde voorbeeld van de regelrechte inconsistentie tussen een VRTprogramma als Iedereen Eco enerzijds en een infotainmentshow als Vlaan - der en Vakantieland waar men probleemloos intercontinentale reizen aanprijst. De exemplify-rol is trouwens ook relevant voor andere belangrijke spelers in de samenleving: men denke daarbij aan bedrijven, grote middenveldorganisaties, middelbare scholen of universiteiten Om sociale normen te laten veranderen is ook engagerende educatie zeer relevant. Het betreft een type van educatie voor duurzame ontwikkeling mét handelingsperspectieven dat de klassieke, ééndimensionale sensibilisering (overtuiging) overstijgt. Dit bevestigt meteen het belang van de complementariteit van de verschillende veranderingsinstrumenten (Budeanu, 2006) Anders en beter Vanuit ecologisch standpunt zijn de hedendaagse toeristische patronen niet veralgemeenbaar naar de hele wereldbevolking. Een verregaande duurzaamheidstransitie is nodig. Deze zal een combinatie moeten zijn van economisch-technologische én vooral cultureel-gedragsmatige veranderingen. Uit dit artikel is gebleken dat de transitie naar een dergelijke vorm van sterk duurzaam toerisme absoluut geen sinecure is. In tegenstelling tot de andere belangrijke sectoren (voeding, wonen/bouwen, mobiliteit) is het in het geval van toerisme veel moeilijker om een enthousiasmerend transitiebeeld naar voren te schuiven. In een begrensde, volle wereld zijn er namelijk beperkingen op wat er biofysisch mogelijk is voor een groeiende wereldbevolking. Een Leitbild voor duurzaam toerisme impliceert (vanuit ecologisch oogpunt) minder vaak, minder ver, anders, verstandiger en trager reizen. Om dit beeld te verkopen aan de man en de vrouw in de straat zal er moeten worden gewerkt aan de andere aspecten van een sociaal-rechtvaardige en ecologische duurzame samenleving, waarbij men er voor zorgt dat de immateriële levenskwaliteit drastisch verbetert. Op die manier is er ook minder reden om twee à drie keer per jaar de dagelijkse realiteit te ontvluchten via toeristische activiteiten. Anders en beter leven als noodzaak voor een veel duurzamer toerisme. Voetnoten (1)Voor een samenvatting van deze effecten verwijzen we naar Hoofdstuk 7 van het boek Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (Jones en De Meyere, 2009). (2)Zie bv. interview met Greet Huybrechts van Joker in Knack (Fobelets, 2011). Referenties Argus, Dossier: toerisme, Argus Milieumagazine, 6 (3), 2008, Budeanu, A., Sustainable Tourist Consumption, (Poster), In: Charter, M., Tukker, A. (red.), Proceedings of Sustainable Consumption and Production:Opportunities and Challenges, score!, Wuppertal, 2006, Civil Aviation Authority, 2005 [Beschikbaar op: agetype=65&appid=7&newstype=n&mode=detail&n id=1362]. Cole, S., Razak, V., Tourism as future, Futures, 41, 2009, Fobelets, V., Duurzaam toerisme: te land, te zee (en als het echt moet) in de lucht, Knack, 5/1/2011, p Giles, J., Europe set for tough debate on curbing aircraft emissions, Nature, 436, 2005, Gössling, S. (2002a), Global environmental consequences of tourism, Global Environmental Change, 12, 2002, Gössling, S. (2002b), Human-Environmental Relations with Tourism, Annals of Tourism Research, 29 (2), 2002, Gössling, S., e.a., Ecological footprint analysis as a tool to assess tourism sustainability, Ecological Economics, 43, 2002, Jones, P.T., De Meyere, V., Terra Reversa: de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid, Berchem/Utrecht, Jones P.T., Jacobs, R., Terra Incognita: Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid, Gent, Schumann, U., The impact of aviation on the atmosphere, In: Schumann, U., e.a. (red.), Pollutants from Air Traffic Results of Atmospheric Research , Deutsches Zentrum für Luft- and Raumfart, 1997, Toerisme Vlaanderen, Het begrip Duurzaam Toerisme Visievorming, november UNWTO, UNWTO World Tourism Barometer, 6 (2), Williams, P.W. en Ponsford, I.F., Confronting tourism s environmental paradox: Transitioning for sustainable tourism, Futures, 41, 2009, JULI - AUGUSTUS

12 Dossier Joker verlegt grenzen Interview met Greet Huybrechts Liza Janssens stafmedewerker AL DRIEMAAL OP RIJ KREEG JOKER DE TRAVEL MAGAZINE AWARD VOOR MEEST DUURZAME TOUROPERATOR (2010, 2009 EN 2007). DAARMEE ZIJN ZIJ DE MEEST TOONAANGEVENDE REISORGANISATIE IN BELGIË WAT BETREFT DUURZAAM TOE- RISME. WE VROEGEN GREET HUYBRECHTS, DUURZAAMHEIDSCOÖRDINATIOR BIJ JOKER, WAAROM JOKER DEZE TITEL VERDIENT. Wat is duurzaam reizen volgens Joker? Duurzaamheid draait om de drie P s: People (mensen), Planet (milieu) en Profit (economie). Deze vertegenwoordigen elk op zich een belangrijk aspect van de samenleving. Om de gemeenschap leefbaar en gezond te houden, is het belangrijk dat elk van hen zich evenwichtig ontwikkelt in harmonie met de andere aspecten. Dit geldt evengoed voor toerisme. Duurzaam reizen houdt rekening met de economie, het milieu en de mensen. Joker voegt er zelf nog een vierde P aan toe: Pleasure (plezier). Je bent immers op vakantie en daar maakt genieten een onderdeel van uit. Bovendien moet het voor alle partijen aangenaam zijn, ook voor de lokale bevolking. WAUTER DEWULF GREET HUYBRECHTS Op welke manier biedt Joker duurzame reizen aan? Sinds ons ontstaan 30 jaar gelden, is onze manier van reizen niet veranderd. Al onze begeleiders worden 2 jaar opgeleid door onze partner Karavaan en duurzaamheid is daarin verweven. Alvorens vertrek geven wij heel veel informatie aan onze klanten. De eerste pagina s van onze brochures gaan over duurzaamheid, wat ook een onderdeel is van de uitleg over het reisconcept. Bovendien moeten al onze reizen aan verschillende criteria voldoen en dat wordt na elke reis geëvalueerd. Wij reizen steeds in kleine groepjes van maximum 13 deelnemers. In de mate van het mogelijke maken we gebruik van het openbaar vervoer als het aanwezig is. In sommige landen is er echter een tekort aan openbaar vervoer voor de lokale bevolking, dan charteren we ander vervoer. We willen de zitplaatsen van de mensen niet innemen. Daarnaast streven we er naar om op de bestemming maximum 25% gemotori- 12 JULI - AUGUSTUS 2011

13 Wij zien toerisme als hefboom voor de lokale economie en ondersteunen de lokale bevolking hierin. seerd transport te gebruiken. We verplaatsen ons zo gevarieerd mogelijk. Niet enkel te voet, maar ook met originele lokale transportmiddelen zoals kano, paard, ezel We logeren steeds in kleine hotels, bij de lokale bevolking of kamperen. Ons prijsbeleid is bovendien uniek. In de brochure staat steeds de prijs die men betaalt voor de basisvoorzieningen. Daarnaast staat er duidelijk een budget vermeld dat dient om ter plaatse logies, maaltijden, gidsen rechtstreeks te betalen. Zo gaat het geld direct naar de lokale bevolking. Tot slot hechten wij veel belang aan ontmoetingen. In elke reis wordt daar dan ook voldoende tijd voor gemaakt. In onze visie staan openheid, gelijkwaardigheid, ontmoeting en verwondering centraal. Is het niet zo dat vliegreizen een zware belasting zijn voor het milieu? En dat reizen naar gebieden met een gevoelig ecosysteem de fauna en flora kunnen bedreigen? Dat is het moeilijke aan toerisme. Het is juist dat de impact van een vliegreis zwaar doorweegt op de P van Planet. Jouw voetafdruk is dan zo groot dat het geen rol meer speelt hoe duurzaam je terplekke reist. Maar wat dan met al die mensen die daar leven van het toerisme? Volkomen duurzaam reizen is niet mogelijk. Je hebt altijd wel ergens een impact, maar je hebt positieve impacten en negatieve impacten. De kunst is ervoor te zorgen dat jouw impact zo positief mogelijk is. Zo is het niet evident om het reizen naar fragiele ecosystemen te verbieden. Je kunt voor heel wat gebieden argumenten vinden en waar ligt dan de grens? Ik raad aan dat wanneer je daarheen reist dat op een zo goed mogelijke manier te doen, met een organisatie die heel strikte regels hanteert. WAUTER DEWULF Welke initiatieven onderneemt Joker om duurzaam reizen te bevorderen? In de loop der jaren hebben wij veel ervaring opgebouwd. Daaruit zijn een aantal organisaties ontstaan die deel uitmaken van de Joker-groep. Een eerste voorbeeld hiervan zijn de ViaVia Reis - cafés verspreid over de wereld. Het zijn ontmoetingsplaatsen voor reizigers onder - ling en tussen reizigers en de lokale bevolking, alsook voor de lokale bevolking onderling. Het zijn ook fora voor lokale kunstenaars en in veel van deze ontmoetingsplaatsen kan je ook logeren. Daarnaast zijn het ook lokalen waar we gidsopleidingen geven. Zo ontstaan er netwerken waardoor ook jobs voor de lokale bevolking worden gecreeërd. Een andere organisatie binnen de Jokergroep is Living Stone Dialoog, een vzw die een Noord- en Zuidwerking heeft. In het Noorden focust men zich voornamenlijk op sensibilisering rond duurzaam toerisme. Zo coördineren wij in Vlaan - deren het lerend netwerk Duurzaam Toerisme binnen de hoge scholen. Daarvoor richten we samen met Toerisme Vlaanderen 4 keer per jaar studiedagen in. We geven in de verschillende hogescholen les over duurzaam toerisme. Wij verzorgen stageplaatsen voor hogeschoolstudenten, meestal gelinkt aan een ViaVia Reiscafé. De Zuidwerking focust op educatie en capaciteitsversterking. Wij zien toerisme als hefboom voor de lokale economie en ondersteunen de lokale bevolking hierin. Daarom geven wij verschillende opleidingen. Zo is er een opleiding tot reisgids, vanuit de experience economy: wat verwacht een westerse toerist, hoe moet men zichzelf verkopen We geven hierin ook trainthe-trainer, zodanig dat diegene die het gevolgd heeft anderen kan opleiden. Op die manier zijn zij niet afhankelijk van het Noorden om een opleiding te krijgen. Er is ook een opleiding SME (Small and Medium Enterprises) over hoe men een bedrijf opstart. En een opleiding gericht naar touroperators en mensen van de overheid over hoe een duurzaam product ontwikkelen, hoe een bestaand product innoveren en duurzamer maken. Living Stone Centrum voor Intercultureel Ondernemen, een samenwerking met de Katholieke Universiteit Leuven, KBC en Cera, is nog een organisatie van de Joker-groep. Hiermee richten we ons tot bedrijven en ontwikkelingsorganisaties. Het is voornamenlijk een leerplatform over het omgaan met andere culturen. We organiseren gatewayreizen. Deze hebben tot doel op managementniveau de handelingsbekwaamheid te verhogen en interculturele contacten te leggen om een netwerk uit te bouwen. Meer info: JULI - AUGUSTUS

14 Dossier Sekstoerisme Tom Claes Vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschap Centrum voor Ethiek en Waardenonderzoek Universiteit Gent WANNEER WE OVER SEKSTOERISME HOREN PRATEN, DENKEN WE METEEN AAN FRAAIE EXOTISCHE BESTEMMINGEN, WAAR NIET ZO FRAAIE, SOMS ZELFS MENSONTERENDE PRAKTIJKEN GEBEUREN. HET BEELD VAN JOZEF FRITZL DIE BREED GLIMLACHEND EEN MASSAGE KRIJGT OP EEN THAIS STRAND KOMT ONS DAN AL SNEL VOOR DE GEEST. MAAR HET FENOMEEN SEKSTOERISME IS MEER DAN DAT. HET IS EEN GLOBAAL GEGEVEN EN INZET EN ONDERWERP VAN VELE DISCUSSIES. HET IS OOK EEN COMPLEX FENOMEEN MET SOMS VERASSENDE INGREDIËNTEN. IN DEZE BIJDRAGE PROBEER IK ER DE CONTOUREN VAN AAN TE GEVEN, RELEVANTE LITERATUUR EROVER AAN TE DRAGEN EN EEN AANZET VAN EEN ETHISCHE APPRECIATIE ERVAN TE FORMULEREN. Tenminste een gedeelte van de sekswerkers die werkzaam zijn in het brede werkveld van het sekstoerisme lijkt vrij gekozen te hebben voor dit sekswerk. Sekstoerisme in beeld Het beeld van de verziekte Fritzl waar zonet naar is verwezen sluit naadloos aan met het intuïtieve beeld dat we van sekstoerisme en van de typische sekstoerist hebben. We denken dan aan de gegoede mannelijke Westerlingen van middelbare leeftijd die zich in het verre buitenland tegoed doen aan de geneugten van commerciële seks met uitgebuite vrouwelijke en/of mannelijke prostituees, of erger nog: met kinderen. Dit beeld wordt gevoed door de populaire media, onze belangrijkste bron van informatie over sekstoerisme. Situaties zoals deze zijn jammer genoeg nog al te vaak reëel. Een deel van het sekstoerismegebeuren is inderdaad sterk mangericht, commercieel en exploitatief van aard, en prostitutiegefocust. Exemplarisch in dit opzicht zijn bijvoorbeeld de seksindustrie in Bangkok -ook wel het globale bordeel genoemd- of op de stranden van Pattaya. Maar het sekstoerisme is meer complex dan men op het eerste gezicht, in navolging van deze populaire beeldvorming, zou denken: het bestaat in vele vormen, net zoals er vele soorten sekstoeristen bestaan. Yodmanee Tepanon heeft er op gewezen dat de sekstoerist eender wie zou kunnen zijn en dat geen enkel simpel 14 JULI - AUGUSTUS 2011

15 profiel van de sekstoerist de realiteit eer aan doet. Alison Murray wijst erop dat de stereotiepe beeldvorming te sterk westers gefocust is (wat de klanten betreft), onderbelicht laat dat er ook vrouwelijke sekstoeristen zijn, en naadloos aansluit bij een gedeelte van het feministisch gedachtegoed dat sterk veroordelen en afwijzend staat tegenover sekswerk, waardoor de sekswerkers zelf worden gestigmatiseerd als weerloze slachtoffers. Murray en Tepanon hebben hier een punt. Zo zijn bijvoorbeeld de grootste groep klanten van de prostituees in Thailand niet Westerlingen, maar Japanners en de lokale bevolking. Er bestaat ook zo iets als sekswerkmigratie waarbij bijvoorbeeld Thaise sekswerkers naar Japan trekken (of Britse sekswerkers naar Tenerife). Tenminste een gedeelte van de sekswerkers die werkzaam zijn in het brede werkveld van het sekstoerisme lijkt vrij gekozen te hebben voor dit sekswerk. Maar het zou ook te kort door de bocht zijn om, zoals in de door de World Tourism Organization gehanteerde definitie, sekstoerisme te identificeren met vormen van commerciële seks. Sekstoerisme gaat over meer dan louter reizen met de bedoeling betaalseks te hebben in een vreemd land. De bekendste sekstoeristische bestemming is wellicht Thailand en andere Oosterse landen. Maar het sekstoerisme is een globaal en groeiend fenomeen, net zoals het toerisme zelf. Daarnaast zijn ook bijvoorbeeld Cuba en de Dominicaanse Republiek in de Caraïben, Brazilië in Latijns Amerika, en Egypte, Tunesië, Gambia en Kenia in Afrika bekende sekstoeristische trekpleisters. Dichter bij huis zijn er de Centraal Europese landen en de verlokkingen van de Middellandse Zeestranden, natuurlijk, van Spanje tot Turkije. Vormen van Sekstoerisme Martin Opperman systematiseert de vormen van sekstoerisme op basis van zes parameters: - de intentie om seks te hebben met voorheen onbekenden als bedoeling van de reis - geldelijke betaling? - tijdsspanne dat de sekszoeker en seksverlener met elkaar doorbrengen - het type van de relatie tussen sekszoeker en seksverlener - type van seksuele ontmoeting - wie reist? Niet elke sekstoerist plant zijn of haar trip met de expliciete bedoeling seks te hebben. Wie dit wel doet kan een beroep doen op een gespecialiseerde groep van al dan niet legitieme mediators en reisbemiddelaars, hetzij voor de planning van de volledige reis, of in het doelland. Maar zoals zo vaak maakt de gelegenheid de dief. De toerist bevindt zich in een schemerzone - buiten de gewone dagelijkse routine, met voldoende vrije tijd en (vaak) ook geld, in een vreemd land met verhoogde anonimiteit en met kansen te over om (al dan niet betaalde) seks te hebben. Dat geldt niet enkel voor de tijdelijke toerist. Ook diegenen die voor langere tijd in de toeristische industrie werken, of om andere (professionele) redenen een bepaalde periode in het buitenland vertoeven, delen in de kansen. Niet voor niets heeft men voor hen de term sexpat bedacht. Het grootse aandeel van seksuele contacten door toeristen met voorheen onbekenden zijn niet-commercieel van aard. Een aantal lezers zullen de vakantieflirt en hierop volgende vrijpartij niet onbekend zijn. Deze vormen van toerismegefaciliteerde seksuele contacten zijn best als vormen van casual sex te bestempelen. Die contacten kunnen met medetoeristen, met sexpats, of met de lokale (in de brede zin van het woord) bevolking gebeuren. Hoewel de meesten die zich hierin zullen herkennen zich niet als sekstoeristen zullen bestempelen blijft het vaak onuitgesproken besef van de opportuniteit van losse seksuele contacten een belangrijke motivatie voor (vakantie)reizen. Zijn dit dan sekstoeristen? Niet wanneer je de enge definitie van de World Tourism Organization volgt. Behalve intentie moet volgens de meesten het seksuele contact bovendien ook van commerciële aard zijn. En zo komen we bij Oppermans tweede parameter, de geldelijke betaling. Maar ook hier bestaat er een scala aan mogelijkheden, gaande van aan het ene uiteinde een directe monetaire betaling voor seks tot andere, soms indirecte, vormen van compensatie en materiële verleiding zoals het aanbieden en aanvaarden van drankjes, een maaltijd of andere vormen van materiële gunstgoederen aan het andere uiteinde. Daartussen bestaat er een heel spectrum van semidirecte monetaire of andere vergoedingen en gunsten die het seksueel contact vergemakkelijken of mogelijk maken. Het is bijvoorbeeld bekend dat sommigen sekstoeristen een meer langdurige relatie - gaande van een paar dagen tot weken en zelfs maanden - aangaan met lokale mensen en in ruil voor allerhande materiële compensaties seksuele diensten verkrijgen. Het vorige houdt verband met de vijfde parameter. De sekstoeristische contacten kunnen variëren van de traditionele kortstondige lichamelijke transactie JULI - AUGUSTUS

16 Dossier tussen de prostituee/sekswerker en de klant, over lapdance, paaldans, striptease en barbezoek, ruilsekscontacten met medetoeristen, naar voyeuristische pleziertjes op het strand. De laatste parameter - wie reist? - maakt het beeld nog meer complex. Het klassieke beeld van de sekstoerist die seks heeft met de lokale sekswerkers is maar een deel van het plaatje. Aan het ene eind van het spectrum hebben we een situatie waarin sekszoeker noch seksverlener een (lange) reis ondernemen: je kan ook sekstoerist zijn in eigen land en stad en seks hebben met mensen uit je eigen streek. Wat van belang is, is immers niet dat er een grote afstand wordt afgelegd, wel dat de sekszoeker en seksverlener elkaar ontmoeten in wat Chris Ryan een staat van liminaliteit noemt en waar ik eerder al naar verwees als schemerzone. Een speciale vorm van sekstoerisme vinden we terug in het prostitutiebezoek in eigen land waarbij de keuze voor de prostituee expliciet gemotiveerd is vanuit het exotische of zelfs getraffickte karakter van de prostituee (slachtoffers van mensenhandel). Aan het andere uiteinde van het spectrum vinden de seksuele contacten plaats tussen sekszoeker en seksverlener die beiden naar de toeristische bestemming zijn gereisd en waarbij de seksverlener eventueel een sekswerker (een sekswerkmigrant) is. Doen vrouwen het ook? Het probleem om een greep te krijgen op het fenomeen sekstoerisme wordt mooi geïllustreerd door een van de meest heikele discussie in deze context: bestaan er ook vrouwelijke sekstoeristen? De Caraïben staan bekend als een bekende bestemming voor sekstoeristen - ook vrouwelijke sekstoeristen in dit geval. Ze komen er naar de gunsten dingen van de beach boys, rastatutes of de rent-a-dreads. Westerse dames die naar de seksuele diensten van de lokale heren hengelen worden er soms ook wel Sugar Momma s genoemd. Vaak gaat het hier niet over directe en kortstondige betaalde seksuele contacten, maar eerder over langer durende De Caraïben staan bekend als een bekende bestemming voor sekstoeristen ook vrouwelijke sekstoeristen in dit geval. (enkele dagen) onderhouds -overeenkomsten. Als we in lijn met het vorige redeneren, kunnen we hen zonder problemen sekstoeristen noemen. Maar Sheila Jeffreys, een bekende radicaal feministische auteur en activiste, meent dat er belangrijke verschillen bestaan tussen mannelijke sekstoeristen en vrouwen die als toerist seks hebben. Ten eerste, zo merkt ze op, is het aantal van de vrouwelijke sekstoeristen (merk de aanhalingstekens) beduidend lager dan dat van de mannelijke sekstoeristen. Er zijn bovendien ook geen bordelen speciaal voor vrouwen. De vakantieromances die vrouwen in de Caraïben hebben zijn volgens haar vergelijkbaar met deze die ze zouden hebben indien ze met hun vriendinnen naar Ibiza zouden reizen. Ze meent dat sommige vrouwen goedgelovige slachtoffers zijn van de constante verleidingspogingen van de lokale mannen. Een ander verschil tussen mannelijk prostitutiegebaseerd sekstoerisme en het vrouwelijk sekstoerisme is dat er volgens haar geen indicatie is dat de lokale bevolking er traumatische schade aan overhoudt. Integendeel, ze stelt dat de (mannelijke) seksverlener er in tegenstelling tot de (vrouwelijke) prostituee seksueel plezier aan beleeft. De vrouwelijke sekstoerist stelt bovendien volgens haar geen herhaaldelijk seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit alles staat in schril contrast met de commerciële seksindustrie. De globalisering van prostitutie heeft volgens Jeffreys een wereldwijde seksuele exploitatie van vrouwen mogelijk gemaakt - de creatie van een wereldwijde industriële vagina geolied door het wereldwijde verhandelen van vrouwen. Jacqueline Sanchez Taylor merkt in dit verband op dat er hier duidelijk sprake is van een dubbele standaard. Mannen die gelijkaardige activiteiten stellen worden zonder veel omwegen sekstoeristen genoemd, maar wanneer vrouwen dit doen spreekt men eerder van romantisch toerisme waarbij de primaire drijfveer niet seksuele bevrediging maar eerder emotionele verbondenheid zou zijn. Volgens haar verhindert de radicaal feministische positie waarin seksualiteit als locus van mannelijke macht wordt voorgesteld een onbevooroordeelde kijk op en appreciatie van vrouwelijke (ook sekstoeristische) seksualiteit. Ethische bedenkingen Een morele evaluatie van het fenomeen sekstoerisme hangt onder andere af van hoe men het begrip definieert. In de brede omschrijving van sekstoerisme maken losse, toevallige en niet- of indirect commerciële seksuele contacten het overgrote deel uit van de sekstoeristische handelingen. Wat men hiervan vindt, houdt verband met hoe men tegenover promiscuïteit staat en met hoe men het fenomeen van casual sex, hookups of friends with benefits evalueert. Het is in dit geval niet het (soms frequente) losse seksuele contact op zich dat ethische complicaties kan veroorzaken, maar eerder de manier waarop we onze sekspartner in 16 JULI - AUGUSTUS 2011

17 deze behandelen. Maar seks zonder liefde, of hoe je het ook wil noemen, hoeft niet moreel problematisch te zijn. Discussies rond sekstoerisme en vooral over de toeristische seksindustrie zijn vaak sterk moraliserend. Dit is deels het gevolg van een enge interpretatie van het fenomeen sekstoerisme. Maar er is meer aan de hand. Uit het voorgaande blijkt dat het zinloos is om alles wat onder de hoofding sekstoerisme kan gebracht worden over één kam te scheren. De praktijk als geheel is te complex om in zijn geheel geproblematiseerd te worden. Dat neemt niet weg dat er ontegensprekelijk mensonterende praktijken worden in stand gehouden en gepromoot door het sekstoerisme. De kinderprostitutie en -handel in bijvoorbeeld Afrikaanse landen als Kenya en Gambia zijn goed gedocumenteerd en verwerpelijk. Het staat ook buiten kijf dat een toenemende prostitutie ten gevolge van sekstoerisme morele vragen oproept. Waar een vraag is zal een aanbod gecreëerd worden en een gedeelte van deze commerciële seksindustrie is ontegensprekelijk moreel problematisch. Schrijnende werkvoorwaarden en uitbuiting kunnen en zullen er in veel gevallen en in vele landen door toenemen. Maar de echte frontlijn van de ethische discussie betreffende sekstoerisme heeft mijns inziens niet meteen iets te maken met het feit dat het hier sekstoerisme betreft, maar eerder met het morele gehalte van prostitutie als zodanig. Dat mensen een toeristische bestemming uitkiezen gemotiveerd vanuit verwachte seksuele opportuniteiten mag sommigen dan al een doorn in het oog zijn, het is het commercieel georganiseerde karakter van de daar beschikbare seksontspanning dat de meeste ethische vragen oproept. Gedwongen prostitutie faalt uiteraard elke ethische test. De afwezigheid van geldige toestemming maakt deze vormen van (commerciële) seksuele activiteiten exploitatief, schadelijk voor de seksuele en persoonlijke integriteit en vandaar immoreel. Maar is elke vorm van prostitutie ethisch bedenkelijk? De cruciale ethische vraag is of prostitutie en bij uitbreiding sekswerk in se exploitatief en dus ethisch verwerpelijk is. Binnen de ethiek bestaat er geen consensus over de morele appreciatie van prostitutie en andere vormen van sekswerk. Indien sekswerk inherent exploitatief is, dan is sekstoerisme, althans in de enge betekenis van commercieel seksueel toerisme moreel problematisch. Dit is meteen ook de positie van Sheila Jeffreys en andere radicale feministen en NGO s. Maar niet iedereen deelt hun mening. Een ander deel van de feministische beweging, NGO s en belangengroepen allerhande menen dat een vrije en legitieme keuze voor prostitutie of andere vormen van sekswerk mogelijk is en bovendien wijd verspreid is. Recent verschijnt er een grote toevloed aan publicaties waarin sekswerk, ook binnen het kader van sekstoerisme, in verband wordt gebracht met en verdedigd vanuit een mensenrechtenperspectief en waarin de vaak geciteerde links tussen sekstoerisme, trafficking en seksuele exploitatie en slavernij worden geproblematiseerd. Binnen zo een perspectief wordt sekstoerisme eerder als een commerciële opportuniteit voor de lokale en migratoire sekswerkers beschouwd. Ik ben geneigd deze tweede optie ernstig te nemen. Maar het zal duidelijk zijn dat een grondige discussie over intrinsiek exploitatieve prostitutie versus vrij gekozen sekswerk het bestek van deze bijdrage overstijgt. Het is een discussie waarin het moderne sekstoerisme een belangrijk gegeven is, maar haar meteen ook overstijgt. JULI - AUGUSTUS

18 Dossier Reizen die je rugzak vullen Vrijwilligerswerk en inleefreizen dompelen jongeren onder in c ouleur locale d] Julie Van Garsse stafmedewerker MEEDRAAIEN IN EEN NOTENFABRIEK IN BOLIVIË? EEN ZIEKENHUIS BOUWEN IN CAMBODJA OF GHANESE KINDEREN HET ALFABET AANLEREN? ETHISCH REIZEN IS MEER DAN ALLEEN BEZORGD ZIJN OM JE VOETAFDRUK. MEER EN MEER JONGEREN KIEZEN ERVOOR OM TIJDENS HUN VAKANTIEMAANDEN VRIJWILLIG DE HANDEN UIT DE MOU- WEN TE STEKEN IN EEN ONTWIKKELINGSLAND. MET EN TUSSEN DE LOKALE BEVOLKING. ZORGEN VRIJWILLIGERSWERK EN INLEEFREIZEN VOOR EEN SOLIDAIRE WERELD? ORGANISATIES BIEDEN ALVAST EEN INTERCULTURELE ERVARING OP MAAT VAN DE DEEL- NEMER. AAN HEM/HAAR OM SAMBAFEESTJES EN CHICKEN TANDOORI TE COMBINEREN MET EEN DIEPGAANDER ENGAGEMENT. JOETZ GHANA Wie een weg aanlegt, helpt de mensen ginder. Toch is het werk slechts een middel om een andere cultuur te ontdekken. Inleefreizen zitten in de lift. JOETZ vzw ziet zich genoodzaakt haar aanbod te verdubbelen tegen Momenteel organiseert de jeugddienst van de Socialistische Mutualiteiten twee inleefreizen per jaar, met maximum tien jongeren per reis. Project coördinator Sofie De Bisschop: In oktober hebben we de reizen naar Indië en Kenia aangekondigd, in december was alles volzet. Zo gaat het meestal. Ook bij de internationale solidariteitsbeweging Intal stijgt de vraag voor inleefreizen naar Palestina elk jaar. Volgens JOETZ is een inleefreis een rondreis door een ontwikkelingsland met een goede mix van inleven en toerisme. Een manier van anders reizen die jongeren blijkbaar best kunnen smaken. Sofie De Bisschop: De bedoeling is een onderdompeling in de cultuur van een gastland. Daarom verblijven de deelnemers een aantal dagen bij gastfamilies. Zo zijn ze heel even Boliviaan of Keniaan. Ook bezoeken we scholen, hospitalen en draaien we mee in ontwikkelingsprojecten. En natuurlijk pikken we ook wat zon en zee mee. Ook bij Intal nemen de lokale partners van de organisatie de deelnemers op sleeptouw. Naast inleefreizen is ook vrijwilligerswerk big business. Vrijwilligers orga - nisatie VIA vzw stuurt elk jaar tachtig à honderd jongeren de wijde wereld in, 18 JULI - AUGUSTUS 2011

19 met AFS Interculturele Programma s vzw vertrekken jaarlijks ongeveer zestig Vlamingen. De enthousiastelingen werken in een weeshuis, geven les in een schooltje, helpen in een ziekenhuis of steken de handen uit de mouwen in een natuurreservaat. AFS-jongeren logeren bijna altijd bij een gastgezin. Communi - catie-coördinator Koen Baetens: Dat versnelt en versterkt de integratie in de lokale gemeenschap. VIA-vrijwilligers logeren meestal op de werkplaats zelf, net als de lokale vrijwilligers. Interculturele groetjes uit Mexico Aan mankracht en projecten geen gebrek. Maar vrijwilligerswerk in het buitenland en inleefreizen zijn niet hetzelfde als ontwikkelingssamenwerking. Het ethische aspect van dit soort toerisme zit 'm niet in het werk dat de jongeren ter plaatse verzetten of de hoeveelheid projecten die ze bezoeken. Het blijft tenslotte hun zomervakantie, vindt VIA-communicatieverantwoordelijke Eline Dupon. Natuurlijk: wie een weg aanlegt of een school opknapt helpt ongetwijfeld de lokale gemeenschap. Toch is het werk slechts een middel om een andere cultuur te ontdekken. VIA wil in de eerste plaats respect en verdraagzaamheid aankweken tussen mensen over de hele wereld. Ontmoeting, confrontatie en solidariteit, daar doen we het voor. Ook bij JOETZ staat de interculturele ervaring centraal tijdens de inleefreizen. Sofie De Bisschop: Plots komt een jongere in een totaal andere wereld terecht. Naast een vreemde taal en exotische maaltijden zijn ook armoede en ongelijkheid dagelijkse kost. Een cultuurshock. Slaagt de deelnemer erin zijn westerse gewoonten en vooroordelen achterwege te laten, is de reis geslaagd. Praktisch: AFS Interculturele Programma s vzw AFS organiseert elke derde donderdag van de maand om 19u een infosessie op kantoor. Hendrik Consciencestraat Mechelen Meer info? Neem contact op met AFS: info@afsvlaanderen.be - VIA vzw Inschrijven voor een work@worldproject met VIA kan het hele jaar door. Op vind je de volledige lijst van de projecten waaraan je kan deelnemen. Op vind je alles over VIA, haar werking en over de inschrijvingsmodaliteiten. Meer info? Neem contact op met VIA: VIA@VIAvzw.be, of kom langs: Lange Nieuwstraat 147, 2000 Antwerpen. JOETZ vzw Ben je geïnteresseerd in andere culturen? Ontdek je liever een land als gast dan als toerist? Ben je een indiana met een groot hart? En ben je tussen 18 en 30 jaar? Ga dan mee op inleefreis! Inleefreizen 2012: Burkina Faso Cambodja Argentinië Meer info? Neem contact op met JOETZ vzw: 02/ sofie.debisschop@joetz.be Intal De solidariteitsreizen vinden elk jaar plaats in juli. De bestemmingen van de reizen worden bekendgemaakt in november en de inschrijvingen sluiten af in maart. Meer info? Neem contact op met Intal: fanny.polet@intal.be - Jeugd & Vrede vzw Meer info? Neem contact op met Jeugd &Vrede vzw: info@jeugdenvrede.be - internationaal@jeugdenvrede.be JULI - AUGUSTUS

20 Dossier INTAL Naast een ruimere blik op de wereld, ontplooien wereldwerkers ook hun sociale en professionele talenten, vindt Koen Baetens van AFS. Zo'n reis staat dus niet slecht op hun CV. Bovendien krijgen ze een levensles over hun eigen grenzen en karakter, over samenwerking en onmacht. Dit geldt des te meer voor de piepjonge deelnemers van Jeugd & Vrede vzw. De jeugddienst voor vredesopvoeding organiseert inleefreizen voor 16- tot 18-jarigen. Coördinator Jurgen Sprangers: Door het werk in een lokaal project komen deze jongeren - die nog volop op zoek zijn naar hun eigen normen en waarden - los van het westerse referentiekader. Levens ervaring én een basis voor een diepgaand engagement, dat zit in de rugzak van een ex-vrijwilliger/inleefreiziger. Fanny Polet van Intal: Aan hen om zich verder te verdiepen in de Noord-Zuidsamenwerking. Be aware (for beans) Om optimaal te kunnen profiteren van de interculturele ontmoeting, hechten de organisaties veel belang aan de voorbereiding van de reizigers. Zo vraagt Intal elke deelnemer om lid te worden van een solidariteitsbeweging. Naast de activiteiten in deze groep, gaan de reizigers ook op weekend en werven ze fondsen. Fanny Polet: Zo informeren we de deelnemers over het land en de werking van onze lokale partners. Daarnaast sensibiliseren we de jongeren rond de Noord-Zuidproblematiek. Na de reis is er een terugkom-moment waar ze hun ervaringen kunnen delen. Ook AFS stuurt haar jongeren niet zonder boe of ba de wijde wereld in. Tijdens voorbereidende weekends wordt getimmerd aan hun intercultureel bewustzijn. In een handboek, opgesteld door het gastland zelf, leest de deelnemer met welke talen en gewoontes hij rekening moet houden, maar ook hoe vaak er bonen op het menu zullen staan en welke beleefd- heidsregels er gelden. Ook in het land zelf staan AFS-vrijwilligers altijd klaar voor deelnemers met vragen of problemen. Na de uitwisseling kunnen ze bijpraten op het heroriëntatieweekend. Samenwerken van A(ntwerpen) tot Z(ambia) Voor de organisaties staat de ervaring van hun jongeren voorop, maar ook de partners in het gastland worden bij de uitwisseling betrokken. Bij VIA zijn het zelfs de lokale vrijwilligers die beslissen wanneer een werkkamp nodig is. De partners van Intal organiseren de uitwisseling van A tot Z. Fanny Polet: Ze zijn de organisatoren ter plaatse en regelen alle praktische dingen. Zonder dat ze in hun portemonnee moeten duiken. Ook JOETZ regelt een eerlijke vergoeding voor de gastfamilies en de te bezoeken projecten. VIAvrijwilligers krijgen gratis kost en inwoon in ruil voor werk. Eline Dupon: 20 JULI - AUGUSTUS 2011